Tóm tắt Luận án Lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay

ạng, phong phú và phức tạp của nó. Về góc độ tiếp cận, từ thập niên cuối của thế kỷ XX cho đến nay, những nghiên cứu về lối sống thanh niên cũng ngày càng đi theo hướng chuyên sâu hơn, bắt đầu chuyển sang xu hướng nghiên cứu thực nghiệm xã hội (các quan hệ xã hội, vị thế, vai trò xã hội, v.v...). Càng ngày các xu 7 hướng tiếp cận vấn đề lối sống thanh niên càng mang tính liên ngành, đa chiều, đa góc cạnh hơn. Tuy nhiên, việc nghiên cứu lối sống thanh niên từ góc độ văn hóa học, mặc dù đã được các nhà khoa học quan tâm hơn nhưng vẫn còn khoảng trống khá lớn, nhất là với đối tượng thanh niên đang sinh sống ở khu vực nông thôn nói chung và nông thôn ngoại thành Hà Nội nói riêng. Luận án tiếp cận nghiên cứu lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội từ góc nhìn văn hóa học. Điều đó có nghĩa, từ việc khảo sát, đánh giá thực trạng các biểu hiện cụ thể trong hoạt động sống để tìm hiểu tảng nền văn hóa của lối sống thanh niên, xác định xem những biểu hiện ấy dựa trên hay là sự hiện thực hóa trong thực tiễn những giá trị và hệ giá trị văn hóa nào. Trên cơ sở việc tìm ra những mối liên hệ có tính bản chất giữa các biểu hiện của lối sống trong hiện thực với các chiều sâu văn hóa của nó, Luận án dự báo xu hướng vận động và phát triển của lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội trong những thập niên tiếp theo. - Vấn đề đặt ra Luận án cần tiếp tục bàn luận Trân trọng và kế thừa thành tựu của những công trình đi trước, Luận án tiếp tục nghiên cứu những vấn đề cụ thể sau: Từ góc độ tiếp cận văn hóa học, làm rõ những khái niệm công cụ cơ bản như: lối sống, lối sống thanh niên, lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội. Trên cơ sở đó, có những đóng góp cụ thể về phương diện lý luận và cách tiếp cận văn hóa học trong nghiên cứu về lối sống thanh niên. Đánh giá thực trạng những biểu hiện cơ bản của lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội qua khảo sát trường hợp xã Cổ Loa, huyện Đông Anh và xã Thụy Hương, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội nhằm thu thập dữ liệu, dữ kiện để phân tích và chỉ ra những giá trị văn hóa trong lối sống của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay. Trên cơ sở những nhân tố tác động đến lối sống thanh niên, dự báo xu hướng vận động của lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội trong những thập niên tiếp theo. 8 Rút ra những vấn đề đặt ra và một số khuyến nghị về giải pháp nhằm xây dựng lối sống tiên tiến, hiện đại, mang đậm bản sắc văn hóa của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội. 1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU VỀ LỐI SỐNG THANH NIÊN 1.2.1. Quan niệm về lối sống từ góc nhìn văn hóa học - Quan niệm về lối sống: Tiếp cận lối sống từ góc nhìn văn hóa học chính là nghiên cứu các chiều sâu văn hóa của lối sống để hiểu rõ hơn giá trị và xu hướng vận động, biến đổi của lối sống. Theo đó, có 3 vấn đè cần lưu ý: + Lối sống là hệ thống những dạng hoạt động sống, phương thức tiến hành hoạt động sống ổn định, được lặp đi lặp lại nhiều lần, trở thành thói quen, thành nếp. + Con người luôn tiến hành các hoạt động sống một cách có ý thức, có tính hướng đích. Lối sống chính là quá trình hiện thực hóa các giá trị văn hóa thông qua hoạt động sống của con người trong những điều kiện sống xác định. + Chỉ những giá trị văn hóa nào được con người chấp nhận và đang hiện thực hóa nó trong cuộc sống hàng ngày mới tạo nên hoạt động sống và làm nên lối sống. Những giá trị đó chính là các chiều cạnh chủ quan của văn hóa, trùng khớp với hoạt động sống và lối sống. Như vậy, lối sống là một bộ phận của đời sống xã hội, bao gồm toàn bộ những hoạt động của con người và phương thức tiến hành các hoạt động đó trong một xã hội nhất định. Lối sống bao gồm các nội dung cơ bản: lao động sản xuất; tính tích cực chính trị - xã hội, sinh hoạt tinh thần, văn hóa giáo dục, cách nhận thức và ứng xử với các mối qua hệ trong tự nhiên, xã hội và tư duy. - Cơ cấu của lối sống: lối sống của con người thể hiện thông qua 3 hoạt động chính: hoạt động sản xuất vật chất - tương ứng với văn hóa vật chất; hoạt động văn hóa tinh thần - tương ứng với văn hóa tinh thần; hoạt động văn hóa xã hội - tương ứng với văn hóa xã hội. Hay nói một cách khác, văn hóa (vật chất, tinh thần, xã hội) đều do các hoạt động sống - lối sống (sản xuất vật chất, tinh thần, xã hội) của con người tạo nên. Từ mối 9 liên hệ ấy, có thể cho rằng: cơ cấu lối sống cũng được chia (một cách tương đối) thành ba lĩnh vực: hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa vật chất; hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa tinh thần và hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa xã hội. 1.2.2. Quan niệm về lối sống thanh niên Lối sống thanh niên là tổng hòa những hoạt động sản xuất văn hóa vật chất; văn hóa tinh thần và văn hóa xã hội của thanh niên. Tìm hiểu lối sống thanh niên có nghĩa là chúng ta phân tích các chiều sâu văn hóa của lối sống, xem những biểu hiện cụ thể của lối sống thanh niên dựa trên hay là sự hiện thực hóa trong thực tiễn của những giá trị và hệ giá trị văn hóa nào? Tuy nhiên, trong thực tế các giá trị và hệ giá trị văn hóa không bao giờ đứng độc lập hay tác động đến lối sống một cách riêng lẻ mà thường chúng luôn tương tác, đan xen nhau... Và do đó, những hình thức hiện thực hóa lối sống thanh niên trong thực tiễn đời sống cũng hết sức phong phú, đa dạng và phức hợp. Do có những quan niệm khác nhau trong nghiên cứu lối sống nên cách tiếp cận và quan niệm về lối sống thanh niên cũng được thể hiện trên nhiều bình diện khác nhau. Song, dù tiếp cận từ góc độ nghiên cứu nào thì về cơ bản, lối sống thanh niên cũng bao gồm ba lĩnh vực hoạt động chính: hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa vật chất, hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa tinh thần và hoạt động hiện thực hóa các quan hệ xã hội. Trong phạm vi nghiên cứu của mình, từ góc nhìn văn hóa học, Luận án quan niệm: Lối sống thanh niên là quá trình hiện thực hóa các giá trị văn hóa thông qua hoạt động sống của thanh niên trong những điều kiện sống xác định. Đó là những cách thức, phương pháp và các hình thức hoạt động sống cơ bản, tiêu biểu, tương đối ổn định của cá nhân và cộng đồng thanh niên nhằm duy trì sự tồn tại và phát triển của chính bản thân thanh niên. 1.2.3. Quan niệm về lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội Trên cơ sở các quan niệm về lối sống, lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội như đã trình bày ở trên, chúng tôi có thể đưa ra ý kiến 10 về quan niệm lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội như sau: Lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội là quá trình hiện thực hóa các giá trị văn hóa thông qua hoạt động sống của thanh niên. Đó là những cách thức, phương pháp và hình thức hoạt động sống cơ bản, tiêu biểu, tương đối ổn định của cá nhân và cộng đồng thanh niên trong những điều kiện kinh tế - xã hội nhất đinh, được thể hiện trong các lĩnh vực hoạt động sản xuất văn hóa vật chất, hoạt động văn hóa tinh thần và hoạt động văn hóa xã hội. Lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội là sự thể hiện phẩm chất, đạo đức, trình độ, thế giới quan, nhân sinh quan của thanh niên trước cuộc đời. 1.2.4. Lý thuyết tiếp cận nghiên cứu lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội - Lý thuyết hoạt động nhìn lối sống thanh niên như một hệ thống những dạng hoạt động sống ổn định của thanh niên từ cách thức làm ăn sinh sống, tiêu dùng các sản phẩm văn hóa; cách thức vui chơi giải trí, sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng; các mối quan hệ gia đình dòng họ, định hướng giá trị v.v... nghĩa là toàn bộ các hoạt động cơ bản diễn ra trong thực tiễn cuộc sống hàng ngày của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội... - Lý thuyết giá trị nhìn lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội như một hệ thống giá trị để định hướng cho hoạt động và hành vi của thanh niên. - Lý thuyết chức năng xem xét khả năng thích ứng, tính hướng đích cũng như sự duy trì tính ổn định của hệ thống trong thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội với sự biến đổi của môi trường và hoàn cảnh khác quan. Tiểu kết chương 1 Tổng quan tình hình nghiên cứu cho thấy, đã có khá nhiều công trình nghiên cứu của các học giả trên thế giới và Việt Nam nghiên cứu về lối sống thanh niên. Có thể nói, trong những thập niên gần đây, thanh niên đã và đang trở thành một vấn đề chiến lược, được quan tâm đặc biệt ở cả tầm quốc gia và quốc tế. Nếu như trước đây, sự quan tâm của cả xã hội và hệ thống chính trị dành cho thanh niên trước hết và chủ yếu tập trung vào các 11 vấn đề như công ăn việc làm, giáo dục đào tạo, định hướng giá trị và ý thức hệ, v.v...thì ngày nay, trong quá trình nghiên cứu, giải quyết những vấn đề đó, vai trò của thanh niên với tư cách là chủ thể mỗi lối sống ngày càng được đề cao. Như thế, lối sống và định hướng lối sống tuy không phải là vấn đề gốc, bao trùm nhưng lại trọng yếu và nóng bỏng có liên quan đến tất cả các vấn đề khác, và vì vậy được quan tâm ngày càng mạnh mẽ. Ở Việt Nam, xu hướng tiếp cận những vấn đề nghiên cứu về lối sống, lối sống thanh niên ngày càng mang tính liên ngành, đa chiều, đa góc cạnh hơn. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu trước đây hầu hết thường tập trung nhiều vào nghiên cứu, nhận diện và đánh giá sự biến đổi lối sống trong xã hội chuyển từ nông thôn sang đô thị... mà rất ít chú ý đến lối sống của đối tượng thanh niên ở khu vực nông thôn. Cho đến thời điểm hiện nay, các công trình nghiên cứu chuyên khảo về lối sống thanh niên, lối sống thanh niên nông thôn ở nước ta còn hết sức khiêm tốn. Đặc biệt, nông thôn gắn với ngoại thành Hà Nội hiện vẫn còn bỏ ngỏ, vẫn đang là một khoảng trống lớn cần được các nhà khoa học nghiên cứu, phân tích và mổ xẻ ở nhiều bình diện khác nhau.. Về cơ sở lý luận, Luận án đã chỉ ra cách tiếp cận văn hóa học trong nghiên cứu lối sống, lối sống thanh niên, lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội. Chúng tôi cho rằng, lối sống là quá trình hiện thực hóa các giá trị và hệ giá trị văn hóa diễn ra trong thực tiễn cuộc sống hàng ngày. Tìm hiểu lối sống thanh niên có nghĩa là chúng ta phân tích các chiều sâu văn hóa của lối sống, xem những biểu hiện cụ thể của lối sống thanh niên dựa trên hay là sự hiện thực hóa trong thực tiễn của những giá trị và hệ giá trị văn hóa nào? Luận án quan niệm lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội là những cách thức, phương pháp và hình thức hoạt động sống cơ bản, tiêu biểu, tương đối ổn định của cá nhân và cộng đồng thanh niên, được thể hiện trong lĩnh vực hoạt động sản xuất văn hóa vật chất, hoạt động văn hóa tinh thần và hoạt động văn hóa xã hội... để duy trì sự tồn tại và phát triển của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội. Trên cơ sở làm rõ những khái niệm công cụ trên, Luận án đã đưa ra được khung lý thuyết tiếp cận để thực hiện các bước tiếp theo nhằm hoàn thành mục tiêu mà Luận án đã đặt ra. 12 Chương 2 THỰC TRẠNG LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI HIỆN NAY 2.1. KHẢO SÁT LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI HIỆN NAY (qua trường hợp xã Cổ Loa, huyện Đông Anh và xã Thụy Hương, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội) 2.1.1. Khái quát tình hình kinh tế, văn hóa, xã hội của xã Cổ Loa, huyện Đông Anh và xã Thụy Hương, huyện Chương Mỹ 2.1.2. Thực trạng lối sống thanh niên tại 2 xã Cổ Loa, huyện Đông Anh và xã Thụy Hương - Hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa vật chất - Hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa tinh thần - Hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa xã hội 2.2. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI 2.2.1. Hình thành dần một lối sống năng động, biết tiếp nhận các giá trị sống phù hợp Trong giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH, ĐTH và hội nhập quốc tế nhanh, mạnh như hiện nay ở thành phố Hà Nội, nhịp sống ở khu vực nông thôn cũng diễn ra hối hả, năng động hơn, các thông tin cập nhật nhanh hơn, giao thông tấp nập hơn, cả cơ hội và thách thức cũng phong phú, đa dạng hơn... Bối cảnh đó đã khiến cho thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội biết đề cao các yếu tố mà ta coi như một thứ " vốn văn hóa", chẳng hạn nâng cao kiến thức, kỹ năng, mở rộng mạng lưới xã hội để tìm kiếm cơ hội việc làm và phát triển.v.v.... Sự thay đổi đó đã và đang hình thành nên một lối sống mới năng động, chủ động tiếp nhận, điều chỉnh các giá trị sống phù hợp. 2.2.2. Trình độ học vấn, kỹ năng nghề nghiệp và năng lực tâm lý xã hội chưa đáp ứng yêu cầu phát triển Vấn đề nổi cộm nhất của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay, đó là: trình độ học vấn, kỹ năng nghề nghiệp và năng lực tâm 13 lý xã hội, khả năng ứng phó với những thách thức trong cuộc sống hiện tại. Thực tế cho thấy, trình độ học vấn và kỹ năng nghề nghiệp là một trong những vấn đề cơ bản, quan trọng và bức xúc nhất hiện nay đối với thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội bởi nó liên quan trực tiếp đến việc đảm bảo và định hướng cho tương lai của chính thanh niên, cũng như sự phát triển ổn định và bền vững của toàn xã hội. Một số kỹ năng sống khác như năng lực tâm lý xã hội, khả năng ứng phó một cách có hiệu quả với những yêu cầu và thách thức của cuộc sống, hay nói cách khác là khả năng duy trì đời sống vật chất và tinh thần như thế nào ( biểu hiện qua hành vi, sự tương tác với người khác, với nền văn hóa và môi trường xung quanh) cũng là vấn đề gây bức xúc, nhức nhối trong xã hội những năm gần đây. 2.2.3. Ngày càng gia tăng sự pha trộn giữa lối sống nông thôn và lối sống thành thị Cho đến nay (năm 2015), về căn bản ngoại thành Hà Nội vẫn là một khu vực nông dân với đa số dân cư sống ở nông thôn và dựa vào kinh tế nông nghiệp hoặc các ngành kinh tế khác có liên quan đến nông nghiệp. Dù đặt trong bối cảnh của quá trình hiện đại hóa và toàn cầu hóa, thì lối sống của thanh niên nông thôn vẫn dựa trên tảng nền nông dân- nông thôn- nông nghiệp. Thanh niên là một bộ phận hữu cơ của cộng đồng, dân tộc; do đó, lối sống của thanh niên ở đây mang những đặc trưng cơ bản của lối sống nông thôn - nông dân. Trong quá trình CNH, HĐH, ĐTH và TCH hiện nay, nền văn minh thành thị cùng với các giá trị văn hóa và lối sống đặc trưng của thành thị đang tác động mạnh mẽ vào đời sống cư dân nông thôn, làm biến đổi nhanh chóng, toàn diện và sâu sắc toàn bộ đời sống xã hội nông thôn, đặc biệt là văn hóa và lối sống của thanh niên. Thông qua đó, quá trình tương tác thành thị - nông thôn diễn ra song hành, trong đó cả hai nhóm cư dân, với tính cách là những cá nhân và cộng đồng đều là chủ thể văn hóa. Biểu hiện rõ nhất của sự pha trộn này là đồng thời với việc tiếp nhận nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa mới hóa trẻ trung, sôi động, phù hợp với xã hội hiện đại là việc giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống làng xã, phát triển 14 các hoạt động tâm linh như tham gia các hoạt động lễ hội, thờ cúng; tôn trọng những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp như trọng đạo lý, đề cao gia đình; v.v... 2.2.4. Các quan hệ xã hội cơ bản chưa có sự thay đổi rõ rệt Về cơ bản, trong các mối quan hệ xã hội thì hệ thống giá trị chuẩn mực truyền thống vẫn là những định hướng chủ yếu cho các khuôn mẫu ứng xử của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội. Bản chất nhân văn và các hình thái biểu hiện của lối sống là tương đối nhất quán so với truyền thống, bởi kết cấu xã hội cơ bản vẫn được duy trì, tuy có một số biến đổi. Ở một góc độ nhất định, sự bình đẳng trong mối quan hệ vợ chồng được khẳng định hơn so với truyền thống. Xu hướng thống nhất những giá trị chung trong gia đình nhưng không giành quyền phủ định các giá trị riêng. Ý thức của thanh niên về giá trị gia đình theo chiều hướng tích cực, bắt nhịp với xã hội hiện đại hơn... Tiểu kết chương 2 Từ những gì đã khảo sát và phân tích ở chương này, chúng ta có thể nhận diện được những đặc điểm cơ bản nhất của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay. Trước hết, đó là những đặc điểm về qui mô và tỷ trọng của nhóm xã hội - dân cư thanh niên trong cơ cấu dân cư của 2 xã, sau đó là những đặc điểm cơ bản về điều kiện tự nhiên, tình hình phát triển kinh tế - xã hội của xã Cổ Loa và xã Thụy Hương. Cùng với tốc độ phát triển của công cuộc CNH, HĐH, ĐTH thủ đô Hà Nội, đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội và cảnh quan môi trường của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội đã thay đổi rất nhiều. Chính điều đó đã đặt thanh niên nông thôn Cổ Loa và Thụy Hương trước những sự thay đổi cần thiết về lối sống. Tiếp đó, Luận án trình bày kết quả khảo sát, đánh giá những biểu hiện của lối sống thanh niên xã Cổ Loa, huyện Đông Anh và xã Thụy Hương, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội trên 3 lĩnh vực: hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa vật chất, hoạt động hiện thực hóa giá trị văn hóa tinh thần và hoạt động hiện thực hóa giá trị các mối quan hệ xã hội. Từ 15 đó nhận diện, đánh giá những đặc điểm cơ bản của lối sống của thanh niên thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội. Có thể thấy, một lối sống mới năng động, sáng tạo, biết chủ động tiếp nhận, điều chỉnh các giá trị lao động phù hợp đang dần được hình thành. Tuy nhiên chất lượng nguồn nhân lực hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu trong giai đoạn đẩy mạnh sự nghiệp xây dựng Nông thôn mới, CNH, HĐH, ĐTH. Ở một khía cạnh khác, tuy rằng các quan hệ xã hội cơ bản hiện nay chưa có sự thay đổi rõ rệt, nhưng quá trình tương tác, tiếp biến văn minh, văn hóa giữa nông thôn và thành thị trong bối cảnh của sự bùng nổ công nghệ thông tin và TCH ngày một gia tăng như hiện nay, văn hóa lối sống của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội đã và đang bị pha trộn giữa lối sống nông thôn và lối sống thành thị. Chương 3 NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG VÀ XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI HIỆN NAY 3.1. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI 3.1.1 Sự nghiệp đổi mới đất nước và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa thành phố Hà Nội Đây là yếu tố tác động có tính chất bao trùm, tạo nên và định hướng toàn bộ diễn biến cơ bản trong đời sống dân tộc Việt Nam, trong đó có nông thôn ngoại thành Hà Nội, bao gồm cả quá trình biến đổi giá trị văn hóa, tư duy và lối sống của tất cả các nhóm, các giai tầng trong xã hội, đặc biệt là thanh niên. 3.1.2. Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới Đây là yếu tố tác động có vai trò định hướng đối với quá trình biến đổi lối sống của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội trong khoảng vài năm trở lại đây. 16 3.1.3. Phương tiện truyền thông đại chúng Đây là yếu tố tác động hàng ngày đến thanh niên thông qua phương tiện truyền thông đại chúng như: sách, báo, phim ảnh, tivi, đài, các phương tiện điện tử, truyền hình, báo chí, online, trang web... 3.1.4. Môi trường giáo dục gia đình và tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Đây là những yếu tố tác động trực tiếp, có vai trò chủ yếu đối với quá trình phát triển nhân cách và định hướng lối sống của thanh niên. Những yếu tố này cùng thường xuyên, liên tục, lồng ghép, hòa quyện với nhau tác động lên đời sống và cùng tạo nên những chuyển biến về nhận thức, tình cảm, thái độ, động cơ giá trị, v.v...của thanh niên, có vai trò chi phối hành vi và lựa chọn lối sống, định hướng xu thế vận động và phát triển của lối sống trong thanh niên. 3.2. XU HƯỚNG VẬN ĐỘNG CỦA LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI 3.2.1. Trân trọng giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của cộng đồng dân tộc Việc thanh niên ngày càng tham gia đóng góp nhiều hơn vào sự phục hồi của lễ hội truyền thống và nhiều sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng khác là một minh chứng cho một trong những xu hướng lối sống lành mạnh, tích cực quan trọng của thanh niên là tôn trọng và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, bao gồm cả giá trị văn hóa gia đình và cộng đồng làng xã. Điều đó có nghĩa, những giá trị truyền thống đó đang phát huy tác động, góp phần quan trọng vào việc định hướng lối sống và hành vi ứng xử của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay. 3.2.2. Quan tâm đến những vấn đề thiết thực của cuộc sống Có thể nói, xu hướng quan tâm nhiều hơn đến những vấn đề thiết thực của cuộc sống hiện nay, một mặt bắt nguồn từ nền văn hóa truyền thống của xã hội nông thôn cổ truyền, mặt khác còn là sản phẩm chủ yếu của xã hội hiện đại ngày nay. Vì vậy, lối sống quan tâm những vấn đề 17 thiết thực là một xu hướng tất yếu, phù hợp với yêu cầu khách quan của cuộc sống, của đất nước và thời đại. 3.2.3. Năng động, sáng tạo, khả năng thích nghi cao Tính năng động, sáng tạo của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội đang hướng mạnh vào việc đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới vào sản xuất kinh doanh; phát triển ngành nghề mới, khôi phục và mở rộng nghề truyền thống tại địa phương; tham gia xây dựng và phát triển thị trường mới, đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm và hàng hóa. Chính nhờ có " phong trào 4 mới" này mà thanh niên nông thôn đã nâng cao được nhận thức về ý nghĩa, vai trò nông nghiệp, nông thôn và nông dân trong thời kỳ CNH, HĐH Thủ đô. 3.2.4. Chủ động tham gia hội nhập trong nước và quốc tế Thanh niên ngày nay rất có điều kiện thuận lợi trong việc biểu lộ ý kiến, bộc lộ bản thân và tham gia tích cực, trực tiếp đời sống xã hội. Do đó, cơ hội giao lưu, hội nhập với dân tộc và thời đại ngày càng được nâng cao. Các phương tiện truyền thông đại chúng trong những năm gần đây đã giúp thanh niên nông thôn tiếp cận rất nhanh với tiến bộ khoa học công nghệ, thông qua đó mà không ngừng mở rộng giao lưu, hội nhập với đất nước và thời đại, vì vậy mà càng rất cần nâng cao năng lực chủ động tham gia hội nhập trong nước và quốc tế. 3.2.5. Thiếu trách nhiệm, buông thả bản thân và xem nhẹ luật pháp Những biểu hiện của xu hướng lối sống này hết sức đa dạng, tuy dễ dàng quan sát được nhưng rất khó khái quát hóa hoặc phân tích, chỉ ra những đặc trưng chung có tính bản chất, dù hàng ngày nó đang gây ra những lo ngại sâu sắc và những nỗi nhức nhối trong xã hội. Tuy xu hướng này chỉ ảnh hưởng trong một bộ phận thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay, song đây vẫn là một trong những xu hướng lối sống nguy hiểm, không những gây ra nhiều hiện tượng, cách hành xử phản cảm, tạo nên những sự bức xúc, phẫn nộ trong dư luận xã hội mà còn trực tiếp đe dọa thuần phong mỹ tục của dân tộc và tương lai của thanh niên. 18 Tiểu kết chương 3 Trong chương này Luận án đã phân tích một cách hệ thống những nhân tố tác động trực tiếp đến quá trình hình thành và phát triển các xu hướng lối sống chủ yếu đang tồn tại trong lối sống của thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay. Sự nghiệp đổi mới đất nước và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa thành phố Hà Nội; chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới; các phương tiện truyền thông đại chúng; môi trường giáo dục gia đình và tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên... cùng có vai trò định hướng và chi phối hành vi và lựa chọn sống, tức là tạo nên những chuyển biến trong lối sống của thanh niên. Trên cơ sở đó, luận án dự báo xu hướng vận động của lối sống thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội trên những nét lớn cơ bản sau: Trân trọng giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của cộng đồng dân tộc là một xu hướng mang tính qui luật. Bởi lẽ, trong quá trình HĐH, càng gia tăng tiếp xúc với các giá trị văn hóa, văn minh hiện đại thì các cộng đồng người càng có nhu cầu khẳng định bản sắc riêng của mình, kiểm chứng, thủ thách hành trang văn hóa truyền thống của mình để chắt lọc, củng cố và phát huy những giá trị còn phù hợp. Quan tâm đến những vấn đề thiết thực của cuộc sống là xu hướng tất yếu, phù hợp với yêu cầu khách quan của cuộc sống, của đất nước và thời đại. Hơn nữa, đây cũng là một trong những đặc điểm nổi bật trong lối sống của thanh niên các nước tiên tiến, hiện đại. Năng động sáng tạo, khả năng thích nghi cao là xu hướng của thế hệ thanh niên trong thời kỳ CNH, HĐH và hội nhập quốc tế. Đây cũng là thành tựu có ý nghĩa quan trọng của đường lối đổi mới của Đảng, Nhà nước ta trong thời kỳ đổi mới hiện nay. Chủ động tham gia hội nhập trong nước và quốc tế là xu hướng phát triển những phẩm chất của thế hệ "công dân toàn cầu". Đây là một xu hướng có tác động tích cực đến quá trình định hướng lối sống và tích cực chuẩn bị hành trang đi tới tương lai của thế hệ thanh niên nông thôn ngoại thành Hà Nội hiện nay. 19 Chương 4 NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ VỚI LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI 4.1. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA VỚI LỐI SỐNG THANH NIÊN NÔNG THÔN NGOẠI THÀNH HÀ NỘI Một là, giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của lối sống dân tộc, trong đó có thanh niên, vốn