Bài giảng Quy hoạch môi trường - Bài 2: Khái niệm về quy hoạch môi trường - Phùng Chí Sỹ

ợp các nguồn tài nguyên . KHÁI NIỆM QHMT ( tt ) Mặc dù có nhiều cách diễn giải khác nhau về QHMT, nhưng trong những nghiên cứu ứng dụng của nhiều nước trên thế giới vẫn có nhiều điểm chung là trong QHMT phải xem xét các yếu tố tài nguyên và môi trường , các mục tiêu phát triển phải gắn với mục tiêu BVMT. KHÁI NIỆM QHMT ( tt )  GS. Lê Thạc Cán (1994) sử dụng thuật ngữ " Lập kế hoạch hóa môi trường " là việc lập kế hoạch , trong đó các mục tiêu phát triển KTXH được xem xét một cách tổng hợp với các mục tiêu môi trường , nhằm đảm bảo khả năng thực tế cho việc thực hiện PTBV. KHÁI NIỆM QHMT ( tt ) Theo GS. Đặng Trung Thuận ( năm 2002), QHMT là sắp xếp , tổ chức không gian và sử dụng các thành phần môi trường và các yếu tố tài nguyên phù hợp với chức năng môi trường và điều kiện thiên nhiên , KTXH của vùng lãnh th ổ theo định hướng PTBV. Theo KS. Chu Thị Sàng , QHMT là quá trình sử dụng có hệ thống các kiến thức khoa học để xây dựng các chính sách và biện pháp trong sử dụng hợp lý tài nguyên và BVMT nhằm định hướng các họat động phát triển trong khu vực đảm bảo mục tiêu PTBV. KHÁI NIỆM QHMT ( tt ) Mới đây , trong khuôn khổ đề tài cấp Nhà nước KC08-03 do PGS.TS.Phùng Chí Sỹ làm chủ nhiệm đề tài , đã định nghĩa QHMT như sau : “ Quy hoạch môi trường là quá trình sử dụng các hệ thống kiến thức khoa học để xây dựng các chính sách và biện pháp thực hiện tốt nhất trong khai thác sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên , cải thiện và bảo vệ môi trường theo không gian và thời gian được xác định làm cơ sở cho các quyết định về phát triển khu vực , đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững ”. MỤC TIÊU CỦA QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG MỤC TIÊU CỦA QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG Tư tưởng chủ đạo xuyên suốt của QHMT là những quan điểm về PTBV bao gồm sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên , nâng cao chất lượng môi trường sống , phát triển KTXH trong khả năng giới hạn của các hệ sinh thái . Vì vậy mục tiêu của QHMT bao gồm : MỤC TIÊU CỦA QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG ( tt ) - Điều chỉnh các họat động khai thác tài nguyên phù hợp hơn và nâng cao hiệu quả sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên vùng quy họach . - Duy trì , đảm bảo và nâng cao chất lượng môi trường phù hợp với từng đơn vị không gian chức năng môi trường và từng giai đọan của phát triển . - Lồng ghép các vấn đề môi trường trong QHPT nhằm điều chỉnh các họat động phát triển phù hợp với khả năng chịu tải của môi trường . MỤC TIÊU CỦA QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG ( tt ) Mục tiêu cơ bản của QHMT là nhằm hợp lý hóa , tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn tài nguyên ( dưới dạng vật chất và năng lượng ) sẵn có của vùng đang xét mà không vượt quá khả năng chịu tải của vùng đó . Môi trường tự nhiên chỉ có khả năng hạn chế , chỉ chịu đựng nổi các mức sử dụng như thu hoạch , khai thác và chứa chất thải nhất định ; mức giới hạn này được gọi là khả năng chịu tải (carrying capacity). MỤC TIÊU CỦA QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG ( tt ) Trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội của một vùng , cần phải có QHMT để định hướng cho việc quyết định các vấn đề cốt lõi sau : - Các ngưỡng giới hạn phát triển của vùng là bao nhiêu để không vượt quá khả năng chịu tải của môi trường tự nhiên và khả năng tái tạo , phục hồi tài nguyên ? - Khai thác , sử dụng tài nguyên như thế nào cho hợp lý và hiệu quả ? MỤC TIÊU CỦA QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG ( tt ) - Cách thức quản lý , BVMT có hiệu quả nhất trong phạm vi một vùng ; - Tính hợp lý và bình đẳng trong việc phân chia các nguồn tài nguyên ( ví dụ như tài nguyên nước ) giữa các tiểu vùng trong phạm vi của một vùng ; - Cách giải quyết các vấn đề mâu thuẫn , tranh chấp giữa các địa phương trong vùng . QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Tổng quan về quá trình hình thành của Agenda 21 trên thế giới - Hội nghị quốc tế về môi trường và con người (1972) và sự ra đời của nhận thức về phát triển bền vững (PTBV). - Báo cáo " Tương lai chung của chúng ta " (1987) do Ủy ban thế giới về Môi trường và Phát triển công bố và sự hình thành khái niệm phát triển bền vững . - Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất về Môi trường và Phát triển (6/1992) tại Rio De Janeiro và sự thiết lập Ủy ban phát triển bền vững ( Chương trình nghị sự 21). Tổng quan về quá trình hình thành của Agenda 21 trên thế giới ( tt ) - Diễn đàn toàn cầu cấp Bộ trưởng Môi trường tại Malmo (05/2000) và lời kêu gọi hành động vì PTBV. - Hội nghị thượng đỉnh Thiên niên kỷ (09/2000) và việc thực hiện các cam kết vì PTBV. - Hội nghị Thượng đỉnh thế giới về Phát triển bền vững (09/2002) tại Johannesburg, Nam Phi và nỗ lực tiến tới PTBV toàn cầu . Tổng quan về quá trình hình thành của Agenda 21 trên thế giới ( tt ) - Báo cáo của các nước ASEAN về PTBV trong khu vực tại Hội nghị Thượng đỉnh thế giới về Phát triển bền vững (Johannesburg, Nam Phi, 2-4/09/2002). - Các tuyên bố cấp Bộ trưởng ASEAN về Môi trường và Phát triển bao gồm các tuyên bố tại Manila (30/04/1981), Bangkok (29/11/1984); Jakarta (20/10/1987); Kuala Lumpur (19/06/1990); Banda Seri Begawan (26/04/1994); Jakarta (18/09/1997); Kota Kinabalu (07/10/2000). - Chương trình nghị sự 21 của một số guốc gia ( Trung Quốc , Philipin , Hàn Quốc , Thuỵ Điển , Đan Mạch ). Tổng quan về quá trình hình thành Agenda 21 tại Việt Nam - Kế hoạch Quốc gia về MT và PTBV (1991-2000)) - Bài phát biểu của Chính phủ Việt Nam tại Hội nghị Rio 1992 về PTBV. - MPI/ UNDP; Dự án “ Tăng cường năng lực quốc gia nhằm hoà nhập môi trường vào quyết định đầu tư “ (2001-2005). - Bài phát biểu của Phó thủ tướng Phạm Gia Khiêm tại Hội nghị Thượng đỉnh thế giới về Phát triển bền vững được tổ chức tại Johannesburg, Nam Phi, 2-4/09/2002. - Chiến lược phát triển KTXH giai đoạn 2001-2010 ( Đại hội Đảng khóa IX) - Định hướng chiến lược PTBV ( Chương trình Nghị sự 21). - Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Định hướng chiến lược PTBV ( Chương trình Nghị sự 21). - Văn kiện Đại hội X của Đảng Tổng quan về nội dung Agenda 21 tại Việt Nam Quyết định số 153/2004/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 17/08/2004 về việc ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam ( Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam) xác định 19 lĩnh vực ưu tiên sau đây . 1). Duy trì tăng trưởng kinh tế nhanh và ổn định trên cơ sở nâng cao không ngừng tính hiệu quả , hàm lượng khoa học-công nghệ và sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên và cải thiện môi trường .  2). Thay đổi mô hình và công nghệ sản xuất , mô hình tiêu dùng theo hướng sạch hơn và thân thiện với môi trường , dựa trên cơ sở sử dụng tiết kiệm các nguồn tài nguyên không tái tạo lại được , giảm tối đa chất thải độc hại và khó phân huỷ , duy trì lối sống của cá nhân và xã hội hài hòa và gần gũi với thiên nhiên .  3). Thực hiện quá trình " công nghiệp hóa sạch ", nghĩa là ngay từ ban đầu phải quy hoạch sự phát triển công nghiệp với cơ cấu ngành nghề , công nghệ , thiết bị bảo đảm nguyên tắc thân thiện với môi trường ; tích cực ngăn ngừa và xử lý ô nhiễm công nghiệp , xây dựng nền " công nghiệp xanh ". Tổng quan về nội dung Agenda 21 tại Việt ( tt ) 4). Phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững . Trong khi phát triển sản xuất ngày càng nhiều hàng hóa theo yêu cầu của thị trường , phải bảo đảm vệ sinh , an toàn thực phẩm , bảo tồn và phát triển được các nguồn tài nguyên : đất , nước , không khí , rừng và đa dạng sinh học .  5). Phát triển bền vững vùng và xây dựng các cộng đồng địa phương phát triển bền vững . 6). Tập trung nỗ lực để xóa đói , giảm nghèo , tạo thêm việc làm ; tạo lập cơ hội bình đẳng để mọi người được tham gia các hoạt động xã hội , văn hoá , chính trị , phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường .  7). Tiếp tục hạ thấp tỷ lệ gia tăng dân số , giảm bớt sức ép của sự gia tăng dân số đối với các lĩnh vực tạo việc làm , y tế và chăm sóc sức khỏe nhân dân , giáo dục và đào tạo nghề nghiệp , bảo vệ môi trường sinh thái .  8). Định hướng quá trình đô thị hóa và di dân nhằm phát triển bền vững các đô thị ; phân bố hợp lý dân cư và lực lượng lao động theo vùng , bảo đảm sự phát triển kinh tế , xã hội và bảo vệ môi trường bền vững ở các địa phương . Tổng quan về nội dung Agenda 21 tại Việt ( tt ) 9). Nâng cao chất lượng giáo dục để nâng cao dân trí , trình độ nghề nghiệp thích hợp với yêu cầu của sự nghiệp phát triển đất nước . 10). Phát triển về số lượng và nâng cao chất lượng các dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe nhân dân , cải thiện các điều kiện lao động và vệ sinh môi trường sống . 11). Chống thoái hóa , sử dụng hiệu quả và bền vững tài nguyên đất .  12). Bảo vệ môi trường nước và sử dụng bền vững tài nguyên nước . 13). Khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm , bền vững tài nguyên khoáng sản . Tổng quan về nội dung Agenda 21 tại Việt ( tt ) 14). Bảo vệ môi trường biển , ven biển , hải đảo và phát triển tài nguyên biển . 15). Bảo vệ và phát triển rừng . 16). Giảm ô nhiễm không khí ở các đô thị và khu công nghiệp . 17). Quản lý có hiệu quả chất thải rắn và chất thải nguy hại . 18). Bảo tồn đa dạng sinh học . 19). Giảm nhẹ biến đổi khí hậu và hạn chế những ảnh hưởng có hại của biến đổi khí hậu góp phần phòng , chống thiên tai. Tổ chức thể chế PTBV tại Việt Nam Tổ chức thể chế - Quyết định số 1032/QĐ-TTg ngày 27/09/2005 của Thủ tướng Chính phủ v/v thành lập Hội đồng phát triển bền vững Quốc gia . - Quyết định số 685/QĐ-BKH ngày 28/06/2004 của Bộ KH-ĐT v/v thành lập văn phòng PTBV (Vietnam Agenda 21). KTXH TN-MT KH-CN Bé tr­ëng Bé TN-MT Phã Chñ tÞch Bé tr­ëng Bé KH-CN Phã Chñ tÞch Phã Thñ t­íng ChÝnh phñ Chñ tÞch Héi ® ång PTBVQG Bé tr­ëng Bé KH§T Phã Chñ tÞch § Þa ph­¬ng C¸c Bé/ngµnh Tổ chức thể chế ( tt ) - Quyết định số 737/QĐ-BTNMT ngày 04 tháng 05 năm 2005 của Bộ trưởng Bộ TN-MT v/v thành lập Ban Chỉ đạo Định hướng chiến lược PTBV ngành tài nguyên và môi trường . - Quyết định số 1658/QĐ-BTNMT ngày 23 tháng 06 năm 2005 của Bộ trưởng Bộ TN-MT v/v ban hành Quy chế hoạt động của Ban Chỉ đạo Định hướng chiến lược PTBV ngành tài nguyên và môi trường . - Quyết định số 2012/QĐ-BCĐ ngày 14 tháng 09 năm 2005 của Trưởng Ban Chỉ đạo Định hướng chiến lược PTBV ngành tài nguyên và môi trường v/v thành lập Văn phòng Ban Chỉ đạo Định hướng chiến lược PTBV ngành tài nguyên và môi trường . Bộ TN-MT NRE Agenda 21 1. ChÝnh s¸ch 2. H­íng dÉn 3. ChØ tiªu/ChØ sè PTBV C¸c Bé (MARD, MOFI, MOI, MOT) Céng ® ång Doanh nghiÖp § Þa ph­¬ng C¸c TC Phi chÝnh phñ NRE Agenda 21 (MONRE) MOFI MARD Private Sector PPCs MOT MOI Puplic Associations NGOs MOST MPI Bé KHCN Khoa häc vµ C«ng nghÖ TN-MT KT-XH LA21, SA21 ( C¸c Bé / § Þa ph­¬ng ) Bé TN-MT Bé KH§T Quy trình thực hiện Agenda 21 Việt Nam Quy trình thực hiện Agenda 21 Việt Nam - Công văn số 3953/BKH-KHGDTN&MT ngày 14/06/2005 của Bộ KH&ĐT v/v xây dựng kế hoạch phát triển bền vững năm 2006 tại Việt Nam. - Thông tư hướng dẫn số 01/2005/TT-BKH ngày 09 tháng 03 năm 2005 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về việc triển khai thực hiện Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam ( Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam). - Quy trình thực hiện Agenda 21 Việt Nam : Bước 1 : Chuẩn bị Bước 2 : Đ iều tra cơ bản , xác định thực trạng Bước 3 : Xây dựng văn kiện   Chương trình nghị sự 21 của ngành và địa phương Bước 4 : Chỉ đạo triển khai thực hiện Theo dõi , giám sát và đánh giá PTBV Ngày 26/11/2007 Thủ tướng Chính   phủ đã ra Chỉ thị số 26/2007/CT-TTg về việc theo dõi , giám sát và đánh giá tình hình thực hiện các chỉ tiêu kế hoạch về tài nguyên-môi trường và phát triển bền vững tại Việt Nam. NỘI DUNG BÁO CÁO CỦA CÁC BỘ, NGÀNH VÀ ĐỊA PHƯƠNG THEO CHỈ THỊ SỐ 26/2007/CT-TTg CỦA THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ a) Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn : - Tỷ lệ che phủ rừng ; - Tỷ lệ dân số nông thôn được cung cấp nước sạch ; - Tỷ lệ cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng của ngành nông nghiệp được xử lý ; - Tỷ lệ cơ sở sản xuất mới xây dựng của ngành nông nghiệp sử dụng công nghệ sạch hoặc có thiết bị xử lý ô nhiễm môi trường ; - Tỷ lệ doanh nghiệp của ngành nông nghiệp được cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn ISO 14001; NỘI DUNG BÁO CÁO CỦA CÁC BỘ, NGÀNH VÀ ĐỊA PHƯƠNG THEO CHỈ THỊ SỐ 26/2007/CT-TTg CỦA THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ b) Bộ Công Thương : - Tổng tiêu thụ năng lượng ; - Tỷ lệ chất thải công nghiệp nguy hại được xử lý ; - Tỷ lệ cơ sở sản xuất mới xây dựng của ngành công nghiệp sử dụng công nghệ sạch hoặc có thiết bị xử lý ô nhiễm môi trường ; - Tỷ lệ cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng ngành công thương được xử lý ;; - Tỷ lệ doanh nghiệp của ngành công nghiệp được cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn ISO 14001; NỘI DUNG BÁO CÁO CỦA CÁC BỘ, NGÀNH VÀ ĐỊA PHƯƠNG THEO CHỈ THỊ SỐ 26/2007/CT-TTg CỦA THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ c) Bộ Y tế : - Các chỉ tiêu về xử lý chất thải y tế ; - Tỷ lệ chất thải y tế nguy hại được xử lý ; - Tỷ lệ cơ sở gây ô nhiễm môi trường của ngành y tế được xử lý ;. - Tỷ lệ doanh nghiệp của ngành y tế được cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn ISO 14001; NỘI DUNG BÁO CÁO CỦA CÁC BỘ, NGÀNH VÀ ĐỊA PHƯƠNG THEO CHỈ THỊ SỐ 26/2007/CT-TTg CỦA THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ d) Bộ Xây dựng : - Tỷ lệ dân số đô thị được cung cấp nước sạch ; - Tỷ lệ khu công nghiệp , khu chế xuất có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt tiêu chuẩn môi trường ; - Tỷ lệ đô thị loại 3 trở lên được đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải ; - Tỷ lệ đô thị loại 4 được đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải ; - Tỷ lệ gia đình có hố xí hợp vệ sinh ; - Tỷ lệ khu nhà ổ chuột ở đô thị và nhà tạm ở nông thôn , đặc biệt là đồng bằng sông Cửu Long được xóa ; NỘI DUNG BÁO CÁO CỦA CÁC BỘ, NGÀNH VÀ ĐỊA PHƯƠNG THEO CHỈ THỊ SỐ 26/2007/CT-TTg CỦA THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ - Tỷ lệ dân số được tiếp cận vệ sinh môi trường hợp vệ sinh ; - Tỷ lệ thu gom chất thải rắn ; - Tỷ lệ chất thải rắn đô thị được xử lý hợp vệ sinh ; - Tỷ lệ phần trăm diện tích cây xanh , mặt nước của đô thị ; - Tỷ lệ cơ sở sản xuất mới xây dựng của ngành xây dựng sử dụng công nghệ sạch hoặc có thiết bị xử lý ô nhiễm môi trường ; - Tỷ lệ cơ sở gây ô nhiễm môi trường của ngành xây dựng được xử lý ; - Tỷ lệ doanh nghiệp của ngành xây dựng được cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn ISO 14001; NỘI DUNG BÁO CÁO CỦA CÁC BỘ, NGÀNH VÀ ĐỊA PHƯƠNG THEO CHỈ THỊ SỐ 26/2007/CT-TTg CỦA THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ đ) Bộ Giao thông vận tải : - Theo dõi , giám sát và đánh giá các chỉ tiêu về khí thải , tiếng ồn và khói bụi của các phương tiện giao thông ; - Tỷ lệ doanh nghiệp của ngành giao thông vận tải được cấp chứng nhận đạt tiêu chuẩn ISO 14001; NỘI DUNG BÁO CÁO CỦA CÁC BỘ, NGÀNH VÀ ĐỊA PHƯƠNG THEO CHỈ THỊ SỐ 26/2007/CT-TTg CỦA THỦ TƯỚNG CHÍNH PHỦ e) Ủy ban nhân dân các tỉnh , thành phố trực thuộc Trung ương : - Theo dõi , giám sát và đánh giá các chỉ tiêu về tài nguyên - môi trường và phát triển bền vững của địa phương mình ; - Tỷ lệ doanh nghiệp của địa phương được cấp chứng nhận