Giáo trình mô đun Bảo trì các thiết bị cơ khí tàu cá

động mở van và xả bớt khí trong bình đồng thời ngắt điện cho motor dẫn động bơm 45 khí nén hoặc ngắt nhiên liệu cung cấp cho động cơ dẫn động giúp cho bình hơi không bị vược áp suất định mức, bình hơi làm việc an toàn. Ngoài ra khi áp suất trong bình nhỏ hơn áp suất làm việc cho phép nó tự động đóng điện cho Motor hoặc khởi động động cơ Diesel dẫn động bơm để bơm khí vào bình. Như vậy van an toàn là thiết bị giúp cho áp lực khí trong bình luôn nằm trong phạm vi an toàn đồng thời tránh cho bơm khí làm việc liên tục gây lãng phí và hư hỏng bơm. Hình 6.5.9 - Đồng hồ đo áp Hình 6.5.10 - Van an toàn 2. Bảo dưỡng và vệ sinh máy nén khí 2.1. Th¸o, vÖ sinh vµ söa ch÷a van hót, van ®Èy Khi van cña m¸y nÐn ®· ®-îc th¸o, ph¶i ®Æt ë vÞ trÝ s¹ch sÏ ®Ó tr¸nh lµm bÈn c¸c chi tiÕt cña van. Khi th¸o c¸c chi tiÕt cña van kh«ng ®-îc phÐp kÑp bu l«ng van vµo ªt«. Kh«ng ®ãng vµo cê lª khi th¸o hay më c¸c ªcu. ThiÕt bÞ ®¬n gi¶n dïng ®Ó kÑp gi÷ van khi th¸o vµ l¾p r¸p ®-îc thÓ hiÖn nh- trªn h×nh 5-11. Kho¶ng c¸ch vµ kÝch th-íc cña c¸c chèt ®-îc chÕ t¹o ®Ó phï hîp cho c¸c van. H×nh 6.5.11: T¸ch rêi c¸c chi tiÕt cña van C¸c l¸ van vµ ®Õ van cßn ®-îc tiÕp tôc sö dông ph¶i l-u ý gi÷ nguyªn theo bé, v× r»ng khi ®Ó lÉn lén c¸c chi tiÕt rÊt dÔ lµm mÊt kh¶ n¨ng lµm kÝn cña van. Van Chèt vµ r·nh gi÷ 46 ChØ ®-îc phÐp sö dông chÊt láng vÖ sinh vµ bµn ch¶i mÒm ®Ó vÖ sinh c¸c chi tiÕt cña van. Kh«ng bao giê ®-îc phÐp dïng bµn ch¶i s¾t, c¸c dông cô cã r×a mÐp s¾c ®Ó vÖ sinh phÇn ®Õ vµ c¸c l¸ van. Sau khi vÖ sinh tiÕn hµnh kiÓm tra tr¹ng th¸i kü thuËt cña ®Õ van, l¸ van, phÇn b¶o vÖ van (kiÓm tra hiÖn t-îng nøt g·y, h- háng) Söa ch÷a hoÆc thay thÕ c¸c chi tiÕt bÞ mµi mßn: + L¸ van: Khi c¸c l¸ van hoÆc l¸ ch¾n bÞ mµi mßn, thËm chÝ kh«ng cã hiÖn t-îng g·y vì ph¶i ®-îc thay míi. L¸ van kh«ng bao giê ®-îc phÐp mµi dòa hoÆc ®¶o ng-îc . + Lß xo van: Kh«ng ®-îc phÐp l¾p lÉn lén lß xo míi víi lß xo cò. Tr-êng hîp thay míi ph¶i thay toµn bé lß xo. §èi víi lß xo c«n, khi l¾p ®Æt cÇn l-u ý phÝa ®-êng kÝnh lín ph¶i ®Æt võa trong æ lß xo. + §Õ van: Yªu cÇu quan träng nhÊt cña ®Õ van lµ bÒ mÆt ph¶i ph¼ng, kh«ng cã c¸c dÊu hiÖu mµi mßn. NÕu bÒ mÆt ®Õ van cã bÊt kú mét sù h- háng nµo ®Òu ph¶i söa ch÷a, mµi rµ l¹i. Tuy nhiªn viÖc mµi rµ ®Õ van cÇn ph¶i l-u ý ®Õn ®é mµi mßn lín nhÊt cho phÐp. Khi ®Õ van ®-îc mµi rµ l¹i cÇn ph¶i thay míi l¸ van vµ lß xo ®Ó ®¶m b¶o lµm kÝn mét c¸ch hoµn chØnh. 2.2. L¾p r¸p van Tr-íc khi l¾p r¸p van ph¶i kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n r»ng c¸c chi tiÕt ®· ®-îc vÖ sinh mét c¸c cÈn thËn. C¸c chi tiÕt cña van ®-îc l¾p r¸p ®óng theo thø tù vµ liªn kÕt víi nhau mét c¸ch hoµn chØnh. Tr-íc khi xiÕt c¸c ªcu, dïng tay Ên Ðp phÇn ®Õ van vµ phÇn b¶o vÖ cña van l¹i víi nhau ®Ó kh¼ng ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a c¸c bé phËn ®· ®-îc liªn kÕt hoµn chØnh. XiÕt víi lùc xiÕt phï hîp víi tõng lo¹i ren ªcu. + Thö kiÓm tra ®é kÝn khÝt cña van: MÆc dï trong qu¸ tr×nh söa ch÷a l¾p r¸p ®-îc chó ý ®Æc biÖt cÈn thËn, song ®«i khi còng kh«ng tr¸nh khái hiÖn t-îng kh«ng kÝn cña van. V× vËy yªu cÇu sau khi söa ch÷a ph¶i tiÕn hµnh thö kiÓm tra. Thö kiÓm tra cã thÓ tiÕn hµnh theo hai c¸ch sau: - Thö kiÓm tra b»ng dÇu kerosene: Van sau khi ®· l¾p r¸p thµnh bé, ®æ dÇu kiÓm tra vµo nh- h×nh 5-12, ®îi trong kho¶ng vµi phót sau ®ã kiÓm tra sù rß rØ. H×nh 6.5.12: Thö b»ng dÇu ®Ó kiÓm tra rß rØ cña van 47 §èi t-îng ®-îc kiÓm tra chñ yÕu lµ sù lµm kÝn gi÷a ®Õ van vµ l¸ van. Ph-¬ng ph¸p nµy Ýt ®-îc ¸p dông v× cã mét sè khiÕm khuyÕt sau: MÆc dï van kh«ng bÞ rß rØ ë phÇn ®Õ vµ l¸ van nh-ng ®«i khi sÏ cã sù rß rØ ë c¸c phÇn kh¸c mµ b»ng ph-¬ng ph¸p nµy kh«ng thÓ ph¸t hiÖn ®-îc. Trong kho¶ng thêi gian kiÓm tra vµi phót cã thÓ van kh«ng cã hiÖn t-îng rß rØ, song sau khi khëi ®éng ho¹t ®éng ®Çu tiªn sÏ bÞ rß rØ. - Thö kiÓm tra b»ng giã nÐn: Sau khi söa ch÷a, van ®-îc thö kiÓm tra b»ng ph-¬ng ph¸p sö dông giã nÐn ®-îc ¸p dông réng r·i. Trªn h×nh 6.5.13 thÓ hiÖn s¬ ®å nguyªn lý thö ®é kÝn khit cña van sau khi söa ch÷a. H×nh 6.5.13: Thö ®é kÝn cña van b»ng khí nÐn Áp suÊt giã nÐn dïng ®Ó thö ®é kÝn khÝt cña van ®-îc sö dông vµo kho¶ng tõ 6 ÷ 7 kgf/cm2. Thêi gian thö trong kho¶ng 1 phót ®Ó kiÓm tra theo dâi ®é gi¶m ¸p suÊt trªn ®ång hå. 2.3. KiÓm tra, x¸c ®Þnh h- háng cña xy lanh, piston, xÐc m¨ng m¸y nÐn C¸c chi tiÕt cña m¸y nÐn sau khi th¸o ra ®-îc vÖ sinh s¹ch ®Ó tiÕn hµnh kiÓm tra ®o ®¹c. + Xy lanh, piston: Cã 2 d¹ng kiÓm tra xy lanh: KiÓm tra quan s¸t, nh»m x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng bÒ mÆt, c¸c vÕt x-íc... KiÓm tra ®o ®¹c, x¸c ®Þnh ®é mµi mßn cña xy lanh, so s¸nh víi gi¸ trÞ mµi mßn cho phÐp lín nhÊt, kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng ho¹t ®éng tiÕp tôc cña xy lanh. S¬ ®å ®o nh- h×nh vÏ theo 2 h-íng vu«ng gãc víi nhau (TD - TP) vµ Ýt nhÊt ®o ë 3 vÞ trÝ (A,B,C). KÕt qu¶ ®o ®-îc ghi vµo b¶ng: VÞ trÝ ®o A B C Th¼ng ®øng (T-D) Ngang (T-P) Giã nÐn 6÷7 kgf/cm2 Van Gio¨ng 48 NÕu xy lanh cã c¸c vÕt x-íc cÇn ®-îc kh¾c phôc b»ng ph-¬ng ph¸p mµi. Tuy nhiªn nÕu vÕt x-íc s©u cÇn ph¶i l-u ý tÝnh to¸n ®é t¨ng ®-êng kÝnh v-ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp tr-íc khi xö lý b»ng ph-¬ng ph¸p mµi. Sau khi söa ch÷a xy lanh hoÆc piston cÇn ph¶i ®¶m b¶o khe hë gi÷a chóng. §èi víi piston gang b»ng 0,00125 ins¬ / ins¬ ®-êng kÝnh. (1ins¬ = 2,54 cm) VÝ dô : §-êng kÝnh xy lanh lµ 20 ins¬ th× khe hë = 20 x 0,00125 = 0.025 ins¬. §èi víi piston nh«m b»ng 0,003 ins¬ / ins¬ ®-êng kÝnh. Khe hë h-íng kÝnh gi÷a xy lanh víi vµnh tú ®-îc x¸c ®Þnh: DXL(k + 0,005ins¬) ë ®©y: k - HÖ sè gi·n në phô thuéc vµo vËt liÖu chÕ t¹o piston Piston gang k = 0,0015 Piston nh«m k = 0,0025 Ngoµi viÖc kiÓm tra ®-êng kÝnh, tr¹ng th¸i bÒ mÆt cña piston, cÇn ph¶i kiÓm tra ®o ®¹c r·nh xÐc m¨ng, xÐc m¨ng ®Ó ®¶m b¶o phï hîp víi c¸c th«ng sè l¾p r¸p gi÷a chóng. Khe hë miÖng cña xÐc m¨ng ë tr¹ng th¸i ho¹t ®éng phô thuéc vµo vËt liÖu chÕ t¹o, h×nh d¹ng miÖng c¾t, gãc c¾t. §èi víi miÖng xÐc m¨ng c¾t th¼ng (Tr-êng hîp a): VËt liÖu xÐc m¨ng Khe hë miÖng (ins¬/ins¬ ®-êng kÝnh xy lanh) gang 0.002 ®ång thiÕc 0.003 teflon 0.017 cac bon 0,002 §èi víi miÖng xÐc m¨ng c¾t chÐo, tuú thuéc vµo gãc c¾t cã khe hë miÖng ®-îc thÓ hiÖn nh- trªn h×nh 6.5.14. T D T P A B C 49 (a) (b) (c) (d) H×nh 6.5-14: C¸c d¹ng miÖng xÐc m¨ng Tr-êng hîp (b) khe hë miÖng b»ng c¸c gi¸ trÞ tr-êng hîp (a) nh©n 0.94 Tr-êng hîp (c) khe hë miÖng b»ng c¸c gi¸ trÞ tr-êng hîp (a) nh©n 0.87 Tr-êng hîp (d) khe hë miÖng b»ng c¸c gi¸ trÞ tr-êng hîp (a) nh©n 0.71 Mét ph-¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó kiÓm tra khe hë miÖng cña xÐc m¨ng lµ ®Æt xÐc m¨ng vµo trong xy lanh ë chæ cã ®-êng kÝnh nhá nhÊt hay lµ ë khu vùc mµi mßn Ýt nhÊt. Sau ®ã dïng th-íc l¸ ®Ó ®o khe hë miÖng xÐc m¨ng. Khe hë c¹nh cña xÐc m¨ng ®-îc kiÓm tra b»ng c¸ch l¾p ®Æt nã vµo trong r·nh cña piston. XÐc m¨ng ph¶i xoay trong r·nh mét c¸ch dÔ dµng vµ ch¾c ch¾n kh«ng bÞ c¶n trë ë bÊt kú mét ®iÓm nµo trªn ®¸y cña r·nh piston. Khe hë c¹nh sÏ ®-îc kiÓm tra b»ng th-íc l¸. R·nh xÐc m¨ng ph¶i ®¶m b¶o t×nh tr¹ng kü thuËt tèt. Nã kh«ng bÞ mµi mßn, kh«ng bÞ vuèt thon nhän thay ®æi h×nh d¸ng cña xÐc m¨ng. Nh÷ng hiÖn t-îng ®ã sÏ dÉn ®Õn viÖc lµm kÝn kh«ng tèt hoÆc lµm g·y xÐc m¨ng. R·nh xÐc m¨ng bÞ mµi mßn qu¸ tiªu chuÈn ph¶i ®-îc söa ch÷a kh¾c phôc l¹i kÝch th-íc. B. Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Các câu hỏi: Câu hỏi số 6.5.1: Mô tả cấu tạo và chức năng của một số thiết bị chính trong máy nén. 2. Các bài thực hành: Bài thực hành số 6.5.1: Thực hiện công việc bảo trì máy nén khí. - Mục tiêu: + Hiểu được quy trình bảo trì máy nén khí + Bảo trì máy nén khí đảm bảo yêu cầu kỹ thuật + Đảm bảo an toàn và vệ sinh công nghiệp. - Nguồn lực : Máy chính, hệ trích lực máy chính, máy nén khí (có đủ dạng dẫn động bằng motor điện và động cơ Diesel phụ), bộ cờ lê, bộ tuýp, các thiết bị cần thiết khác, ... - Cách thức tiến hành: Giao cho mỗi học viên một máy nén khí dẫn động motor điện hoặc động cơ Diesel. Yêu cầu học viện tiến hành các bước cần thiết để bảo trì máy nén khí. 70 o 60 o 45 o 50 - Nhiệm vụ của từng học viên khi thực hiện bài tập: làm đầy đủ các bước theo quy trình bảo trì máy nén khí. - Thời gian hoàn thành: 30 phút/học viên - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: + Thực hiện đầy đủ đủ các bước trước khi bảo trì + Bảo trì máy đảm bảo yêu cầu và an toàn + Dụng cụ thực hiện xong được vệ sinh và sắp xếp đúng vị trí + Vệ sinh khu vực làm việc C. Ghi nhớ: - Bảo trì máy nén đúng các bước của quy trình. - Thường xuyên kiểm tra áp suất của hệ thống khí nén. - Dây điện sử dụng cho motor phải phù hợp, tránh dùng dây quá nhỏ gây quá tải, hoặc dây quá lớn gây lãng phí. - Dây đai (Curroa) lai máy nén phải được che chắn kỹ. - Luôn có ý thức về an toàn lao động và bảo vệ môi trường. 51 Bài 6: BẢO TRÌ BƠM NƯỚC Mã bài: MĐ 06– 06 Mục tiêu: - Biết được hư hỏng, nguyên nhân phát sinh hư hỏng của máy nén khí - Biết được cách kiểm tra các thông số kỹ thuật của bơm nước - Xử lý và điều chỉnh được các thông số của bơm làm việc đảm bảo kỹ thuật - Tuân thủ về an toàn lao động và vệ sinh công nghiệp. A. Nội dung: 1. Bảo trì bơm nước ngọt 1.1. Cấu tạo, nguyên lý hoạt động và yêu cầu kỹ thuật của bơm nước ngọt a.Cấu tạo của bơm nước ngọt (bơm ly tâm) Hình 6.6.1: Cấu tạo của bơm ly tâm 1 – Vỏ bơm; 2 – Bánh cánh bơm Bơm ly tâm có các bộ phận cơ bản sau:  Vỏ bơm - Được đúc bằng gang có hình xoắn ốc gồm hai phần ghép lại với nhau theo phương ngang hoặc phương thẳng đứng. Giữa các bề mặt lắp ghép của hai phần vỏ phải có joăng làm kín để ngăn ngừa sự rò rỉ chất lỏng. - Ở vỏ bơm người ta lắp đặt các bạc bơm (vành làm kín) ổ đỡ trục, bộ làm kín giữa vỏ và trục bơm.  Bạc bơm (Vành làm kín) 52 - Bạc bơm hay còn gọi là vành làm kín có tác dụng ngăn cách các vùng công tác có áp suất cao và áp suất thấp. - Được tiện bằng đồng hoặc kim loại mềm và được lắp cố định vào vỏ bơm. - Khe hở giữa các bánh cánh công tác rất nhỏ đủ để bánh cách công tác khi làm việc không cọ vào bạc ( mm05,01,0  ). Nếu khe hở này vượt quá giới hạn cho phép thì hiệu suất giảm. Hình 6.6.2 : Kết cấu của bạc bơm.  Bánh cánh Bánh cánh có dạng hình tròn gồm nhiều cánh, số lượng cánh trên bánh cánh từ (27 cánh) gắn trên mâm tròn. Bánh cánh được lắp trên trục và được cố định với trục bơm nhờ then và đai ốc hãm đầu trục. Hình 6.6.3: Kết cấu của bánh cánh. a) Bánh cánh 1 lối vào ; b) Bánh cánh 1 phía kín ; c) Bánh cánh 2 lối vào Bánh cánh có thể được đúc bằng đồng hoặc thép hợp kim theo phương pháp đúc chính xác, các bề mặt cánh dẫn yêu cầu có độ nhẵn tương đối cao ( 63  ) để giảm tổn thất ma sát. Tuỳ thuộc vào tốc độ công tác và việc ưu tiên chức năng chính của bơm là cần cột áp hay lưu lượng, mà kết cấu của cánh có dạng cong ít hay cong nhiều và dài thì dùng cho bơm có cột áp và lưu lượng lớn. 53 Hình 6.6.4: Một số dạng cong của cánh bơm ly tâm.  Bộ phận làm kín giữa trục và vỏ bơm Bộ phận làm kín có tác dụng không cho chất lỏng rò lọt từ trong ra ngoài và không cho không khí rò lọt từ ngoài vào trong bơm. Hình 6.6.5: Bộ làm kín bơm ly tâm. 1. Trục bơm; 2.Vành ép; 3. Rãnh làm mát; 4.Vỏ bơm; 5. T- rết Để T-rết không bị nóng, cháy do cọ sát với trục bơm và đồng thời để không khí bên ngoài không rò lọt vào trong bơm người ta dẫn chất lỏng từ khoang đẩy (buồng xoắn ốc) vào rãnh làm mát để làm mát và làm kín. Trong điều kiện làm việc bình thường ta nên điều chỉnh vành ép sao cho chất lỏng chảy ra ngoài từ bộ làm kín từ (20  60) giọt/phút. Dưới đây là một số vị trí cần làm kín trong bơm ly tâm: 54 Hình 6.6.6 : Các vị trí cần làm kín trong bơm ly tâm. 1. Vỏ bơm; 2. Cánh bơm; 3. Vành làm kín bằng đồng b.Nguyên lý hoạt động - Nước từ ngoài vào trong tâm bơm theo đường ống hút. Cánh bơm được cố định trên trục bơm, trục bơm được kết nối với động cơ điện hoặc trục dẫn từ động cơ đốt trong ra. Cánh bơm quay với tốc độ lớn, khi cánh bơm quay nước từ tâm bơm văng ra ngoài tựa vào cánh bơm dưới tác dụng của lực ly tâm do cánh bơm quay nước văng ra khỏi cánh bơm theo vỏ xoắn ốc đi ra cửa thoát lên đường ống thoát. - Khi nước ở trong tâm bơm văng ra thì trong tâm bơm áp suất giảm xuống nhỏ hơn áp suất khí trời, do sự chênh lệch áp suất, nước ngoài bơm được hút vào tâm bơm và cứ như vậy nước được hút từ ngoài vào và đẩy ra đường ống thoát. - Vỏ bơm có dạng xoắn ốc nhằm mục đích làm cho tốc độ của nước thoát ra khỏi tâm bơm chậm dần nhưng áp suất tăng lên dần cuối cùng thoát ra khỏi ống thoát thì áp suất và tốc độ của nước ổn định. c.Yêu cầu kĩ thuật - Bơm đảm bảo áp suất nước đúng quy định. - Lưu lượng nước và tốc độ dòng chảy ổn định. 1.2. Những hư hỏng thường gặp của bơm nước ngọt - Mòn cánh bơm. - Mòn vòng giảm rò. - Mòn trục bơm và ổ đỡ. - Các vòng đệm kín bị hỏng. 55 1.3. Phương pháp tháo, lắp a.Công tác chuẩn bị - Chuẩn bị vị trí để tháo lắp dễ dàng. - Chuẩn bị dụng cụ, vật tư. - Xác định dấu giữa vỏ và thân bơm. b.Các bước thực hiện +) Quy trình tháo: - Tháo túp kín nước. - Tháo nắp hoặc bích đầu bơm. - Tháo cánh bơm rời khỏi trục. - Tháo trục bơm rời khỏi thân bơm. - Tháo vòng bi rời khỏi trục. - Tháo các bạc lót khỏi ổ đỡ. +) Vệ sinh bảo dưỡng Sau khi tháo xong cần vệ sinh sạch sẽ các chi tiết, ổ đỡ, vòng bi. +) Quy trình lắp Trình tự lắp ngược lại qui trình tháo. Lắp xong quay trục bơm để kiểm tra. Khi bơm hoạt động phải theo dõi kiểm tra độ kín nước ở các chỗ doăng đệm, theo dõi áp suất và lưu lượng của bơm. 1.4. Sửa chữa - Cánh bơm bị mòn có thể hàn đắp hoặc phun đắp sau đó sửa lại (sửa nguội hoặc trên máy). - Vòng giảm rò bị mòn: Thay vòng mới. - Trục bị mòn: Hàn đắp và tiện lại. - Vòng bi bị hỏng: Thay vòng bi mới. 2. Bảo trì bơm nước biển 2.1. Cấu tạo, nguyên lý hoạt động và yêu cầu kỹ thuật của bơm nước biển a.Cấu tạo  Piston bơm Là bộ phận chủ yếu của bơm, nhờ sự chuyển động của nó mà bơm mới hút và đẩy được chất lỏng. Có các dạng piston như sau: +) Piston hình đĩa Là loại piston có chiều cao nhỏ hơn nhiều so với đường kính. Được làm bằng gang, đồng hay các vật liệu không han, gỉ. Trên thân piston có xẻ rãnh để 56 lắp các xéc măng (vòng kín). Miệng các xéc măng phải được lắp so le nhau góc lớn hơn 900. Xéc măng được làm bằng vật liệu mền hoặc bằng kim loại. a) b) c ) Hình 6.6.7: Một số dạng piston của bơm piston. a. Piston đĩa; b. Piston trụ; c. Piston trụ có rãnh (không có xéc măng) - Xéc măng làm bằng vật liệu là cao su: Dạng này dùng cho loại chất lỏng công tác là nước lạnh và nước có nhiệt độ không cao. - Xéc măng làm bằng thép có thể dùng cho các loại chất lỏng. Piston hình đĩa còn sử dụng một dạng đặc biệt, các xéc măng được thay bằng các rãnh. Lợi dụng nước đọng lại trong các rãnh mà đảm bảo tính kín nước của bơm. Piston hình đĩa làm việc tốt ở áp suất trung bình thấp. +) Piston hình trụ Là loại piston có chiều cao lớn hơn nhiều so với đường kính. Được làm bằng gang, thép đúc, thép hợp kim, đồng thanh. Mặt xung quanh không tiếp xúc với xylanh, chỉ có xéc măng tiếp xúc với xylanh do vậy mặt xylanh ít bị mài mòn và có thể làm việc với áp suất cao. Nếu D  100 mm thì làm đặc, còn nếu D  100 mm thì làm rỗng. 57 Hình 6.6.8: Mặt cắt ngang của bơm piston. +) Piston có van Trên mặt đỉnh của piston hình đĩa có lắp một số van. Dùng cho các bơm tay.  Cán piston Cán piston làm nhiệm vụ dẫn hướng và truyền lực từ động cơ đến piston. Thường là chế tạo dạng hình trụ tròn, vật liệu bằng đồng thanh hoặc thép không gỉ.  Xylanh Xylanh có dạng hình trụ, bề mặt công tác được gia công nhẵn bóng. Chất lượng bề mặt công tác, loại vật liệu chế tạo phụ thuộc vào điều kiện công tác, nhiệt độ và áp suất công tác của bơm. Xylanh có thể được chế tạo rời rồi sau đó lắp ghép vào vỏ bơm hoặc có thể đúc liền với vỏ bơm. Vật liệu chế tạo: gang, thép, đồng thanh, hợp kim gang-niken.  Thiết bị làm kín Thiết bị làm kín có tác dụng đảm bảo không cho không khí rò lọt vào xylanh và chất lỏng trong xylanh rò lọt ra ngoài. 58 Hình 6.6.9: Một số dạng làm kín trục dẫn động bơm piston. Vật liệu: Sợi vải, sợi bông, sợi đay, amiăng ở dạng dây hoặc dạng vòng được tẩm mỡ.  Van Tuỳ theo nguyên lý hoạt động, van có hai dạng: Bơm piston thường sử dụng van phẳng hoặc van bản lề. a) b) c) Hình 6.6.10: Một số dạng van của bơm piston. a. Van hình nấm; b. Van lật một chiều; c. Van phẳng. - Mở nhờ áp lực của chất lỏng, đóng nhờ lo xo và trọng lượng bản thân van. - Không có lò xo, van đóng hoàn toàn nhờ trọng lượng bản thân. Vật liệu: Kim loại, bọc da, cao su, vải hoặc bằng chất dẻo. b. Nguyên lý hoạt động Bơm piston là một dạng bơm thể tích truyền năng lượng cho chất lỏng nhờ sự dịch chuyển của piston trong xylanh làm thay đổi thể tích, áp suất khoang công tác. Nó là loại bơm ra đời sớm nhất, trước các loại bơm cánh. 59  Bơm piston một hiệu lực +) Sơ đồ nguyên lý +) Nguyên lý hoạt động Piston dịch chuyển từ điểm chết trái (ĐCT) sang điểm chết phải (ĐCP), thể tích khoang công tác tăng dần đồng thời áp suất giảm dần và giảm xuống thấp hơn áp suất tại mặt thoáng của bể hút, tạo ra độ chênh áp làm van hút (8) mở ra nên chất lỏng được hút vào và điền đầy thể tích khoang công tác của bơm. Quá trình hút chất lỏng kết thúc khi piston ở ĐCP. Piston dịch chuyển từ điểm chết trái(ĐCP) sang điểm chết phải (ĐCT), thể tích khoang công tác lại giảm dần và đồng thời áp suất tăng dần và lớn hơn áp suất trên đường ống đẩy của bơm do đó cũng tạo ra độ chênh áp làm van đẩy (7) mở ra, chất lỏng được đẩy ra ngoài qua van đẩy. Quá trình đẩy chất lỏng kết thúc khi piston ở ĐCT. Trường hợp ban đầu chưa có chất lỏng mà chỉ có không khí trong khoang công tác của bơm thì không khí cũng được hút và đẩy như miêu tả ở trên. Đến khi không khí trong ống hút giảm đến một áp suất nhất định khi đó chất lỏng sẽ được hút và điền đầy sau đó quá trình bơm chất lỏng diễn ra. Do đó, bơm piston có tính tự hút nên lúc đầu không cần mồi bơm. Hình 6.6.11 : Sơ đồ nguyên lý bơm piston một hiệu lực. 1. Động cơ lai 7. Van đẩy. 2. Cán piston. 8. Van hút. 3. Xylanh. 9. Đường ống hút. 4. Piston. 10. Giỏ hút 5. Khoang công tác. 11. Bể hút. 6. Đường ống đẩy. 60  Bơm piston hai hay lực nhiều hiệu lực +) Sơ đồ nguyên lý Hình 6.6.12: Sơ đồ nguyên lý bơm piston 2 hiệu lực. 1. Cửa hút. 5. Van đẩy bên trái. 9. Van đẩy bên phải. 2. Khoang hút. 6. Xylanh. 10. Cán piston. 3. Van hút bên trái. 7. Cửa đẩy. 11. Van hút bên phải. 4. Piston. 8. Khoang đẩy. A, B: Khoang công tác. +) Nguyên lý hoạt động Khi piston dịch chuyển sang phải thì ở khoang A xảy ra quá trình hút chất lỏng vì khí đó thể tích trong khoang tăng và áp suất giảm thấp hơn áp suất ngoài khoang hút, nhờ sự chênh áp này mà van hút (3) mở và van đẩy (5) đóng. Còn ở khoang B xảy ra quá trình nén và đẩy chất lỏng vì khí đó thể tích trong khoang giảm và áp suất tăng lớn hơn áp suất ngoài khoang đẩy nên van đẩy (9) mở và van hút (11) đóng. Piston dịch chuyển sang trái thì ở khoang A xảy ra quá trình nén và đẩy chất lỏng vì khí đó thể tích trong khoang giảm và áp suất tăng lớn hơn áp suất ngoài khoang đẩy nên van đẩy (5) mở và van hút (3) đóng. Còn ở khoang B xảy ra quá trình hút chất lỏng vì khí đó thể tích trong khoang tăng và áp suất giảm nhỏ hơn áp suất ngoài khoang hút nên van hút (11) mở và van đẩy (9) đóng. c.Yêu cầu kỹ thuật - Đảm bảo áp suất quy định, không được lẫn khí trong đường ống nước - Khe hở lắp ráp giữa piston và xylanh, giữa xéc măng và piston phải đảm bảo đúng thông số nhà chế tạo quy định. 61 2.2. Những hư hỏng thường gặp, nguyên nhân gây ra hư hỏng của bơm piston a.Piston, xylanh bị mòn Nguyên nhân: Do quá trình làm việc piston ma sát với xylanh làm cho piston, xylanh bị mòn không đều. b.Van đóng không kín Nguyên nhân: - Van bị kẹt trong trạng thái mở - Van và bệ van tiếp xúc không tốt. Do quá trình làm việc van va đập với bệ gây ra bị mòn van và bệ. c.Doăng mặt bích của bơm bị hỏng Nguyên nhân do tháo, lắp, bảo dưỡng không đảm bảo yêu cầu. 2.3. Tháo, lắp, kiểm tra bơm piston  Phương pháp tháo, lắp *) Công tác chuẩn bị - Chuẩn bị đầy đủ dụng cụ, phương tiện - Chuẩn bị nguyên, nhiên, vật liệu phục vụ cho tháo, lắp bơm - Chuẩn bị vị trí mặt bằng *) Các bước thực hiện +) Quy trình tháo - Tháo các đường ống liên kết với bơm - Tháo bulông liên kết giữa thanh truyền với đầu trục khuỷu - Tháo thân bơm (vỏ bơm) rời khỏi động cơ - Tháo bích ép sợi kín nước - Tháo piston bơm - Tháo xéc măng - Tháo các van của bơm +) Công tác vệ sinh: Dùng dầu diesel vệ sinh toàn bộ các chi tiết. +) Quy trình lắp ráp - Lắp các van của bơm: Khi lắp van phải xác định đúng van hút, van thoát để lắp đúng chiều van - Lắp xéc măng vào piston bơm - Lắp piston vào xylanh - Lắp thân bơm vào thân động cơ - Lắp bu lông liên kết giữa thanh truyền bơm với đầu trục - Lắp bích ép sợi kín nước 62 2.4. Phương pháp kiểm tra  Kiểm tra piston và xylanh bơm bị mòn bằng phương pháp đo kiểm. Sau đó xác định độ mòn thực tế rồi so sánh với độ mòn cho phép, nếu độ mòn thực tế lớn hơn quy định thì phải tiến hành sửa chữa  Van đóng không kín: Để xác định độ tiếp xúc giữa van và bệ van ta xác định bằng phương pháp kiểm tra chúng trên mặt phẳng chuẩn.  Kiểm tra doăng kín bằng trực giác 2.5. Sửa chữa  Piston, xylanh bị mòn Nếu piston và xylanh bị mòn quá quy đinh ta phải sửa chữa bằng cách doa lại xylanh và thay piston mới có kích thước phù hợp, nếu muốn tận dụng thì có thể sửa chữa piston bằng phương pháp hàn đắp sau đó tiện lại cho phù hợp kích thước.  Van đóng không kín (van và bệ van bị mòn) Sửa chữa bằng phương pháp rà lại mặt phẳng giữa hai chi tiết van và bệ van bằng bột rà (cát rà) hoặc có thể rà lại hai chi tiết này trên mặt phẳng bằng cát rà.  Doăng không kín - Thay doăng mới. - Thay sợi tết ép nước: Khi thay sợi tết ép nước lưu ý phải tẩm mỡ vào sợi (cho sợi vào mỡ bò đun nóng) và quấn theo từng vòng một, không được quấn liền các vòng với nhau, các giáp nối của từng vòng phải đặt so le nhau. B. Câu hỏi và bài tập thực hành 1. Các câu hỏi: Câu hỏi số 6.6.1: Cho biết các dạng dẫn động chính cho bơm nước ly tâm. 2. Các bài thực hành: Bài thực hành số 6.6.1: Thực hiện công việc bảo trì bơm nước ly tâm. - Mục tiêu: + Hiểu được quy trình bảo trì bơm nước ly tâm + Bảo trì bơm nước ly tâm đảm bảo yêu cầu kỹ thuật + Đảm bảo an toàn và vệ sinh công nghiệp. - Nguồn lực: Buồng máy tàu cá, máy bơm nước ly tâm (có đủ các dạng dẫn động bằng motor điện và bằng động cơ diesel phụ), các thiết bị khác : bộ cờ lê, bộ tuýp, ... - Cách thức tiến hành: Giao cho mỗi học viên một máy bơm ly tâm có thể được dẫn động motor điện hoặc động cơ Diesel. Yêu cầu học viện tiến hành các 63 bước cần thiết để bảo trì bơm hút khô hầm tàu. - Nhiệm vụ của từng học viên khi thực hiện bài tập: làm đầy đủ các bước theo quy trình bảo trì bơm nước ly tâm. - Thời gian hoàn thành: 30 phút/học viên - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm cần đạt được sau bài thực hành: + Thực hiện đầy đủ các bước trước khi bảo trì bơm nước ly tâm + Bảo trì đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và an toàn + Dụng cụ thực hiện xong được vệ sinh và sắp xếp đúng vị trí + Vệ sinh khu vực làm việc C. Ghi nhớ: - Bơm ly tâm dùng dưới tàu cá thường được dẫn động từ 3 nguồn : Trích lực máy chính, từ motor điện và từ động cơ Diesel phụ. - Trước khi vận hành bơm nước ly tâm, điều quan trọng nhất phải mồi bơm. - Không được để bơm làm việc mà không có nước vì như vậy sẽ làm hư phớt bơm và làm cháy motor bơm. - Luôn có ý thức về an toàn và bảo vệ môi trường. 64 Bài 7: BẢO TRÌ MÁY KHAI THÁC Mã bài: MĐ 06 – 07 Mục tiêu: - Biết được hư hỏng, nguyên nhân phát sinh hư hỏng của máy khai thác - Biết được cách kiểm tra các thông số kỹ thuật của máy khai thác - Xử lý và điều chỉnh được các thông số của máy làm việc đảm bảo kỹ thuật - Tuân thủ quy định về an toàn lao động, vệ sinh công nghiệp. A. Nội dung: 1. Thiết bị khai thác trên tàu lưới vây - Nghề lưới vây (còn gọi là nghề vây rút chì) là một trong những nghề quan trọng hiện nay, chiếm khoảng 17% tổng số tàu thuyền, chuyên đánh bắt các loài cá tầng nổi hoặc tầng giữa như các loài cá nục, cá ngừ, cá cơm, cá ngân, - Nguyên tắc đánh bắt của nghề lưới vây là khi phát hiện đàn cá, người ta dùng tàu thả lưới vây thành vòng tròn xung quanh đàn cá rồi kéo dây rút gọn giềng chì để thắt kín đáy không cho đàn cá thoát xuống dưới, sau đó thu dần vàng lưới, dồn cá vào tùng lưới rồi dùng vợt xúc cá lên tàu. Tàu thuyền lưới vây ngày nay hầu hết đã được lắp máy công suất tới 155CV, chiều dài lưới (chu vi vòng vây đàn cá) khoảng 400m, chiều cao lưới có thể tới 80 - 100m có thể đánh bắt ở vùng nước xa bờ có hiệu quả. - Nghề lưới vâ