Bài giảng Ngữ văn 11 Văn bản: Trong lòng mẹ - Nguyên Hồng

BÀI 2 - VĂN BẢN : Nguyên Hồng Giáo viên: Đinh Thị Yến Trường THCS Cao Viên ◼ 1. Tác giả ◼ Tên khai sinh : Nguyễn Nguyên Hồng (1918 – 1982 ) ◼ Quê quán: phố Hàng Cau, Nam Định ( trước cách mạng sống chủ yếu ở Hải Phòng ) ◼ Sự nghiệp sáng tác : luôn hướng ngòi bút về những người cùng khổ. ◼ Rất bền bỉ sáng tác với nhiều thể loại : tiểu thuyết, kí, thơ, nổi bật là bộ tiểu thuyết sử thi nhiều tập. ◼ Năm 1996 : được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật Tác phẩm chính : Bỉ vỏ ( tiểu thuyết, 1938 ); Những ngày thơ ấu ( hồi kí, 1938 ); Trời xanh ( tập thơ , 1960 ); Cửa biển ( bộ tiểu thuyết 4 tập ); Núi rừng Yên Thế ( bộ tiểu thuyết lịch sử ); Bước đường viết văn ( hồi kí , 1970 ) I. TÌM HIỂU CHUNG 2. Tác phẩm - Trích trong hồi kí Những ngày thơ ấu. - - Những ngày thơ ấu là tập kí kể về tuổi thơ cay đắng của tác giả. Tác phẩm gồm 9 chương được đăng báo năm 1938. - Đoạn trích “Trong lòng mẹ” là chương IV của tác phẩm - Hồi kí : là sáng tác thuộc nhóm thể tài kí, là một thiên trần thuật từ ngôi tác giả, kể về những sự kiện có thực xảy ra trong quá khứ mà tác giả đã chứng kiến. ◼ GIẢI NGHĨA TỪ NGỮ KHÓ ◼ . Tha hương cầu thực : đi xa quê kiếm ăn ◼ . Phát tài : kiếm được nhiều tiền ◼ . Tâm can : tim gan, gan ruột; ý nói chỗ sâu kín nhất, tha thiết nhất trong lòng. ◼ . Thành kiến : cách nhìn có phần thiên lệch từ trước, khó thay đổi. ◼ . Cổ tục : tục lệ xưa cũ. ◼ Bán xới( bán sới): bỏ quê hương xứ sở mà đi Phương thức biểu đạt trong đoạn trích “Trong lòng mẹ” Tự sự xen lẫn miêu tả, biểu cảm Bố cục Chia hai phần : + phần 1 : từ đầu đến.. và mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ ? Cuộc đối thoại giữa người cô cay độc và chú bé Hồng; ý nghĩ, cảm xúc của chú về người mẹ bất hạnh +Phần 2: (còn lại) cuộc gặp lại bất ngờ với mẹ và cảm giác vui sướng cực điểm của chú bé Hồng . Tóm tắt đoạn trích “Trong lòng mẹ” Chú bé Hồng sinh ra là kết quả của cuộc hôn nhân miễn cưỡng không có tình yêu : Người bố nghiện ngập người mẹ trẻ trung luôn khao khát tình yêu thương song đành chôn vùi tuổi xuân bên người chồng nghiệp ngập. Cuối cùng người bố chết, người mẹ bỏ lại hai anh em Hồng để đi “tha hương cầu thực” trong sự ghẻ lạnh của họ hàng. Còn bà cô bên nội thì luôn gieo rắc vào đầu chú bé những rắp tâm tanh bẩn để chú cũng hoài nghi và ghét bỏ người mẹ của mình. Nhưng Hồng không những không ghét mẹ mà còn hiểu, thông cảm cho mẹ, lại còn ghét những cổ tục đã đày đọa me.Chiều hôm ấy khi vừa tan học thoáng thấy bóng người ngồi trên xe kéo giống mẹ, chú liền gọi theo với giọng bối rối. Khi người mẹ quay đầu lại Hồng chạy đến sà vào lòng mẹ, hai mẹ con cùng sụt sùi hỏi thăm nhau. Khi ở trong lòng mẹ chú chẳng còn mảy may nghĩ đến những lời nói thâm độc của bà cô nữa. II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 1.Nhân vật bà cô trong cuộc đối thoại với chú bé Hồng a. Cảnh ngộ thương tâm của chú bé Hồng Em hãy nêu ngắn gọn về hoàn cảnh gia đình chú bé Hồng ? ◼ HOÀN CẢNH GIA ĐÌNH BÉ HỒNG ◼ Cuộc hôn nhân của bố mẹ bé Hồng là cuộc hôn nhân không tình yêu => không khí gia đình giả dối, lạnh lẽo. ◼ Người bố nghiện ngập => gia đình sa sút rồi sụp đổ. ◼ Bố chết, mẹ vì cùng túng phải bỏ con đi tha hương cầu thực. ◼ Bé Hồng sống bơ vơ trong sự cay nghiệt, ghẻ lạnh của họ hàng. - Gần đến ngày giỗ đầu thầy tôi, mẹ tôi ở Thanh Hóa vẫn chưa về. - Hồng đang sống cùng họ hàng bên nội - Chính hoàn cảnh này cho thấy tâm địa độc ác của người cô như đào sâu vào tâm can của Hồng. b. Tâm địa của bà cô Bà cô ◼ - Cười hỏi : Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không ? ◼ => giả dối, độc ác ◼ - Hỏi luôn, giọng vẫn ngọt : Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu ! Rồi hai con mắt long lanh, chằm chặp nhìn. ◼ => không buông tha cho đứa cháu tội nghiệp ◼ Chú bé Hồng “không thể để những rắp tâm tanh bẩn xâm hại đến.” ◼ - Cười đáp : Không ! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về ◼ => nhạy cảm, thông minh. ◼ - Im lặng, cúi đầu xuống đất, lòng thắt lạ i, khoé mắt cay cay. ◼ => tủi thân và thương mẹ. Bà cô - Vỗ vai, cười nói : Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ. Hai tiếng em bé ngân dài thật ngọt, thật rõ. => thâm hiểm, cố ý làm tổn thương cháu. - Tươi cười kể chuyện mẹ bé Hồng ăn vận rách rưới, mặt mày xanh bủng, người gầy rạc, ngồi ở chợ cho con bú bên rổ bóng đèn. => độc ác, tàn nhẫn, thích thú trước nỗi bất hạnh của người khác. - Vỗ vai, đổi giọng nghiêm nghị => trơ trẽn. Chú bé Hồng - Nước mắt ròng ròng rớt xuống hai bên mép, chan hoà đầm đìa ở cằm và ở cổcười dài trong tiếng khóc. => đau đớn, phẫn uất đến nỗi không còn kìm nén được - Cổ họng nghẹn ứ, khóc không ra tiếng => uất ức tột cùng, căm thù những cổ tục đã đày đoạ mẹ. Dường như đã đánh đến miếng đòn cuối cùng – khi thấy đứa cháu tức tưởi, phẫn uất đến đỉnh điểm – bà ta mới hạ giọng tỏ sự ngậm ngùi thương xót người đã mất. Đến đây, sự giả dối thâm hiểm mà trơ trẽn của người cô được phơi bày . Bản chất nhân vật người cô : Một hình ảnh mang ý nghĩa tố cáo hạng người sống tàn nhẫn khi chia rẽ tình mẫu tử, khô héo cả tình máu mủ ruột rà trong xã hội thực dân nửa phong kiến lúc bấy giờ - sản phẩm của định kiến với phụ nữ trong xã hội cũ. Bé Hồng : tin yêu mẹ, cảm thông cho hoàn cảnh của mẹ, căm hận những cổ tục đã đày đọa mẹ => yêu thương mẹ sâu sắc. Em có nhận xét gì về lời văn và cách sử dụng từ ngữ của tác giả trong câu văn này ? Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi. ◼ Lời văn dồn dập, động từ mạnh đặc biệt là những từ cùng một trường nghĩa : cắn, nhai, nghiến => tâm trạng uất ức và căm giận tột cùng của bé Hồng đối với những cổ tục đã làm khổ mẹ. 2. Cuộc gặp lại bất ngờ với mẹ và cảm giác vui sướng cực điểm của chú bé Hồng Nếu người quay lại ấy là người khác thì thật là một trò cười tức bụng cho lũ bạn tôi, chúng nó khua guốc inh ỏi và nô đùa ầm ĩ trên hè. Và cái lầm đó không những làm tôi thẹn mà còn tủi cực nữa, khác gì cái ảo ảnh của một dòng nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện ra trước con mắt gần rạn nứt của người bộ hành ngã gục giữa sa mạc. ◼ ríu cả chân lại => cuống quýt vì vui mừng ◼ oà lên khóc nức nở => khóc vì được thoả nỗi nhớ mong và tủi hờn, khóc vì hạnh phúc và mãn nguyện Hình ảnh của người mẹ trong con mắt bé Hồng sau bao ngày xa cách như thế nào ? ◼ Gương mặt tươi sáng, đôi mắt trong và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má. ◼ Hơi quần áo và hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra thơm tho lạ thường. ◼ => khác hẳn với lời nói của bà cô. Phải bé lại và lăn vào lòng mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của mẹ, để bàn tay mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho ◼ III. Tổng kết ◼ * Nghệ thuật : ◼ - Sử dụng thành công phương thức tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm. ◼ - Lời văn giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, thấm đượm chất trữ tình. ◼ * Nội dung : tái hiện một cách chân thực và cảm động những cay đắng, tủi cực cùng tình yêu thương cháy bỏng của nhà văn thời thơ ấu đối với người mẹ bất hạnh.