Bài giảng Chăm sóc trẻ sơ sinh sau sinh

CHĂM SÓC TRẺ SƠ SINH SAU SINH ThS. Lê Minh Tâm Bộ môn Phụ SảnTrường Đạihọc Y Khoa Huế Mụctiêuhọctập 1. Phân loại đượctrẻ sơ sinh. 2. Trình bày đượcsự thích nghi củatrẻ sơ sinh với cuộcsống bên ngoài tử cung. 3. Trình bày đượccácbướcthămkhámvàlậpkế hoạch chămsóctrẻ sơ sinh. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Các khái niệm: -Giaiđoạnsơ sinh: từ ngày thứ 1 đếnngàythứ 28 sau sinh + Giai đoạnsơ sinh sớm: ngày thứ 1 đếnngàythứ 7 sau sinh + Giai đoạnsơ sinh muộn: từ ngày thứ 8 đếnngày28 sau sinh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh Theo tuổithai - Ngày đầutiêncủakỳ kinh cuối. + Sơ sinh đủ tháng: 37 - 42 tuần (259 - 293 ngày) + Sơ sinh non tháng: < 37 tuần(≤ 258 ngày) + Sơ sinh già tháng: ≥ 42 tuần(≥ 294 ngày) Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh -Siêuâmsớm. - Đặc điểm hình thái (Tiêu chuẩn Farr) - Đặc điểmthầnkinh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh Những chỉ sốởtrẻ sơ sinh bình thường -Tuổi thai 37-42 tuần -Cânnặng 2500 - 3500 g -Chiều cao trung bình 50 cm -Vòngđầu trung bình 35 cm. -Vòngngực33cm -Dahồng, ông tơ ít -Sụnvànhtai dày, đứng - Móng tay cứng, phủ ngón -Nếpnhăn lòng bàn tay đầy đủ -Bộ phậnsinhdục hoàn chỉnh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh Theo tuổithaivàtìnhtrạng dinh dưỡng -Bìnhdưỡng: cân nặng tương ứng vớituổithai(giữa 10 và 90 percentiles so vớituổithai) -Thiểudưỡng: cân nặng thấphơnso vớituổithai(dưới10 percentile so vớituổithai) -Tăng dưỡng: cân nặng lớnhơncânnặng củatuổi thai (hơn 90 percentile so vớituổithai) Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh Theo tuổithaivàdinhdưỡng -Sơ sinh đủ tháng: + Bình dưỡng + Thiểudưỡng + Quá dưỡng -Sơ sinh non tháng: + Bình dưỡng + Thiểudưỡng -Sơ sinh già tháng: Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh Độ già tháng Độ 1 Độ 2 Độ 3 Da Bong Bong từng Bong diện mảng tích rộng Cuống rốn Héo Vàng úa Xanh thẫm phân su Móng tay chân Dài Dài, vàng Dài, xanh thẫmmàu phân su Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Phân loạitrẻ sơ sinh Phân độ già tháng theo Clifford: 1. Da khô nhăn nheo 2. Chân tay khẳng khiu, cơ nhão 3. Tăng kích thích Độ 1: 1+2+3 4. Sọ cứng, có dấuchồng sọ Độ 2: 1Æ6 5. Cuống rốn vàng úa 6. Móng tay chân dài, nhuộm xanh Độ 3: Tấtcả 7. Ngực nhô, bụng lép 8. Da bong mảng lớn 9. Toàn thân nhuốm vàng Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi vớicuộcsống bên ngoài tử cung Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi Giai đoạnphụ thuộc Æ giai đoạn độclập: -Hệ tuần hoàn thích nghi -Hôhấphiệuquả -Thận điều hòa môi trường nộimô -Tựđiều hòa thân nhiệt -Tựđiều hòa mức đường máu Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi củahệ thống tuầnhoàn Tuần hoàn bào thai: -Máuđược oxy hóa từ nhau thai. -Lỗ bầudục. - Ống động mạch. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi củahệ thống tuầnhoàn Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi củahệ thống tuầnhoàn Sau sinh: -Hôhấp Æ phổidãnraÆ giảmsứccảntuần hoàn phổi -Cuống rốnkẹp Æ tăng sứccảntuần hòan hệ thống Æ tăng cung lượng máu ở phổi, Æ giảmáplựcbuồng tim phải, Æ tăng áp lựcbuồng tim trái. Æ đóng dầnlỗ bầudụcvàống động mạch. -Haithất lúc này hoạt động phốihợp nhau - Ấplựctuần hoàn phổicaoÆ tím tái Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi về hô hấp Sổ thai Æ lồng ngựcbị ép Æ thoát phầnlớndịch. Tiếng khóc đầu tiên: - Kích thích giác quan -Môitrường dịch sang môi trường khô - Kích thích hóa họcsaukhikẹprốn. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi về hô hấp Động tác thở Æ phế nang giãn nở. Surfactan Æ sứccăng bề mặt. Ổn định dung tích phế nang, tạo ra dung tích cặn, và phòng chứng xẹpphổi. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Sự thích nghi củathận Cầuthậnvàống thậntiếptục hoàn thiện Đảmbảo đượcsự cân bằng nộimôi Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Điềuhòathânnhiệt Trung tâm điều hoà thân nhiệttrẻ sơ sinh chưa hoàn thiện Có thể bị rốiloạn thân nhiệt, nguy cơ hạ thân nhiệt cao. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Điềuhòađường máu Sau sinh, dinh dưỡng qua nhau thai bị cắt đứt. Sảnxuất glucose nhờ sự phân hủy glycogene ở gan. Bú sữamẹ Æ duy trì đường trong máu. Chứcnăng tiêu hóa (nhu động và hấp thu) trưởng thành dầndần trong những tuần đầucủa đờisống. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Khai thác tiềnsử và bệnh sử Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Tiềnsử và bệnh sử Tiềnsử gia đình -Bệnh di truyềncótínhchấtgiađình. -Những trường hợptử vong thờikỳ sơ sinh không rõ nguyên nhân. Tiềnsử mẹ -Những yếutố trước khi mang thai Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Tiềnsử và bệnh sử Quá trình thai nghén -Tuổi khi mang thai -Số lầnsinh -Bệnh lý củamẹ: Cao huyếtáp, tiểu đường, nhiễm trùng... -Bất đồng nhóm máu -Thuốcsử dụng trong thai kỳ Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Tiềnsử và bệnh sử Diễnbiếncủa chuyểndạ -Tuổi thai: Đẻ non, già tháng -Thời gian vỡối -Số lượng ối - Tính chất dịch ối -Thời gian và diễn biến của chuyển dạ - Can thiệpthủ thuậtsản khoa... Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Chămsóctrẻ sơ sinh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Chămsóctrẻ sơ sinh Ngay sau sinh: + Lau khô. + Ủấm. + Hút nhớt + APGAR + Chămsócrốn. + Tầmsoátdị tậtbẩmsinh + Mặc áo, quấntả. + Nhỏ mắt. + Vitamin K1. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Chămsóctrẻ sơ sinh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Bảng điểmAPGAR Dấuhiệu012 Nhịptim Không có 100 lần/ 1/ Hô hấp Không có Chậm, không Tốt, khóc đều Trương lựccơ Mềm nhũn Có vài sự co cơ Vận động tốt các chi Phảnxạ Không đáp ứng Nhăn mặt Khóc to Màu da Xanh, tím toàn Thân hồng, tay Toàn thân hồng thân chân tím Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Bảng chỉ số Silverman Thang điểm012 Di động ngựcbụng Cùng chiều Ngựcítdi Ngượcchiều động Cánh mũiphậpphồng Không Vừa Mạnh Rút lõm hõm ức Không Vừa Mạnh Co kéo liên sườn Không Vừa Mạnh Tiếng rên Không Qua ống Nghe bằng nghe tai Bình thường: 0 điểm. Suy hô hấpnhẹ: ≤ 3 điểm. Suy hô hấpvừa: 4 - 6 điểm. Suy hô hấpnặng: > 6 điểm. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Mục đích khám trẻ sơ sinh: Phát hiệnnhững dấuhiệu báo động để xử trí. Phát hiệnnhững dị tậtbẩm sinh: vô não, vô sọ, toe thựcquản, thoát vị hoành, che vòm hầu, tật không hậumôn, dị tật bàn tay, lỗ tai đóng thấp Đánh giá sự phát triểncủathaicótương xứng vớituổi thai không, có thuộc nhóm nguy cơ (non tháng, già tháng, suy dinh dưỡng thai kỳ) Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám tổng quát: -Nhiệt độ -Mạch -Nhịpthở -Huyếtáp - Đo vòng đầu, vòng ngực, chiềucao, cânnặng. Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám da: -Màusắc + Đỏ sẫm + Vàng da + Da xanh, lòng bàn tay nhợtnhạt + Tím: thoáng qua, kéo dài hay tím chi dưới Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám da: -Phátban + Hạtkê + Ban đỏ nhiễm độc + Mụnsơ sinh -U mạch máu: Nevi + U mạch dạng dát: biếnmất trong 1 năm + U mạch hang + Kasabach Meritt: giảmtiểucầu, u mạch lan nhanh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám đầu: -Thóptrước, d=2-4cm, đóng trong 12-18 tháng. + Thóp rộng (d>5cm): còi xương, suy giáp, tạoxương bất toàn, giãn não thất. + Thóp hẹp (d < 1cm): chồng xương, tật đầunhỏ + Thóp phẳng, phồng hay lõm - Thóp sau: tam giác, d=1cm, đóng sau 1 tháng -Bướuhuyết thanh, Bướumáu Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám mặt: -Nhìntổng thể -Pháthiệntổnthương thầnkinhmặt. Khám mắt: - Lé hay rung giật nhãn cầu -Xuất huyếtkếtmạc -Viêmkếtmạc - Đụcthủytinhthể bẩmsinh Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám mũi: -Hẹpmũisau Khám miệng: -Hạt Epstein (kén bì) -Răng trướcthờikỳ răng sữa -Răng sữathựcsự -Lưỡi to: nhược giáp, Beckwith (trẻ khổng lồ, lưỡi to, thoát vị rốn, hạđường huyếtnặng) -Chẻ vòm hầu Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám tai: -Hìnhdạng và vị trí đóng Khám cổ: -Sờ nắncơức đòn chủm: u cơ, sang chấn -Phảnxạ tìm kiếm -Cổ ngắn Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám ngực: - Quan sát: + Sựđốixứng + Tầnsố thở, co kéo + Ngưng thở - Nghe âm phế bào + Tràn khí, xẹpphổi + Thoát vị hoành + khò khè - Núm vú: 1cm Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám tim mạch: Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám tim mạch: -Xácđịnh vị trí tim qua nghe và sờ -Nhịptim -Tiếng thổi: ít có ý nghĩa -Kếthợpcận lâm sàng: X quang, siêu âm, ECG Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám bụng: - Thoát vị rốn, thoát vị cạnh rốn -Nhiễm trùng rốn -U hạtrốn -Tồntại ống niệurốn -Tồntại ống ruộtrốn -Bụng lõm lòng thuyền Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám bụng: -Sờ nắn: chướng bụng, khốiu, mảng cứng - Gan to: Chiềucao> 5cm -Láchto -Thậnlớn - Nghe nhu động ruột Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám cơ quansinhdục ngoài: Nam: -Vị trí lỗ tiểu -Dương vật -Tiểutiện -Tràndịch tinh mạc - Khám tinh hoàn, thoát vị bẹn Nữ: -Môilớn, môi bé, âm vật -Vệ sinh vùng âm hộ Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám hậumôntrực tràng: -Vị trí và độ thông hậumôn -Thải phân su trong 48 giờ Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám tứ chi: -Tật dính ngón: ngón 2-3, 3-4, phẫuthuật sau 2 tuổi -Thừa ngón: chụp X quang Æ tháo khớp - Rãnh khỉ: HC Down - Bàn chân khèo vào trong -Liệt đám rối TK cánh tay: cánh tay duỗi, xoay trong, ngón cái nằm trong. Kiểmtracơ hoành, phân biệtvớigãy xương đòn -Trậtkhớp háng bẩm sinh: 1/800 Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám cộtsống: -Sự liên tục -Màusắc da vùng cộtsống Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College KHÁM TRẺ SƠ SINH Khám thần kinh: -Cường cơ: cổ thân, tay, chân -Phảnxạ: bú, nắm, 4 điểm, Moro, bướctựđộng Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College CHĂM SÓC TRẺ SƠ SINH Qui trình chămsóc: - Đảmbảosự lưu thông đường thở - Đảmbảo thân nhiệt -Chămsócrốn - Phòng chảymáu - Sát trùng mắt -Búmẹ - Đạitiểutiện -Tắmtrẻ -Vàngda -Sụt cân sinh lý -Chủng ngừa Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Chămsócrốn Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College Chămsócrốn Le Minh Tam – Dept of OBGYN – Hue Medical College