Đề tài Lập quy trình công nghệ ,khuôn và đồ gá để sản xuất ra tai sau xe YAZ

§å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 Lêi nãi ®Çu Gia c«ng ¸p lùc lµ ngµnh s¶n xuÊt ®· cã tõ rÊt l©u ®êi. Tõ ®ã cho ®Õn nay nã ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. Ngµy nay Gia c«ng ¸p lùc lµ mét trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt tiªn tiÕn: TiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, s¶n phÈm ®a d¹ng vµ phong phó, n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng s¶n phÈm tèt... Trong nÒn c«ng nghiÖp s¶n xuÊt «t« Gia c«ng ¸p lùc cã vai trß hÕt søc quan träng. HÇu hÕt c¸c chi tiÕt vá «t« ®Òu ®−îc chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p gia c«ng ¸p lùc, cô thÓ lµ c«ng nghÖ t¹o h×nh vËt liÖu tÊm. T¹i nh÷ng chç cÇn ®é cøng v÷ng th× sÏ ®−îc ghÐp tõ 2 hoÆc 3 líp víi nhau, c¸c líp nµy ®−îc ghÐp víi nhau b»ng ph−¬ng ph¸p hµn hoÆc gÊp mÐp. Trªn c¸c chi tiÕt ng−êi ta lµm thªm c¸c g©n, gê ®Ó t¨ng ®é cøng v÷ng cña chi tiÕt mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn mÜ quan cña nã. §èi víi chi tiÕt cã h×nh d¹ng phøc t¹p cã thÓ ®−îc chia ra c¸c phÇn ®¬n gi¶n ®Ó thuËn tiÖn trong qu¸ tr×nh dËp vuèt, råi sau ®ã sÏ ®−îc hµn l¹i víi nhau. Ngoµi chi tiÕt vá ra c¸c trang bÞ néi thÊt trong xe cã rÊt nhiÒu chi tiÕt ®−îc t¹o ra b»ng ph−¬ng ph¸p Gia c«ng ¸p ùc. Trong t−¬ng lai Gia c«ng ¸p lùc sÏ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cïng víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh s¶n xuÊt «t«, xe m¸y t¹i ViÖt Nam. Ngµnh Gia c«ng ¸p lùc ë n−íc ta tõ tr−íc tíi nay ch−a thùc sù ph¸t triÓn nh− ®óng víi tÇm quan träng cña nã trong c«ng nghiÖp . Tuy nhiªn , viÖc nhµ n−íc ®−a ra ®Ò tµi cÊp quèc gia vÒ dËp vá xe « t« YAZ ®· cho thÊy ®−îc sù nhËn ®Þnh ®óng ®¾n vÒ thÕ m¹nh cña ph−¬ng ph¸p Gia c«ng ¸p lùc. “LËp quy tr×nh c«ng nghÖ ,khu«n vµ ®å g¸ ®Ó s¶n xuÊt ra tai sau xe YAZ” lµ mét ®Ò tµi trong chïm ®Ò tµi vÒ vá xe « t« do bé m«n Gia c«ng ¸p lùc giao cho sinh viªn kho¸ 42 lµm ®å ¸n tèt nghiÖp . §å ¸n ®−îc thùc hiÖn víi sù h−íng dÉn cña thÇy NguyÔn MËu §»ng vµ thÇy Lª Gia B¶o gi¶ng viªn bé m«n gia c«ng ¸p lùc vµ mét sè c¸c thÇy gi¸o kh¸c. §©y lµ mét ®Ò tµi míi v× vËy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt . v× vËy rÊt mong cã ®−îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó ®Ò tµi ®−îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o ,c¸c b¹n bÌ ®· gióp ®ì em hoµn thµnh b¶n ®å ¸n nµy. Hµ néi , Ngµy Th¸ng 05 N¨m 2002 Sinh viªn TiÕn §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 Ch−¬ng 1 – Giíi thiÖu ®«i nÐt vÒ c«ng nghÖ dËp chi tiÕt vá xe «t« 1.1 §Þnh nghÜa chi tiÕt vá «t«. Chi tiÕt vá xe «t« (gäi t¾t lµ vá «t«) lµ nh÷ng chi tiÕt dÞ h×nh vµ máng t¹o nªn bÒ mÆt vµ bªn trong cña «t« nh− n¾p ®Ëy ®éng c¬ , gÇm , cabin vµ th©n xe. MÆt tr−íc vµ cabin cña xe t¶i mÆt tr−íc vµ vá cña xe du lÞch ®Òu lµ nh÷ng chi tiÕt dËp tÊm t¹o nªn. C¸c bÒ mÆt cã thÓ nh×n thÊy ®−îc cña vá xe nãi chung ®Òu cã tÝnh trang trÝ , ngoµi nh÷ng yªu cÇu vÒ sö dông tèt dÔ söa ch÷a , dÔ chÕ t¹o th× cßn ph¶i cã tÝnh thÈm mü . So víi nh÷ng chi tiÕt dËp tÊm th«ng th−êng th× c¸c chi tiÕt vá xe cã ®Æc ®iÓm lµ vËt liÖu máng , ®a phÇn lµ nh÷ng chi tiÕt cã h×nh d¹ng kh«ng gian phøc t¹p, yªu cÇu bÒ mÆt cã chÊt l−îng cao. Bëi vËy khi thiÕt kÕ c«ng nghÖ dËp c¸c chi tiÕt vá, thiÕt kÕ khu«n vµ c«ng nghÖ chÕ t¹o khu«n ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, v× thÕ c¸c khu«n dËp vá «t« ph¶i ®−îc xem xÐt nh− mét vÊn ®Ò mang tÝnh ®Æc thï. C¨n cø vµo t¸c dông vµ yªu cÇu cña chóng vá cã thÓ chia lµm 3 lo¹i lµ vá ngoµi , vá trong vµ c¸c chi tiÕt gia cè . Vá ngoµi , vá trong ®−îc dËp tõ c¸c lo¹i thÐp tÊm 08 ÷ 09 KΠ cã chiÒu dµy 0.7 ÷ 1 mm cßn c¸c chi tiÕt gia cè th× dËp b»ng thÐp tÊm 08 ÷ 09 KΠ cã chiÒu ®µy 1 ÷ 2 mm 1.2 Yªu cÇu ®èi víi c¸c chi tiÕt vá «t« 1.2.1 ChÊt l−îng bÒ mÆt tèt. C¸c chi tiÕt vá ®Æc biÖt lµ nh÷ng bÒ mÆt nh×n thÊy cña vá ngoµi kh«ng ®−îc phÐp cã vÕt nh¨n, x−íc, cã v©n, mÊp m« vµ nh÷ng khuyÕt tËt kh¸c ¶nh h−ëng ®Õn mü quan cña bÒ mÆt. Nh÷ng ®−êng nÐt trang trÝ, g©n trang trÝ trªn vá ph¶i râ nÐt, ph¶i tr¸i ph¶i ®èi xøng vµ chuyÓn tiÕp ®Òu ®Æn . Nh÷ng ®−êng nÐt trang trÝ trªn vá t¹i chç tiÕp gi¸p gi÷a hai chi tiÕt ph¶i khíp víi nhau kh«ng ®−îc phÐp lÖch . ChÊt l−îng bÒ mÆt ®èi víi vá cña xe du lÞch cµng quan träng h¬n , nh÷ng khuyÕt tËt bÒ mÆt cho dï nhá ®Òu cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn mü quan sau khi s¬n g©y ra hiÖn t−îng t¸n x¹ ¸nh s¸ng. 1.2.2 KÝch th−íc h×nh häc vµ h×nh d¹ng phï hîp yªu cÇu. Vá cã h×nh ®¹ng phøc t¹p nhiÒu mÆt cong kh«ng gian, kÝch th−íc h×nh häc vµ h×nh d¹ng cña chóng nhÊt thiÕt ph¶i phï hîp víi b¶n vÏ vµ m« h×nh ( HoÆc m« h×nh khi m« pháng sè ) . BÒ mÆt kh«ng gian cã lo¹i lµ do yªu cÇu t¹o h×nh vµ mü quan cña b¶n th©n chi tiÕt ; cã lo¹i do hai hoÆc nhiÒu §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 chi tiÕt vá l¾p r¸p víi nhau mµ t¹o thµnh . Nh÷ng chç tiÕp gi¸p cña c¸c bÒ mÆt kh«ng gian th× ph¶i trïng khíp. B¶n vÏ chi tiÕt vá chØ cã thÓ biÓu thÞ ®−îc mét sè kÝch th−íc h×nh chiÕu chñ yÕu , kh«ng thÓ thÓ hiÖn hÕt tÊt c¶ c¸c vÞ trÝ kh«ng gian cña c¸c ®iÓm t−¬ng quan trªn vá , cho dï ®· thÓ hiÖn ®−îc hÕt tÊt c¶ c¸c vÞ trÝ kh«ng gian cña c¸c ®iÓm t−¬ng quan th× còng khã sö dông do b¶n vÏ qu¸ phøc t¹p , qu¸ nhiÒu ®−êng kÝch th−íc, qu¸ rèi r¾m . Bëi vËy trªn b¶n vÏ chi tiÕt chØ ghi c¸c kÝch th−íc ngo¹i h×nh vµ kÝch th−íc giao ®iÓm cña c¸c ®−êng 100 (tøc lµ to¹ ®é cã kháng c¸ch lµ 100 mm ) , c¸c kÝch th−íc qu¸ ®é th× c¨n cø vµo m« h×nh. 1.2.3 TÝnh c«ng nghÖ tèt TÝnh c«ng nghÖ cña chi tiÕt vá chñ yÕu thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng dËp , tÝnh l¾p r¸p b»ng hµn, an toµn khi thao t¸c , hÖ sè sö dông vËt liÖu vµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi vËt liÖu . Kh¶ n¨ng dËp cña chi tiÕt vá mÊu chèt ®−îc thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng vµ ®é ch¾c ch¾n khi dËp vuèt mµ tÝnh c«ng nghÖ khi dËp vuèt tèt hay xÊu l¹i chñ yÕu ®−îc quyÕt ®Þnh bëi h×nh d¹ng cña chi tiÕt . NÕu chi tiÕt vá cã thÓ dËp vuèt th× ®èi víi c¸c nguyªn c«ng sau dËp vuèt chØ cßn lµ vÊn ®Ò x¸c ®Þnh sè l−îng nguyªn c«ng vµ s¾p xÕp tr×nh tù tr−íc sau cña c¸c nguyªn c«ng. Nãi chung c¸c chi tiÕt vá ®Òu dËp vuèt mét lÇn , ®Ó thùc hiÖn ®−îc viÖc t¹o h×nh b»ng ,mét lÇn dËp vuèt th× cÇn ph¶i khai riÓn nh÷ng chç lªn vµnh , ®iÒn ®Çy c¸c lç céng thªm phÇn bæ sung do c«ng nghÖ yªu cÇu , sau khi dËp vuèt sÏ c¾t bá phÇn bæ sung c«ng nghÖ ë nh÷ng nguyªn c«ng sau , v× thÕ phÇn bæ sung c«ng nghÖ lµ phÇn vËt liÖu tiªu hao nhÊt thiÕt ph¶i cã do c«ng nghÖ yªu cÇu . PhÇn bæ sung c«ng nghÖ nhiÒu hay Ýt tr−íc hÕt ®−îc quyÕt ®Þnh bëi møc ®é phøc t¹p cña chi tiÕt vá .Møc ®é phøc t¹p cña chi tiÕt vá cßn ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu nhÊt ®Þnh ®èi víi tÝnh n¨ng cña vËt liÖu vÝ dô nh÷ng chi tiÕt vá cã ®é s©u lín, bÒ mÆt kh«ng gian phøc t¹p th× ph¶i dïng thÐp tÊm cã tÝnh n¨ng dËp vuèt s©u t−¬ng ®èi nh− 08KΠ. 1.2.4 Ph¶i cã ®ñ ®é cøng v÷ng Trong qu¸ tr×nh dËp vuèt do cã chç møc ®é biÕn d¹ng ®èi víi vËt liÖu qu¸ nhá lµm cho ®é cøng v÷ng cña chi tiÕt kh«ng ®−îc ®¶m b¶o g©y tiÕng ån khi bÞ chÊn ®éng. Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é cøng v÷ng cña vá lµ dïng tay gâ vµo bÒ mÆt nghe ©m thanh xem cã gièng nhau ë mäi chç hay kh«ng . Chç nµo ©m thanh thÊp th× chøng tá ®é cøng v÷ng ë chç ®ã kÐm. Khi dïng tay Ên nÕu chi tiÕt cã chç bËp bïng th× chøng tá chi tiÕt kh«ng ®¹t yªu cÇu .NÕu dïng nh÷ng chi tiÕt nµy l¾p r¸p «t« th× khi «t« ch¹y ph¸t sinh chÊn ®éng sÏ g©y tiÕng ån lín vµ lµm cho chi tiÕt chãng háng . Ngoµi ra nh÷ng chi tiÕt dËp vuèt kh«ng ®ñ ®é biÕn d¹ng cÇn thiÕt, ®é cøng v÷ng kÐm th× sau khi c¾t biªn §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 sÏ g©y nªn sai lÖch vÒ h×nh d¹ng . NÕu sau khi c¾t biªn cßn gÊp mÐp th× cã thÓ nhê gÊp mÐp mµ c¶i thiÖn ®é cøng v÷ng. 1.3 Ph©n lo¹i c«ng nghÖ ®èi víi chi tiÕt vá §Ó tiÖn cho viÖc x¸c lËp qui tr×nh c«ng nghÖ vµ thiÕt kÕ khu«n cÇn ph¶i ph©n lo¹i c«ng nghÖ ®èi víi c¸c chi tiÕt vá tuú theo møc ®é phøc t¹p cña nguyªn c«ng dËp vuèt vµ ®Æc ®iÓm cña b¶n th©n chi tiÕt . Møc ®é phøc t¹p cña dËp vuèt ®−îc ®¸nh gi¸ bëi ®é s©u khi dËp vuèt vµ sù phøc t¹p vÒ h×nh d¹ng, cßn ®Æc ®iÓm cña chi tiÕt lµ muèn nãi chóng cã mÆt ®èi xøng hay kh«ng. C¨n cø vµo sù ph©n tÝch ®èi víi tÊt c¶ c¸c chi tiÕt vá cã thÓ ph©n lo¹i nh− sau : 1. C¸c chi tiÕt cã mét mÆt ®èi xøng vÝ dô n¾p thïng n−íc , n¾p bé t¶n nhiÖt , tÊm che mÆt tr−íc , capo , n¾p thïng hµnh lý… Nh÷ng chi tiÕt nµy l¹i cã thÓ ph©n thµnh: - N«ng h×nh d¹ng cong vµ lâm . - §é s©u ®ång ®Òu , h×nh d¹ng t−¬ng ®èi phøc t¹p. - §é s©u kh¸c nhau , h×nh d¹ng phøc t¹p. - §é s©u lín. 2. c¸c chi tiÕt kh«ng ®èi xøng vÝ dô nh− : mÆt ngoµi c¸nh cöa , mÆt trong c¸nh cöa , c¸c tai tr−íc , tai sau. Lo¹i nµy l¹i cã thÓ chia thµnh: - N«ng vµ ph¼ng. - ®é s©u ®ång ®Òu h×nh d¹ng t−¬ng ®èi phøc t¹p. - §é s©u lín. 3. C¸c chi tiÕt cã thÓ dËp ®«i vÝ dô nh− tÊm che bªn c¹nh ph¶i vµ tr¸i , dÇm tr¸i vµ ph¶i ë nãc…. 4. Nh÷ng chi tiÕt cã mÆt bÝch nh− tÊm c¸nh cöa ngoµi. 5. Nh÷ng chi tiÕt uèn. 1.4 ThiÕt kÕ c«ng nghÖ dËp c¸c chi tiÕt vá C«ng nghÖ dËp c¸c chi tiÕt vá bao gåm 3 nguyªn c«ng c¬ b¶n lµ dËp vuèt , c¾t biªn vµ gÊp mÐp . Trªn c¬ së cña 3 nguyªn c«ng c¬ b¶n nµy vµ c¨n cø vµo h×nh d¹ng vµ kÝch th−íccô thÓ cña c¸c chi tiÕt mµ x©y dùng c«ng nghÖ dËp cña chóng . ThiÕt kÕ c«ng nghÖ bao gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y. 1.4.1. X¸c ®Þnh ph−¬ng dËp. C«ng nghÖ dËp c¸c chi tiÕt vá «t« nãi chung gåm 2 hoÆc tõ hai nguyªn c«ng trë lªn. Ph−¬ng dËp trong mçi nguyªn c«ng ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo t×nh h×nh cô thÓ cña nguyªn c«ng ®ã. X¸c ®Þnh ph−¬ng dËp th−êng b¾t ®Çu tõ nguyªn c«ng t¹o h×nh sau ®ã míi x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp ë c¸c nguyªn c«ng §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 sau. CÇn cè g¾ng thiÕt kÕ ph−¬ng dËp trong c¸c nguyªn c«ng gièng nhau. §iÒu ®ã cã −u ®iÓm lµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn kh«ng cÇn ph¶i lËt chi tiÕt nhê ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong thao t¸c d©y chuyÒn, gi¶m nhÑ c−êng ®é lao ®éng cña c«ng nh©n. D−íi gãc ®é chÕ t¹o khu«n cã thÓ gi¶m thiÓu sè l−îng mÉu chÐp h×nh vµ d−ìng kiÓm tra , rót ng¾n chu k× chÕ t¹o n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña khu«n. Mét sè chi tiÕt tr¸i ph¶i ®èi xøng víi nhau vµ kÝch th−íc bao kh«ng lín nÕu x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp cho mét chi tiÕt kh«ng nh÷ng kh«ng tiÖn mµ cßn bÊt lîi cho nghuyªn c«ng dËp t¹o h×nh. Do ®ã nªn dËp hai chi tiÕt ghÐp l¹i víi nhau. D−íi ®©y sÏ giíi thiÖu viÖc x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp ®èi víi c¸c nguyªn c«ng c¬ b¶n 1.4.1.1 . X¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt. X¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt lµ vÊn ®Ò ®Çu tiªn khi x©y dùng ph−¬ng ¸n dËp vuèt . Nã kh«ng nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ dËp ra chi tiÕt ®¹t yªu cÇu hay kh«ng mµ cßn ¶nh h−ëng tíi phÇn bï c«ng nghÖ nhiÒu hay Ýt vµ ph−¬ng ¸n cña c¸c nguyªn c«ng sau dËp vuèt nh− tinh chØnh , c¾t biªn , gÊp mÐp. Bëi vËy cÇn ph¶i suy nghÜ mét c¸ch cÈn träng khi x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt. §èi víi nh÷ng chi tiÕt vá cã mÆt ®èi xøng th× viÖc x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt cña nã cÇn ph¶i xoay quanh trôc vu«ng gãc víi mÆt ®èi xøng. Víi lo¹i chi tiÕt mµ ®−êng to¹ ®é song song víi mÆt ®èi xøng kh«ng thay ®æi , viÖc x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt t−¬ng ®èi dÔ dµng. §èi víi lo¹i chi tiÕt kh«ng ®èi xøng viÖc x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt b»ng c¸ch xoay chi tiÕt quanh hai mÆt to¹ ®é vu«ng gãc víi nhau theo vÞ trÝ cña xe.§èi víi lo¹i chi tiÕt nµy sau khi x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt mµ quan hÖ h×nh chiÕu cña nã hoµn toµn kh«ng thay ®æi th× gäi lµ n»m ë vÞ trÝ cña xe; nÕu quan hÖ cña nã thay ®æi th× gäi lµ kh«ng n»m ë vÞ trÝ cña xe a/ Ph−¬ng dËp kh«ng hîp lÝ b/ Ph−¬ng dËp hîp lÝ α§−êng c¾t mÐp §−êng c¾t mÐp Ph−¬ng dËp §−êng c¾t mÐp §−êng c¾t mÐp Ph−¬ng dËp §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 Khi x¸c ®Þnh ph−¬ng dËp vuèt cÇn ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau : - KÕt thóc qu¸ tr×nh dËp vuèt , chµy cã thÓ Ðp ph«i vµo mäi ®iÓm cña bÒ mÆt cèi mµ kh«ng cã nh÷ng gãc chÕt , hoÆc vïng chÕt (nh− ë ph−¬ng ¸n b ) - Khi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh dËp vuèt bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a ph«i vµ chµy cè g¾ng cµng lín cµng tèt vµ nªn ë vïng trung t©m khu«n. - Cè g¾ng gi¶m chiÒu s©u dËp vuèt nh−ng ph¶i ®ñ møc ®é biÕn d¹ng vµ trë lùc kÐo ph«i vµo trong cèi ®ång ®Òu , gãc kÐo ph«i ë hai phÝa cña chµy b»ng nhau. - Ph−¬ng dËp vuèt ph¶i tho¶ m·n cho viÖc dËp nh÷ng hèc lâm (trªn chµy) hoÆc cã phÇn dËp vuèt ng−îc. Tãm l¹i tuú thuéc vµo h×nh d¹ng cña chi tiÕt mµ xem xÐt c©n nh¾c vµ chän ph−¬ng dËp vuèt sao cho hîp lÝ. NÕu cÇn cã thÓ thay ®æi h×nh d¹ng chi tiÕt ®Ó cã ph−¬ng dËp vuèt hîp lÝ . Sau ®ã t¹o h×nh l¹i ë nh÷ng nguyªn c«ng sau. 1.4.1.2 X¸c ®Þnh ph−¬ng c¾t mÐp vµ h×nh thøc c¾t mÐp. 1.X¸c ®Þnh ph−¬ng c¾t mÐp Chi tiÕt sau khi dËp t¹o h×nh b»ng dËp vuèt do vÞ trÝ c¾t mÐp vµ ®ét lç kh¸c nhau nªn khu«n dËp ë c¸c nguyªn c«ng c¾t mÐp vµ ®ét lç kh¸c nhau . Do chi tiÕt sau nguyªn c«ng dËp vuèt ®−îc ®Æt vµo khu«n c¾t mÐp víi vÞ trÝ nh− nhau cho nªn ph−¬ng dËp trong nguyªn c«ng c¾t mÐp ®ét lç phèi hîp cã thÓ 2 hoÆc nhiÒu h¬n . Ph−¬ng c¾t mÐp lÝ t−ëng lµ ph−¬ng sao cho chuyÓn ®éng cña l−ìi c¾t vu«ng gãc víi bÒ mÆt c¾t ®iªï ®ã cã nghÜa lµ ®iÒu kiÖn dËp tèi −u lµ ph¸p tuyÕn cña bÒ mÆt c¾t trïng víi ph−¬ng c¾t mÐp. NÕu c¾t mÐp ë trªn bÒ mÆt cong cña chi tiÕt dËp vuèt th× ph−¬ng dËp lÝ t−ëng sÏ cã v« sè, ®iÒu nµy kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc trong cïng mét nguyªn c«ng. V× thÕ cho phÐp ph−¬ng dËp vµ bÒ mÆt c¾t mÐp cã mét gãc ®é nµo ®ã . §é lín cña gãc ®ã nãi chung kh«ng nªn nhá h¬n 10° , nÕu nh− qu¸ nhá th× vËt liÖu sÏ kh«ng bÞ b¾t c¾t mµ bÞ “nhay” ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng cña bÒ mÆt c¾t mÐp. Khi mÆt c¾t mÐp song song víi ph−¬ng c¾t th× cã thÓ dïng l−ìi dao nghiªng ®Ó c¾t nh−ng ph¶i t¨ng hµnh tr×nh c¾t , khi ®ã l−ìi c¾t sÏ bÞ mµi mßn rÊt nhanh . c¨n cø vµo ph−¬ng c¾t mÐp cã thÓ chia thµnh mÊy h×nh thøc c¾t mÐp nh− sau : 2. H×nh thøc c¾t mÐp (1) C¾t mÐp vu«ng gãc : Khi tiÕp tuyÕn t¹i bÊt k× ®iÓm nµo trªn ®−êng c¾t mÐp hîp víi mÆt ph¼ng n»m ngang mét gãc nhá h¬n 30° th× dïng ph−¬ng ph¸p c¾t mÐp vu«ng gãc . Ph−¬ng c¾t mÐp cña ph−¬ng ph¸p nµy chÝnh lµ ph−¬ng chuyÓn ®éng cña ®Çu tr−ît m¸y Ðp. Do kÕt cÊu cña khu«n §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 c¾t mÐp vu«ng gãc ®¬n gi¶n nhÊt nªn th−êng −u tiªn lùa chän khi thiÕt kÕ c«ng nghÖ a ) C¾t mÐp vu«ng gãc Khi c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi c¾t biªn t−¬ng ®èi thuËn lîi th× gãc ∝ cã thÓ më réng tíi 45° (2) C¾t biªn n»m ngang : Khi vÞ trÝ c¾t biªn n»m ë thµnh bªn , do gãc gi÷a thµnh bªn vµ mÆt ngang lín nªn sö dông h×nh thøc c¾t biªn nµy ®Ó tiÕp cËn víi ®iÒu kiÖn dËp lÝ t−ëng. V× ph−¬ng dËp n»m ngang nªn kÕt cÊu cña khu«n c¾t biªn ph¶i cã c¬ cÊu chuyÓn dæi ph−¬ng chuyÓn ®éng cña ®Çu tr−ît m¸y Ðp do ®ã kÕt cÊu cña khu«n t−¬ng ®èi phøc t¹p b ) C¾t mÐp n»m ngang §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 (3) C¾t mÐp nghiªng : Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ bÒ mÆt c¾t mÐp mµ ph−¬ng dËp trong nguyªn c«ng c¾t mÐp ph¶i nghiªng ®i mét gãc nhÊt ®Þnh , tr−êng hîp nµy gäi lµ c¾t mÐp nghiªng . C¾t mÐp nghiªng còng ®ßi hái khu«n c¾t mÐp ph¶i cã c¬ cÊu chuyÓn ®æi ph−¬ng chuyÓn ®éng cña ®Çu tr−ît m¸y Ðp nªn kÕt cÊu khu«n còng t−¬ng ®èi phøc t¹p. c ) C¾t mÐp nghiªng 1.4.1.3. X¸c ®Þnh ph−¬ng gÊp mÐp : GÊp mÐp ®èi víi chi tiÕt vá nãi chung lµ nguyªn c«ng t¹o h×nh cuèi cïng trong c«ng nghÖ dËp . ChÊt l−îng gÊp mÐp vµ ®é chÝnh x¸c vÒ vÞ trÝ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn chÊt l−îng l¾p r¸p cña toµn bé xe. Bëi vËy muèn x¸c ®Þnh ®óng ®¾n ph−¬ng gÊp mÐp th× tr−íc hÕt ph¶i ph©n tÝch h×nh d¹ng gÊp mÐp vµ tr¹ng th¸i øng suÊt. GÊp mÐp c¸c chi tiÕt vá ®èi víi biªn d¹ng ngoµi nãi cung ®Òu lµ kh«ng khÐp kÝn , ph−¬ng gÊp mÐp cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn chÊt l−îng gÊp mÐp . Ph−¬ng gÊp mÐp hîp lÝ cÇn tho¶ m·n 2 ®iÒu kiÖn sau : (1) Ph−¬ng chuyÓn ®éng cña cèi gÊp mÐp trïng víi thµnh ®øng vµ phÇn låi gÊp mÐp cña chi tiÕt . (2) Ph−¬ng chuyÓn ®éng cña cèi gÊp mÐp vu«ng gãc víi mÆt chuÈn gÊp mÐp hoÆc b»ng víi gãc hîp bëi c¸c mÆt chuÈn gÊp mÐp. §èi víi tr−êng hîp gÊp mÐp kÝn vÝ dô nh− gÊp mÐp lç th× ph−¬ng gÊp mÐp chØ cã thÓ tho¶ m·n ®iªï kiÖn 1 , ngoµi ra kh«ng thÓ cã c¸ch lùa chän nµo kh¸c bëi h×nh d¹ng cña chi tiÕt ®· rµng buéc ph−¬ng gÊp mÐp. §èi víi gÊp mÐp ph¼ng th× chØ cÇn ph−¬ng gÊp mÐp tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn (2) lµ cã thÓ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (1) bëi vËy còng sÏ dÔ dµng x¸c ®Þnh ®−îc ph−¬ng gÊp mÐp. §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 §èi víi gÊp mÐp mÆt cong ph¶i ®ång thêi tho¶ mnh÷ng c¶ hai ®iÒu kiÖn nãi trªn vÒ mÆt lÝ thuyÕt lµ kh«ng thÓ ®−îc . §Ó chän ph−¬ng gÊp mÐp t−¬ng ®èi hîp lÝ th× khi c¸c ®Þnh ph−¬ng gÊp mÐp ®èi víi mÆt cong cÇn xem xÐt hai vÊn ®Ò sau : 1) Khi gÊp mÐp th× tiÕp tuyÕn t¹i bÊt k× ®iÓm nµo trªn ®−êng gÊp mÐp nªn cè g¾ng vu«ng gãc víi ph−¬ng gÊp mÐp chØ cã nh− vËy míi tiÕn gÇn ®Õn ph−¬ng gÊp mÐp hîp lÝ theo ®iÒu kiÖn (2). 2) Khi gÊp mÐp th× ph©n lùc trªn ®−êng nèi hai ®Çu cña ®−êng gÊp mÐp ph¶i c©n b»ng . GÊp mÐp nh− thÕ míi ®Òu , æn ®Þnh vµ tiÕn gÇn tíi ph−¬ng gÊp mÐp hîp lÝ theo ®iÒu kiÖn (1). Bëi vËy ®èi víi gÊp mÐp c¸c ®−êng cong th× ph−¬ng gÊp mÐp nãi chung nªn chän ®−êng ph©n gi¸c cña gãc hîp bëi mÆt c¾t t¹i hai ®Çu cña ®−êng gÊp mÐp mµ kh«ng chän ph−¬ng vu«ng gãc víi ®−êng nèi hai ®Çu cña ®−êng gÊp mÐp nh− thÓ hiÖn ë h×nh sau. 1.5. Xö lÝ c«ng nghÖ trong nguyªn c«ng dËp vuèt . §Ó thùc hiÖn dËp vuèt ®èi víi chi tiÕt vá th× ph¶i c¶i t¹o chóng thµnh vËt dËp vuèt. Nh÷ng gi¶i ph¸p kÜ thuËt nh»m c¶i t¹o chi tiÊt vá gäi lµ xö lÝ c«ng nghÖ . X¸c ®Þnh h×nh d¹ng cña mÆt chÆn ph«i lµ mét néi dung quan träng trong xö lÝ c«ng nghÖ. Ngoµi ra viÖc khai triÓn gÊp mÐp, nh÷ng phÇn bï c«ng nghÖ , bè trÝ c¸c g©n vuèt vµ nh÷ng phÇn bï c¾t më ®Òu thuéc vÒ néi dung cña xö lÝ c«ng nghÖ. PH¦¥NG gÊp mÐp N£N CHäN §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 Xö lÝ c«ng nghÖ trong nguyªn c«ng dËp vuèt c¸c chi tiÕt vá kh«ng nh÷ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn biªn d¹ng thuËn lîi cho nguyªn c«ng dËp vuèt mµ cßn t¹o thuËn lîi cho c¸c nguyªn c«ng sau . VÝ dô viÖc khai triÓn gÊp mÐp kh«ng nh÷ng ®Ó thùc hiÖn t¹o h×nh trong dËp vuèt mµ cßn t¹o ph−¬ng dËp hîp lÝ cho c¸c nguyªn c«ng c¾t biªn vµ gÊp mÐp sau nµy. 1.5.1.X¸c ®Þnh h×nh d¹ng mÆt chÆn ph«i cho nguyªn c«ng dËp vuèt MÆt chÆn ph«i lµ mét bé phËn quan träng cÊu thµnh phÇn bï c«ng nghÖ , nã chÝnh lµ phÇn n»m ngoµi b¸n kÝnh gãc l−în cña cèi . Khi chµy b¾t ®Çu tiÕp xóc víi ph«i th× vµnh chÆn ®· Ðp chÆt ph«i trªn vµnh chÆn cña cèi . H×nh d¹ng cña mÆt chÆn ph«i kh«ng nh÷ng ph¶i b¶o ®¶m cho ph«i trªn mÆt chÆn kh«ng bÞ nh¨n mµ cßn ph¶i t¹o thuËn lîi cho phÇn ph«i n»m d−íi chµy ®i vµo cèi ®Ó gi¶m bít chiÒu s©u dËp vuèt cña chi tiÕt , cµng quan träng h¬n lµ ph¶i b¶o ®¶m phÇn ph«i kÐo vµo trong cèi kh«ng nh¨n, r¸ch . MÆt chÆn ph«i cã hai lo¹i, lo¹i thø nhÊt lµ b¶n th©n mÆt chÆn ph«i chÝnh lµ mÆt bÝch cña chi tiÕt , bëi vËy mÆt chÆn ph«i cña chi tiÕt nµy ®−¬ng nhiªn ®−îc x¸c ®Þnh. §Ó dÔ dËp vuèt ®«i khi còng cÇn ph¶i söa ®æi côc bé nh−ng nhÊt thiÕt ph¶i chØnh l¹i nh÷ng nguyªn c«ng sau ®Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu ®èi víi mÆt bÝch cña chi tiÕt . Lo¹i thø hai mÆt chÆn ph«i do phÇn bï t¹o nªn vµ h×nh d¹ng cña c¸c mÆt chÆn ®a phÇn lµ c¸c mÆt cong. §Ó tho¶ m·n nh÷ng yªu cÇu ®èi víi mÆt chÆn ph«i ®· tr×nh bµy ë trªn th× h×nh d¹ng cña mÆt chÆn ph«i ®−îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt ph¼ng , mÆt trô, mÆt c«n vµ nh÷ng mÆt cã thÓ khai triÓn kh¸c. Khi x¸c ®Þnh h×nh d¹ng cña mÆt chÆn ph«i cÇn ph¶i xÐt ®Õn mÊy ®iÓm sau: (1) Cè g¾ng sö dông mÆt chÆn ph«i ph¼ng . NÕu mÆt chÆn ph«i kh«ng ph¶i lµ mÆt bÝch cña chi tiÕt vá th× tr−íc hÕt nªn chän mÆt chÆn ph«i ph¼ng . chän mÆt chÆn ph«i ph¼ng kh«ng nh÷ng thuËn tiÖn cho viÖc ®Þnh vÞ vµ ®Æt ph«i vuèt mµ ®iÒu kiÖn vuèt còng lµ tèi −u nhÊt . §èi víi phÇn mÆt bÝch cña chi tiÕt vá nÕu chän lµ mÆt chÆn ph«i th× tr−íc hÕt nªn xem xÐt liÖu cã thÓ lµm ph¼ng phÇn mÆt bÝch vèn cã c¶i t¹o thµnh mÆt chÆn ph«i ph¼ng hay kh«ng . NÕu lîi dông mÆt bÝch lµm mÆt chÆn ph«i th× mét khi xuÊt hiÖn hiÖn t−îng nh¨n sÏ trë thµnh khuyÕt tËt kh«ng thÓ kh¾c phôc ®−îc ë trªn chi tiÕt. Cßn tr−êng hîp c¶i t¹o mÆt bÝch thµnh mÆt chÆn ph«i ph¼ng kh«ng nh÷ng cã thÓ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn dËp vuèt mµ cßn cã thÓ n©ng cao ®é chÝnh x¸c vµ ®é cøng v÷ng cña chi tiÕt ®èi víi tr−êng hîp sau khi c¾t mÐp vµ gÊp mÐp. (2) Gi¶m ®é s©u dËp vuèt. XuÊt ph¸t tõ gãc ®é thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®èi víi nguyªn c«ng dËp vuèt ,®Ó b¶o ®¶m cho vËt dËp vuèt kh«ng nh¨n vµ r¸ch cÇn cè g¾ng gi¶m chiÒu s©u dËp vuèt. §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 Sö dông mÆt chÆn ph«i cong ®Ó gi¶m chiÒu s©u dËp vuèt (3) Chµy nhÊt ®Þnh ph¶i cã t¸c dông vuèt ®èi víi ph«i vuèt . §©y lµ mét nh©n tè quan träng cÇn ph¶i c©n nh¾c kü l−ìng khi x¸c ®Þnh h×nh d¹ng cña mÆt chÆn ph«i. Nãi ®Õn t¸c dông dËp vuèt cã nghÜa lµ chiÒu dµi khai triÓn cña mÆt chÆn ph«i ph¶i nhá h¬n bÒ mÆt khai triÓn cña bÒ mÆt chµy. H×nh vÏ trªn cho thÊy chiÒu dµi khai triÓn cña mÆt chÆn ph«i lµ ''''' EDCBA nhÊt ®Þnh ph¶i nhá h¬n chiÒu dµi khai triÓn cña chµy ABCDE, nh− thÕ míi cã t¸c dông dËp vuèt . Cã mét sè chi tiÕt dËp vuèt mÆc dï chiÒu dµi khai triÓn cña mÆt chÆn ph«i nhá h¬n chiÒu dµi khai triÓn cña α β §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 bÒ mÆt chµy nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt cã thÓ b¶o ®¶m lµ kh«ng s¶n sinh nh¨n hoÆc nøt bëi lÏ trong toµn bé qu¸ tr×nh kÓ tõ khi chµy tiÕp xóc ®Õn khi ph«i b¾t ®Çu dËp vuèt cho ®Õn kho kÕt thóc dËp th× chiÒu dµi khai triÓn cña bÒ mÆt chÆn ph«i t¹i mçi vÞ trÝ tøc thêi cã lóc nhá h¬n, cã lóc lín h¬n chiÒu dµi khai triÓn cña bÒ mÆt chµy, nÕu nhá h¬n th× chµy sÏ cã t¸c dông vuèt ®èi víi ph«i vuèt, nÕu lín h¬n sÏ h×nh thµnh nh¨n hoÆc r¸ch. Bëi vËy khi x¸c ®Þnh h×nh d¹ng cña bÒ mÆt chÆn ph«i cßn ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn gãc β cña mÆt chÆn ph«i nhÊt thiÕt ph¶i lín h¬n gãc α cña bÒ mÆt chµy nh− thÕ míi cã thÓ tr¸nh xuÊt hiÖn nÕp nh¨n hoÆc vÕt nøt. Còng ph¶i nãi râ r»ng c¶ hai gãc nµy ®Òu nhá h¬n 180°. 1.5.2 Khai triÓn gÊp mÐp. GÊp mÐp ®èi víi c¸c chi tiÕt vá ®a phÇn lµ nh»m phôc vô cho viÖc l¾p ghÐp b»ng hµn. §ång thêi còng nh»m n©ng cao ®é cøng v÷ng cña b¶n th©n chi tiÕt, bëi vËy gÊp mÐp lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng b¶o ®¶m ®é chÝnh x¸c khi l¾p r¸p xe. Do c¸c chi tiÕt vá sau khi dËp t¹o h×nh ®Òu ph¶i c¾t mÐp (c¾t bá phÇn bæ xung c«ng nghÖ) nªn sau khi c¾t mÐp chi tiÕt cã thÓ bÞ biÕn d¹ng. §ång thêi ®é cøng v÷ng còng gi¶m ®i ®¸ng kÓ v× thÕ c¸c chi tiÕt sau khi c¾t mÐp xong th−êng ph¶i gÊp mÐp. Nguyªn c«ng gÊp mÐp ®a phÇn ®Òu kÌm theo tinh chØnh, nh− vËy kh«ng nh÷ng cã thÓ kh¾c phôc biÕn d¹ng sau khi c¾t mÐp mµ cßn cã thÓ n©ng cao ®é cøng v÷ng cña chi tiÕt. Nãi chung khai triÓn gÊp mÐp cã hai h×nh thøc, hay dïng nhÊt lµ kiÓu sau: a) b) S¬ ®å khai triÓn thuËn Theo ®ã khai triÓn phÇn gÊp mÐp t¹o nªn víi phÇn kh«ng gÊp mÐp thµnh mét mÆt ph¼ng tr−êng hîp nµy gäi lµ khai triÓn thuËn. Khai triÓn §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 thuËn th−êng dïng ®èi víi nh÷ng chi tiÕt dËp vuèt cã mÆt chÆn ph«i n»m trªn phÇn bï c«ng nghÖ . H×nh thøc hai gäi lµ khai triÓn gãc nh− h×nh sau: a) b) S¬ ®å khai triÓn gãc Theo ®ã thay ®æi gãc gi÷a phÇn gÊp mÐp vµ phÇn tiÕp gi¸p. H×nh thøc nµy th−êng dïng ®èi víi nh÷ng vËt dËp vuèt mµ mÆt chÆn ph«i lµ phÇn gÊp mÐp. Khi quyÕt ®Þnh ®é lín cña gãc khai triÓn gÊp mÐp th× ngoµi viÖc ®¶m b¶o nh÷ng nguyªn t¾c ph−¬ng dËp vuèt ph¶i hîp lý, chiÒu s©u dËp vuèt ph¶i võa ph¶i, gãc kÐo ph«i ®ång ®Òu vµ t«n träng nguyªn t¾c x¸c ®Þnh mÆt chÆn ph«i mµ cßn ph¶i xem xÐt ph−¬ng dËp trong nguyªn c«ng c¾t mÐp vµ gÊp mÐp, cã g¾ng ®¹t ®−îc c¾t mÐp vu«ng gãc vµ gÊp mÐp vu«ng gãc. Nh− vËy cã thÓ ®¬n gi¶n kÕt cÊu cña khu«n 1.5.3. PhÇn bï c«ng nghÖ: §Ó thùc hiÖn dËp vuèt c¸c chi tiÕt vá th× tÊt c¶ c¸c lç vµ nh÷ng phÇn c¾t trÝch trªn chi tiÕt ph¶i lµm kÝn , nh÷ng chi tiÕt cã cã mÆt bÝch chÆn ph«i th× ph¶i lµm mÆt chÆn ph«i ph¼ng , nh÷ng chi tiÕt kh«ng cã mÆt bÝch chÆn ph«i th× ph¶i bï thªm mÆt chÆn ph«i vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c«ng nghÖ kh¸c. TÊt c¶ phÇn vËt liÖu bï thªm do nh÷ng gi¶i ph¸p xö lÝ c«ng nghÖ nãi trªn yªu cÇu gäi lµ phÇn bï c«ng nghÖ. PhÇn bï c«ng nghÖ lµ bé phËn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®èi víi vËt dËp vuèt , sau khi dËp vuèt xong sÏ ®−îc c¾t ®i . Bëi vËy khi x¸c ®Þnh phÇn §å ¸n tèt nghiÖp Mai TiÕn GCAL - K42 bï c«ng nghÖ nªn cè g¾ng gi¶m thiÓu ®Ó n©ng cao hÖ sè sö dông vËt liÖu nh−ng vÉn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn dËp vuèt. XÐt tõ mét gãc ®é kh¸c phÇn bï c«ng nghÖ chÝnh lµ phÇn “ ®ê xª” sÏ ®−îc c¾t ®i trong nguyªn c«ng c¾t mÐp. Do vÞ trÝ c¾t mÐp kh¸c nhau nªn ph©n bï c«ng nghÖ cã thÓ chia thµnh 3 lo¹i: 1/ PhÇn bï c«ng nghÖ c¾t mÐp vu«ng gãc ; Do sö dông phÇn bï c«ng nghÖ lo¹i nµy nªn c¾t mÐp sÏ ®¬n g¶n nhÊt , bëi thÕ nªn øng dông còng réng r·i nhÊt , nã cã thÓ c¾t mÐp trªn phÇn mÆt bÝch chÆn ph«i , phÇn thµnh vµ phÇn ®¸y cña vËt dËp vuèt. Trong tr−êng hîp ®−êng c¾t mÐp n»m trªn phÇn mÆt bÝch chÆn ph«i cña vËt dËp vuèt th× kho¶ng s tõ ®−êng c¾t mÐp tíi g©n vuèt th−êng lÊy 15 ®Õn 25mm. §ã lµ do yªu cÇu khi mµi söa g©n vµ r·nh vuèt kh«ng lµm ¶nh h−ëng tíi l−ìi c¾t mÐp . QuyÕt ®Þnh kho¶ng c¸ch ®ã b»ng bao nhiªu th× ph¶i c¨n c− vµo chiÒu réng cña g©n vuèt. §èi víi g©n vuèt réng th× lÊy gi¸ trÞ lín cßn ®èi víi g©n vuèt hÑp th× lÊy gi¸ trÞ nhá. S¬ ®å phÇn bï c«ng nghÖ khi c¾t mÐp vu«ng gãc H×nh vÏ trªn lµ s¬ ®å c¾t mÐp vu«ng gãc vµ kho¶ng c¸ch s . Khi ®−êng c¾t mÐp n»m trªn thµnh bªn cña vËt dËp vuèt mµ gãc gi÷a thµnh bªn vµ mÆt ph¼ng n»m ngang rÊt nh