Bài giảng Chọn giống cây dài ngày - Chọn giống nhãn

za 26,91%, sacaroza 0,22%, axít taetric 1,26%. Chất có nitơ 6,309%. Thành phần ding dưỡng trong 100g Nhãn tươi Long nhãn Calories 61 286 Độ ẩm 82.4 g 17.6 g Protein 1.0 g 4.9 g Chất béo 0.1 g 0.4 g Carbohydrates 15.8 g 74.0 g Chất xơ 0.4 g 2.0 g Ash 0.7 g 3.1 g Calcium 10 mg 45 mg Phosphorus 42 mg 196 mg Sắt 1.2 mg 5.4 mg Thiamine 0.04 mg Ascorbic Acid 6 mg 28 mg https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam 8/24/2015 2 . Nh− vËy ê qu¶ nh·n ngo−i c¸c chÊt kho¸ng Ca, Fe, P, K, Na... th× ®è ®−éng, vitamin C v− K kh¸ cao l− c¸c chÊt dinh d−ëng rÊt cÇn cho søc khàe cïa con ng−éi, thÝch híp vìi ¨ n t−¬i. Nh·n t−¬i v− nh·n chÔ biÔn l− mÆt h−ng gi¸ trÞ câ thÞ tr−éng tiªu thò c¶ trong v− ngo−i n−ìc Từ nhãn người ta có thể chế ra rất nhiều món ăn khác nhau: Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ 8/24/2015 3  - Giá trị trong y học  Hạt nhãn chứa tinh bột, saponin, chất béo và tanin.  Trong chất béo có các axít xyclopropanoit và axít dihydrosterculic C19H36O2 khoảng 17,4% Hạt nhãn cạo bỏ lớp vỏ đen, thái mỏng tán bột rắc lên những vết thương chảy máu, hoặc trộn với dầu bôi lên nơi bị bỏng có tác dụng làm lành vết thương.  Trong lá nhãn có quexitrin, quexitin, tanin (C.A. 1949, 43, 8611 8611c), ngoài ra còn có - sitosterol, epifriendelanol C30H52O friedelin C30H50O và 16 - hentriacontanol. Lá nhãn có vị nhạt, tính bình, có tác dụng chữa cảm mạo với liều 10 - 15g dưới dạng thuốc sắc  Cùi nhãn khô hay long nhãn nhục (Arillus Longanae) dẻo, có màu nâu hoặc nâu đen, được dùng làm thực phẩm đồng thời là một vị thuốc thường được dùng trong Đông y chữa các chứng bệnh hay quên, thần kinh kém, suy nhược, hay hoảng hốt, khó ngủ. Trong tiếng Trung, cùi nhãn khô được gọi là “viên nhục”, nghĩa là "cục thịt tròn". Long nhãn vị ngọt, tính bình, vào 2 kinh Tâm, Tỳ. Có tác dụng bổ tâm, bổ tỳ, nuôi huyết, lưu thông máu, an thần, giúp trí nhớ. Dùng chữa các chứng bệnh mất ngủ, hay quên, hồi hộp hay sợ hãi do huyết hư, thần kinh suy nhược, suy nhược và rối loạn tinh thần sau một thời kỳ ốm bệnh lâu dài, hay sau khi sinh nở (phụ nữ )  Nh·n l− c©y nguän mËt quan trãng câ chÊt l−íng cao, c©y câ t¸n xoÌ rèng dîng l−m c©y bâng m¸t cho ®−éng giao th«ng, bé s«ng v− ngßi lìn.  Nh·n l− c©y chÞu h¹n, chÞu ngËp ñng, träng ®−íc trªn ®Êt chua, ®Êt nghÌo dinh d−ëng ê vîng  Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh·n l− c©y ¨ n qu¶ ®−íc nhiÑu ®Þa ph−¬ng quan t©m, mèt mÆt mê  rèng diÕn tÝch, mÆt kh¸c chñ ý th©m canh. Nh·n ®−íc coi l− c©y trång quan träng trong viÖc  chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c tØnh ®ång bºng cðng nh− ê trung du v− miÑn  nói. NhiÒu tØnh ®ang cã kÕ ho¹ch më réng diÖn tÝch trång nh·n nh− H−ng Yªn, H¶i D−¬ng,  Qu¶ng Ninh, VÜnh Phñc, B¾c Giang, H− T©y, Ho− B×nh, Yªn B¸i, S¬n La, v.v. v− phÝa Nam ê  c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng... 8/24/2015 4 2.2 Nguồn gốc và sự phân bố . Cây nhãn được ghi chép trong sử sách của TQ từ thì Hán Vũ Đế cach ngày nay tren 2000 năm Hiện nay Trung Quốc là nước có diện tích lớn nhất và sản lượng vào loại hàng đầu trong các nước trồng nhãn. Ngoài Trung Quốc nhãn còn được trồng ở: Thái Lan, Ấn độ, Malaisia, Việt Nam, Pilipipin Đầu thế kỷ XIX nhãn mới được trồng ở một số nước Châu Mỹ, Châu Phi, Châu Đại Dương trong vùng nhiệt đới và Á nhiệt đới. Trung Quốc: diện tích trồng nhãn khoảng 8 vạn ha  Thái lan : 4.2 vạn ha, sản lượng 87 000 tấn/năm. ê ViÕt Nam, c©y nh·n träng l©u nhÊt l− ê chîa Phç HiÔn thuèc x· Häng Ch©u, thÞ x· H−ng yªn tØnh H−ng Yªn c¸ch ®©y chóng 300 n¨ m. Theo gi¸o s− Vð C«ng HËu (1982): "...câ thÒ miÑn B¾c n−ìc ta l− mèt trong nh÷ng vîng quª h−¬ng cïa c©y nh·n...“ HiÕn nay nh·n ®−íc träng nhiÑu ê c¸c tØnh ®äng bºng B¾c Bè: H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, H−Nam, Th¸i B×nh, H− nèi, H− T©y, H¶i Phßng, B¾c Ninh, B¾c Giang. C¶ vïng cã kho¶ng trªn 2 triÖu c©y tÝnh theo mËt ®è th«ng th−éng diÕn tÝch träng nh·n lªn ®Õn 20.000 - 31.250ha. Nh·n cßn ®−íc träng ê vîng ®Êt phî sa ven s«ng Hång, s«ng Thao, s«ng L«, s«ng M·, s«ng TiÑn, s«ng HËu, v− vîng gß ®äi ê c¸c tØnh Ho− B×nh, Phó Thä, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh, Yªn B¸i, L−o Cao, S¬n La, Th¸i Nguyªn, B¾c C¹n... v− lÍ tÍ ê c¸c tØnh miÑn Trung v− T©y Nguyªn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do nhu cÇu qu¶ t−¬i t¹i chæ, c©y nh·n ®−íc ph¸t triÒn m¹nh ê c¸c tØnh phÝa nam: Cao L·nh (§ång Th¸p), VÜnh Ch©u (Sãc Tr¨ng), cï lao An B×nh, §ång Phó (VÜnh Long)... §Æc biÖt ë c¸c tØnh VÜnh Long, BÕn Tre,... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊt nhanh. 8/24/2015 5 Cây nhãn ở Phố Hiến trên trăm tuổi 2.3 Phân loại và tình hình sản xuất 2.3.1 Phân loại:  Cây nhãn là cây nhiệt đới lâu năm thuộc họ bồ hòn ( Sapindaceae )  Phân loại khoa học. + Giới : Plantae. + Nghành: Magnoliophyta. + Lớp : Magnoliopsida. + Bộ : Sapindales. + Họ : Sapindaceae. + Chi : Dimocarpus. + Loài : D.longan  Tên khoa học : Dimocarpus longan Luor 2.3.2. Tình hình sản xuất 1/ Trên thế giới Trung Quốc là nước có diện tích nhãn lớn nhất và sản lượng vào loại hàng đầu trong các nước trồng nhãn.Ngoài Trung Quốc nhãn được trồng ở Thái Lan, Ấn Độ, Malaixia, Việt Nam, Philipin..Đến thế kỷ 19 nhãn được một số nước châu Mỹ, châu Phi, châu Đại dương trong vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. + Ở Trung Quốc tăng diện tích từ 2 vạn ha nhiều nhất là tỉnh Phúc Kiến chiếm 48,7 % diện tích nhãn Trung Quốc. + Thái Lan có diện tích trồng nhãn 31.855 ha với sản lượng hàng năm 87000 tấn trồng chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc với các giống chủ yếu : Daw, chompoo,  Thái Lan có thể xuất khẩu 85 % lượng nhãn của mình  Các nước cung cấp nhãn chủ yếu cho thị trường thế giới là Trung Quốc , Thái Lan và Việt Nam 2/ Việt Nam  Nhãn được trồng lâu đời nhất ở Phố Hiến – Hưng Yên.Hiện nay nhãn được trồng nhiều ở các tỉnh đồng bằng Bắc bộ. Vùng đất phù sa ven sông Hồng, sông thao, sông Lô, sông Mã và miền nam sông Tiền, sông Hậu cũng có rất nhiầu nhãn và đã trở thành những vùng hàng hoá. Nhãn được trồng không chỉ ở vườn đồi, vườn rừng mà trong những trang trại với quy mô lớn. 8/24/2015 6  Năm Diện tích ( ha ) sản lượng ( tấn 1995 30.000 130.000 1999 51.840 241.471 dự kiến năm 2010 150.000 650.000 DiÕn tÝch träng nh·n c¶ n−ìc −ìc kho¶ng 60.000ha. Dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sç n−y sÎ cßn cao h¬n rÊt nhiÑu do câ chï tr−¬ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë c¸c tØnh miÒn nói, vïng lßng hå S«ng §−, c¸c tØnh ®äng bºng s«ng Côu Long, ®ång b»ng s«ng Hång, c¸c tØnh vïng trung du phÝa B¾c. 2.4 Đặc điểm thực vật học 1. RÔ Dùa v−o chøc n¨ ng cña rÔ, víi c©y nh·n cã thÓ chia l−m 3 lo¹i: rÓ t¬ (cßn gãi l− rÓ hñt), rÓ qu¸ ®è v− rÓ vËn chuyÒn. C¨ n cø v−o sù ph©n bç cïa bè rÓ câ thÒ ph©n: rÓ cãc v− rÓ ngang. a) RÔ hót Nºm ê vÞ trÝ cuçi cîng (®Çu mñt) cïa rÓ, m−u tr¾ng tr«ng nh− gi¸ ®æ xanh, ®−éng kÝnh rÓ 1,5-2,0 micron. ë mót rÔ cã c¸c nÊm céng sinh nªn cßn gãi l− rÓ nÊm, m¾t th−éng câ thÒ nh×n thÊy c¸c sîi nÊm b). RÔ qu¸ ®é  RÔ hót h×nh th−nh kho¶ng h¬n mèt th¸ng th× bã gç ë lâi ph×nh to dÇn v− gæ ho¸, m−u s¾c tó tr¾ng trong chuyÒn sang n©u häng, m« mÑm ê ngo−i nøt vë dÇn v− mÊt ®i. Kh¶ n¨ng hñt n−ìc cïa rÓ yÔu v− kÏm dÇn, lñc n−y kh¶ n¨ng vËn chuyÓn l¹i t¨ng lªn, sau cîng biÔn th−nh rÓ vËn chuyÓn. c) RÔ vËn chuyÓn  RÓ câ m−u n©u ®à, sinh tr−êng khoÍ, bâ gæ kh¸ ph¸t triÒn, chøa nhiÑu ta nanh, và ngo−i cïa rÓ lñc n−y kh«ng cßn m« mÑm m− câ nh÷ng chÊm nhá låi lªn. ë nh÷ng ®iÒm läi n−y câ thÒ mãc ra nh÷ng rÔ hót míi. Chøc n¨ng cïa rÓ lñc n−y l− ®Ò vËn chuyÒn n−ìc, dinh d−ëng v.v. nªn®−íc gãi l− rÓ vËn chuyÒn. 2. Léc cμnh: Trªn c©y khi mÇm mìi nhñ gãi l− lèc, khi lèc ph¸t triÒn ®· th−nh thòc th× gãi l− c−nh.Dùa v−o mîa vò ph¸t sinh m− câ thÒ gãi l− c−nh xu©n, c−nh hÌ, c−nh thu, c−nh ®«ng. Khi c©y cßn bÏ c¸c lo¹i c−nh n−y ph¸t triÒn v− câ thÒ trê th−nh bè khung cïa c©y.Cßn khi c©y ®· câ qu¶ th× nh÷ng lo¹i c−nh n−y ®Ñu câ thÒ trê th−nh c−nh mÐ cïa vô qu¶ n¨m sau 3. Th©n cμnh: MÇm ngän hay mÇm n¸ch cña nh·n ®Òu cã thÓ ph¸t triÒn th−nh c−nh. ViÕc h×nh th−nh th©n c−nh cïa nh·n cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi c©y ¨n qu¶ kh¸c l− khi c©y ®· ngóng sinh tr−êng mÇm ngãn ê ®Ønh ®−íc c¸c l¸ kÏp rÊt non bãc lÊy, gÆp ®iÑu kiÕn ngo¹i c¶nh thuËn líi mÇm ê ®Ønh n−y kÏo d−i thªm. Qua c¸c ®ít lèc trong n¨ m, cø mçi ®ît ë phÇn ngãn l¹i ®−íc bao bãc bêi c¸c tÇng l¸ kÏp, dÇn dÇn c¸c l¸ n−y ròng ®i ®Ò tr¬ ra mèt ®o¹n trçng khiÔn chñng ta câ thÒ dÓ ph©n biÕt ®−íc c¸c ®ít lèc c−nh trong n¨m trªn ®o¹n c−nh d−i tó gçc ®Ôn ngãn.. 4. L¸  L¸ nh·n thuéc lo¹i kÐp l«ng chim. L¸ ®¬n mäc ®èi xøng hay so le.§¹i bé phËn c¸c gièng nh·n cã tõ 3 ®Õn 5 ®«i l¸, cã gièng cã tõ 1-2 ®«i, th−éng gÆp l− 4 ®«i l¸,7 ®«i trê lªn l− hiÔm thÊy. L¸ nh·n h×nh m¸c, mÆt l¸ xanh ®Ëm, l−ng l¸ xanh nh¹t, cuçng l¸ ng¾n, g©n chÝnh v− g©n phò nåi rá. L¸ non m−u ®à, tÝm hay ®à n©u tuú giçng v− thay ®åi theo théi tiÔt. MÆt l¸ b»ng, cã gièng biªn l¸ h¬i qu¨n.  L¸ nh·n tó lñc b¾t ®Çu nhñ ®Ôn th−nh thòc biÔn ®èng trong kho¶ng thêi gian 40-50 ng−y tuú n¬i träng, ®iÑu kiÕn dinh d−ëng v− mîa vò. Tuåi thã cïa l¸ l− 1-3 n¨m. Cã thÓ c¨n cø v−o cÊu t¹o h×nh th¸i m−u s¾c cña l¸ ®Ó ph©n biÖt c¸c gièng 8/24/2015 7 5. Hoa nh·n CÊu t¹o cïa chîm hoa: l− lo¹i hoa kÏp ®−íc cÊu t¹o bêi mèt tròc chÝnh v− nhiÑu nh¸nh. C¨n cø v−o h×nh th¸i chîm hoa b− con n«ng d©n H−ng Yªn ph©n biÕt l− "chîm sung", "chïm bÞ"hay chïm d©u da". Trªn mét chïm hoa cã rÊt nhiÒu hoa tïy thuéc v−o ®è lìn cïa c©y v− mîa vò trong n¨m. Cã thÒ tó v−i tr¨ m hoa ®Õn 2-3 ngh×n hoa Hoa nh·n m−u tr¾ng v−ng, ®−i v− c¸nh câ 5, phÝa ngo−i câ l«ng, mîi th¬m nhÐ, câ nhiÑu mËt Hoa nh·n gåm cã 4 lo¹i: hoa ®ùc, hoa c¸i, hoa l−ëng tÝnh v− hoa dÞ h×nh (h×nh 2).  a) Hoa ®ùc  §−éng kÝnh hoa 4-5 micron, nhÞ c¸i tho¸i ho¸, hoa câ 5 c¸nh m−u v−ng nh¹t, câ 7-8 chØ nhÞ v− tñi phÊn xÔp h×nh vßng. Tói phÊn ®Ýnh v−o ®Çu chØ nhÞ. Khi th−nh thòc tñi phÊn nøt ra, phÊn hoa tung ra ngo−i ®Ò thò phÊn thò tinh. Hoa nê sau 1-3 ng−y th× t−n.  b) Hoa c¸i  Ngo¹i h×nh v− ®è lìn giçng hoa ®ùc, câ 7-8 chØ nhÞ, nh−ng nhÞ ®ùc ®· tho¸i ho¸. Câ hai bÇu nhÞ kÔt híp l−m mèt, ê gi÷a cã mét nhôy khi th−nh thòc ®Çu nhòy chÍ l−m ®«i, cong l¹i. Sau khi hoa c¸i nê, nhòy hoa tiÔt ra mèt lo¹i dÞch n−ìc. Sau thò phÊn thò tinh 2-3 ng−y c¸nh hoa hÏo, bÇu hoa ph¸t triÒn, bÇu câ m−u xanh.  c) Hoa l−ìng tÝnh  H×nh th¸i hoa giçng hoa ®ùc v− hoa c¸i, nhÞ ®ùc v− nhÞ c¸i cïa hoa ph¸t triÓn b×nh th−éng, bÇu th−íng. Câ kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh ®Ó ph¸t triÒn th−nh qu¶.  d) Hoa dÞ h×nh  Mèt bè phËn n−o ®â cïa hoa ph¸t triÒn kh«ng b×nh th−éng, vÝ dò nhòy hoa kh«ng t¸ch, chØ nhÞ kh«ng ph¸t triÒn, tñi phÊn kh«ng mê v− kh«ng cã kh¶ n¨ng tung phÊn. Trong s¶n xuÊt lo¹i hoa n−y kh«ng câ ý nghÜa  6. Qu¶  Qu¶ cã h×nh cÇu, trßn dÑp, cÇn ®èi hay h¬i lÖch, ®Ønh qu¶ trßn, cuçng qu¶ h¬i lám.Và qu¶ nh·n th−éng tr¬n nh½n, còng cã gièng vá h¬i xï x×, m−u v−ng x¸m hay n©u nh¹t Cîi cïa qu¶ nh·n (v¶i) l− do cuçng no·n ph¸t triÒn m− th−nh. Gi÷a và v− cîi cïa c¸c giçng nh·n ê miÑn B¾c th−éng dÓ bâc, c¸c giçng miÑn Nam th× khã h¬n.  7. H¹t  Cîi nh·n l− mèt lìp và gi¶. Lìp n−y bao bãc lÊy h¹t. H¹t nh·n cã h×nh trßn, trßn dÐp, m−u ®en hay n©u ®en, bâng, ph¶n quang, câ giçng m−u tr¾ng nh−ng rÊt hiÔm (nh·n B¹ch sa). L¸ mÇm trong h¹t m−u tr¾ng, câ nhiÑu tinh bèt, ph«i m−u v−ng.  §é lín h¹t còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c giçng, th−éng th× 1,6 - 2,6g, chiÕm 17,3 - 42.9% trãng l−íng qu¶. Cðng câ giçng nh·n h¹t rÊt bÏ, hÇu nh− kh«ng câ h¹t, do kÔt qu¶ thô phÊn thô tinh kÐm. 8/24/2015 8 . 1 , Nhãn lồng Hưng Yên: - Qủa tròn, to gần như vải thiều. Trọng lượng quả trung bình 12-17g. - Cùi dày vân hanh vàng, các múi lồng vào nhau rất rõ, trên mặt cùi có nhiều đường gân nổi lên như vảy rồng - Hạt màu đen, trọng lượng khoảng 2g - Qủa ăn giòn và ngọt, thơm mát, vỏ quả giòn, dễ tách, chín sớm phần ăn được chiếm 63.25% trọng lượng quả. 2.5. QUỸ GEN: Tương đối hạn chế do cây nhãn không có nguồn gốc ở nước ta. Hiện nay nước ta đang phổ biến một số giống nhãn sau: - 2. Nhãn cùi: - Trồng phổ biến ở Hưng Yên, Hải Dương - Qủa hình cầu hơi dẹt, vỏ dày khoảng 0.5mm, không sáng mà màu vàng nâu. Qủa to, trọng lượng trung bình 10-15g. - Cùi dày trung bình 4.7mm, khô,màu cùi trong hoặc hơi đục. Ăn ngọt vừa. - Trọng lượng hạt khoảng 2g, màu đen. - Phần ăn đươc chiếm khoảng 60% trọng lượng quả. 3. Nhãn Bàm bàm: - Qủa to gần bằng nhãn lồng, trung bình khoảng 12 – 15g. - Trôn quả hơi vẹo, vai quả gồ ghề, cùi dày, khô, ăn có vị ngọt nhạt. . 4. Nhãn đường phèn: - Qủa nhỏ hơn nhãn lồng, trọng lượng trung bình 7 -12g. - Vỏ màu nâu nhạt, cùi tương đối dày, đậm nước, bóc vỏ trên mặt cùi quả có các u nhỏ như cục đường phèn. Ăn ngọt sắc, thơm đặc biệt. Hạt bé, đen nhánh, nặng khoảng 1.5g. - Ra hoa muộn hơn nhãn cùi, chín chậm hơn khoảng 10-15 ngày. - Phần ăn được chiếm 60.24 % trọng lượng quả 8/24/2015 9 5. Nhãn nước: - Cây thường sai quả, quả nhỏ, trọng lượng trung bình 6-9g. - Cùi mỏng khoảng 2.7mm, nhão, nhiều nước, độ ngọt vừa phải, cùi khó dóc ra khỏi hạt. - Chùm thường có nhiều quả, năng suất tương đối ổn định, về chất lượng ăn tươi kém nhãn cùi. - Phần ăn được chiếm khoảng 38,63% trọng lượng quả 6. Nhãn Vĩnh Châu: - Giống này trồng nhiều ở Vĩnh Châu, Sóc Trăng. - Cây khoẻ, lá to, biên lá gợn sóng. Qủa có màu xanh,nhẵn. - Hạt khá to, nhiều nước, cùi mỏng, ngọt, khó tách khỏi hạt. - Giống này tuy ăn không ngon bằng Nhãn cùi hay Nhãn đường phèn, ưu điểm thích nghi với đất xấu, có ảnh hưởng mặn. 7. Nhãn Tiêu Da Bò: - Nhãn tiêu da bò (nhãn quế) được ptriển ở mNam từ 20 năm nay, có nguồn gốc ở Huế, chủ yếu ở : An Bình. Hoà Ninh, Đồng Phú, Bình Hoà Phước - Từ khi nhãn ra hoa cho đến khi trái chín TB khoảng 3-4 tháng (tuỳ giống), giống nhãn tiêu da bò có thời gian chín lâu hơn. Thu quả khi vỏ chuyển từ màu nâu hơi xanh sang nâu sáng vàng, vỏ trái từ xù xì hơi dày chuyển sang mỏng và nhẵn, trái mềm hơn (do đã có nước nhiều), cùi có vị thơm, hạt chuyển sang màu đen hoàn toàn. 8. Nhãn long hạt: - Giống nhập nội từ Thái Lan. - Qủa to gần bằng quả vải thiều. Vỏ quả màu vàng, mỏng, mềm, phẩm chất quả gần giống nhãn tiêu 9. Nhãn xuồng cơm vàng: - Giống có nguồn gốc ở thành phố Vũng Tàu, được trồng bằng hạt - Thịt quả dày, màu hanh vàng, ráo, dòn, rất ngọt, được thị trường ưa chuộng. - Đặc điểm dễ nhận diện là quả có dạng hình xuồng. Quả chưa chín gần cuống có màu đỏ, quả chín vỏ quả có màu vàng da bò. - Cùi có màu hơi trắng hoặc vàng,dáo, dai, giòn. Có vị ngọt, khá thơm. - Xuồng cơm vàng thích hợp trên vùng đất cát; nếu trồng trên đất thịt hoặc sét nhẹ nên ghép qua gốc ghép là giống tiêu da bò 10. Nhãn Hương Chi: - Là một giống nhãn ngon được trồng trong vườn nhà cụ Hương Chi, thị xã Hưng Yên. - Là giống nhãn thấp cây, cành xoè rộng, tán tròn xum xuê, lá màu xanh đậm nhỏ hơn lá nhãn lồng, gân lá nổi rõ, mép lá quăn vào phía lưng lá. 8/24/2015 10 - Đây là giống có năng suất ổn định hơn so với các giống khác - Chùm quả thuộc loại quả sung, sai quả, trung bình mỗi chùm nặng trên dưới 1kg. Chùm to có thể lên tới 2kg. Qủa to, 13-16g/quả. Qủa hình trái tim hơi vẹo. - Khi chín cho cùi dày, giòn , dễ bóc vỏ, sắc nước, hạt nhỏ, vỏ mỏng, mã quả đẹp. 2.6 Mục tiêu tạo giống - Hướng trước mắt hiện nay là tập trung tạo ra các giống có năng suất quả cao, phẩm chất ổn định qua các vụ. - Về năng suất: cây được chọn phải hơn giống cũ 25- 30% sản lượng các năm không chênh lệch nhau quá 30%. - Về phẩm chất: Quả to, cùi dày, hạt bé, cùi quả ăn thơm có vị ngọt sắc, hàm lượng chất tan và tỷ lệ đường/axít cao .  . Tăng số hoa và số quả trên cành Đây là mục tiêu có liên quan đến sản lượng, nên đáp ứng được mục tiêu này sẽ tăng số lượng quả/đơn vị diện tích. Tăng số hoa bằng cách tạo tán, tỉa cành làm cho cây phân cành, phân nhánh nhanh, phụ thuộc vào biện pháp kỹ thuật chăm sóc và phụ thuộc vào giống. Tăng số quả trên cành bằng cách xở lý chất kích thích sainh trưởng để tăng tỷ lệ đậu quả.  Mục tiêu ăn tươi Chọn giống có quả to, cùi dày, hạt nhỏ, nhiều nước, độ ngọt vừa phải nên yêu cầu ngọt và có mùi thơm. Mục tiêu cho chế biến ( làm long nhãn) - Chọn giống có quả đều nhau, trọng lượng >10g - Cùi dày, vỏ mỏng. - Thịt quả màu trắng, cùi khô ráo. - Thịt qủ giòn, mềm vừa phải. - Vị ngọt vừa phải, có hương thơm. 8/24/2015 11 Chọn giống chịu hạn Để mở rộng diện tích trồng nhãn ở đất đồi để tăng hiệu quả chống xói mòn. Nhãn là cây chịu hạn, chịu ngập úng, trồng được trên đất chua, đất nghèo dinh dưỡng ở vùng gò đồi và vùng đồng bằng đất thấp. Vì cây nhãn có rễ nấm thích nghi với các điều kiện đó. Do vậy chọn giống nhãn chịu hạn là mục tiêu của nhà chọn giống, trồng trên đất đồi núi, tăng hiệu qủ chống xói mòn. 6. Chọn giống kéo dài thời gian cung cấp quả tươi  Bằng cách chọn các giống chín sớm, chín cực sớm và các giống chín muộn.  Như vậy sẽ có tác dụng tránh sự chín tập trung của nhãn làm nhãn bị giảm giá khi trên thị trường cung cấp quá nhiều loại nhãn. Từ đó có thể tránh được sự tập trung quá nhiều sản phẩm nhãn một lúc thì có thể đem lại hiệu quả kinh tế cao nhất. 7. Các mục tiêu khác  - Sử dụng hạt nhãn, vỏ nhãn là thuốc đông y.  - Tạo bonsai nghệ thuật chơi cây cảnh.  - Dùng để làm gốc ghép. 2.7 Phương pháp tạo giống  2.7.1 Phương thức nhân hữu tính  Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t §©y l− ph−¬ng ph¸p truyÑn thçng kh¸ th«ng dòng tr−ìc ®©y ê c¸c vîng träng nh·n v× dÔ l−m, c©y cã bé rÔ kh¸ ph¸t triÓn, mäc khoÎ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi réng, nhÊt l− ë c¸c gß ®åi, miÒn nñi thiÔu n−ìc trong mïa kh«.  C©y gieo h¹t chËm ra hoa kÔt qu¶, th«ng th−éng ph¶i mÊt 4-5 n¨m, l¹i cã biÕn dÞ lín, c©y con kh«ng gi÷ ®−íc nh÷ng ®Æc tÝnh tèt ban ®Çu cña c©y mÑ nên chủ yếu để làm gốc ghép  Đây là phương thức nhân giống đơn giản và đã được làm từ lâu. 2.7.3 Thu thập, đánh giá tuyển chọn từ các giống địa phương, nhập nội Bằng cách thu thập nguồn gen của các vùng sinh thái khác nhau ở trong và ngoài nước, có thể là các loài hoang dại, các dòng mới chọn tạo, các giống bao gồm các kiểu gen khác nhau, có thể thu đựoc các nguồn gen quý. Các mẫu thu về ta tổ chức đánh giá Từ đó có thể chọn lọc ra các dòng triển vọng phát triển thành giống tốt và nhân rộng ra các vùng sản xuất 8/24/2015 12 .2.7.2 Phương thức nhân vô tính  . ChiÕt cμnh  Khi kü thuËt ghÏp c©y ch−a th−nh c«ng th× ®©y l− ph−¬ng ph¸p th«ng dòng dîng ®Ò nh©n giçng nh·n ê c¸c ®Þa ph−¬ng. Ph−¬ng ph¸p n−y câ −u ®iÒm l− gi÷ ®−íc c¸c ®Æc tÝnh tçt cïa c©y mÐ.  VÝ dô: vÒ n¨ng suÊt, vÒ phÈm chÊt qu¶... Trång b»ng c−nh chiÔt c©y câ t¸n thÊp (so vìi gieo h¹t), châng ra qu¶. Nh−ng c©y nh·n chiÔt kh«ng câ rÓ c¸i nªn bè rÓ kh«ng ¨n s©u, do ®â kÏm chÞu h¹n, nhÊt l− träng v−o nh÷ng vîng ®äi mîa kh« thiÔu n−ìc. Mèt nh−íc ®iÒm kh¸c l− hÕ sç nh©n giçng kh«ng cao ChiÕt cμnh Khi kü thuËt ghÏp c©y ch−a th−nh c«ng th× ®©y l− ph−¬ng ph¸p th«ng dòng dîng ®Ò nh©n giçng nh·n ê c¸c ®Þa ph−¬ng. Ph−¬ng ph¸p n−y câ −u ®iÒm l− gi÷ ®−íc c¸c ®Æc tÝnh tçt cña c©y mÑ. VÝ dô: vÒ n¨ng suÊt, vÒ phÈm chÊt qu¶... Träng bºng c−nh chiÔt c©y câ t¸n thÊp (sovìi gieo h¹t), châng ra qu¶. Nh−ng c©y nh·n chiÕt kh«ng cã rÔ c¸i nªn bé rÔ kh«ng ¨n s©u, do ®â kÏm chÞu h¹n, nhÊt l− träng v−o nh÷ng vîng ®äi mîa kh« thiÔu n−ìc. Mèt nh−íc ®iÒm kh¸c l− hÕ sç nh©n giçng kh«ng cao  C©y mÑ ph¶i cã n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh qua c¸c n¨m, phÈm chÊt tçt ®−íc thÞ tr−éng −a chuèng. C©y mÐ kh«ng bÞ bÖnh, chän nh÷ng c©y ®ang ë ®é tuæi sung søc  Chän cμnh ®Ó chiÕt  C−nh 2-4 tuåi câ ®−éng kÝnh 0,5-1,5cm. C−nh khoÍ ë gi÷a t¸n, nh÷ng c−nh mãc ngo−i t¸n n¬i  cã nhiÒu ¸nh s¸ng.  C−nh câ ®è d−i kho¶ng trªn 40 ®Ôn 60cm, c¸ch gçc kho¶ng 30cm câ ch¹c ®«i hoÆc ch¹c ba c−ng tçt.  ë c¸c tØnh miÒn b¾c: vô xu©n th¸ng 2-3-4, vô thu th¸ng 8-9 GhÐp nh·n  So vìi c©y gieo h¹t ngo−i nh÷ng −u ®iÒm ®· kÒ trªn ®©y, c©y nh·n ghÐp gi÷ nguyªn ®−íc c¸c ®Æc tÝnh di truyÑn cïa c©y mÐ nh− n¨ ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt  GhÏp nh·n l− mèt tiÔn bè kü thuËt trong nghÑ träng c©y ¨n qu¶ hiÕn ®ang ®−íc ¸p dòng rèng r·i trong s¶n xuÊt ê n−ìc ta.  So vìi c©y chiÔt c−nh, c©y nh·n ghÏp câ b« rÓ khoÍ h¬n. Nhê cã chän läc gèc ghÐp nªn c©y cã kh¶ n¨ng thÝch nghi vìi ®iÑu kiÕn khÝ hËu ®Êt ®ai t¹i chæ nh− chÞu óng, chÞu h¹n, chÞu chua mÆn... tèt h¬n, chèng chÞu ®−íc vìi s©u bÕnh. HÕ sç nh©n giçng nhiÑu h¬n so vìi chiÔt c−nh Gieo h¹t ®Ó lμm gèc ghÐp Câ 2 c¸ch : gieo h¹t −¬m c©y trªn luçng v− −¬m c©y trong bÇu, Gieo h¹t −¬m c©y trªn luèng §Êt gieo h¹t ph¶i ®−íc c−y bóa kü ®¶m b¶o t¬i xèp, b»ng ph¼ng nhÆt s¹ch vá, bãn ph©n Sau khi gieo 8-12 th¸ng, chiÒu cao c©y ®¹t 60- 80 cm, ®−éng kÝnh th©n ®¹t 0,6-0,8 cm l− cã thÒ b¾t ®Çu ghÏp ®−íc. Câ thÒ ¸p dòng nhiÑu ph−¬ng ph¸p ®Ò ghÏp nh·n nh− ghÏp côa så (ghÏp m¾t), ghÏp m¾t nhá cã gç, ghÐp th¸p, ghÐp chÎ bªn  Thêi vô ghÐp  Nh·n câ thÒ ghÏp ®−íc ê c¸c théi vò kh¸c nhau. ê miÑn B¾c vò ®«ng (th¸ng 11, 12 v− th¸ng1,2) tû lÕ ghÏp sçng rÊt thÊp. Vò hÌ, thu (th¸ng 7,8) do m−a nhiÒu, nhiÖt ®é cao nªn tû lÖ ghÐp sèng còng thÊp.Théi vò ghÏp nh·n thÝch híp l−: vò xu©n th¸ng 3,4; vô thu th¸ng 9,10. Tuæi cμnh ghÐp  Tuú theo ph−¬ng ph¸p ghÏp v− théi vò ghÏp ®Ò chãn c¸c lo¹i c−nh phî híp nhºm ®¹t tû lÕ ghÏp sçng cao v− tû lÕ c©y xuÊt v−én cao.  Vìi ghÏp nªm: c¸c lo¹i c−nh b¸nh tÍ 2-3 th¸ng tuæi hay 4-5 th¸ng tuæi.  Vìi ph−¬ng ph¸p ghÏp côa så: vò xu©n (th¸ng 3-4) dîng lo¹i c−nh 4-5 th¸ng tuæi, vô thu (th¸ng 9,10) chãn c−nh 7-8 th¸ng tuæi. https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/ Lớp học phần VNUA-Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam 8/24/2015 13 2.8 Thành tựu Từ các phưong pháp tạo và nhân gôing trên hiện nay nước ta đã đưa ra nhiều gíống nhãn mới được tuyển chọn từ các giống địa phương. Ngày 5/4/2007Hội đồng khoa học của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn vừa công nhận thêm 3 giống nhãn chín muộn mới là: PHM 99- 1.1, PHM 99- 2.1 và HTM - 1 và cho phép được trồng khu vực hoá ở các tỉnh miền Bắc. Đây là những giống nhãn đã được Viện Nghiên cứu rau quả Trung ương nghiên cứu, tuyển chọn từ các giống nhãn phổ biến ở phía Bắc. Giống PH-M99-1.1 (Phố Hiến muộn): Giống được tuyển chọn từ những cây đầu dòng tại các vườn nhãn lồng tại các huyện Châu Giang (cũ), tỉnh Hưng Yên, có lá mỏng màu xanh nhạt, mép lá hơi lượn sóng, phiến lá rộng. Quả tròn có màu vàng sáng, vỏ dày, có nhiều gai nổi rõ, ít bị nứt quả. Ăn ngọt đậm, ít thơm, độ brix 20,1%. Năng suất trung bình 200kg/cây. Thời gian cho thu hoạch kéo dài từ 15-8 đến 15- 9.  * Giống PH-M99-2.1 (Phố Hiến muộn):  Được tuyển chọn từ những cây đầu dòng tại các vườn nhãn lồng ở huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên, giống PH- M99- 2.1 có lá dày màu xanh thẫm, mép và phiến lá hơi lượn sóng. Quả tròn có màu vàng sáng, vỏ quả nhẵn. Cùi dày, dễ tách, ăn giòn, ráo nước, thơm và có màu trắng đục. Độ brix 21,6%. Năng suất trung bình 200kg/cây. Thời gian cho thu hoạch từ 20 đến 25-8. * Giống HTM-1 (Đại Thành): Giống được chọn lọc từ cây nhãn tổ 100 năm tuổi ở xã Đại Thành, huyện Quốc Oai (Hà Tây). Đặc điểm của HTM- 1 cây sinh trưởng khoẻ, lá màu xanh đậm, phiến lá rộng và mỏng, chùm hoa to trung bình. Quả màu vàng sáng, mỏng vỏ, thường bị vẹo, cùi dày màu trắng trong, giòn, nhiều nước, thơm. Độ brix 21,9%. Năng suất trung bình 300kg/cây, thời gian cho thu hoạch là từ 1-9 đến 20- 9, là giống nhãn chín muộn nhất Nhãn tiêu da bò (tiêu Huế, tiêu da vàng) Có khả năng sinh trưởng mạnh, năng suất rất cao, thịt quả khá dày, ráo, dài, hạt nhỏ. Quả khi chín có màu da bò, chùm rất sai. Nhược điểm của giống này là cần phải xử lý để cây ra hoa, do đó nó cũng có ưu thế là nhà vườn có thể điều tiết thời điểm thu hoạch theo ý muốn với chu kỳ hai năm, cây có thể cho ba vụ quả.  Nhãn tiêu lá bầu  Có khả năng sinh trưởng rất mạnh, tiềm năng năng suất cao, có thể đạt 90 kg/cây/năm ở giai đoạn cây 4-5 tuổi. Chùm quả rất sai, đóng thưa vừa phải, quả có kích thước to hơn nhãn tiêu da bò, trọng lượng quả trung bình 9-14 g, vỏ quả khi còn non màu xanh, khi chín có màu vàng da bò. Thịt quả khá dày, màu trắng đục, khá ráo, dai, vị ngọt, thơm, hạt nhỏ, dài, có màu nâu đen. Tiêu lá bầu cho 3 vụ quả trong 2 năm, cây dễ ra hoa hơn nhãn tiêu da bò, thời gian từ khi ra hoa đến lúc thu hoạch từ 5-5,5 tháng. Nhãn Super Đây là gi