Chuyên đề Những giải pháp phát triển quan hệ kinh tế - thương mại Việt Nam - Nhật Bản

­ NhËt B¶n trong c¸c s¶n phÈm nh­ xe m¸y, hµng ®iÖn tö d©n dông, vËt liÖu x©y dùng... H¬n n÷a, ®Ó ®èi phã víi hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan mang tÝnh chÊt b¶o hé cña ViÖt Nam ®èi víi nh÷ng mÆt hµng nµy, ®Çu t­ lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu. Thø hai, víi chiÕn l­îc chuyÓn c¬ së s¶n xuÊt ra n­íc ngoµi ®Ó tËn dông lîi thÕ vÒ nh©n c«ng rÎ, ViÖt Nam d­êng nh­ ®· trë thµnh “ ph©n x­ëng gia c«ng” cña NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ trong ngµnh s¶n xuÊt, l¾p r¸p « t«, xe m¸y, ®å ®iÖn tö d©n dông. Nh÷ng mÆt hµng nµykhi ®­îc s¶n xuÊt ë ViÖt Nam gi¸ thµnh h¹ h¬n so víi t¹i NhËt B¶n nªn cã thÓ c¹nh tranh tèt h¬n ë c¸c thÞ tr­êng EU, Mü, c¸c n­íc NICs ch©u ¸... hoÆc cã thÓ ®­îc t¸i nhËp trë l¹i NhËt B¶n. NhËt B¶n ®· dÇn tËp trung l­îng vèn kh¸ lín ®Çu t­ vµo ViÖt Nam, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín cña NhËt B¶n ®· cã mÆt ë ViÖt Nam víi c¸c dù ¸n ®Çu t­ cã qui m« lín nh­ Sony,Mitsubishi , Toyota, Honda...Trong sè c¸c tËp ®oµn lín nµy ph¶i kÓ ®Õn tËp ®oµn Mitsubishi víi dù ¸n x©y dùng nhµ m¸y xi m¨ng Nghi S¬n víi sè l­îng vèn 347 triÖu USD, tËp ®oµn Toyota víi dù ¸n x©y dùng nhµ m¸y Toyota ë Mª Linh, VÜnh Phóc. Mét sè dù ¸n ®Çu t­ cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam ( §¬n vÞ triÖu USD ) Tªn dù ¸n §Þa ph­¬ng MÆt hµng s¶n xuÊt Vèn ®Çu t­ Khu C N B¾c Th¨ng Long Hµ Néi X©y dùng c¬ së h¹ tÇng 54 Liªn doanh Toyota ViÖt Nam VÜnh Phó Xe « t« 90 Liªn doanh Sony ViÖt Nam T©n B×nh Hµng ®iÖn tö 17 Liªn doanh Th¨ng Long-Ton Hµ Néi X©y dùng nÒn mãng 3,5 Fujutsu ViÖt Nam §ång Nai Linh kiÖn ®iÖn tö-m¸y tÝnh 198,8 Goshi-Th¨ng Long Hµ Néi Phô tïng xe m¸y 13,7 Liªn doanh Yamaha Hµ Néi L¾p r¸p xe g¾n m¸y 80 H×nh thøc ®Çu t­. HiÖn nay NhËt B¶n ®Çu t­ vµo ViÖt Nam chñ yÕu d­íi ba h×nh thøc, trong ®ã h×nh thøc liªn doanh chiÕm 1/2 tæng sè dù ¸n vµ kho¶ng 2/3 vèn ®Çu t­. H×nh thøc nµy phæ biÕn trong lÜnh vùc chÕ biÕn n«ng-l©m s¶n, trong c«ng nghiÖp nhÑ vµ dÞch vô. H×nh thøc thø hai lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp 100% vèn cña NhËt víi lÜnh vùc chñ yÕu lµ s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. H×nh thøc nµy chiÕm tíi 40% dù ¸n. Do ViÖt Nam cã nh÷ng chÝnh s¸ch c«ng b»ng gi÷a c¸c liªn doanh víi doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi, h¬n n÷a t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ m«i tr­êng ®Çu t­ ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã thÓ t¨ng æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nªn h×nh thøc ®Çu t­ b»ng c¸c doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi cña NhËt B¶n t¨ng lªn. §©y lµ h×nh thøc cã hiÖu qu¶ vµ ®ang ®­îc c¸c doanh nghiÖp cña NhËt chó ý ®Õn. H×nh thøc thø ba lµ hîp ®ång kinh doanh, chñ yÕu trong lÜnh vùc ®Çu t­ khai th¸c tµi nguyªn vµ b­u chÝnh viÔn th«ng. Quy m« vµ c¬ cÊu ®Çu t­. PhÇn lín c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña NhËt B¶n cã qui m« võa vµ nhá, 55% sè dù ¸n cã vèn ®Çu t­ d­íi 5 triÖu USD, 19,5% cã vèn ®Çu t­ tõ 5 ®Õn 10 triÖu vµ 25,5% cã vèn ®Çu t­ h¬n 10 triÖu USD. Vèn b×nh qu©n cña mét dù ¸n ®Çu t­ cña NhËt B¶n lµ 13,2 triÖu USD trong khi ®ã, møc b×nh qu©n chung cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam cao h¬n nhiÒu. §iÒu nµy lµ kh«ng t­¬ng xøng víi c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n, thÓ hiÖn sù dÌ dÆt cña hä ®èi víi thÞ tr­êng ViÖt Nam . VÒ mÆt c¬ cÊu, ®Çu t­ cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam phÇn nhiÒu tËp trung vµo lÜnh vùc c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Riªng lÜnh vùc c«ng nghiÖp chiÕm 64% tæng vèn FDI cña NhËt. FDI cña NhËt B¶n theo ngµnh ë ViÖt Nam (tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2000) Ngµnh Sè dù ¸n Tæng vèn ®Çu t­ (triÖu USD) Vèn thùc hiÖn ( triÖu USD) C«ng nghiÖp nÆng 96 1784 645 DÇu khÝ 4 131 40 X©y dùng h¹ tÇng khu chÕ xuÊt 1 53 14 C«ng nghiÖp nhÑ 51 250 168 N«ng l©m nghiÖp 16 51 19 Kh¸ch s¹n-Du lÞch 1 218 45 X©y dùng v¨n phßng c¨n hé 13 173 76 Giao th«ng-VËn t¶i-B­u ®iÖn 17 405 41 X©y dùng 18 412 95 V¨n ho¸-YtÕ-Gi¸o dôc 6 34 9 Thuû s¶n 4 14 11 Tµi chÝnh -ng©n hµng 2 21 15 C«ng nghiÖp thùc phÈm 14 52 25 C¬ cÊu l·nh thæ ®Çu t­. Thêi k× ®Çu, FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam tËp trung chñ yÕu ë c¸c tØnh phÝa Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, c¸c khu chÕ xuÊt t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c dù ¸n khai th¸c ®Çu khÝ ë Vòng Tµu. §Õn nay, hÇu hÕt c¸c tØnh, thµnh phè ®Òu ®· cã r¶i r¸c c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi cña NhËt B¶n. C¸c tØnh phÝa B¾c tËp trung ®­îc 205 tæng sè c¸c dù ¸n vµ chiÕm kho¶ng 40% trong tæng sè vèn. §ång Nai lµ ®Þa ph­¬ng ®øng ®Çu vÒ tû träng FDI cña NhËt : 22% víi 27 dù ¸n, Hµ Néi gi÷ vÞ trÝ thø 2 : chiÕm 21% víi 57 dù ¸n. Thµnh phè Hå ChÝ Minh tuy cã nhiÒu dù ¸n nhÊt, 106 dù ¸n nh­ng chØ ®øng thø 3 vÒ l­îng vèn víi 19% (tÝnh ®Õn hÕt n¨m 1999). ViÖt Nam vÉn ®ang tiÕp tôc nç lùc c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n lµm ¨n l©u dµi vµ æn ®Þnh ë ViÖt Nam. ViÖt Nam mong muèn chÝnh phñ NhËt B¶n t¨ng c­êng b¶o hiÓm ®Çu t­ vµ khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty NhËt më réng qui m« ®Çu t­, nhÊt lµ trong c¸c lÜnh vùc khai th¸c tµi nguyªn, ®ãng tµu, luyÖn thÐp, ho¸ dÇu, vËt liÖu x©y dùng... Chóng ta mong muèn phÝa NhËt B¶n t¨ng c­êng ®Çu t­ cho ngµnh n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ n©ng cao h¬n n÷a tíi lÜnh vùc chuyÓn giao c«ng nghÖ. 2. ViÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam. Ngoµi lÜnh vùc ®Çu t­, sù hîp t¸c kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n cßn ®­îc thÓ hiÖn ë lÜnh vùc viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc( ODA) cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 ViÖt Nam tiÕn hµnh ®æi míi kinh tÕ theo h­íng më cöa, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ nh»m hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Thªm vµo ®ã, nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thÕ giíi ®· chøng kiÕn sù ph¸t triÓn s«i ®éng cña khu vùc ch©u ¸- Th¸i B×nh D­¬ng, trong ®ã cã c¸c n­íc ASEAN.Nh»m ph¸t huy ¶nh h­ëng réng lín h¬n, NhËt B¶n ®· kh«ng ngõng t¨ng c­êng viÖn trî cho c¸c n­íc trong khu vùc vµ ViÖt Nam. Giai ®o¹n 1975- 1978, NhËt B¶n viÖn trî cho ViÖt Nam chñ yÕu lµ hµng ho¸; giai ®o¹n 1978-1992, NhËt B¶n ngõng viÖn trî ODA cho ViÖt Nam ( chØ viÖn trî nh©n ®¹o); giai ®o¹n 1992 ®Õn nay, NhËt B¶n ®· kh«i phôc vµ kh«ng ngõng t¨ng møc viÖn trî cho ViÖt Nam. N¨m 1992, ViÖt Nam lµ mét trong 10 n­íc ®øng ®Çu danh s¸ch nhËn ODA song ph­¬ng cña NhËt B¶n víi sè vèn lµ 281,24 triÖu USD. §Õn n¨m 1993 mÆc dï ViÖt Nam kh«ng cßn lµ mét trong 10 n­íc nhËn ODA lín nhÊt cña NhËt B¶n nh­ng vÉn tiÕp tôc xÕp thø 9 trong sè c¸c n­íc nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lín nhÊt cña NhËt B¶n víi sè tiÒn 6,72 tØ Yªn. N¨m1994, ViÖt Nam ®øng thø 12 trong sè c¸c n­íc nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n víi sè tiÒn 58,76 triÖu USD. NhËt B¶n cßn viÖn trî hîp t¸c kÜ thuËt cho ViÖt Nam trÞ gi¸ 26,46 triÖu USD. Trong n¨m 1995, ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· kÝ kÕt hiÖp ®Þnh tÝn dông trÞ gi¸ 58 tØ Yªn cho 8 dù ¸n cña ViÖt Nam bao gåm: c¸c dù ¸n x©y dùng nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn vµ thuû ®iÖn, c¶i thiÖn hÖ thèng cÊp n­íc...Bªn c¹nh ®ã, hai n­íc còng ®· kÝ mét hiÖp ®Þnh viÖn trî v¨n ho¸ ®Ó trang bÞ c¸c phßng häc tiÕng NhËt cña ®¹i häc ngo¹i th­¬ng, ®ång thêi, NhËt B¶n cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 3 tØ Yªn ®Ó hç trî cho c«ng cuéc c¶i c¸ch ë ViÖt Nam. Ngµy 27/7/1996, trong chuyÕn th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc cña Bé tr­ëng ngo¹i giao NhËt B¶n, phÝa NhËt B¶n cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 3557 tØ Yªn cho c¸c dù ¸n x©y dùng cÇu n«ng th«n vµ miÒn nói phÝa b¾c vµ 45,1 triÖu Yªn viÖn trî v¨n ho¸ nh»m cung cÊp thiÕt bÞ nghe nh×n, d¹y tiÕng NhËt cho tr­êng §¹i häc Ngo¹i ng÷ Hµ Néi. N¨m 1997, ViÖt Nam vÉn lµ n­íc nhËn ODA lín thø 6 cña NhËt B¶n víi sè tiÒn lµ 232,48 triÖu USD, sau Trung Quèc, In®«nªxia, Ên ®é, Th¸i Lan vµ Philipin. Cã thÓ kÓ ®Õn mét sè lÜnh vùc ®­îc chÝnh phñ NhËt B¶n ­u tiªn hç trî cho ViÖt Nam nh­: ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, ph¸t triÓn n«ng th«n, ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ytÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. PhÇn viÖn trî kho«ng hoµn l¹i chñ yÕu tËp trung vµo c¸c dù ¸n t¨ng c­êng trang thiÕt bÞ vµ c¬ së vËt chÊt cho lÜnh vùc ytÕ, gi¸o dôc, c«ng nghiÖp, cÊp tho¸t n­íc, ph¸t triÓn n«ng th«n, hç trî ng©n s¸ch, nghiªn cøu ph¸t triÓn, ®µo t¹o c¸n bé, cö chuyªn gia... PhÇn vay tÝn dông ­u ®·i ®­îc dµnh cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, trong ®ã phÇn quan träng cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ®iÖn lùc víi tæng sè 1727,26 triÖu USD. Riªng 3 dù ¸n lín lµ Hµm ThuËn-Dami víi 486,81 triÖu USD, Phó Mü I víi 488,06 triÖu USD vµ Ph¶ L¹i II víi 643,16 triÖu USD, cßn giao th«ng vËn t¶i lµ 1307,32 triÖu USD, n«ng nghiÖp lµ 97,76 triÖu USD, gi¸o dôc lµ 96,04 triÖu USD... Trong t­¬ng lai, theo th¶o luËn gi÷a hai chÝnh phñ nguån vèn ODA cña NhËt tiÕp tôc dµnh ­u tiªn cho ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ vµ c¶i t¹o m¹ng l­íi giao th«ng vµ ®iÖn, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, chó ý ®Õn gi¸o dôc -ytÕ-m«i tr­êng. 3. Thùc tr¹ng xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸, dÞch vô cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n vµ ng­îc l¹i LÜnh vùc ph¸t triÓn m¹nh nhÊt trong quan hÖ kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n lµ ngo¹i th­¬ng. KÓ tõ khi hai n­íc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ®Õn nay, quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn, t¨ng h¬n 100 lÇn, mÆc dï cã nh÷ng thêi ®iÓm bÞ gi¶m sót do nh÷ng trë ng¹i vÒ chÝnh trÞ vµ ngo¹i giao. Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt Nam -NhËt B¶n nh÷ng n¨m ®Çu sau khi hai n­íc cã quan hÖ bu«n b¸n chØ ë møc ®é khiªm tèn vµ nhËp siªu lu«n nghiªng vÒ phÝa ViÖt Nam . KÓ tõ khi ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn xuÊt khÈu dÇu th« sang NhËt B¶n , ViÖt Nam ®· cã xuÊt siªu. §Æc biÖt kÔ tõ n¨m1989, víi viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ ,tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi ,quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn míi c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Sau sù tan r· cña Liªn x« vµ §«ng ©u, NhËt B¶n ®· trë thµnh ®èi t¸c th­¬ng m¹i lín cña ViÖt Nam ,víi tØ träng kim ng¹ch XNK ViÖt Nam -NhËt B¶n trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam ®¹t trung b×nh gÇn 20%. Kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam -NhËt B¶n n¨m 1995-2000 N¨m TriÖu USD Nguån thèng kª Bé Th­¬ng m¹i Quy m« bu«n b¸n gi÷a hai n­íc kÓ tõ n¨m 1992 ®· t¨ng lªn nhanh chãng. So víi n¨m 1991, n¨m 1995 tæng kim ngach xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc ®· t¨ng gÊp ba lÇn tõ 879 triÖu USD lªn 2638 triÖu USD vµ ®Õn n¨m 1997 kim ngach hai chiÒu gi÷a hai n­íc ®· t¨ng lªn 3,5 tØ USD. Trong 5 n¨m trë l¹i ®©y, t×nh h×nh bu«n b¸n gi÷a hai n­íc cã nhiÒu biÕn ®éng vµ t¨ng gi¶m thÊt th­êng. N¨m 1996, tæng kim ng¹ch hai chiÒu ®¹t trªn 3 tû USD, t¨ng 20% so víi n¨m 1995. N¨m 1997, quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n tiÕp tôc ®­îc ®Èy m¹nh. §iÒu nµy thÓ hiÓn trªn tæng kim ng¹ch ®¹t ®­îc trong n¨m lµ 3550 triÖu USD, t¨ng lªn 12,3% so víi n¨m 1996. B­íc sang n¨m 1998, bu«n b¸n ViÖt-NhËt cã sù suy gi¶m, trë vÒ møc n¨m 1996. N¨m 1999, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc tiÕp tôc gi¶m, ®¹t 3106 triÖu USD. So víi n¨m 1998, chØ sè nµy gi¶m 3,8%. N¨m 2000, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc t¨ng m¹nh, t¨ng 53,5% so víi n¨m 1999 vµ ®¹t møc ch­a tõng cã trong lÞch sö bu«n b¸n gi÷a hai n­íc. VÒ tû träng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng víi NhËt B¶n trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam cã xu h­íng gi¶m trong vµi n¨m trë l¹i ®©y. Kim ng¹ch XNK ViÖt Nam - NhËt B¶n (triÖu USD) Tæng kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam (triÖu USD) Tû träng 2638 12700 20,8 3162 18400 17,2 3550 20105 17,7 3230 20742 15,6 3106 23159 13,4 4770 29750 16,0 Nguyªn nh©n tØ träng kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n trong tæng kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam cã xu h­íng gi¶m lµ do trong mÊy n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam ®· kÝ ®­îc mét sè hiÖp ®Þnh më réng bu«n b¸n sang c¸c thÞ tr­êng kh¸c nh­ EU, Mü… lµm t¨ng khèi l­îng hµng ho¸ XNK cña ViÖt Nam vµ ®ång thêi lµm gi¶m t­¬ng ®èi l­îng hµng ho¸ XNK cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n Trong nh÷ng n¨m qua, chóng ta lu«n cã xuÊt siªu sang NhËt B¶n. Tuy nhiªn, khi nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ hiÖn t­îng nµy còng cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Thùc tÕ cho thÊy, xuÊt siªu ë ®©y kh«ng ph¶n ¸nh thÕ m¹nh trong ho¹t ®éng kinh doanh nãi chung cña c¸c c«ng ty ViÖt Nam. Bëi v×, chóng ta ch­a t¹o ra ®­îc nh÷ng nguån hµng chñ lùc cã tÝnh dµi h¹n mµ chØ t×m kiÕm nh÷ng c¸i cã s½n ®Ó xuÊt khÈu. Sù gia t¨ng nhanh chãng cña th­¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n ®· ®ãng gãp rÊt lín vµo møc t¨ng tr­ëng kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam. Sau ®©y lµ nh÷ng ph©n tÝch cô thÓ vÒ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n. 3.1. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo NhËt B¶n. 3.1.1. §Æc ®iÓm chung. Nh×n chung, t×nh h×nh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n cã vÎ kh¶ quan. Kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy cã xu h­íng t¨ng trong nh÷ng n¨m tõ 1992 ®Õn 1997. Riªng n¨m 1998, do nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ khu vùc nãi chung vµ khã kh¨n trong b¶n th©n nÒn kinh tÕ NhËt B¶n nãi riªng nªn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng nµy gi¶m sót nghiªm träng. Nh­ng nh×n chung, NhËt B¶n vÉn lµ mét thÞ tr­êng quan träng bËc nhÊt cña ViÖt Nam, chiÕm tíi 30% trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ra n­íc ngoµi. TriÖu USD Kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam - NhËt B¶n N¨m Nguån thèng kª Bé Th­¬ng m¹i VÒ mÆt gi¸ trÞ, xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n ®¹t møc t¨ng liªn tôc trong suèt thêi gian tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 1997. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1997 t¨ng gÊp 3,5 lÇn so víi n¨m 1991. Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n thêi kú nµy ®¹t trªn 22%, ®iÒu nµy ®· ph¶n ¸nh sù cè g¾ng cña ta trong viÖc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung trong nh÷ng ngµnh h­íng vÒ xuÊt khÈu nãi riªng. Nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ nµy, xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n cã sù biÕn ®æi, t¨ng gi¶m thÊt th­êng. N¨m 1999, chØ tiªu nµy gi¶m m¹nh vµ tiÕp tôc t¨ng m¹nh vµo n¨m 2000. So víi n¨m 1999, kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2000 t¨ng m¹nh ( 48,3%) vµ ®¹t 2622 triÖu USD. So víi n¨m 99, c¸c mÆt hµng nh­ dÇu th«, cao su, dÖt may xuÊt sang NhËt t¨ng m¹nh. §iÒu nµy ph¶n ¸nh sù cè g¾ng cña ta trong ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ nh÷ng ngµnh h­íng vÒ xuÊt khÈu nãi riªng. Nguyªn nh©n lµ do nÒn kinh tÕ NhËt B¶n gÆp nhiÒu khã kh¨n do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ x¶y ra n¨m 1997 lµm cho søc mua trong n­íc gi¶m dÉn tíi nhu cÇu vÒ nhËp khÈu còng gi¶m. (§¬n vÞ triÖu USD) N¨m Kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n Tæng kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam TØ träng (%) 1995 1761 5200 33,9 1996 2021 7256 27,9 1997 2240 8580 26,1 1998 1850 9352 19,8 1999 1786 11523 15,5 2000 2622 14450 18,1 (Sè liÖu thèng kª Bé th­¬ng m¹i) MÆc dï, NhËt B¶n cã tÇm quan träng rÊt lín ®èi víi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh­ng ng­îc l¹i, ®èi víi nhËp khÈu cña NhËt B¶n, ViÖt Nam vÉn ch­a ph¶i lµ mét thÞ tr­êng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Kim ng¹ch nhËp khÈu tõ thÞ tr­êng ViÖt Nam chiÕm ch­a ®Çy 1% trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña NhËt B¶n. Nguyªn nh©n lµ do hµng ho¸ ViÖt Nam ch­a ®¸p øng ®­îc thÞ hiÕu tiªu dïng cña ng­êi d©n NhËt. §Ó nhËp khÈu ®­îc hµng ho¸ vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n, c¸c doanh nghiÖp gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ tiªu chuÈn chÊt l­îng, tiªu chuÈn kü thuËt còng nh­ trong chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña NhËt B¶n. Nh­ vËy, thÞ tr­êng NhËt B¶n cßn rÊt réng lín cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµm ¨n kinh doanh. Nhu cÇu cña NhËt B¶n vÒ c¸c mÆt hµng cña ViÖt Nam cßn rÊt lín trong khi ViÖt Nam l¹i cã chÝnh s¸ch ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ®iÒu nµy ch¾c ch¾n sÏ høa hÑn mét t­¬ng lai tèt ®Ñp trong viÖc mèi quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc. 3.1.2. C¬ cÊu xuÊt khÈu. Tõ n¨m 1992 ®Õn nay, c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n cã nh÷ng chuyÓn biÕn theo h­íng tÝch cùc. NÕu tr­íc ®©y, xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chØ ®¬n thuÇn cung cÊp nguyªn nhiªn liÖu cho NhËt B¶n nh­ dÇu th«, than ®¸, cµ phª, thuû h¶i s¶n... th× giê ®©y chñng lo¹i phong phó h¬n, më réng sang c¸c s¶n phÈm thuéc lÜnh vùc c«ng nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, vËt liÖu x©y dùng vµ ®Æc biÖt bao gåm c¶ nh÷ng mÆt hµng ®iÖn tö d©n dông cao cÊp. C¸c mÆt hµng qua chÕ biÕn cã xu h­íng t¨ng vµ gi¶m dÇn c¸c mÆt hµng ch­a qua chÕ biÕn. HiÖn nay c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ta sang NhËt B¶n lµ h¶i s¶n, hµng dÖt may, giÇy dÐp vµ c¸c s¶n phÈm lµm tõ da, than ®¸, cao su, dÇu th«, rau qu¶, chÌ, thùc phÈm chÕ biÕn, ®å gèm... Tªn hµng 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Cµ phª 35,3 23,3 25,1 37,9 28,5 20,9 Cao su 6,1 3,7 5,7 2,6 3,2 5,6 DÇu th« 684,2 757,7 416,5 294,0 403 503,3 G¹o 0,1 0,2 1,1 3,6 3,2 2,5 Thuû h¶i s¶n 336,9 311,1 360,4 347,1 414 488 Hµng dÖt may 210,5 309,5 325,0 320,9 532 691,5 Hµng dÖt may hiÖn ®ang xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n víi kim ng¹ch hµng n¨m trªn 400 triÖu USD. Tuy nhiªn thÞ phÇn cña ViÖt Nam vÒ mÆt hµng nµy hiÖn cßn rÊt nhá bÐ so víi c¸c n­íc trong khu vùc. Xu h­íng nhËp khÈu mÆt hµng nµy t¹i NhËt t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m tõ 1980 ®Õn 1990 nh­ng trong vµi n¨m trë l¹i ®©y kim ng¹ch nhËp khÈu gi¶m sót do søc mua gi¶m. Trong t­¬ng lai, khi nÒn kinh tÕ phôc håi nhu cÇu trong n­íc t¨ng lªn th× triÓn väng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vÒ mÆt hµng nµy sÏ t¨ng lªn. H¶i s¶n cña ViÖt Nam ®­îc thÞ tr­êng NhËt B¶n ®¸nh gi¸ kh¸ cao. T¹i NhËt, h¬n 80% nhu cÇu vÒ t«m ph¶i dùa vµo nhËp khÈu. ViÖt Nam hiÖn lµ mét trong nh÷ng n­íc hµng ®Çu xuÊt khÈu t«m vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n . Kim ng¹ch xuÊt khÈu h¶i s¶n vµo NhËt ®¹t møc gÇn 400 triÖu USD/n¨m vµ môc tiªu t¨ng tr­ëng mÆt hµng nµy ®Õn n¨m 2005 lµ 700 triÖu USD. Kim ng¹ch xuÊt khÈu giµydÐp vµ s¶n phÈm da vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n cßn kh¸ khiªm tèn so víi tiÒm n¨ng xuÊt khÈu cña ngµnh giµy da ViÖt Nam . ViÖc nhËp khÈu giµy da vµo NhËt B¶n vÉn ph¶i chÞu han ng¹ch vÒ thuÕ quan. VÒ than ®¸, ViÖt Nam lµ mét trong bèn n­íc xuÊt khÈu hµng ®Çu mÆt hµng nµy vµo NhËt B¶n vµ lu«n chiÕm h¬n 40% thÞ phÇn nhËp khÈu cu¶ NhËt. Cao su cña ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng th©m nhËp ®­îc nhiÒu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n mÆc dï møc thuÕ nhËp khÈu mÆt hµng nµy lµ 0%- do chñng lo¹i cao su cña ViÖt Nam ch­a thÝch hîp víi thÞ tr­êng NhËt B¶n . C¸c mÆt hµng rau qu¶, thùc phÈm chÕ biÕn lµ nh÷ng mÆt hµng cã kh¶ n¨ng th©m nhËp vµ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n . Hµng n¨m , NhËt ph¶i nhËp khÈu h¬n 3 tû USD rau qu¶ nh­ng ViÖt Nam míi chØ b¸n ®­îc cho NhËt chiÕm ch­a ®Çy 0,3% thÞ phÇn. Trong nh÷ng n¨m tíi, nhu cÇu cña NhËt B¶n vÒ c¸c mÆt hµng rau qu¶ vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn. Tuy nhiªn, thùc phÈm nhËp khÈu vµo NhËt B¶n ph¶i tu©n thñ theo luËt vÖ sinh thùc phÈm vµ ph¶i qua c¸c kh©u kiÓm tra hÕt søc kh¾t khe nªn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn chó träng h¬n n÷a tíivÇn ®Ò vÖ sinh an toµn thùc phÈm khi bu«n b¸n víi NhËt. §å gèm sø còng lµ mÆt hµng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn rÊt lín t¹i thÞ tr­êng NhËt B¶n . Tõ n¨m 1994 ®Õn n¨m 1998, khèi l­îng nhËp khÈu gèm cña NhËt t¨ng 1,4 lÇn vµ sø t¨ng 2,7 lÇn. MÆc dï vËy®å gèm sø cña ViÖt Nam xuÊt sang NhËt cßn rÊt Ýt. C¸c nhµ xuÊt khÈu cu¶ ViÖt Nam cÇn quan t©m h¬n n÷a ®Õn kh©u t¹o h×nh, ®a d¹ng ho¸ chñng lo¹i s¶n phÈm vµ th­êng xuyªn thay ®æi mÉu m·. 3.2 NhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n 3.2.1 §Æc ®iÓm chung NÕu so víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu, ho¹t ®éng nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n vÉn cã xu h­íng t¨ng nh­ng kh«ng æn ®Þnh. Nguyªn nh©n lµ do vµi n¨m trë l¹i ®©y cuéc khñng ho¶ng ë Ch©u ¸ ®· ¶nh h­ëngkh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt B¶n nãi chung vµ ®Õn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña NhËt nãi riªng. NhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n TriÖu USD N¨m (Nguån thèng kª Bé Th­¬ng m¹i) N¨m 1992, tuy kim ng¹ch nhËp khÈu chØ ®¹t 451 triÖu USD nh­ng ®©y lµ n¨m cã tèc ®é t¨ng cao nhÊt, ®¹t 107,8%. Nh­ vËy, n¨m 1992 lµ n¨m ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn quan träng trong quan hÖ gi÷a hai n­íc c¶ vÒ ®Çu t­ còng nh­ quan hÖ th­¬ng m¹i. Trong nh÷ng n¨m tiÕp theo, gi¸ trÞ hµng ho¸ nhËp khÈu vÉn t¨ng nh­ng víi tèc ®é chËm h¬n. Tõ n¨m 1996 trë l¹i ®©y, nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n cã xu h­íng gi¶m, biÓu hiÖn: n¨m 1996, tèc ®é gia t¨ng gi¸ trÞ hµng ho¸ nhËp khÈu lµ 30,2% gi¶m xuèng cßn 14,8% vµo n¨m 1997 vµ chØ ®¹t 5,3% vµo n¨m1998. N¨m 2000, chØ tiªu nµy ®¹t 2148 triÖu USD. Nguyªn nh©n cña sù suy gi¶m nµy lµ do gi¶m m¹nh trong viÖc c¸c mÆt hµng linh kiÖn xe m¸y, ph©n bãn c¸c lo¹i, «t«, s¾t thÐp c¸c lo¹i...Tuy vËy, tû träng mËu dÞch nhËp khÈu tõ NhËt B¶n trong tæng mËu dÞch chung cña ViÖt Nam víi thÕ giíi thÊp kh«ng ®¸ng kÓ so víi c¸c n¨m kh¸c. NhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam N¨m Kim ng¹ch NK cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n Tæng kim ng¹ch NK cña ViÖt Nam Tû träng (%) 1995 877 7500 11,7 1996 1141 11144 10,2 1997 1310 11525 11,4 1998 1380 11390 12,1 1999 1320 11636 11,3 2000 2148 15300 14,0 Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt vµo ViÖt Nam lu«n chiÕm tØ träng kh«ng nhá trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam. §iÒu nµy cho thÊy NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c lín vÒ nhËp khÈu cña ViÖt Nam. MÆc dï vËy vÒ phÝa NhËt B¶n, vÞ trÝ thÞ tr­êng ViÖt Nam cßn rÊt nhá bÐ so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt, chØ ®¹t møc d­íi 0,5% trong nh÷ng n¨m võa qua. MÆc dï cßn nhá bÐ song thÞ tr­êng ViÖt Nam ngµy cµng cã vÞ trÝ h¬n trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n. Cã thÓ thÊy, tØ träng thÞ tr­êng ViÖt Nam ®· t¨ng 5 lÇn tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 1998. §iÒu nµy ph¶n ¸nh mèi quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc ngµy cµng ®­îc cñng cè vµ n©ng cao. Trong nh÷ng n¨m, khi nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n gi¶m sót còng lµ lóc tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n gi¶m. V× vËy mÆc dï nhËp khÈu cña ViÖt Nam nh­ng so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n th× tû träng hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam vÉn thay ®æi hÇu nh­ kh«ng ®¸ng kÓ. 3.2.2. C¬ cÊu C¬ cÊu hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n còng cã chuyÓn biÕn tÝch cùc víi chiÒu h­íng gi¶m dÇn xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng d©n dông, gi¶m nhËp khÈu thµnh phÈm, t¨mg dÇn nhËp khÈu linh kiÖn, b¸n thµnh phÈm. C¸c mÆt hµng chñ yÕu ViÖt Nam nhËp tõ NhËt B¶n bao gåm linh kiÖn ®iÖn tö, s¶n phÈm s¾t thÐp, «t« c¸c lo¹i, m¸y x©y dùng, khai th¸c, xe g¾n m¸y c¸c lo¹i, b¸n thµnh phÈm thÐp vµ hîp kim thÐp, hµng dÖt b«ng, sîi tæng hîp...Sù chuyÓn biÕn nµy mét phÇn lµ do chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam trong viÖc h¹n chÕ nhËp khÈu mét sè mÆt hµng b»ng viÖc ®¸nh thuÕ cao, sö dông giÊy phÐp, ®ång thêi mét phÇn do t¸c ®éng cña viÖc chuyÓn dÞch c¬ së s¶n xuÊt ra n­íc ngoµi cña NhËt B¶n nªn nhËp khÈu linh kiÖn vµ b¸n linh kiÖn cña ViÖt Nam t¨ng lªn. Nh÷ng chuyÓn biÕn trong c¬ cÊu hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam cã thÓ kÓ ®Õn nh­ mÆt hµng xe m¸y, vËt liÖu x©y dùng... MÆt hµng linh kiÖn ®iÖn tö vµi n¨m gÇn ®©y t¨ng m¹nh, tiÕp ®Õn lµ s¶n phÈm s¾t thÐp, dÇu nhÑ. C¸c mÆt hµng gi¶m m¹nh ph¶i kÓ ®Õn ®ã lµ mÆt hµng xe g¾n m¸y c¸c lo¹i. 3.3.C¸c ho¹t ®éng dÞch vô. C¸c ho¹t ®éng dÞch vô bao gåm: dÞch vô vËn t¶i biÓn, hµng kh«ng , du lÞch, dÞch vô sau b¸n hµng , dÞch vô tµi chÝnh... VÒ dÞch vô du lÞch: sè l­îng kh¸ch NhËt B¶n ®i du lÞch n­íc ngoµi ngµy cµng cã xu h­íng t¨ng lªn vµ nh­ vËy thÞ tr­êng göi kh¸ch cña NhËt B¶n ®· ®ang vµ sÏ cßn cã tiÒm n¨ng rÊt lín. C¸c n­íc khu vùc §«ng Nam ¸ rÊt hÊp dÉn kh¸ch du lÞch NhËt vµ cã nhiÒu c¬ héi ®Ó khai th¸c nÕu cã mét chiÕn l­îc Marketing h÷u hiÖu. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, l­îng kh¸ch NhËt B¶n ®Õn ViÖt Nam còng cã chiÒu h­íng t¨ng lªn. Tuy vËy khi nh×n vµo con sè h¬n 10 triÖu ng­êi NhËt B¶n xuÊt c¶nh víi môc ®Ých du lÞch thuÇn tuý hµng n¨m, ®ång thêi so s¸nh l­îng kh¸ch NhËt B¶n ®i du lÞch t¹i c¸c n­íc trong khu vùc nh­ Singapo, Th¸i Lan, Indonexia, Malayxia... th× l­îng kh¸ch ®Õn ViÖt Nam vÉn chØ ®¹t con sè rÊt khiªm tèn. Ch¼ng h¹n, n¨m 1996, l­îng kh¸ch NhËt ®Õn c¸c n­íc ASEAN lµ 3,4 triÖu ng­êi th× chØ cã 118 ngh×n ng­êi vµo ViÖt Nam. §Õn n¨m 1999, l­îng kh¸ch du lÞch vµo ViÖt Nam còng kh«ng thay ®æi ®¸ng kÓ so víi n¨m 1996, con sè nµy lµ 110 ngh×n ng­êi. Bªn c¹nh kh¸ch du lÞch, cßn mét phÇn lín c¸c nhµ kinh doanh , nhµ kinh tÕ vµo ViÖt Nam víi môc ®Ých th¨m dß thÞ tr­êng, th¨m quan c¸c xÝ nghiÖp, dù c¸c héi th¶o vµ héi nghÞ. NhiÒu ng­êi trong sè hä cã ho¹t ®éng kinh doanh ë ViÖt Nam . Cã thÓ lý gi¶i l­îng kh¸ch NhËt B¶n ®Õn ViÖt Nam cßn Ýt lµ do th«ng tin qu¶ng c¸o du lÞch vÒ ViÖt Nam ë NhËt cßn rÊt h¹n chÕ, lµm thñ tôc xin visa mÊt nhiÒu thêi gian vµ tèn kÐm h¬n so víi c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña ngµnh du lÞch cßn yÕu kÐm, kh¶ n¨ng ngo¹i ng÷ cßn h¹n chÕ... ViÖt Nam ch­a cã v¨n phßng du lÞch t¹i NhËt B¶n nªn g©y nhÒu khã kh¨n cho kh¸ch du lÞch khi muèn t×m hiÓu vÒ ViÖt Nam tr­íc khi ®Õn ViÖt Nam . C¸c ho¹t ®éng dÞch vô kh¸c nh­: dÞch vô vËn t¶i biÓn, dÞch vô hµng kh«ng cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng. DÞch vô sau b¸n hµng nh­ l¾p ®Æt, b¶o hµnh cña c¸c c«ng ty nhËt t¹i ViÖt Nam cã mét thÕ m¹nh, t¹o ®­îc thÕ ®øng trong c¹nh tranh ®èi víi c¸c c«ng ty nh­ Hµn Quèc...ThÞ tr­êng tµi chÝnh ë ViÖt Nam míi ë giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn . V× vËy c¸c dÞch vô tµi chÝnh nh­ vay tr¶ chËm, hµng giao sau rÊt cã c¬ héi ph¸t triÓn ë ViÖt Nam trong t­¬ng lai. III. §¸nh gi¸ b­íc ®Çu vÒ quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam -NhËt B¶n 1.TiÒm n¨ng cña hai n­íc trong viÖc ph¸t triÓn mèi quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i. Nãi ®Õn tiÒm n¨ng cña hai n­íc trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i tr­íc hÕt ph¶i nãi ®Õn kh¶ n¨ng kÕt hîp cao vÒ c¬ cÊu th­¬ng m¹i, ®Çu t­ ..., lµ sù gÆp gì trong chÝnh s¸ch cña c¶ hai n­íc còng nh­ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña mçi n­íc. Tr­íc hÕt, nãi ®Õn chÝnh s¸ch cña hai n­íc trong viÖc tiÕp tôc ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ nãi chung vµ quan hÖ kinh tÕ-th­¬ng m¹i nãi riªng. TiÕp tôc thùc hiÖn ®­êng lèi chiÕn l­íc víi ch©u ¸, ®Æc biÖt víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸, NhËt B¶n ®· vµ ®ang nç lùc trong viÖc thóc ®Èy trao ®æi mËu dÞch vµ hîp t¸c viÖn trî, ®Çu t­ , thÓ hiÖn qua nh÷ng chuyÕn viÕng th¨m vµ lµm viÖc cña c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao NhËt B¶n t¹i c¸c n­íc §«ng Nam ¸. VÒ phÝ