Bài giảng Tâm lý học đại cương - Tâm lý học là một khoa học

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA TÂM LÝ – GIÁO DỤC ---------0o0--------- Sinh viên thực tập: Nguyễn Thị Na Học phần: Tâm lý học đại cương Chương 1. Tâm lý học là một khoa học Bài/Mục: 1.2.Bản chất của hiện tượng tâm lý người 1.2.2. Bản chất hiện tượng tâm lý người c. Tâm lý người có bản chất xã hội - lịch sử 1.2.3. Chức năng của tâm lý Huế, tháng 2/2011 1. Mục tiêu bài dạy: Sau khi học xong bài này sinh viên sẽ có được những khả năng sau: Tri thức - Phân biệt bản chất của tâm lý người và tâm lý động vật Nhận diện và giải thích được vai trò quyết định của yếu tố xã hội đối với tâm lý người Hiểu và phân tích được tâm lý người là sản phẩm của hoạt động và giao tiếp Nhận diện và trình bày được tâm lý người chịu sự chế ước của lịch sử cá nhân và cộng đồng Lấy được ví dụ minh họa cho bản chất xã hội – lịch sử của tâm lý người Áp dụng kiến thức về bản chất xã hội – lịch sử của tâm lý người để giải quyết được các bài tập và giải thích các hiện tượng tâm lý trong cuộc sống Nhận diện và lấy được ví dụ minh họa cho các chức năng định hướng, điều khiển, điều chỉnh của tâm lý người Rút ra những kết luận sư phạm cần thiết từ bản chất xã hội – lịch sử và chức năng của tâm lý người Về kỹ năng: Kỹ năng so sánh, phân tích, tổng hợp, đánh giá Kỹ năng lấy ví dụ Kỹ năng làm việc nhóm: trình bày, phản biện, thuyết phục… Kỹ năng vận dụng các tri thức về bản chất xã hội – lịch sử và chức năng của tâm lý người vào thực tiễn cuộc sống và công tác bản thân Về thái độ: Đánh giá đúng bản chất của tâm lý người, từ đó xem xét môi trường xã hội, nền văn hóa xã hội, các quan hệ xã hội mà cá nhân sống, có ý thức tổ chức các hoạt động phù hợp với lứa tuổi… vào quá trình giáo dục trong tương lai Tự giác, tích cực học tập và tham gia vào các hoạt động do lớp, trường và các đoàn thể tổ chức 2. Cấu trúc nội dung 1.2.Bản chất của hiện tượng tâm lý người 1.2.2. Bản chất hiện tượng tâm lý người c. Tâm lý người có bản chất xã hội - lịch sử 1.2.3. Chức năng của tâm lý Phương pháp dạy – học PP diễn giảng nêu vấn đề PP vấn đáp, đàm thoại PP thảo luận PP trực quan PP tình huống 4. Học liệu – Phương tiện 4.1. Học liệu: Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên), Trần Trọng Thủy. Tâm lý học đại cương (sách CĐSP), NXB ĐHSP Hà Nội 2003 Phan Trọng Ngọ (chủ biên). Bộ câu hỏi đánh giá kết quả học tập môn Tâm học đại cương. NXB Đại học sư phạm, Hà Nội 2005 4.2. Phương tiện: - Máy chiếu Projector, Máy tính - Sơ đồ, tranh ảnh 5. Tiến trình dạy – học Thời gian & các bước lên lớp Hoạt động của giáo viên Nội dung – học liệu – phương tiện Hoạt động của sinh viên 1. Ổn định lớp (1 - 2 phút) 2. Giảng bài mới (37 - 45 phút) (1 phút) (25 – 32 phút) (20 – 22p) (1 - 2 phút) (5 - 8 phút) (4 - 5p) (5 – 6p) (5 – 7p) (4 - 5 p) (10 - 13p) 3. Củng cố bài học, giao nhiệm vụ về nhà (2 phút) Chào sinh viên Giới thiệu người dự Điểm danh Phát vấn: Nhận xét, kết luận Phát vấn Dẫn nhập Giới thiệu mục tiêu, cấu trúc bài học Phát vấn Kể chuyện Phát vấn Kết luận Lấy ví dụ (Hình minh họa) - Kết luận - Lấy ví dụ ( Hình minh họa) Chốt Chuyển ý Kết luận Chốt Chuyển ý Kết luận Phát vấn Chốt Chuyển tiếp Kết luận Phát vấn Thảo luận nhóm ( 2 – 3người) Thời gian 2 phút - Chốt - Tóm lại - Đưa ra tình huống Kết luận - Ra bài tập củng cố - Giao nhiệm vụ về nhà - Nghi thức sư phạm - Thông tin về người dự: +Th.s. Phạm Thanh Hải +… Danh sách lớp Câu hỏi: Tiết trước các bạn đã hiểu tâm lý người là gì nào? Kết luận: Tâm lý người là chức năng của não, là sự phản ánh hiện thực khách quan vào não người thông qua chủ thể (lăng kính chủ quan) Câu hỏi: Như vậy, điều kiện cần và đủ để có tâm lý là gì? Để có tâm lý thì điều kiện cần là có não hoạt động bình thường và điều kiện đủ là có hiện thực khách quan Vấn đề: Vậy, tâm lý người và tâm lý con vật phân biệt nhau cơ bản ở điểm nào? Tâm lý có chức năng như thế nào đối với hoạt động của con người? Chương 1: Tâm lý học là một khoa học 1.2.Bản chất của hiện tượng tâm lý người 1.2.2. Bản chất hiện tượng tâm lý người c. Tâm lý người có bản chất xã hội - lịch sử 1.2.3. Chức năng của tâm lý c. Tâm lý người có bản chất xã hội - lịch sử Bản chất xã hội - Tâm lý người khác xa về chất so với tâm lý của một số động vật ở chỗ: Tâm lý người có bản chất xã hội và mang tính lịch sử. Thể hiện: - Bạn nào đã từng xem phim, đọc tiểu thuyết hay chơi game Tarzan có thể kể ngắn gọn về nhân vật này cho cả lớp nghe nào? Tóm tắt: Tarzan - Hãy thử hình dung xem nếu như đoàn thám hiểm không đến thì Tarzan sẽ như thế nào? Tarzan có còn bản tính người không? - Nếu như đoàn thám hiểm không đến thì Tarzan sẽ mãi hoang dã như vậy, sẽ không thể lấy lại bản tính người của mình. Câu hỏi: Vì sao? Gợi ý: + Tâm lý người có nguồn gốc là gì? Gồm những yếu tố nào? + Yếu tố nào quyết định tâm lý? + Yếu tố xã hội có tác động gì đến yếu tố tự nhiên không? Nếu có thì tác động như thế nào? Cho ví dụ minh họa Kết luận: + Nguồn gốc tự nhiên ảnh hưởng đến tâm lý, yếu tố xã hội là quyết định, thể hiện qua: Các quan hệ (kinh tế – xã hội, đạo đức, pháp quyền, quan hệ con người với con người). Các mối quan hệ xã hội đó quyết định bản chất tâm lý người. Ví dụ: Chuyện em bé sói là 2 chị em cô gái sống chung với đàn sói đã nhiều năm trong rừng ở Ấn Độ, vào năm 1920. Một mục sư đã tìm thấy, đưa 2 cô gái về nuôi ở một trại cô nhi và đặt tên cho cô gái lớn độ 7, 8 tuổi là Kamala còn cô gái 6 tuổi là Amala. Mặc dầu được nuôi nấng và chăm sóc tận tình, 2 cô gái sói vẫn không bỏ được tính sói. Chúng gần như ngủ suốt ngày và đi tìm thức ăn lúc chạng vạng tối. Chúng làm tất cả mọi người kinh ngạc vì chạy bằng cả bốn chân tay, thỉnh thoảng lại hú lên như sói và luôn lẩn tránh ánh sáng mặt trời. Đôi mắt chúng nhìn trong bóng đêm có vẻ tinh nhạy hơn mắt người thường. Chúng cũng khiến mọi người khiếp sợ bởi cách tợp nước bằng lưỡi và ý thích ăn thịt sống, kể cả thịt đã thối rữa hơn là rau và thức ăn làm từ ngũ cốc. Chúng tránh làm bạn với người nhưng lại thích chơi với lũ chó trong cô nhi viện. Chỉ một năm sau Kamala chết vì cuộc sống không thích hợp, còn Amala thì chết 10 năm sau đó. Suốt trong 10 năm chăm sóc nuôi dạy, Amala đã tập được nhiều tính người như tự mặc áo mặc quần, ăn uống và tập đọc tuy nhiên thỉnh thoảng vẫn có ý muốn như trốn chạy vào rừng... Năm 1988 ở cả nước Đức bàng hoàng trước sự xuất hiện của một cậu bé người chó. Nguyên do của vấn đề này đó là do một cặp vợ chồng quá mải mê công việc tới mức không thể chăm sóc con cái thay vào đó chú chó lâu năm của gia đình đã hàng ngày làm thay nghĩa vụ làm cha mẹ của cặp vợ chồng này và ngày qua ngày chăm sóc cậu bé người chó khiến cậu bé càng lớn càng có các hoạt động giống chó Năm 2009, cô bé có tên Natasha thuộc vùng Siberia. Trong suốt 5 năm, cô bé được chó, mèo nuôi dưỡng và chưa từng được ra bên ngoài do vậy không thể nói tiếng người mà chỉ có thể sủa giống hệt chó. Người thú có cuộc sống kéo dài nhất là cậu bé người khỉ John Sebunya, cậu đã được lũ khỉ đầu chó nuôi từ năm lên 4 tuổi. Năm 1991, cậu được phát hiện tại Uganda khi đang đánh đu trên những cành cây. Sau đó một tổ chức cứu trợ trẻ em mồ côi đã nhận nuôi John. Cậu được dạy chữ, học nói và hòa đồng dần với cộng đồng dân cư bản địa. Ngày 13/10/1999, trong chương trình Bằng chứng sống (Living Proof) mang tên Cậu bé sống cùng bầy khỉ (The Boy who Live with Monkeys) của đài truyền hình BBC, John đã kể lại quãng thời gian sống trong rừng sâu: "Tôi chỉ có thể nhớ lại được vài sự kiện khi tôi sống giữa lũ khỉ đầu chó. Thức ăn của tôi chủ yếu là dế, trứng đà điểu, quả lê gai, ngô xanh và mật ong rừng. Tôi đi bằng cả bốn chân tay và ngủ trong bụi rậm hoàn toàn trần trụi. Một ngày nọ tôi đang đi tìm thức ăn cùng với đồng bọn thì bị hai cảnh sát bắt". Hiện, John đang có một cuộc sống vui vẻ trong Trung tâm cứu trợ nhân đạo tại Kampala, Uganda. + Xã hội Tự nhiên: xã hội hóa Ví dụ: ăn , uống Con vật : Ăn thức ăn sống, dùng móng vuốt Cúi xuống uống nước Con người: Ăn chín uống sôi, dùng bát, ly, đũa, dao, thìa… Tâm lý người có nguồn gốc xã hội Câu hỏi: Theo các trường hợp ở trên, nếu như con người “đói giao tiếp”, không hoạt động theo kiểu người thì sẽ không có tâm lý người. Nghĩa là: + Tâm lý người là sản phẩm của hoạt động và giao tiếp của con người trong xã hội: với tư cách là chủ thể xã hội, (chủ thể hoạt động, sáng tạo), tâm lý con người là sản phẩm của con người. Vì vậy, tâm lý con người mang dấu ấn của xã hội lịch sử, của con người. Ví dụ: Các bạn muốn hình thành năng lực giảng dạy tốt thì cần phải làm gì? Học tập Hoạt động có ý thức Hỏi thầy cô, bạn bè những điều khó Giao tiếp… Chỉ có con người mới có Ví dụ: con ong, con chim xây tổ… theo bản năng “Một con ong thợ giỏi nhất cũng không bằng người kiến trúc sư tồi nhất” Phương thức để hình thành và phát triển tâm lý là phương thức xã hội Ví dụ: Việt Nam: Văn hóa nông nghiệp: tiểu nông Khác với văn hóa công nghiệp phương Tây Tâm lý người Huế khác tâm lý người Sài gòn… +Tâm lý của mỗi cá nhân là kết quả của quá trình lĩnh hội kinh nghiệm xã hội, nền văn hóa xã hội, thông qua quá trình: học tập, vui chơi, giải trí, giao tiếp… Trong đó giáo dục giữ vai trò chủ đạo, các hoạt động và giao tiếp có tính quyết định. Câu hỏi: Lấy ví dụ minh họa? Nội dung tâm lý người: chịu sự quy định của vốn kinh nghiệm xã hội, nền văn hóa xã hội Như vậy, bản chất xã hội của tâm lý người thể hiện ở ba mặt: Nguồn gốc xã hội, phương thức xã hội, nội dung xã hội Câu hỏi: Xã hội Việt Nam phát triển từ nền văn hóa nông nghiệp tiến lên nền văn hóa công nghiệp thì tâm lý con người có thay đổi không? Tính lịch sử + Tâm lý người hình thành và phát triển cùng với sự phát triển của lịch sử, cá nhân, của dân tộc và cộng đồng. Tâm lý người chịu sự chế ước bởi tính lịch sử của cá nhân và của cộng đồng. Câu hỏi: Lấy ví dụ minh họa? Ví dụ: + Tư duy của cá nhân chịu sự chi phối bởi lịch sử cá nhân và cộng đồng. Tư duy bây giờ khác với tư duy thời trẻ thơ, tư duy thời bao cấp khác tư duy thời mở cửa + Phụ nữ Việt Nam xưa khác nay + Quan niệm về tình yêu, hôn nhân ngày nay khác thời phong kiến… Bài học vận dụng Câu hỏi: Từ bản chất XH –LS của tâm lý người, hãy rút ra bài học vận dụng cho bản thân? - Từ những luận điểm trên cần chú ý: + Nghiên cứu môi trường xã hội, nền văn hóa xã hội, các quan hệ xã hội mà người đó sống và hoạt động. + Cần tổ chức các hoạt động dạy học - giáo dục, cũng như hoạt động chủ đạo của từng lứa tuổi khác nhau cho phù hợp. Giúp con người lĩnh hội nền văn hóa để hình thành và phát triển tâm lý. Tóm lại, khi xét bản chất hiện tượng tâm lý người có thể phân tích theo 3 phương diện. - Về nội dung: tâm lý người là sự phản ánh thế giới khách quan thông qua lăng kính chủ quan (chủ thể). - Về cơ chế: Tâm lý người diễn ra theo cơ chế phản xạ của não. - Về bản chất: Tâm lý người có bản chất XH và mang tính lịch sử. 1.2.3. Chức năng của tâm lý. - Nội dung tình huống: Mỗi hành động, hoạt động của tâm lý đều do“cái tâm lý” điều hành, được biểu hiện qua 3 mặt sau: - Chức năng định hướng cho hoạt động: Chính nhờ có phương hướng hoạt động mà con người hành động có mục đích, có động cơ. Tâm lý là một động lực thúc đẩy con người để đạt mục đích đề ra. Ví dụ: Mong muốn ra trường có bằng đỏ: đề ra mục tiêu cho từng kỳ, đề ra phương pháp học hiệu quả :thôi thúc con người hành động có hiệu quả - Tâm lý điều khiển, kiểm tra quá trình hoạt động: bằng chương trình kế hoạch, phương thức tiến hành hoạt động làm cho hoạt động của con người có ý thức đem lại hiệu quả nhất định. Ví dụ: Trong quá trình học, luôn xem xét xem mình học như vậy đã đúng theo kế hoạch chưa để điều khiển theo định hướng ban đầu - Tâm lý giúp con người điều chỉnh hoạt động cho phù hợp với mục tiêu đã xác định, đồng thời làm cho hoạt động của con người phù hợp với hoàn cảnh thực tế cho phép Ví dụ: Sau khi hoàn thành 3 năm học, đánh giá mức độ đạt được mục tiêu, điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Nhờ có các chức năng trên mà tâm lý giúp con người không chỉ thích ứng với hoàn cảnh khách quan mà còn nhận thức cải tạo, và sáng tạo ra thế giới, qua đó con người cải tạo chính bản thân mình. - Chào giáo viên - Lắng nghe - Báo cáo tên các thành viên vắng - Nhớ lại, trả lời - Suy nghĩ, trả lời - Lắng nghe - Chuẩn bị tâm thế - Lắng nghe, ghi chép đề mục - Nhớ lại, trả lời - Suy nghĩ, trả lời - Lắng nghe, quan sát, ghi chép - Liên hệ thực tiễn, tự lấy thêm ví dụ minh họa - Lắng nghe, tiếp nhận, tự lấy thêm ví dụ minh họa - Quan sát, tiếp nhận, lắng nghe, liên hệ thực tiễn, tự lấy thêm ví dụ minh họa - Tiếp nhận, lắng nghe, liên hệ thực tiễn, tự lấy thêm ví dụ minh họa - Ghi chép - Suy nghĩ, huy động tri thức thực tiễn, trả lời cho ví dụ - Lắng nghe, tiếp nhận, ghi chép - Suy nghĩ, huy động tri thức thực tiễn, trả lời cho ví dụ - Tiếp nhận yêu cầu, thảo luận - Suy nghĩ, huy động tri thức thực tiễn, trả lời cho ví dụ - Lắng nghe, tiếp nhận, ghi chép 4. Tổng kết giờ dạy (1 phút) - Ưu điểm - Nhược điểm - Phương hướng