Bài giảng môn học Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục

ng-êi nghiªn cøu, ®iÒu ®ã chøng tá tÝnh cÊp thiÕt cña nã. 1.5. YÕu tè lÞch sö vµ viÖc chän ®Ò tµi Cho thÊy liªn quan ®Õn ®Ò tµi dù kiÕn ng-êi ta ®·NC nh÷ng g×, GQ ®Õn ®©u, nh÷ng g× cßn tån t¹i, tøc lµ ®Ò tµi ®ã lµ mét V§ ch-a ®-îc GQ hoÆc cßn ch-a ®-îc GQ tho¶ ®¸ng, lµ mét c©u hái cßn ch-a ®-îc gi¶i ®¸p hoÆc ch-a ®-îc gi¶i ®¸p triÖt ®Ó, ®iÒu ®ã chøng tá tÝnh hoµi nghi ë mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®Ò tµi. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò hç trî cho viÖc x¸c ®Þnh ®Ò tµi nh- sau: 1.5. YÕu tè lÞch sö vµ viÖc chän ®Ò tµi Tõ tÝnh hoµi nghi dÔ dµng thÊy r»ng ®Ò tµi høa hÑn t×m ra c¸i míi. §-¬ng nhiªn, ng-êi nghiªn cøu ph¶i khai th¸c c¸c yÕu tè lÞch sö sao cho nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t hiÖn ®-îc dÉn tíi c¸i míi cã tÝnh quy luËt. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò hç trî cho viÖc x¸c ®Þnh ®Ò tµi nh- sau: 1.5. YÕu tè lÞch sö vµ viÖc chän ®Ò tµi ChuyÓn sang nghiªn cøu ¸p dông nh÷ng kÕt qu¶ mµ ng-êi nghiªn cøu tr-íc ®©y ®· ®¹t ®-îc nÕu gi¶i ph¸p cña ng-êi Êy phï hîp víi hoµn c¶nh cña ta. Tr-êng hîp ®· cã ng-êi nghiªn cøu vÊn ®Ò t-¬ng tù víi ®Ò tµi dù kiÕn, ta cã thÓ c©n nh¾c c¸c kh¶ n¨ng sau ®©y: 1.5. YÕu tè lÞch sö vµ viÖc chän ®Ò tµi TiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó thÝch nghi víi hoµn c¶nh cña ta nÕu gi¶i ph¸p cña ng-êi ®i tr-íc lµ trong ®iÒu kiÖn kh¸c víi cña ta. Ph©n tÝch s©u s¾c rót k.ghiÖm nÕu ng-êi ®i tr-íc ch-a thµnh c«ng. Nhê ®ã nhanh chãng t×m ra h-íng ®i ®óng, tiÕt kiÖm thêi gian. Tr-êng hîp ®· cã ng-êi nghiªn cøu vÊn ®Ò t-¬ng tù víi ®Ò tµi dù kiÕn, ta cã thÓ c©n nh¾c c¸c kh¶ n¨ng sau ®©y: 1.6. Quan hÖ gi÷a ng-êi nghiªn cøu víi ®Ò tµi ¶nh h-ëng quan träng ®Õn chÊt l-îng kÕt qu¶ nghiªn cøu kh«ng ph¶i chØ cã b¶n th©n ®Ò tµi mµ cßn lµ do quan hÖ gi÷a ng-êi nghiªn cøu víi ®Ò tµi ®ã. 1.6. Quan hÖ gi÷a ng-êi nghiªn cøu víi ®Ò tµi Høng thó: ng-êi nghiªn cøu cã thÓ høng thó hoÆc kh«ng, høng thó nhiÒu hoÆc Ýt ®èi víi viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi. Kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é ®µo t¹o: ng-êi NC cã kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é §T tèt hoÆc kh«ng tèt, tèt nhiÒu hoÆc Ýt so víi yªu cÇu NC ®Ò tµi. Nh÷ng biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a ®Ò tµi víi ng-êi nghiªn cøu (FragniÌre, 1986 tr.28 - 32): 1.6. Quan hÖ gi÷a ng-êi nghiªn cøu víi ®Ò tµi VÞ trÝ x· héi: vÞ trÝ x· héi cña ng-êi NC cøu thuËn lîi hay kh«ng thuËn lîi, thuËn lîi nhiÒu hay Ýt ®èi víi viÖc NC ®Ò tµi. Mét GV chØ gi¶ng d¹y trªn líp, ch-a hÒ ®¶m nhiÖm c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lÝ th× râ rµng sÏ kh«ng thuËn lîi khi NC nÕu chän mét ®Ò tµi vÒ QLGD. Nh÷ng biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a ®Ò tµi víi ng-êi nghiªn cøu (FragniÌre, 1986 tr.28 - 32): 1.6. Quan hÖ gi÷a ng-êi nghiªn cøu víi ®Ò tµi §iÒu kiÖn vËt chÊt: ng-êi nghiªn cøu cã ®iÒu kiÖn vËt chÊt, ph-¬ng tiÖn kÜ thuËt nhiÒu hay Ýt, ®ñ hay kh«ng ®ñ ®èi víi viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi. Nh÷ng biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a ®Ò tµi víi ng-êi nghiªn cøu (FragniÌre, 1986 tr.28 - 32): 1.7. C¸c c¨n cø lùa chän ®Ò tµi § C¨n cø lùa chän ®Ò tµi Høng thó TÝnh cÊp thiÕt YÕu K. n¨ng & tr. ®é TÝnh hoµi nghi tè Ng-êi n/c §Ò tµi VÞ trÝ x· héi C¸i míi tÝnh q/ l lÞch §iÒu kiÖn v/c Ph¹m vi sö Møc ®é khã kh¨n 1.7. C¸c c¨n cø lùa chän ®Ò tµi Trong s¬ ®å, møc ®é khã kh¨n cña ®Ò tµi mét mÆt lµ do b¶n th©n ®Ò tµi vµ mÆt kh¸c lµ do quan hÖ gi÷a ng-êi nghiªn cøu víi ®Ò tµi quy ®Þnh. 2. LËp ®Ò c-¬ng nghiªn cøu ViÖc lËp ®Ò c-¬ng nghiªn cøu ®ßi hái ph¶i h×nh dung toµn bé nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña néi dung vµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ s¾p xÕp thµnh ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng cho b¶n th©n ng-êi nghiªn cøu. 2. LËp ®Ò c-¬ng nghiªn cøu Mét ®Ò c-¬ng nghiªn cøu th-êng cã nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y: (1) LËp luËn x¸c ®Þnh ®Ò tµi (2) §Þnh h-íng nghiªn cøu (3) Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu (4) T×nh h×nh nghiªn cøu cña b¶n th©n vµ dù kiÕn kÕ ho¹ch 2. LËp ®Ò c-¬ng nghiªn cøu Nh÷ng l-u ý chung tr-íc khi tr×nh bµy tõng môc: Nh÷ng môc cã ®¸nh dÊu (*) lµ kh«ng b¾t buéc. Thø hai, khi nãi ®Ò c-¬ng gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu nh- trªn lµ nãi vÒ mÆt thùc chÊt chø kh«ng ph¶i vÒ h×nh thøc tr×nh bµy. 2. LËp ®Ò c-¬ng nghiªn cøu Nh÷ng l-u ý chung tr-íc khi tr×nh bµy tõng môc: Ngoµi c¸c néi dung chñ yÕu trªn, mét ®Ò c-¬ng cßn cã thÓ cã nh÷ng môc kh¸c n÷a. Ch¼ng h¹n trong ®Ò c-¬ng ®i lµm nghiªn cøu sinh ë n-íc ngoµi cßn cã thÓ cã môc nªu nguyÖn väng muèn lµm viÖc ë c¬ së ®µo t¹o nµo, muèn ®-îc ai h-íng dÉn v.v... (1) LËp luËn x¸c ®Þnh ®Ò tµi Tr×nh bµy sù ®óng ®¾n cña viÖc chän ®Ò tµi thÓ hiÖn ë tÝnh cÊp thiÕt cña nã, ë nh÷ng ®iÒu cßn hoµi nghi vµ ë sù høa hÑn t×m ra c¸i míi cã tÝnh quy luËt. LËp luËn sau ®©y cã x¸c ®¸ng hay kh«ng: V× t- duy thuËt to¸n lµ rÊt quan träng nªn t¸c gi¶ chän ®Ò tµi "RÌn luyÖn t- duy thuËt to¸n cho häc sinh THPT" ?. (1) LËp luËn x¸c ®Þnh ®Ò tµi LËp luËn chän ®Ò tµi nh- sau cã x¸c ®¸ng hay kh«ng: V× s¸ch gi¸o khoa Tin häc thiÕu mét sè lo¹i bµi tËp vÒ mét néi dung nµo ®ã nªn ph¶i bæ sung cho ®ñ lo¹i ?. (1) LËp luËn x¸c ®Þnh ®Ò tµi Tr×nh bµy sù thu hÑp vÊn ®Ò nghiªn cøu víi nh÷ng lÝ do kh¸ch quan vµ chñ quan. Cã thÓ nªu lªn vÞ trÝ cña ®Ò tµi ®ang nghiªn cøu trong mét hÖ ®Ò tµi réng lín h¬n do mét tËp thÓ phô tr¸ch. (1) LËp luËn x¸c ®Þnh ®Ò tµi NÕu tr×nh bµy lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò th× chñ yÕu lµ hç trî cho lËp luËn x¸c ®Þnh ®Ò tµi chø kh«ng ph¶i lµ mét dÞp ®Ó chøng tá t¸c gi¶ ®Ò c-¬ng ®äc ®-îc nhiÒu s¸ch. NhiÒu ng-êi kh«ng hiÓu râ ý nghÜa cña phÇn nµy nªn dÉn ra rÊt nhiÒu c«ng tr×nh, rÊt nhiÒu t¸c gi¶ mµ kh«ng gióp Ých g× cho cho sù suy nghÜ vµ lËp luËn x¸c ®Þnh ®Ò tµi. (2) §Þnh h-íng nghiªn cøu X¸c ®Þnh ®-îc ®Ò tµi tøc lµ ®· ®Þnh h-íng nghiªn cøu mét cach tæng qu¸t. ViÖc ®Þnh h-íng cô thÓ cßn ®-îc tiÕp tôc b»ng c¸ch nªu lªn môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu v.v... Tr-íc hÕt cÇn lµm râ viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nh»m ®¹t môc ®Ých g× vµ cô thÓ ho¸ môc ®Ých ®ã thµnh nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu. (2) §Þnh h-íng nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu NhiÖm vô nghiªn cøu hoÆc nh÷ng c©u hái khoa häc Gi¶ thuyÕt khoa häc (*) Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Tr-íc hÕt cÇn lµm râ viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nh»m ®¹t môc ®Ých g× vµ cô thÓ ho¸ môc ®Ých ®ã thµnh nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu th-êng lµ: X¸c ®Þnh hoÆc lËp luËn lÝ gi¶i hoÆc kiÓm nghiÖm mét môc ®Ých d¹y häc; X¸c ®Þnh hoÆc lËp luËn lÝ gi¶i hoÆc kiÓm nghiÖm mét néi dung d¹y häc; X¸c ®Þnh hoÆc lËp luËn lÝ gi¶i hoÆc kiÓm nghiÖm mét ph-¬ng ph¸p hay ph-¬ng tiÖn d¹y häc nµo ®ã. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu ViÖc ®Æt nhiÖm vô nghiªn cøu còng th-êng g©y khã kh¨n cho nhµ nghiªn cøu. Ch¼ng h¹n trong mét b¶n luËn v¨n víi ®Ò tµi "VÊn ®Ò t¨ng c-êng khuynh h-íng øng dông (thùc hµnh) cña viÖc gi¶ng d¹y lý thuyÕt Graph" t¸c gi¶ cña nã ®· nªu c¸c nhiÖm vô: (i) Lµm s¸ng tá vai trß vµ vÞ trÝ cña Graph trong gi¶ng d¹y c¸c bé m«n to¸n, tin, sinh , ho¸... Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu (ii) Ph©n tÝch c¸c tµi liÖu häc tËp vÒ Graph trong c¸c s¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch tham kh¶o; (iii) Nghiªn cøu t×nh h×nh d¹y häc Graph ë nhµ tr-êng; (iv) V¹ch râ b¶n chÊt cña khuynh h-íng øng dông cña viÖc d¹y häc Graph; Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu (v) X¸c ®Þnh nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña ph-¬ng h-íng øng dông trong viÖc d¹y häc néi dung Graph ë nhµ tr-êng; (vi) Dù th¶o hÖ thèng nh÷ng ®Ò nghÞ vÒ ph-¬ng ph¸p d¹y häc nh»m hoµn thiÖn viÖc d¹y häc Graph. ThËt ra (ii) kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô nghiªn cøu mµ thuéc vÒ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Cã nh÷ng tr-êng hîp nhµ nghiªm cøu kh«ng tÝnh to¸n kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña m×nh, ®Æt ra môc ®Ých vµ nhiÖm vô lín ®Õn møc kh«ng thÓ nµo ®¹t ®-îc. §ã lµ ®iÒu nªn tr¸nh. Mét vÝ dô hîp lÝ vÒ c¸c nhiÖm vô nghiªn cøu cã thÓ thÊy trong luËn ¸n TiÕn cña Th¸i V¨n Thµnh (1999): Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu (i) N©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh DH b»ng viÖc sö dông MT§T theo h-íng tÝch cùc ho¸ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HS; (ii) Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ sö dông PMDH vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ë TH (iii) ThiÕt kÕ néi dung PMDH cho mét sè m«n ë TH; (iV) X¸c ®Þnh PP sö dông PMDH theo h-íng tÝch cùc ho¸ qu¸ tr×nh nhËn thøc trong d¹y häc ë TH. (V) Thùc nghiÖm s- ph¹m. C©u hái khoa häc NhiÖm vô nghiªn cøu còng th-êng ®-îc nªu d-íi d¹ng nh÷ng yªu cÇu gi¶i ®¸p mét sè c©u hái khoa häc. §©y chÝnh lµ nh÷ng c©u hái ngÇm chøa ®ùng trong ®Ò tµi mµ ta ®· nãi tíi trong môc 1.1. VÝ dô, luËn ¸n PTS cña V-¬ng D-¬ng Minh (1996) ®· x¸c ®Þnh môc ®Ých cña luËn ¸n lµ nghiªn cøu viÖc ph¸t triÓn t- duy thuËt gi¶i cho häc sinh trong khi d¹y häc c¸c hÖ thèng sè ë tr-êng phæ th«ng. C©u hái khoa häc TiÕp ®ã, t¸c gi¶ nªu râ ®Ó ®¹t môc ®Ých trªn, luËn ¸n cã nhiÖm vô tr¶ lêi nh÷ng c©u hái khoa häc sau ®©y: (i) T- duy thuËt gi¶i lµ g× vµ v× sao nã cÇn ®-îc ph¸t triÓn ë häc sinh trong m«n To¸n? (ii) Ph¸t triÓn t- duy thuËt gi¶i cña häc sinh trong m«n To¸n dùa trªn nh÷ng t- t-ëng chñ ®¹o nµo? C©u hái khoa häc (iii) Nh÷ng t.t-ëng chñ ®¹o vÒ p.triÓn t- duy TG cña HS trong m«n To¸n ®-îc cô thÓ hãa nh- thÕ nµo khi DH c¸c hÖ thèng sè (N, Q+, Z, Q)? (iv) VËn dông nh÷ng KQ thu ®-îc sau khi thùc hiÖn c¸c n.vô (i), (ii) vµ (iii) vµo DH hÖ thèng sè Q+ ë líp 6 sÏ ®-a tíi KQ g× vÒ c¸c mÆt: - Ph¸t triÓn t- duy thuËt gi¶i cho häc sinh - Thùc hiÖn c¸c môc ®Ých d¹y häc kh¸c? Gi¶ thuyÕt khoa häc Sau khi tr×nh bÇy môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu, cã thÓ ®-a ra gi¶ thuyÕt khoa häc. §ã lµ mét dù ®o¸n cã c¨n cø vµ kiÓm nghiÖm ®-îc vÒ mèi liªn hÖ b¶n chÊt cña mét sè hiÖn t-îng gi¸o dôc, tøc lµ vÒ mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a t¸c ®éng gi¸o dôc vµ kÕt qu¶ gi¸o dôc. Gi¶ thuyÕt khoa häc Gi¶ thuyÕt khoa häc lµ mét dù ®o¸n nh-ng kh«ng ph¶i mäi dù ®o¸n ®Òu lµ gi¶ thuyÕt khoa häc. HiÓu nh- ®· tr×nh bµy ë trªn, gi¶ thuyÕt khoa häc ph©n biÖt víi dù ®o¸n ®¬n gi¶n ë c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: Thø nhÊt, gi¶ thuyÕt khoa häc dù ®o¸n vÒ mét mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a mét t¸c ®éng gi¸o dôc vµ kÕt qu¶ cña nã. Gi¶ thuyÕt khoa häc Thø hai, dù ®o¸n víi t- c¸ch lµ mét gi¶ thuyÕt khoa häc ph¶i cã c¨n cø khoa häc. Nã cã thÓ ®-îc h×nh thµnh theo hai c¸ch: hoÆc lµ do suy diÔn xuÊt ph¸t tõ mét quan ®iÓm lÝ luËn nµo ®ã, dùa trªn nÒn t¶ng mét lÝ thuyÕt nµo ®ã, phï hîp víi nh÷ng kiÕn thøc khoa häc nµo ®ã; hoÆc lµ do quy n¹p dùa trªn sù vËn dông thµnh c«ng mét sè PPDH, dùa trªn sù kh¸i qu¸t mét sè kinh nghiÖm nµo ®ã. Gi¶ thuyÕt khoa häc Thø ba, dù ®o¸n nµy tuy dùa trªn mét sè c¨n cø ban ®Çu (lÝ thuyÕt hoÆc thùc tiÔn), nh-ng nh÷ng c¨n cø nµy ch-a ®ñ b¶o ®¶m sù ®óng ®¾n cña dù ®o¸n ®ã vµ dù ®o¸n ®ã míi chØ cã tÝnh chÊt gi¶ thuyÕt. NÕu ®· hoµn toµn ®ñ c¨n cø th× thËt ra nã kh«ng cßn lµ dù ®o¸n, kh«ng cßn lµ gi¶ thuyÕt mµ ®· lµ mét ch©n lÝ, mét lÝ thuyÕt. KÕt qu¶ nghiªn cøu ph¶i chøng minh hay b¸c bá gi¶ thuyÕt nµy. Gi¶ thuyÕt khoa häc Thø t-, GTKH ph¶i kiÓm nghiÖm ®-îc. Víi nh÷ng yªu cÇu nh- trªn, tèt h¬n hÕt lµ nªu GTKH d-íi d¹ng "NÕu... th×... bëi v×...". §©y kh«ng ®¬n thuÇn lµ vÊn ®Ò h.thøc p.biÓu mµ c¸i chÝnh lµ v× cÊu tróc nµy thÓ hiÖn râ mèi QH nh©n qu¶ gi÷a t¸c ®éng vµ KQ (nÕu... th×...) vµ lËp luËn gi¶i thÝch V§ ®ã (bëi v× ...). NÕu phÇn lËp luËn nµy dµi th× cã thÓ ng¾t ra sau, kh«ng ®-a vµo phÇn ph¸t biÓu gi¶ thuyÕt. Gi¶ thuyÕt khoa häc Cã luËn ¸n nªu lªn gi¶ thuyÕt: "Quan ®iÓm t©m lÝ vÒ lËp tr×nh ë phæ th«ng, vÒ qu¸ tr×nh lËp tr×nh, viÖc lµm s¸ng tá cÊu tróc H§ cña kÜ n¨ng TD trong qu¸ tr×nh lËp tr×nh sÏ cho phÐp h×nh thµnh c¬ së lÝ luËn ®Ó x©y dùng PPDH cã hiÖu qu¶ vÒ d¹y lËp tr×nh cho HS vµ DH Tin häc trong qu¸ tr×nh lËp tr×nh mµ mµ bµi tËp lËp tr×nh ®-îc xem nh- lµ ph-¬ng tiÖn quan träng ®Ó ®¹t ®-îc M§ c¬ b¶n cña cña viÖc DH lËp tr×nh cho HS phæ th«ng". Gi¶ thuyÕt khoa häc §o¹n v¨n nµy cã h×nh thøc ph¸t biÓu ch-a ®-îc râ. Tèt h¬n hÕt lµ ®-a nã vÒ d¹ng cÊu tróc "NÕu... th×... bëi v×..." nh- ®· nãi trªn: "NÕu thùc hiÖn Q§ t©m lÝ vÒ kh¸i niÖm lËp tr×nh vµ lµm s¸ng tá cÊu tróc H§ cña kÜ n¨ng TD trong qu¸ tr×nh lËp tr×nh gi¶i bµi tËp th× diÒu ®ã cho phÐp h.thµnh CSLL ®Ó XD PPDH Tin häc trong qu¸ tr×nh lËp tr×nh gi¶i bµi tËp, bëi v× bµi tËp lµ mét p.tiÖn q.träng ®Ó ®¹t nh÷ng M§ c¬ b¶n vÒ DH Tin häc cho HS phæ th«ng". Gi¶ thuyÕt khoa häc C¸c vÝ dô kh¸c: VÝ dô 1 (luËn ¸n PTS cña Ng. ViÖt H¶i 1984): "... nÕu kiÖn toµn c¸c tæ hîp thiÕt bÞ DH cho nh÷ng chñ ®Ò ®Çu tiªn cña gi¸o tr×nh h×nh häc phæ th«ng vµ sö dông cã tr×nh tù c¸c tæ hîp nµy phï hîp víi quan niÖm TD lÝ luËn th× kÜ n¨ng CM to¸n häc cña HS líp 6 sÏ hoµn thiÖn h¬n. Trong ph¸t biÓu trªn kh«ng cã phÇn bëi v× .... lµ do néi dung nµy ®· ®-îc t¸c gi¶ gi¶i thÝch ë ®o¹n tr-íc. Gi¶ thuyÕt khoa häc VÝ dô 2 (luËn ¸n PTS cña V-¬ng D-¬ng Minh 1996): NÕu tiÕn hµnh ph¸t triÓn t- duy thuËt gi¶i cña häc sinh khi d¹y häc c¸c hÖ thèng sè dùa trªn nh÷ng t- t-ëng chñ ®¹o nhÊt ®Þnh ®-îc ®Ò xuÊt tõ quan ®iÓm ho¹t ®éng th× sÏ gãp phÇn n©ng cao chÊt l-îng toµn diÖn cña qu¸ tr×nh d¹y häc néi dung nµy, bëi v× n¨ng lùc chØ cã thÓ ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn t- duy thuËt gi¶i võa lµ mét ®iÒu kiÖn, võa lµ mét kÕt qu¶ cña viÖc d¹y häc c¸c hÖ thèng sè. Gi¶ thuyÕt khoa häc Gi¶ thuyÕt khoa häc lµ mét sù h×nh dung tr-íc kÕt qu¶ nghiªn cøu nh-ng kh«ng nªn ®îi khi hoµn thµnh c«ng tr×nh míi ghi kÕt qu¶ nghiªn cøu thµnh gi¶ thuyÕt khoa häc mét c¸ch gi¶ t¹o. Gi¶ thuyÕt chØ thÓ hiÖn nÐt chÝnh cña kÕt qu¶ chø ch-a thÓ ph¸t biÓu chi tiÕt, chÝnh x¸c nh- kÕt qu¶. Gi¶ thuyÕt sÏ ®-îc lµm phong phó, ®-îc ®iÒu chØnh trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Gi¶ thuyÕt khoa häc Êy lµ ch-a kÓ tr-êng hîp kÕt qu¶ cã thÓ ng-îc l¹i gi¶ thuyÕt khoa häc ®· nªu. Faraday ®· nãi r»ng rÊt nhiÒu dù ®o¸n vÒ lÝ thuyÕt cña mét nhµ nghiªn cøu bÞ lo¹i bá do sù tù phª ph¸n cña chÝnh b¶n th©n nhµ nghiªn cøu ®ã. §iÒu nµy kh«ng hÒ lµm gi¶m gi¸ trÞ cña viÖc nªu gi¶ thuyÕt trong nghiªn cøu. Gi¶ thuyÕt khoa häc Ganelino coi "gi¶ thuyÕt lµ tr¸i tim, lµ linh hån cña mäi nghiªn cøu. Nhê gi¶ thuyÕt, vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu ®-îc lµm râ: nhê dù ®o¸n, c¬ së lÝ luËn vµ con ®-êng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®-îc chØ ra ... chÝnh gi¶ thuyÕt quy ®Þnh viÖc lùa chän ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ... Gi¶ thuyÕt cã chøa nh÷ng luËn ®iÓm mµ ta dùa vµo ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò". Gi¶ thuyÕt khoa häc Timiriasev coi gi¶ thuyÕt lµ mét h×nh thøc cÇn thiÕt cña t- duy lÝ thuyÕt, lµ mét ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc dÉn ®Õn nh÷ng kh¸m ph¸. ¤ng cho r»ng ho¹t ®éng trÝ tuÖ s¸ng t¹o ®-îc ®Æc tr-ng bëi hai ®iÒu: mét lµ viÖc x©y dùng nh÷ng gi¶ thuyÕt vµ hai lµ sù phª ph¸n (dùa vµo l«gic vµ thùc nghiÖm) ®i ®Õn lo¹i bá nh÷ng gi¶ thuyÕt kh«ng phï hîp hoÆc m©u thuÉn víi hiÖn thùc (trÝch theo Zur Methodologie 1974, tr.97 vµ tr.100 ). Gi¶ thuyÕt khoa häc MÆc dï gi¶ thuyÕt khoa häc cã ý nghÜa quan träng nh- vËy nh-ng kh«ng ph¶i mäi c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Òu nhÊt thiÕt ph¶i ph¸t biÓu gi¶ thuyÕt. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ x¸c ®Þnh ®-îc môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu, tøc lµ ®Þnh h-íng nghiªn cøu. Ph¸t biÓu gi¶ thuyÕt lµ mét c¸ch ®Þnh h-íng nghiªn cøu nh-ng kh«ng ph¶i lµ c¸ch duy nhÊt, v× vËy kh«ng b¾t buéc víi mäi c«ng tr×nh. (3) Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph-¬ng h-íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Nh÷ng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph-¬ng h-íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Ph-¬ng h-íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®-îc tr×nh bµy v¾n t¾t nh-ng cho thÊy râ: - kÕt qu¶ chñ yÕu sÏ lµ g×, - kÕt qu¶ ®¹t ®-îc b»ng con ®-êng nµo, - kÕt qu¶ ®-îc b¶o ®¶m b»ng c¸ch nµo. Ph-¬ng h-íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò VÝ dô (LuËn ¸n PTS cña V-¬ng D-¬ng Minh): "Tr-íc tiªn, xuÊt ph¸t tõ Q§ H§ trong DH m«n To¸n ®· ®-îc thõa nhËn, t¸c gi¶ x¸c ®Þnh kh¸i niÖm TD thuËt gi¶i vµ nh÷ng t- t-ëng chñ ®¹o vÒ TD TG trong m«n To¸n. TiÕp theo, t¸c gi¶ vËn dông nh÷ng t- t-ëng nµy vµo DH c¸c hÖ thèng sè. Qu¸ tr×nh DH cã sù kÕt hîp víi nh÷ng tri thøc kh¸c vÒ LLDH m«n To¸n. Cuèi cïng nh÷ng KQ NC sÏ ®-îc kiÓm nghiÖm qua thùc tÕ DH hÖ thèng sè Q+ ë líp 6 tr-êng THCS" (1996, tr.7). Nh÷ng Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Tr×nh bµy ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu còng lµ mét phÇn quan träng cña ®Ò c-¬ng v× gi¸ trÞ cña mét c«ng tr×nh kh«ng ph¶i chØ thÓ hiÖn ë nh÷ng kÕt luËn ®¹t ®-îc mµ cßn ë c¶ nh÷ng ph-¬ng ph¸p ®Ó ®i ®Õn nh÷ng kÕt luËn ®ã. NhiÒu c«ng tr×nh ®-îc ®¸nh gi¸ cao v× cã sù s¸ng t¹o vÒ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu. Nh÷ng Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cÇn ®-îc giãi thiÖu mét c¸ch cô thÓ, kh«ng nªn chØ dõng ë viÖc kÓ tªn nh÷ng ph-¬ng ph¸p ®-îc sö dông trong c«ng tr×nh: nghiªn cøu lÝ luËn, tæng kÕt kinh nghiÖm, thùc nghiÖm s- ph¹m v.v... Ch¼ng h¹n trong trong mét c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu d¹y häc to¸n tiÓu häc ë mét sè n-íc, nÕu chØ kÓ tªn lµ dïng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn th× qu¸ chung. Nh÷ng Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Cô thÓ h¬n, cã thÓ nªu lµ dïng ph-¬ng ph¸p so s¸nh quèc tÕ. §i s©u h¬n n÷a cã thÓ tr×nh bµy lµ sù so s¸nh quèc tÕ ®-îc tiÕn hµnh trªn ba b×nh diÖn: ch-¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch h-íng dÉn gi¶ng d¹y ®Ó thÊy râ nh÷ng quan ®iÓm vµ sù thÓ hiÖn nh÷ng quan ®iÓm ®ã ë mçi n-íc vµ t¸c gi¶ sÏ xö lÝ nh- thÕ nµo ®èi víi nh÷ng ®iÓm gièng nhau còng nh- nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trªn ba b×nh diÖn ®ã ë nh÷ng n-íc mµ t¸c gi¶ xem xÐt. Nh÷ng Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong mét c«ng tr×nh kh¸c, t¸c gi¶ ®· dïng ph-¬ng ph¸p thùc nghiÖm s- ph¹m bªn c¹nh nh÷ng ph-¬ng ph¸p kh¸c. T¸c gi¶ ®· kh«ng dõng ë chç kÓ tªn ph-¬ng ph¸p nµy mµ cßn nãi râ sÏ ®o sù tiÕn bé cña häc sinh vÒ kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu t-îng ho¸ sau khi häc gi¸o tr×nh thÝ ®iÓm so víi tr-íc khi häc gi¸o tr×nh ®ã. Nh÷ng Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu NÕu ®Þnh ®o sù tiÕn bé cña HS th× ngay khi ra bµi KT tr-íc lóc d¹y gi¸o tr×nh thÝ ®iÓm, ng-êi ta ®· ph¶i nghÜ ngay ®Õn bµi KT sau khi d¹y gi¸o tr×nh nµy vµ ph¶i so¹n th¶o hai bµi KT ®ã nh- thÕ nµo ®Ó cã thÓ so s¸nh chóng víi nhau, ®¶m b¶o bµi sau kh«ng dÔ h¬n bµi tr-íc vÒ ph-¬ng diÖn mµ ta xem xÐt. Cßn nÕu kh«ng cã ý ®Þnh ®o sù tiÕn bé cña HS th× hÖ thèng bµi KT tr-íc vµ sau khi d¹y gi¸o tr×nh thÝ ®iÓm sÏ ®éc lËp víi nhau. (4) T×nh h×nh nghiªn cøu cña b¶n th©n vµ dù kiÕn kÕ ho¹ch Dµn ý c«ng tr×nh (*) Nh÷ng viÖc ®· lµm vµ nh÷ng KQ ®· ®¹t ®-îc KÕ ho¹ch thêi gian Dµn ý c«ng tr×nh Dµn ý c«ng tr×nh lµ mét kiÓu môc lôc dù kiÕn. Nã kh¸c víi dµn ý cña mét bµi v¨n. Dµn ý cña mét bµi v¨n chØ lµ sù s¾p xÕp c¸c ý ®· cã. Dµn ý c«ng tr×nh trong ®Ò c-¬ng lµ chç dùa ®Ó thu thËp tµi liÖu, tõ ®ã n¶y sinh c¸c ý ®Ó viÕt. §èi víi nh÷ng ng-êi mµ bÒ dµy kinh nghiÖm nghiªn cøu ch-a nhiÒu, møc ®é th©m nhËp ®Ò tµi cßn Ýt th× ch-a thÓ ®-a ra dµn ý c«ng tr×nh ngay tõ khi lËp ®Ò c-¬ng. Dµn ý c«ng tr×nh Dµn ý c«ng tr×nh cã thÓ thay ®æi, thËm chÝ thay ®æi nhiÒu trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, nh-ng nã vÉn cã t¸c dông ®Þnh h-íng khai th¸c tµi liÖu, tùa hå t¹o thµnh nh÷ng « s½n ®Ó ta s¾p xÕp dÇn c¸c tµi liÖu vµ kÕt qu¶ ®¹t ®-îc trong nghiªn cøu. §èi víi ng-êi nghiªn cøu nhiÒu kinh nghiÖm th× dµn ý c«ng tr×nh lóc kÕt thóc nghiªn cøu cã thÓ kh¸c Ýt so víi dµn ý ban ®Çu nªu trong ®Ò c-¬ng. Nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®-îc vµ kÕ ho¹ch thêi gian Trªn c¬ së dµn ý c«ng tr×nh, ta cã thÓ nªu nh÷ng viÖc ®· lµm, nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®-îc vµ nãi râ nh÷ng kÕt qu¶ nµy ®· ®-îc c«ng bè trªn nh÷ng tµi liÖu, s¸ch b¸o nµo, ®· ®-îc tr×nh bµy trong héi th¶o ë ®©u. Còng dùa vµo dµn ý nµy, ng-êi nghiªn cøu ®Þnh ra kÕ ho¹ch thêi gian cho ®Õn khi kÕt thóc c«ng tr×nh. 3. Thùc hiÖn viÖc nghiªn cøu 3.1. C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn 3.2. C¸c b-íc nghiªn cøu 3.3. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ 3.4. Lùa chän PP nghiªn cøu thÝch hîp 3.5. VËn dông phèi hîp nh÷ng PP nghiªn cøu 3.1. C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn Do kh¸i qu¸t nh÷ng sù kiÖn tõ tÊt c¶ c¸c khoa häc vµ trªn c¬ së ®ã ph¸t hiÖn ra nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi vµ t- duy, phÐp biÖn chøng duy vËt lµ c¬ së ph-¬ng ph¸p luËn cho mäi ngµnh khoa häc, trong ®ã cã khoa häc gi¸o dôc. Nã quyÕt ®Þnh nh÷ng quan ®iÓm xuÊt ph¸t, chiÕn l-îc nghiªn cøu, quyÕt ®Þnh viÖc lùa chän ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ gi¶i thÝch kÕt qu¶. 3.1. C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn Nh÷ng t- t-ëng c¬ b¶n cña ph-¬ng ph¸p DVBC ®-îc thÓ hiÖn trong NCKH lµ: - Xem xÐt nh÷ng qu¸ tr×nh vµ hiÖn t-îng trong mèi quan hÖ nhiÒu mÆt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng; - Xem xÐt nh÷ng qu¸ tr×nh vµ hiÖn t-îng trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, v¹ch ra nh÷ng b-íc chuyÓn ho¸ tõ sù biÕn ®æi vÒ l-îng sang biÕn ®æi vÒ chÊt; 3.1. C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn Nh÷ng t- t-ëng c¬ b¶n cña ph-¬ng ph¸p DVBC ®-îc thÓ hiÖn trong NCKH lµ: - Ph¸t hiÖn nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i vµ sù ®Êu tranh gi÷a nh÷ng mÆt ®èi lËp ®Ó t×m ra nh÷ng ®éng lùc ph¸t triÓn; - Thõa nhËn thùc tiÔn nh- nguån gèc cña nhËn thøc vµ tiªu chuÈn cña ch©n lÝ. 3.1. C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn Ch¼ng h¹n, muèn nghiªn cøu viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc kh¸i qu¸t ho¸ cña häc sinh th«ng qua m«n Tin häc, ta kh«ng xem xÐt n¨ng lùc nµy mét c¸ch c« lËp, tr¸i l¹i ph¶i nghiªn cøu nã trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c n¨ng lùc trÝ tuÖ kh¸c nh- ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, xÐt t-¬ng tù, trõu t-îng ho¸, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch kh¸c n÷a nh- kiÕn thøc, phÈm chÊt v.v... 3.1. C¬ së ph-¬ng ph¸p luËn §ång thêi cÇn quan t©m n¨ng lùc nµy trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao qua c¸c líp chø kh«ng ®ãng kÝn ë mét ch-¬ng môc hoÆc mét n¨m häc. Nh÷ng t- t-ëng duy vËt biÖn chøng ®-îc cô thÓ hãa thµnh nh÷ng quan ®iÓm ®Þnh h-íng cho nghiªn cøu khoa häc (TrÇn Kh¸nh §øc 1994, tr.6). nh÷ng quan ®iÓm ®Þnh h-íng cho nghiªn cøu khoa häc Quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng Quan ®iÓm ph¸t triÓn Quan ®iÓm thùc tiÔn Quan ®iÓm kh¸ch quan Quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng Mäi sù vËt, h.t-îng trong ®êi sèng ®Òu cã mèi l.hÖ mËt thiÕt víi nhau, chi phèi lÉn nhau trong c¸c cÊp h.thèng nhÊt ®Þnh. Mét HT lµ mét tËp hîp gåm nh÷ng phÇn tö, nhiÒu bé phËn cã quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i, ®-îc xem nh- lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh ®øng tr-íc m«i tr-êng, trong ®ã MT lµ tÊt c¶ nh÷ng g× ë bªn ngoµi HT, t.®éng ®Õn nã vµ chÞu t.®éng cña nã (TrÇn Thóc Tr×nh 1981, tr. 93). Quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng VÝ dô 1: HÖ thèng giao dôc quèc d©n gåm nhiÒu bé phËn (c¬ quan chØ ®¹o, thanh tra, ®µo t¹o båi d-ìng, nghiªn cøu, c¸c tr-êng häc ...) cã t¸c ®éng qua l¹i, lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh trong mét giai do¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh tr-íc mét m«i tr-êng cô thÓ (x· héi trong ®ã cã nh÷ng hÖ thèng kh¸c nh- kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa ....). Quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng VÝ dô 2: HÖ thèng gi¸o dôc trong qu¸ tr×nh §T (bao gåm thÇy gi¸o, HS, thiªt bÞ - kÓ c¶ SGK vµ ph-¬ng tiÖn kÜ thuËt) víi nh÷ng QH qua l¹i phøc hîp trong mét líp häc cô thÓ mµ m«i tr-êng lµ c¶ tr-êng häc. Quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng VÝ dô 3: HÖ thèng ch-¬ng tr×nh mét m«n häc, ch¼ng h¹n m«n Tin häc bao gåm c¸c kiÕn thøc vÒ hÖ ®iÒu hµnh, thuËt to¸n, so¹n th¶o v¨n b¶n, hÖ qu¶n trÞ c¬ së d÷ liÖu... trong ®ã cã nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc cã quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau trong m«i tr-êng c¸c m«n häc kh¸c nhau víi nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i phøc hîp. (Xem Ph¹m Minh H¹c, §èi t-îng cña khoa häc gi¸o dôc. Trong: Nghiªn cøu gi¸o dôc sè, 2-1980). Quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng Mçi mét PPDH cô thÓ ®Òu n»m trong mét qu¸ tr×nh ®µo t¹o, mét hÖ thèng cÊu tróc cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a môc ®Ých, néi dung, ph-¬ng ph¸p vµ m«i tr-êng d¹y häc. TiÕp cËn hÖ thèng cho phÐp nhËn diÖn vµ nghiªn cøu vÊn ®Ò mét c¸ch toµn diÖn, dù tÝnh ®Çy ®ñ nh÷ng mèi quan hÖ vµ nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c thµnh phÇn cña cÊu tróc hÖ thèng. Quan ®iÓm ph¸t triÓn Mäi sù vËt vµ hiÖn t-îng lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn theo c¸c QL chung vµ c¸c QL ®Æc thï. NC theo Q§ ph¸t triÓn cho phÐp nh×n nhËn vµ NC V§ trong qu¸ tr×nh diÔn biÕn kh«ng chØ trong qu¸ khø, hiÖn t¹i mµ ®Þnh h-íng c¶ cho t-¬ng lai. Q§ ph¸t triÓn cã ý nghÜa quan träng ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn tiÕn bé nhanh chãng vÒ kinh tÕ x· héi, khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay trong ph¹m vi tõng n-íc vµ toµn cÇu. Quan ®iÓm thùc tiÔn Q§ nµy coi thùc tiÔn lµ nÒn t¶ng cña nhËn thøc, lµ tiªu chuÈn, th-íc ®o ch©n lÝ. V× vËy nh÷ng nghiªn cøu KHGD cÇn xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn GD vµ §T, h-íng tíi gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu cã thùc trong ho¹t ®éng nµy. Liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a lÝ luËn vµ thùc tiÔn lµ mét yªu cÇu, ®ång thêi lµ mét nh©n tè b¶o ®¶m cho sù thµnh c«ng cña NCKH nãi chung vµ trªn lÜnh vùc KHGD nãi riªng. Quan ®iÓm kh¸ch quan §Ó kh¸m ph¸ ®-îc b¶n chÊt vµ c¸c quy luËt vËn déng cña c¸c ®èi t-îng nghiªn cøu, qu¸ tr×nh nghiªn cøu cÇn ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng nh©n tè chñ quan, ¸p ®Æt khi t×m hiÓu, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu. Quan ®iÓm kh¸ch quan b¶o ®¶m c¸c kÕt qu¶ trung thùc cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ n©ng cao gi¸ trÞ khoa häc cña c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu. 3.2. C¸c b-íc nghiªn cøu B-íc 1: C©u hái. §èi ®iÖn víi mét khã kh¨n trong ho¹t ®éng thùc tiÔn hay lÝ luËn gi¸o dôc mµ ta muèn t×m hiÓu. Néi dung ®-îc ®Æt d-íi d¹ng c©u hái. B-íc 2: Gi¶ ®Þnh . H×nh thµnh mét hay nhiÒu gi¶ thuyÕt ®Ó gi¶i ®¸p c©u hái ®· ®-îc ®Æt ra. B-íc 3: X¸c minh. T×m hiÓu vµ kÕt luËn vÒ tÝnh chÝnh x¸c cña c¸c gi¶ thuyÕt. 3.2. C¸c b-íc nghiªn cøu B-íc 4: QuyÕt ®Þnh. Lùa chän mét trong c¸c gi¶i ph¸p tèt nhÊt. Dewey l¹i tr×nh bµy c¸c pha nghiªn cøu tØ mØ h¬n nhiÒu. B¶ng sau ®©y cho t-¬ng øng 9 pha nhá víi 4 b-íc c¬ b¶n trªn (Xem TrÇn Thóc Tr×nh 1984, tr.65): 9 pha nghiªn cøu theo Dewey B-íc 1 Nhu cÇu nhËn thøc (do khã kh¨n, thÊt b¹i, thµnh c«ng