Lập kế hoạch khuyến nông

lập kế hoạch khuyến nông Có nhiều cách phân tích khó khăn cũng nh− lập kế hoạch khuyến nông khác nhau đã và đang đ−ợc các khuyến nông viên và ng−ời dân trong cộng đồng sử dụng. Ph−ơng pháp lập kế hoạch khuyến nông đ−ợc giới thiệu trong bài tập huấn này không phải là mới mà nó đ−ợc điều chỉnh để tăng c−ờng tính hiệu quả trong việc áp dụng đặc biệt trong công tác khuyến nông cho ng−ời nghèo. I. Kế hoạch khuyến nông là gì Kế hoạch khuyến nông là tập hợp các hoạt động khuyến nông nhằm giải quyết những khó khăn trong sản xuất nông nghiệp mà nông dân đang phải đối mặt. Kế hoạch khuyến nông sẽ nói lên để giải quyết khó khăn đó thì cần phải làm gì và làm khi nào. II. Phân loại Kế hoạch khuyến nông có thể chia thành 2 loại: ‰ Kế hoạch chung (bao gồm các hoạt động của 1 năm hoặc nhiều hơn) ‰ Kế hoạch hoạt động chi tiết (chi tiết cho từng hoạt động của kế hoạch chung). Riêng kế hoạch hoạt động chi tiết phải đ−ợc lập kèm theo bảng dự tính về qui mô và tài chính cho hoạt động đó cũng nh− ng−ời đảm nhiệm. III. Nguyên tắc lập kế hoạch Nguyên tắc của kế hoạch khuyến nông là: ‰ Phải đ−ợc xuất phát từ khó khăn chung của nông dân địa ph−ơng, ‰ Các hoạt động trong kế hoạch nhằm giải quyết khó khăn mà nông dân địa ph−ơng đang phải đối mặt, ‰ Ng−ời dân phải đ−ợc tham gia vào quá trình lập và thực hiện kế hoạch khuyến nông. IV. các b−ớc lập kế hoạch 1. phân tích khó khăn Ng−ời dân địa ph−ơng th−ờng nói: "Chúng tôi gặp nhiều khó khăn lắm, chúng tôi nghèo nên khó khăn..." nh−ng không có ai hoặc rất ít ng−ời chỉ ra đ−ợc khó khăn cụ thể họ đang đối mặt là gì? Nguyên nhân nào dẫn đến khó khăn đó? "Thiếu vốn" là câu trả lời th−ờng gặp mỗi khi ng−ời dân đ−ợc hỏi về những khó khăn trong một hoạt động nào đó mà họ phải đối mặt. Liệu thiếu vốn có phải là khó khăn cốt lõi, duy nhất hay chỉ là quen nói nh− vậy? Họ có thể thành công hay không khi họ có đủ vốn đầu t−? Để phát triển sản xuất thì việc tr−ớc hết phải xác định cho đ−ợc những khó khăn gặp phải là gì? nguyên nhân nào dẫn đến khó khăn đó? Dựa vào đó, những giải pháp can thiệp thích hợp mới có thể đ−ợc xác định để tháo gỡ. Giống nh− để chữa khỏi bệnh cho ng−ời bệnh thì phải xác định chính xác bệnh gì? Muốn vậy ng−ời thày thuốc phải tìm hiểu rõ triệu trứng đặc tr−ng cũng nh− nguyên nhân gây ra bệnh đó. Sau đó mới định ra đ−ợc liệu pháp điều trị. Xác định sai thì liệu pháp điều trị sai, bệnh sẽ không đ−ợc chữa khỏi và ng−ợc lại, xác định đúng thì chọn đ−ợc liệu pháp điều trị đúng, bệnh sẽ chữa khỏi. Ng−ời dân cần phải tự xác định khó khăn mà mình đang phải đối mặt là gì vì chính họ mới hiểu rõ hơn ai hết những khó khăn đó. Trình tự tiến hành nh− sau: 1.1. Xác định phạm vi chủ thể để phân tích khó khăn Hoạt động sản xuất của ng−ời nông dân rất đa dạng và phức tạp. Hoạt động này có thể rất khác nhau tuỳ thuộc vào đặc điểm của mỗi địa ph−ơng. Trên thực tế, không thể cùng lúc có thể quan tâm giải quyết các khó khăn trong tất cả các loại hoạt động sản xuất của ng−ời dân địa ph−ơng bởi vậy cần phải xác định đ−ợc phạm vi chủ thể để phân tích. Việc chọn chủ thể dựa theo các tiêu chí sau: ‰ Là hoạt động đ−ợc thực hiện với qui mô lớn hay có tiềm năng phát triển ở địa bàn, ‰ Là hoạt động m−u sinh có khả năng tồn tại bền vững, ‰ Là hoạt động phát huy đ−ợc nguồn lực của địa ph−ơng nh− khí hậu, đất đai, tính truyền thống, nhân lực v.v... ‰ Kết quả đạt đ−ợc còn d−ới mức tiềm năng khá lớn do có những khó khăn gặp phải. 1.2. Đối t−ợng tham gia Đối t−ợng tham gia phải là những ng−ời: ‰ Trực tiếp triển khai hoạt động liên quan đến chủ đề đ−ợc chọn. ‰ Có khả năng tham dự từ đầu đến khi kết thúc cuộc họp ‰ Có mong muốn áp dụng các khuyến cáo để cải thiện tình hình hiện tại. Nếu có vài chủ đề đ−ợc xác định thì phải tổ chức từng cuộc họp riêng biệt cho mỗi chủ đề. Đối t−ợng tham dự cho mỗi chủ đề cũng có thể khác nhau. 1.3. Ng−ời dân đang gặp những khó khăn gì? Xác định khó khăn là b−ớc đầu tiên phải làm tr−ớc khi lập kế hoạch hoạt động khuyến nông. Các xã, các xóm có thể tổ chức các buổi họp để xác định khó khăn và lập kế hoạch giải quyết khó khăn. Yêu cầu trong việc xác định khó khăn bao gồm: ‰ Khó khăn phải có tính đại diện: nghĩa là đ−ợc xác định bởi nhiều ng−ời chứ không phải là ý kiến của cá nhân. ‰ Khó khăn phải cụ thể và rõ ràng, càng cụ thể thì càng tốt bấy nhiêu cho việc tìm giải pháp. Việc xác định khó khăn có thể đ−ợc tiến hành bằng cách sau: Cách thảo luận nhóm nhỏ Chia các thành viên tham dự ra nhóm nhỏ (chia ngẫu nhiên hay chia theo giới v.v…) để thảo luận. Mỗi nhóm sẽ có một nhóm tr−ởng để thúc đẩy việc thảo luận và một ng−ời để ghi ý kiến của nhóm sau khi đã thống nhất cụ thể nh− sau: ‰ Dùng các mảnh giấy nhỏ và bút viết bảng phát cho mỗi nhóm rồi đề nghị họ ghi một khó khăn trong chủ đề thảo luận lên một tờ phiếu. ‰ Ng−ời điều hành gom tất các các phiếu của các nhóm lại rồi dán lên bảng hay t−ờng nhà để cho mọi ng−ời quan sát, loại bỏ mhững tờ phiếu có nội dung trùng lặp. Việc viết phiếu có thể tiến hành thành 2 đến 3 đợt để rút kinh nghiệm trong viết phiếu. ‰ Ng−ời điều hành dẫn dắt thảo luận nhóm lớn để khảng định lại nội dung của mỗi tờ phiếu. Viết lại cho rõ hơn đối với những tời phiếu có nội dung không rõ, khó đọc hoặc ghi tách những tờ phiếu có nhiều nội dung thành những tờ phiếu chỉ có một nội dung. ‰ Mọi vấn đề mới đều có thể bổ xung trong suốt quá trình thảo luận. ‰ Sắp xếp các phiếu khó khăn theo mối quan hệ nhân quả (h−ớng dẫn chi tiết ở mục 1.4). Kết quả thu đ−ợc sẽ là một biểu đồ hình cây gồm tất cả các khó khăn trong lĩnh vực thảo luận. Biểu đồ này gọi là “Cây khó khăn”. Nguyên tắc viết phiếu ‰ Viết to ‰ Viết rõ ràng ‰ Mỗi phiếu chỉ viết một vấn đề ‰ Vấn đề phải rõ ràng, cụ thể ‰ Hạn chế hai dòng chữ trong một tờ phiếu Ph−ơng pháp viết phiếu có những −u đIểm sau ‰ Nông dân nghèo đ−ợc học hỏi và nhận biết đ−ợc những khó khăn của mình thông qua thảo luận nhóm ‰ Khắc phục đ−ợc việc ngại nói ra những khó khăn ‰ Tăng tính tự tin và khả năng hoà nhập vào cộng đồng ‰ Khó khăn đ−ợc trình bày trên t−ờng trong suốt quá trình lập kế hoạch nên nông dân có thể hình dung đ−ợc tốt hơn hiện trạng của họ trong một lĩnh vực sản xuất, kinh doanh nào đó Cần l−u ý khi viết phiếu cũng nh− thảo luận nhóm lớn ‰ Rà soát tất cả các khâu trong các công đoạn của hoạt động của chủ thể chọn lựa để tìm ra những điểm/vấn đề làm hạn chế kết quả ở từng khâu đó. Tách ra thành những khó khăn đơn lẻ không nên để ở dạng khó khăn lớn bao trùm nhiều khó khăn khác. ‰ Khó khăn phải có bằng chứng thuyết phục, cụ thể. 1.4. Nguyên nhân của những khó khăn đó là gì? Một khó khăn có thể có nhiều nguyên nhân, khó khăn này là nguyên nhân của khó khăn kia. Vấn đề quan trọng là xắp xếp các khó khăn đã đ−ợc xác định theo mối quan hệ nhân quả với nhau. Cách làm cụ thể nh− sau: ‰ Chọn ra ít nhất 3 khó khăn có mối quan hệ qua lại với nhau ‰ Xắp xếp ba khó khăn này theo mối quan hệ nhân quả ‰ Dựa vào đó tìm kiếm những khó khăn khác trong số còn lại có mối quan hệ t−ơng tự với khó khăn trong sơ đồ vừa đ−ợc thiết lập. ‰ Trong khi xắp xếp các khó khăn theo mối quan hệ trên, nên phân định các khó khăn theo cấp. Ví dụ: Khó khăn “Năng suất lúa thấp” do một trong các nguyên nhân gây ra là: Sâu bệnh hại lúa nhiều. Nguyên nhân này đ−ợc coi là nguyên nhân cấp 1 (nguyên nhân trực tiếp dẫn đến năng suất lúa thấp). Các nguyên nhân (khó khăn) cấp 2 có thể nh− sau: • Dân không nhận biết đ−ợc loại sâu bệnh hại lúa • Dân không biết đ−ợc cách phòng trừ • Tổ chức phòng trừ không đồng loạt • Sử dụng giống chống chịu kém với sâu bệnh v.v… Các nguyên nhân (khó khăn) cấp 3 có thể nh− sau: • Dân không đ−ợc tập huấn • Dân không áp dụng đ−ợc kiến thức tập huấn • Cấy nhiều trà lúa trên một cánh đồng, • Chiến dịch phòng trừ không đ−ợc tổ chức tốt v.v… Có thể có những nguyên nhân (khó khăn) ở cấp thấp hơn ví dụ: Nguyên nhân cấp 4. Dân không áp dụng đ−ợc kiến thức tập huấn do: • Nội dung tập huấn không sát thực tế • Dân không nắm chắc kiến thức sau khi tham dự lớp tập huấn • Không có hỗ trợ áp dụng sau tập huấn v.v… Kết quả thu đ−ợc là biểu đồ các khó khăn. Biểu đồ này có kình cây nên gọi là cây khó khăn (biểu đồ 1). Sơ đồ 1. Cây khó khăn Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 Cấp 4 Năng suất lúa thấp Không nhận biết đ−ợc sâu bệnh Không biết cách phòng trừ Tổ chức phòng trừ không đồng loạt sử dụng giống dễ bị nhiễm sâu bệnh hại lúa nhiều Dân không đ−ợc tập huấn Dân không áp dung đ−ợc kiến thức tập huấn nhiều trà lúa trên một cánh đồng Không tổ chức chiến dịch phòng trừ Nội dung TH không sát Không nắm chắc kiến thức Không hỗ trợ áp dụng sau th Sơ đồ 2. Cây Mục tiêu Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 cấp 4 2. Xây dựng mục tiêu của kế hoạch khuyến nông Từ cây khó khăn, ta có thể chuyển sang cây mục tiêu bằng cách viết các khó khăn đó theo h−ớng ng−ợc lại (h−ớng tích cực). T−ơng tự, ta cũng thu đ−ợc biểu đồ các mục tiêu có dạng hình cây nên gọi là cây mục tiêu (biểu đồ 2). Với cây mục tiêu ta cũng sẽ có mục tiêu cấp 1 và các cấp thấp hơn. Để xác định mục tiêu cho kế hoạch khuyến nông, ng−ời ta th−ờng lấy mục tiêu ở cấp cao nhất. Ví dụ: Thiệt hại do sâu bệnh giảm trong sơ đồ 2 sẽ là một trong các mục tiêu của hoạt động khuyến nông. 3. Xác định và −u tiên các lĩnh vực can thiệp Việc xác định các lĩnh vực can thiệp đ−ợc tiến hành nh− sau: Năng suất lúa cao hơn nhận biết đ−ợc sâu bệnh biết cách phòng trừ Tổ chức phòng trừ đồng loạt sử dụng giống chống chịu Thiệt hại do sâu bệnh giảm Dân đ−ợc tập huấn Dân áp dung đ−ợc kiến thức tập huấn ít trà lúa trên một cánh đồng tổ chức chiến dịch phòng trừ Nội dung TH sát nắm tốt kiến thức hỗ trợ sau th ‰ Rà soát toàn bộ cây mục tiêu rồi nhóm các mục tiêu cùng liên quan đến một lĩnh v−c vào một nhóm. ‰ Đặt tên cho nhóm đó Xếp −u tiên cho các nhóm đ−ợc tiến hành nh− sau: ‰ Thống nhất các tiêu chí và thang điểm để xếp −u tiên • Tính khẩn cấp/mức độ bức xúc • Tầm quan trọng của lĩnh vực so với các lĩnh vực khác còn lại • Mức độ ảnh h−ởng/hiệu quả có thể có nếu triển khai • Tính sẵn có và tính khả thi của giải pháp/ khả năng tìm kiếm giải pháp • Nguồn lực để triển khai ‰ Tiến hành xếp −u tiên theo các tiêu chí đã thống nhất Kết quả đ−ợc trình bày trong bảng sau: Cụm Tiêu chí Tổng −u tiên 1 2 3 4 5 đIểm Mỗi cuộc hội thảo lập kế hoạch có thể có 25 đến 30 ng−ời tham dự nên chia ra thành các nhóm nhỏ 5 ng−ời để thảo luận xếp thứ tự −u tiên. Kết quả xếp −u tiên giữa các nhóm có thể khác nhau nh−ng sẽ đ−ợc tổng hợp chung cho cả nhóm lơn nh− sau; Tổng hợp xếp −u tiên* Cụm −u tiên 1 −u tiên 2 −u tiên 3 −u tiên 4 −u tiên 5 Xếp −u tiên chung 1 2 3 4 5 * Trong mỗi ô t−ơng ứng sẽ điền số nhóm chọn −u tiên cho ù−ng cụm 4. Lập kế hoạch hoạt động/khung công việc Trong quá trình lập kế hoạch hoạt động cần chú ý: ‰ Hoạt động/ giải pháp do cộng đồng tự thực hiện (vị dụ: hoạt động có tính chất tổ chức nội bộ nên chỉ tác động về mặt tăng c−ờng tổ chức). ‰ Hoạt động/giải pháp yêu cầu sự trợ giúp từ bên ngoài. Đối với loại này cần xác định cụ thể dạng kĩ thuật hay khâu kĩ thuật cần trợ giúp. ‰ Các giả định nếu có. Chẳng hạn nếu điều này không xảy ra (hay xảy ra) thì hoạt động sẽ không thu đ−ợc kết quả gì hay không thể tiến hành đ−ợc hoạt động. Ví dụ: Nếu chính phủ không giao đất/chủ quyền đất cho nông dân thì không thể triển khai đ−ợc hoạt động trồng rừng. Hay: nếu giá mơ thấp nh− năm 2002 thì ng−ời trồng mơ sẽ không có l∙i, không mở rông đ−ợc diện tích trồng mơ. Nh− đã trình bày ở trên, mục tiêu cấp 1 biến thành mục tiêu của kế hoạch khuyến nông. Các mục tiêu ở giữa cấp cao nhất và thấp nhất sẽ là các kết quả mong đợi. Ví dụ: Không biết cách phòng trừ. Kết quả mong đợi là: Dân biết đ−ợc cách phòng trừ dịch bệnh. Khó khăn/ nguyên nhân ở cấp cuối cùng của mỗi khó khăn/nguyên nhân sẽ biến thành hoạt động. Ví dụ: Nội dung tập huấn sát. Hoạt động sẽ là: xây dung nội dung tập huấn sát với yêu cầu. Trong giai đoạn này cần l−u ý: ‰ Rà soát xem những hoạt động nh− vậy đã đủ để đạt đ−ợc kết quả mong đợi ch−a? Nếu ch−a thì có thể có hoạt động nào khác nữa không? ‰ Nếu có giả định thì cần phải thảo luận tiếp xem: • Có cách nào để khắc phục hay không? Nếu có thì cách ấy là gì? Cách này sẽ là hoạt động bổ xung vào kế hoạch khuyến nông. • Nếu không thì giải pháp thay thế là gì? nếu có giải pháp thay thế thì sẽ thêm vào kế hoạch hoạt động khuyến nông và sẽ phải điều chỉnh lại mục tiêu cho phù hợp hoặc bổ xung mục tiêu. • Nếu không có giải pháp thay thế thì kế hoạch khuyến nông hay một mục tiêu nào đó của kế hoạch phải huỷ bỏ. Loại kế hoạch này th−ờng đ−ợc lập cho ít nhất là một năm. Sau một năm rà soát lại cùng với nông dân để xem có gì chỉnh lý, bổ xung. Dựa vào kế hoạch chung, các khuyến nông viên sẽ phối hợp với cộng đồng lập kế hoạch chi tiết. Việc lập kế hoạch chi tiết không có gì khác với các ph−ơng pháp th−ờng làm khác. Thời gian cho kế hoạch chi tiết có thể từ 1 đến 6 tháng tuỳ theo tính chất của từng hoạt động. Kết quả đ−ợc trình bày trong bảng sau: Kế hoạch khuyến nông: Địa bàn? Năm.. lĩnh vực.: lúa Mục tiêu Kết quả mong đợi Hoạt động Tháng Giả định 1……. 1.1. 1.2. 1.3. 1.1.1 1.1.2. 1.1.3 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3 1.3.1 1.3.2. 1.3.3. 2……. … 3……. … Kế hoạch hoạt động khuyến nông chi tiết Mục tiêu Hoạt động Thời gian thực hiện Địa bàn Ng−ời chịu trách nhiệm Bảng dự tính về qui mô và tài chính cho hoạt động Chỉ tiêu Đơn vị tính Tổng số Qui mô Diện tích, con... Số hộ tham gia hộ Tổng chi phí đ Mức hỗ trợ của dự án % Tổng tiền dự án hỗ trợ đ Tổng tiền dân đóng góp đ