Bài giảng Bệnh cây đại cương - Phần 1: Đại cương - Bài 3, Phần b: Sinh thái bệnh cây và phòng trừ

7/18/15 1 Bệnh Môi trường Ký chủ Tác nhân gây bệnh 4. Phòng trừ bệnh Bệnh Môi trường • Các biện pháp canh tác • Nước tưới • Đất (pH, độ phì, thoát nước) • Nhiệt độ & ánh sáng (nhà kính, mật độ tán lá) Ký chủ • Bảo vệ/chữa • Tính kháng • Dinh dưỡng (cây khỏe) • Thời vụ (tránh bệnh) Tác nhân gây bệnh • Ngăn chặn (kiểm dịch) • Tiêu diệt nguồn bệnh • Giảm nguồn bệnh • Phòng chống vector 4. Phòng trừ bệnh Mục tiêu: Sản xuất cây trồng sạch bệnh, năng suất cao, chất lượng tốt 4. Phòng trừ bệnh Tác động đến các yếu tố cấu thành bệnh Có thể kết hợp nhiều biện pháp Xây dựng hệ thống phòng trừ tổng hợp IPM Tiền 4. Phòng trừ bệnh Phải tính đến hiệu quả kinh tế và môi trường Chi phí phòng trừ Lợi nhuận tối đa Năng suất Bệnh 4. Phòng trừ bệnh 1. Ngăn chặn: ngăn hoặc tránh nguồn bệnh 2. Tiêu diệt: hạn chế, tiêu diệt, bất hoạt nguồn bệnh 3. Tăng tính kháng của ký chủ 4. Kỹ thuật canh tác: biến đổi môi trường không thuận lợi cho bệnh 5. Phòng/chữa: ngăn sự nhiễm bệnh hoặc chữa cây đã bị nhiễm bệnh Phương hướng Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 7/18/15 2 1. Biện pháp sử dụng giống chống bệnh và giống sạch bệnh 2. Biện pháp canh tác 3. Biện pháp cơ lý học 4. Biện pháp kiểm dịch thực vật 5. Biện pháp sinh học 6. Biện pháp hóa học 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp C¸c biÖn ph¸p cô thÓ 1. Sö dông gièng chèng bÖnh, gièng s¹ch bÖnh Sö dông gièng chèng bÖnh, gièng s¹ch bÖnh cã chÊt lîng tèt ®Ó gieo trång sÏ tr¸nh ®îc bÖnh, b¶o ®¶m n¨ng suÊt cao, gi¶m chi phÝ BVTV, an toµn s¶n phÈm vµ m«i trêng. Sử dụng những hạt giống đậu tương khỏe, sạch bệnh (đã được xử lý màu để phân biệt giống) Hạt giống dưa chuột Cµ chua Magic : Kh¸ng bÖnh xo¨n l¸, qu¶ chÝn ®á ®Ñp - Phï hîp ¨n t¬i vµ chÕ biÕn Lµ gièng cµ chua sinh trëng d¹ng b¸n h÷u h¹n (chiÒu cao c©y tõ 1 – 1,4m; ch¨m sãc tèt c©y cao trªn 1,6m). Tõ khi trång ®Õn khi thu ho¹ch lÇn ®Çu 55 - 65 ngµy chÝn sím , thu ho¹ch kÐo dµi Kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt rÊt cao – kh¸ng s©u bÖnh tèt, ®Æc biÖt bÖnh vµng xo¨n l¸ virus Mïa vô Vô sím th¸ng 7-th¸ng 8 ; chÝnh vô T9 – T10 ; vô muén th¸ng12 - th¸ng 2 n¨m sau ( d¬ng lÞch) N¨ng xuÊt cao TB 2-4 tÊn/sµo B¾c bé (ch¨m sãc tèt ®¹t trªn 4 tÊn /sµo). Qu¶ ®ång ®Òu, träng lîng b×nh qu©n 90 - 120 gram. D¹ng qu¶ ®Ñp - chÝn sím ,mÇu s¾c chÝn ®á ®Ñp Qu¶ rÊt cøng - Ýt hao hôt khi vËn chuyÓn ®i xa - ThÞ trêng tiªu thô a chuéng , gi¸ b¸n cao Cµ chua savior kh¸ng bÖnh xo¨n l¸ virus Lµ gièng cµ chua sinh trëng d¹ng b¸n h÷u h¹n (chiÒu cao c©y tõ 1 – 1,4m; ch¨m sãc tèt c©y cao trªn 1,6m). Tõ khi trång ®Õn khi thu ho¹ch lÇn ®Çu 55 - 65 ngµy, chÝn sím , thu ho¹ch kÐo dµi( ¨n t¸i sinh kháe) Kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt rÊt cao – kh¸ng bÖnh xo¨n l¸ cùc m¹nh ThÝch hîp trång tr¸i vô Vô sím th¸ng 7-th¸ng 8 ; vô muén th¸ng12 - th¸ng 2 n¨m sau ( d¬ng lÞch) N¨ng xuÊt cao TB 2-4 tÊn/sµo B¾c bé (ch¨m sãc tèt ®¹t trªn 4 tÊn /sµo). Qu¶ ®ång ®Òu, träng lîng b×nh qu©n 100 - 120 gram. D¹ng qu¶ ®Ñp, vai xanh - chÝn sím ,mÇu s¾c chÝn ®á ®Ñp Qu¶ rÊt cøng - Ýt hao hôt khi vËn chuyÓn ®i xa - ThÞ trêng tiªu thô a chuéng , gi¸ b¸n cao C¸c gièng rau qu¶ kh¸c Bắp cải chịu nhiệt BM 741 (KS Cross)  Kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt cao  Thích hợp trồng quanh năm.  Chống chịu bệnh thối đen, thối nhũn tèt BM 741 Nuôi cấy mô kết hợp với chuyển nạp gen kháng bệnh xoăn vàng ngọn cà chua (TYLCV) Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 7/18/15 3 - Sử dụng giống chống chịu bệnh: qua chọn lọc để lựa chọn những giống chống chịu tốt, năng suất cao hoặc sử dụng phương pháp chuyển nạp gen như: chuyển nạp CP gen (gen vỏ protein) của CMV vào cây cà chua nhằm tăng khả năng chống bệnh... Giống cà chua Amelia VR-s có khả năng kháng bệnh xoăn vàng ngọn cà chua (Georgia- Mỹ) Giống dưa chuột Medalist có khả năng kháng virus CMV (Cornell, USA) BiÖn ph¸p canh t¸c - Bãn ph©n ®óng lóc, c©n ®èi, hîp lý cã thÓ ®iÒu khiÓn sinh trëng vµ t¨ng cêng tÝnh chèng chÞu bÖnh cña c©y tránh bãn qu¸ nhiÒu ®¹m, bãn nhiÒu ®ît lµm cho c©y sinh trëng kÐo dµi, tÝch luü nhiÒu ®¹m tù do trong c©y, lµm gi¶m søc chèng bÖnh cña c©y - Luân canh cây trồng: Cách li nguồn bệnh với kí chủ về không gian và thời gian - Diệt cỏ dại và dọn sạch tàn dư cây bệnh Nông dân tỉnh Long An đang nhổ bỏ cây lúa bệnh Vietnamnews, 6-11-2006 Công thức luân canh trong vòng 3 năm ở Canada A- Năm đầu luân canh: I – đậu lupin, II – lúa mạch đen , III – khoai tây, IV – yến mạch B – Năm thứ 2 luân canh: I – lúa mạch đen, II – khoai tây, III – yến mạch, IV – đậu lupin Công thức luân canh tại Thuỵ Điển Diệt trừ cỏ dại: như cỏ Stellarria media, Vioda tricolor mang truyền bệnh virus TRV (Tobacco rattle virus); cỏ ba lá (Trifolium spp), rau muối (Chenopodium spp) truyền bệnh khảm lá dưa chuột.... - Stellarria media Trifolium spp 7/18/15 4 Các phương hướng phòng trừ cỏ dại Thuốc trừ cỏ dại +phân bón Thuốc trừ cỏ dại Nhổ cỏ Đối với những bệnh có nguồn bệnh tồn tại trong đất và trên hạt giống cần sử lí đất (methyl bromide reduces teliospore viability to 98%) BiÖn ph¸p vËt lÝ §©y lµ biÖn ph¸p mang tÝnh trÞ liÖu vµ an toµn kh«ng ®Ó l¹i d lîng thuèc ho¸ häc trªn m«i trêng vµ lu«n t¸c ®éng lªn c¶ kÝ chñ lÉn vi sinh vËt - Xö lÝ nhiÖt: b»ng níc nãng vµ kh«ng khÝ nãng: - BiÖn ph¸p chiÕu tia phãng x¹ gamma vµ ®Ìn tö ngo¹i UV: BiÖn ph¸p nµy ®îc nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 60. HiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p nµy lµ ng¨n chÆn sù ph©n chia tÕ bµo, ngoµi ra tia bøc x¹ x©m nhËp vµo tÕ bµo tr¸i tiªu diÖt bµo tö nÊm vµ vi khuÈn g©y h¹i cã mÆt ë bªn trong h¹t mµ kh«ng thÓ lo¹i trõ b»ng thuèc ho¸ häc. Xử lý nhiệt đối với củ hành Xử lý nhiệt nóng (370C) và lạnh xen kẽ để hạn chế nguồn bệnh khoai tây Có thể sử dụng ánh sáng tự nhiên để xử lý hạt giống BiÖn ph¸p kiÓm dÞch thùc vËt BiÖn ph¸p kiÓm dÞch thùc vËt cã vai trß quan träng nh»m ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn vµ tiªu diÖt triÖt ®Ó, hoÆc nghiªm cÊm ®a c¸c dÞch h¹i thuéc ®èi tîng kiÓm dÞch tõ vïng nµy ®Õn vïng kh¸c cña mét níc hoÆc tõ níc nµy ®Õn níc kh¸c. ë níc ta Nhµ níc ®· ban hµnh Ph¸p lÖnh vÒ kiÓm dÞch thùc vËt. Mét sè quèc gia nh Mü NhËt ®· qui ®Þnh c¸c luËt lÖ KDTV nghiªm ngÆt ®e tr¸nh ®a s©u bÖnh l¹ vµo l·nh thæ cña hä. C¸c mÆt hµng n«ng s¶n cÇn ph¸i kiÓm nghiÖm vµ xö lÝ ®èi víi c¸c ®èi tîng KDTV Biện ph¸p sinh häc HiÖn nay phßng trõ sinh häc ®èi víi bÖnh h¹i h¹t gièng cã triÓn väng vµ ®îc quan t©m ®Æc biÖt do tÝnh u viÖt lµ an toµn cho so víi c¸c lo¹i ho¸ chÊt. BiÖn ph¸p sinh häc lµ biÖn ph¸p dïng c¸c sinh vËt cã Ých hoÆc c¸c chÊt kh¸ng sinh do chóng s¶n sinh ra ®Ó diÖt c¸c vËt ký sinh g©y bÖnh c©y. BiÖn ph¸p sinh häc cã u ®iÓm an toµn cho c©y, ngêi vµ gia sóc, kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p nµy cßn Ýt ®îc nghiªn cøu, viÖc øng dông trong s¶n xuÊt cßn hÑp, gi¸ thµnh cao. 7/18/15 5 1. Fitonxit, chất chiết thảo mộc Biện pháp sinh học 2. VSV đối kháng/ siêu ký sinh • Chỉ thành công trong phòng TN • Không hiệu quả kinh tế • Có tiềm năng lớn • Có một số sản phẩm thương mại Biện pháp sinh học 2. VSV đối kháng/ siêu ký sinh • Ký sinh trực tiếp • Cạnh tranh dinh dưỡng • Độc tố (kháng sinh) • Cải thiện hệ VSV đất Cơ chế Nấm • Gliocladium • Trichoderma • Ampelomyces • Candida • Coniothyrium. Vi khuẩn • Agrobacterium • Pseudomonas • Streptomyces • Bacillus • Hàng chục loài • Một số đã có sản phẩm thương mại (Vinale et al, 2007) VD. Trichoderma spp. • Phổ biến trong hệ VSV đất • 2 loài được ứng dụng nhiều nhất là T. harzianum và T. viride • Phòng trừ nhiều loài nấm đất • Sản phẩm thương mại chứa bào tử phân sinh nấm 1. Ký sinh – dùng enzyme (Vd protease, glucanase, chitinase) Lỗ trên sợi nấm R. solani Nấm Trichoderma đang xâm nhập sợi nấm R. solani Sợi nấm Trichoderma đang ký sinh bên trong sợi nấm Pythium 7/18/15 6 2. Kháng sinh – thông qua các hợp chất chuyển hóa 3 nhóm chính • Các hợp chất bay hơi (vd. 6-pentyl-a-pyrone (6PP) và nhiều dẫn xuất isocyanide • Các hợp chất hòa tan trong nước (vd heptelidic acid / koningic acid • Các oligopeptides (12–22 amino acids) Môi trường chứa 6PP Môi trường không chứa 6PP TN với nấm Pythium ultimum 6PP (6-pentyl-a-pyrone) chiết từ T. harzianum 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp sinh học 3. Tăng sinh trưởng cây VD. Trichoderma spp. Các chất chuyển hóa do Trichoderma tiết ra • Giống như chất điều tiết sinh trưởng (6PP...) • Acid hữu cơ...:làm thay đổi pH đất dẫn tới tăng hòa tan các muối, hợp chất hữu cơ có lợi cho chuyển hóa của cây 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp sinh học 3. Tăng sinh trưởng cây VD. Trichoderma spp. Xử lý ngô, đậu tương với Trichoderma 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp sinh học 3. Tăng sinh trưởng cây VD. Trichoderma spp. Xử lý ớt, rau diếp và cà chua với Trichoderma 4. Kích thích phản ứng kháng của cây 5. Cạnh tranh dinh dưỡng, vị trí xâm nhiễm của nấm gây bệnh 7/18/15 7 Một số sản phẩm Trichoderma trên TT Việt Nam Trichoderma spp. Promot Plus WP Công ty Tân Quy TRiB1 Viện bảo vệ thực vật TRICÔ-ĐHCT ĐH Cần Thơ Vi - ĐK Công ty TST Việt Nam Trichoderma virens NLU-Tri ĐH Nông lâm TP HCM Trichoderma spp. + Humate Bio - Humaxin Sen Vàng Công ty An Hưng Tường Trichoderma spp. + Humate + Fulvate + Chitosan + Vitamin B1 Fulhumaxin Công ty An Hưng Tường Vai trò của biện pháp hóa học Dù các biện pháp phòng trừ được sử dụng riêng rẽ hay là hợp phần của các hệ thống kiểm soát dịch hại phức tạp hơn: – Phòng chống dịch hại tổng hơp - IPC – Quản lý dịch hại tổng hợp – IPM – Quản lý cây trồng tổng hợp – ICM thì biện pháp hóa học luôn quan trọng. Biện pháp hóa học Vai trò của biện pháp hóa học • Năm 1993, chi phí 40 triệu USD cho thuốc BVTV. • Các dịch hại chính trên lúa (bệnh đạo ôn, khô vằn, sâu cuốn lá, đục thân, rầy nâu) hiện nay chủ yếu được kiểm soát nhờ áp dụng biện pháp hóa học Ưu điểm 1. Diệt được dịch hại nhanh. Chặn được dịch hại trong thời gian ngắn. 2. Hiệu quả rõ rệt và trực tiếp 3. Có thể áp dụng được ở nhiều vùng khác nhau Biện pháp hóa học Nhược điểm. 1. Mất cân bằng sinh thái. 2. Ảnh hưởng đến sinh vật có ích 3. Hình thành tính kháng thuốc (Phytophthora – metalaxyl) 4. Tạo quần thể dịch hại mới 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp hóa học Nhược điểm (tiếp) 5. Ô nhiễm môi trường 6. Dư lượng thuốc trong nông sản có thể gây nguy hiểm cho người và động vật 7. Có thể làm tăng giá thành 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp hóa học 7/18/15 8 Các khái niệm về chất độc • Chất độc: ... lượng nhỏ... • Tính độc: Là khả năng gây độc của một chất đối với cơ thể sinh vật ở một liều lượng nhất định (câu hỏi có/không?) • Độ độc: biểu thị bằng liều lượng Biện pháp hóa học Các khái niệm về chất độc • Liều lượng: Là lượng chất độc gây được một tác động nhất định trên cơ thể sinh vật. Vì các cá thể khác nhau về độ lớn và mức độ mẫn cảm thuốc nên độ độc thường được diễn tả bằng lượng chất độc cần thiết / đơn vị khối lượng cơ thể (mg/kg hay µg/g). Biện pháp hóa học Các khái niệm về chất độc • Liều lượng gây chết trung bình (LD50): là liều lượng chất độc gây chết 50 % số lượng cá thể thí nghiệm. LD50 thường được dùng để so sánh và phân loại chất độc theo độ độc. Biện pháp hóa học Các khái niệm về chất độc • Dư lượng thuốc bảo vệ thực vật: bao gồm các hoạt chất và phụ gia ở dạng hợp chất ban đầu và các sản phẩm chuyển hóa trung gian và sản phẩm phân giải ở dạng tự do hoặc liên kết với nội chất thực vật có hại tới sức khỏe người và động vật máu nóng. Dư lượng được tính bằng µg (hay mg) hợp chất độc / kg nông sản. • Thời gian cách ly: Là thời gian tính từ ngày cây trồng hoặc sản phẩm được xử lý thuốc lần cuối cùng cho đến ngày được thu hoạch làm lương thực thực phẩm mà không tổn hại đến cơ thể. Biện pháp hóa học Theo đối tượng phòng chống: • Thuốc trừ sâu (Padan trừ sâu đục thân lúa) • Thuốc trừ nhện (Comite trừ nhện đỏ) • Thuốc trừ tuyến trùng (Mocap trừ nhiều loài tuyến trùng) • Thuốc trừ chuột (Klerat) • Thuốc trừ cỏ (Gramoxone) • Thuốc trừ nấm (Fuji-One trừ nấm đạo ôn) • Thuốc trừ vi khuẩn (Bion trừ vi khuẩn bạc lá lúa) Phân loại thuốc BVTV Theo con đường xâm nhập vào cây trồng: • Thuốc nội hấp: có khả năng xâm nhập vào cây qua thân, lá, rễ và có thể di chuyển trong cây. • Thuốc tiếp xúc bề mặt: không có khả năng thấm sâu vào trong cây Phân loại thuốc BVTV 7/18/15 9 Theo nguồn gốc và thành phần hóa học • Thuốc vô cơ • Thuốc hữu cơ (chứa các bon): lân hữu cơ, cacbamate, pyrethroit • Thuốc thảo mộc • Thuốc sinh học • Thuốc kháng sinh Phân loại thuốc BVTV Theo tính chọn lọc (phổ tác động) • Thuốc chọn lọc: trừ một hoặc một nhóm đối tượng có quan hệ gần gũi (Vd: Validamycin A đặc trị nấm R. solani) • Thuốc không chọn lọc (thuốc phổ rộng): trừ nhiều nhóm đối tượng khác nhau (Vd: mancozeb) Phân loại thuốc BVTV Thành phần của thuốc • Chất hoạt động (ai = active ingredient • ai là thuốc nguyên chất – là thành phần gây hiệu lực chính đối với dịch hại. • VD: Thuốc trừ nấm đạo ôn Fuji-One 40 WP chứa 40 % chất hoạt động là Isoprothiolane Thành phần của thuốc • Chất phụ gia: – Chất độn – Chất tạo huyền phù – Chất tạo nhũ – Chất tẩm ướt – Chất bám dính, v.v. Các dạng chế phẩm thường dùng: • Bột thấm nước (WP), ví dụ Zinep 80WP • Kem khô (DF), ví dụ Kocide 61,4DF; • Kem nhão (FL), ví dụ Oxy clorua đồng 20FL; • Nhũ dầu (EC), ví dụ Hinosan 40EC; • Hạt (G), ví dụ Kitaxin 10G; • Lỏng tan (L), ví dụ Validacin 3L. • Hạt (G) 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp hóa học VD Thuốc bột thấm nước (WP) WP = Wetable Powders Thành phần của các thuốc WP thường gồm: • Chất hoạt động (ai) • Chất độn • Chất gây huyền phù • Chất dính 7/18/15 10 Thuốc trừ bệnh (năm 2007) • 214 hoạt chất • 527 sản phẩm thương mại 4. Phòng trừ bệnh Biện pháp hóa học Anfuan 40EC Công ty TNHH An Nông Caso one 40 EC Công ty CP TST Cần Thơ Dojione 40 EC Công ty TNHH TM và DV Thạnh Hưng Fuan 40 EC Công ty CP BVTV An Giang Fu-army 30 WP; 40 EC Công ty CP Nicotex Fuji - One 40 EC, 40WP Nihon Nohyaku Co., Ltd Fujy New 40 ND Công ty TNHH - TM Nông Phát Fuel - One 40 EC Công ty TNHH TM – DV Thanh Sơn Hoá Nông Fuzin 400 EC, 400 WP Công ty CP Hoá chất NN Hoà Bình KoFujy-Gold 40 ND Công ty Liên doanh SX nông dược Kosvida One - Over 40 EC Công ty TNHH nông dược Điện Bàn Vifusi 40 ND Công ty Thuốc sát trùng Việt Nam Ví dụ thuốc trừ nấm đạo ôn Isoprothiolane Nguyên tắc sử dụng thuốc: 4 đúng 1. Đúng thuốc 2. Đúng lúc 3. Đúng cách (kỹ thuật) 4. Đúng nồng độ, liều lượng 1. Tăng cường tính kháng của cây • Cây phản ứng lại sự tấn công của VSV bằng cách tạo ra các phản ứng kháng. • Một số hợp chất hóa học đã được biết làm tăng tính kháng của cây. Ví dụ: Fosetyl nhôm (Aliette) và Salisilic acid. Cơ chế tác động của thuốc trừ bệnh Cơ chế tác động của thuốc trừ bệnh 2. Gây độc trực tiếp lên VSV gây bệnh • Qúa trình xâm nhiễm, trao đổi chất, sự hình thành màng và các cấu trúc khác của tế bào. • Các ion kim loại (Cu, Zn, Mn...) của thuốc tương tác với nhóm -SH của axit amin và gây biến tính protein và enzyme. • Nhiều thuốc lân hữu cơ nội hấp (VD kitazin và hynosan) và kháng sinh ức chế sự tổng hợp chitin, sterol – là cấu trúc màng tế bào nấm. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 7/18/15 11 2. Gây độc trực tiếp lên VSV gây bệnh: Phần lớn thuốc trừ bệnh tác động trực tiếp vào qúa trình xâm nhiễm gây bệnh, vào quá trình trao đổi chất, vào sự hình thành màng và các cấu trúc khác của tế bào. • Các ion kim loại (Cu, Zn, Mn...) của thuốc tương tác với nhóm -SH của axit amin và gây biến tính protein và enzim. Các thuốc dị vòng cũng có tác dụng tương tự. • Nhiều thuốc lân hữu cơ nội hấp (VD kitazin và hynosan) và kháng sinh ức chế sự tổng hợp chitin, sterol – là cấu trúc màng tế bào nấm. Cơ chế tác động của thuốc trừ bệnh Các nhóm và ví dụ thuốc trừ bệnh: xem thêm trong giáo trình Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/