Bài giảng Tâm lý học nhân cách

TÂM LÝ HỌC NHÂN CÁCHThs. Phạm thị Xuân CúcMỤC TIÊU:Nêu khái niệm về nhân cách, các khái niệm có liên quan & các đặc điểm của nhân cáchTrình bày sự hình thành & phát triển nhân cách, các yếu tố ảnh hưởngTrình bày các thuộc tính của nhân cáchỨng dụng vào thực tế LSI. KHÁI NIỆM CHUNGCON NGƯỜI:Bao gồm ytố SVật & cả ytố XHChỉ mọi cá thể: từ trẻ sơ sinh  người trưởng thành từ người chậm phát triển về trí tuệ  bậc tài ba lỗi lạc2. CÁ NHÂN: Chỉ con người riêng lẻ, cụ thể; gồm 2 mặt: sinh học & XH tâm lý.Mặt sinh học: ytố BS-DTMặt XH: h.th quan hệ XH Mặt tâm lý: là những nét h.th tlý ổn định như: năng lực, nhu cầu, tính cách3. CÁ TÍNH:Những đđ thể trạng & tlý độc đáo, ko lập lại ở người khácHình thành dựa trên cs tố chất DT, dưới ảnh hưởng của GD, hoàn cảnh sống & HĐ cá nhân4. NHÂN CÁCH: Khi xem xét 1 con người với tư cách là thành viên của 1 XH nhất định, là chủ thể các mối q.hệ XH, giao tiếp & HĐ có ý thức  nhân cách của người đó1số khái niệm về nhân cách: NC là tư cách & phẩm chất của con người, là toàn bộ những phẩm chất về ĐĐ & tlý của cá nhân được hình thành & phát triển trong XH. NC là toàn bộ những đđiểm, phẩm chất tlý đã ổn định của cá nhân qui định giá trị XH & hành vi XH của người đó NC laø kieåu suy nghó, CG & haønh vi ñaëc tröng cho loái soáng & caùch thích nghi cuûa rieâng töøng ngöôøi; do nhöõng ytoá theå traïng, mtr gaén vôùi söï phaùt trieån cuûa caù nhaân & nhöõng kno trong XH hình thaønh neân.CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA NHÂN CÁCH:Tính ổn định, bền vữngTính thống nhấtTính tích cựcTính giao lưu Tính oån ñònh, beàn vöõng: NC phaûi laø nhöõng neùt tlyù ñieån hình, oån ñònh & beàn vöõng trong 1khoaûng t.gian daøi, trong hoaøn caûnh nhaát ñònh; ko phaûi laø h.töôïng ngaãu nhieân, nhaát thôøi.Sự k.hợp các h.t tlý x.h được t.hợp lại, dần dần h.th nét tlý ổn định  đặc điểm ổn định  NCDự kiến trước h.vi của 1 NC Tính thoáng nhaát: Nhöõng neùt tlyù trong NC coù moái l.quan maät thieát, chaët cheõ vôùi nhau thaønh 1 heä thoáng taïo neân tính thoáng nhaát cuûa NC NC ko phải là dấu cộng của nhiều thuộc tính, phẩm chất riêng lẻ mà là 1ht thống nhất  mỗi nét NC đều l.quan ko tách rời với nét NC khác  Cần GD con người như 1NC hoàn chỉnh Tính tích cöïc: NC laø nhöõng phaåm chaát tlyù giuùp con ngöôøi giöõ vai troø chuû theå tích cöïc trong caùc moái q.heä XH, trong HÑ, giao löu. Noù qui ñònh h.vi XH & g.trò XH cuûa caù nhaân.Thể hiện ở những HĐ muôn màu muôn vẻ & đa dạng  biến đổi, cải tạo TG xq, cải tạo bản thân & những đặc trưng tlý của mình.Con người sống  con người HĐ  NC phát triểnNguồn gốc tính tích cực/NC là nhu cầu Tính giao löu: Giöõa caùc caù nhaân coù söï giao löu, taùc ñoäng, aûnh höôûng laãn nhau, töø ñoù töøng NC daàn daàn tröôûng thaønh & hoaøn thieän hôn.Qua giao lưu cá nhân lĩnh hội các chuẩn mực ĐĐ & HT giá trị của XHQua giao lưu mỗi cá nhân được đ.giá, được nhìn nhận theo quan điểm của XHKo có nhu cầu giao lưu & sự HĐ tập thể với MĐ nhất định ko có ngôn ngữ, ko có LĐII. CẤU TRÚC CỦA NHÂN CÁCH:Kiểu phổ biến hiện nay:Gồm 4 thuộc tính tlý điển hình:Xu hướngNăng lựcTính khíTính cáchXU HƯỚNG: Chiều hướng phát triển của 1 cá nhân, là những ytố tlý thúc đẩy bên trong; khiến ý thức & h.vi của cá nhân nghiêng về hướng này mà ko theo hướng khác2. NĂNG LỰC: Cho biết khả năng có thể làm được gì? Mức độ nào? Chất lượng ra sao? Năng lực là những phẩm chất tlý giúp cho cá nhân thực hiện được xu hướng mà mình đã chọn lựa.3. TÍNH KHÍ: B.hiện ở tốc độ, nhịp độ & c.độ của các động tác cấu thành h.vi & HĐ; nói lên h.thức b.hiện HĐ của cá nhân.4. TÍNH CÁCH: H.thống thái độ ổn định đ/v hiện thực xq & cung cách h.vi của cá nhân. Tính cách nói lên nội dung tlý, ĐĐ của cá nhân.B. Cấu trúc NC gồm 3 lĩnh vực cơ bản:Nhận thứcRung cảmÝ chíC. Cấu trúc NC gồm 2 tầng:Tầng nổi: ý thức, sự tự ý thức & ý thức nhómTầng sâu: tiềm thức & vô thức.D. Cấu trúc NC gồm 2 mặt thống nhất:ĐứcTàiIII. SỰ HÌNH THÀNH & PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCHSỰ H.THÀNH & PH.TRIỂN NHÂN CÁCH:Khi mới sinh  chưa có NC. Khi ý thức ph.triển đến 1mđộ nhất định thì NC mới bđầu h.thành & ph.triển dần trong CS.Sự h.thành & ph.triển NC ko diễn ra tuần tự, đều đặn, mà có nhiều biến động: có tkỳ b.th, tkỳ đột biến, tkỳ rất phức tạp Xeùt veà maët tlyù: Söï h.thaønh NC laø söï keát hôïp caùc h.töôïng tlyù trong ñôøi soáng haøng ngaøy, caùc h.töôïng tlyù x.hieän trong CS ñöôïc toång hôïp laïi & daàn daàn h.thaønh nhöõng neùt tlyù oån ñònh taïo neân nhöõng ñaëc ñieåm oån ñònh cuûa con ngöôøi  Nhaân caùchKhi mới sra mtr & cơ thể trẻ là1 → tđ của mtr: đói, rét, đau đớn  trẻ nhận biết được dấu hiệu tồn tại của bản thân.Sự tx giữa cơ thể trẻ & mẹ, sự tự VĐ, HĐ của trẻ  xung động TK từ các bộ phận/cơ thể  ttin phản hồi trong.Thí nghiệm “đói CG”- W.Heron, B.K. Doane, T.H. Scott  ko nhận được mức k’t’ th.hợp, sẽ ko có sự cảm nhận bth về sự tồn tại của cơ thểGđ đầu phát triển NC nếu trẻ ko nhận được mức k’t’ th.hợp  NC bị lệch lạcR.Spitz  “HC nằm viện”, “HC tách mẹ”Qtr VĐ, HĐ tự phát, HĐ sờ mó của trẻ  l.quan ttin phản hồi trong. Mặt khác các HĐ này  tạo biến đổi trong mtr với những kq có thể nhìn, nghe, sờ thấy  ttin phản hồi ngoài.B. CÁC YTỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ H.THÀNH & PH.TRIỂN NHÂN CÁCH: Yếu tố bẩm sinh, di truyền: tiền đề, cs vật chất & đk cho sự h.thành & ph.triển NC. Yếu tố xã hội: có vai trò rất q.trọng 1. Yếu tố giáo dục 2. Yếu tố hoạt động 3. Yếu tố giao tiếpYếu tố giáo dục: giữ vai trò chủ đạoVạch ra chiều hướng cho sự h.thành & ph.triển NC.Bù đắp những thiếu hụt từ BS, DT hay do bệnh tậtUốn nắn những phẩm chất tlý xấu, giúp cá nhân ph.triển theo hướng mong muốn của XH.H.dẫn trẻ em lĩnh hội những kno lịch sử XH để biến thành tlý riêng của cá nhân mình 2. Yếu tố hoạt động: qđịnh tr.tiếp sự h.thành & ph.triển NCTạo ra của cải VC & TT phong phú cho XH.Tích lũy tri thức, kno h.thành & hoàn thiện kỷ năng, kỷ xảoH.thành ph.chất tlý phù hợp với ycầu XH.Làm bộc lộ các đ.điểm của NC: tài năng, đạo đức, xu hướngtrong qtr HĐ.Hoàn thiện chức năng, cơ chế p.ánh tlý.T.hiện các vai trò, ch.năng XH, giúp khẳng định NC.3. Yếu tố giao tiếp: đóng v.trò cbản q.định sự h.thành & hoàn thiện nhân cách:Trao đổi t.tin, kno với nhau để ph.triển NC.H.thành ý thức & sự tự ý thức.Có đk tiếp xúc, tìm hiểu về hoàn cảnh tâm tư, giúp tâm hồn rộng mở & nhân hậu hơn.IV. CÁC THUỘC TÍNH CỦA NHÂN CÁCH:XU HƯỚNG:Nói lên ý muốn vươn tới của con người, thúc đẩy con người HĐ theo 1 mục tiêu nhất định.Xu hướng b.hiện ở nhiều mặt: nhu cầu, hứng thú, lý tưởng, TGQNhu cầu:Là những đòi hỏi con người cần được thỏa mãn  tồn tại & ph.triển, là sự p.ánh vào bộ não con người cái mà người đó cảm thấy cần thiết.Kích thích con người HĐ, buộc phải vươn tới 1 đ.tượng nhất định. N.cầu thể hiện càng mạnh thì HĐ đáp ứng cho n.cầu đó diễn ra càng kiên quyết & có hiệu quả. Tùy vào đk KT-XH, tr.độ nhận thức, tuổi đờicon người có các n.cầu ≠ Khi n.cầu c.bản ko được đáp ứng sẽ ả.h đến q.tr phát triển (vd: trẻ mồ côi)MỘT SỐ NHU CẦU CỦA CON NGƯỜISinh lýSự yên ổn, an toànTình cảmSự tự trọngTự thể hiệnĐược đánh giáNHU CẦU CƠ BẢN CỦA BỆNH NHÂNVIRGIRIA HENDERSON – U.SThở bình thườngĂn thỏa đángThải trừ qua mọi đường bài tiếtHĐ & duy trì tư thế đứng nằm, ngồi, đi lại, di chuyểnNgủ & nghỉ ngơiMặc & thay quần áoDuy trì nhiệt độ cơ thểNHU CẦU CƠ BẢN CỦA BỆNH NHÂNVIRGIRIA HENDERSON – U.S8. Giữ cơ thể sạch sẽ9. Tránh những nguy hiểm trong môi trường10. Chia sẻ vui buồn11. Tôn trọng niềm tin cá nhân12. Ý thức muốn hòan thành công việc13. Tham gia giải trí14. Biết phát hiện & đáp ứng tính hiếu kỳ để phát triển bình thường 2. Hứng thú: Là thái độ đặc thù/ cá nhân đ/v đối tượng nào đó, nó vừa có YN q.trọng trong ĐS & đem lại sự hấp dẫn về mặt tình cảm. Vai trò của hứng thú: Làm tăng hiệu quả của q.tr nhận thức.Làm nảy sinh khát vọng hành động, sáng tạo, tăng sức làm việc Hứng thú t.đổi dần theo qtr ph.triển con người, những hứng thú nông cạn  s.sắc & bền vững. Hứng thú & n.cầu k’t’ con người HĐ, trao dồi kiến thức kỹ năng mới.Tùy tuổi đời có hứng thú ≠ chơi thể thao, đọc sách, xem filmHứng thú càng nhiều  NC phong phú, dễ thích nghi với CS3. Lý tưởng: Nét đặc trưng q.trọng của xu hướng Mục tiêu cao đẹp được p.ánh vào bộ não bằng những h.ảnh mẫu mực & hoàn chỉnh  khao khát đạt được & cố gắng noi theo lôi cuốn mạnh mẽ toàn bộ CS cá nhân  HĐ vươn tới nóChức năng của lý tưởng: X.định m.tiêu & chiều hướng ph.triển cá nhân. Là động lực thúc đẩy, điều khiển toàn bộ HĐ của con người. Trực tiếp chi phối sự h.thành & ph.triển tlý cá nhân.Nếu lý tưởng ko phù hợp năng lực bản thân & hoàn cảnh cụ thể ả.h qtr NC & sự thích nghi trong CS4. Thế giới quan:h.thống những q.điểm về TN, XH & bản thân Định hướng cho các HĐ của mỗi cá nhânCon người HĐ theo cách nhìn, cách suy nghĩ của mình. 5. Niềm tin: Lòng tin tưởng sâu sắc & có cơ sở về sự việc hay lý tưởng mà cá nhân đó đang vươn tới trong CSB. NĂNG LỰC: Là tổng hợp các thuộc tính độc đáo về thể chất & tlý  ĐK để t.hiện có kq tốt các HĐ nhất định. Các mức độ của năng lực: 1. Mức năng lực thông thường 2. Mức tài năng 3. Mức thiên tài Năng khiếu Phaân loaïi:Naêng löïc chung:Naêng löïc trí tueäÑ.baûo caù nhaân naém ñöôïc tri thöùc & t.hieän nhöõng HÑ chung deã daøng & coù h.quûaCô sôû cuûa baát kyø naêng löïc chuyeân bieät naøoNaêng löïc chuyeân bieät: Naêng löïc chuyeân moân veà töøng ngaønh ngheà.C. KHÍ CHẤT:L.quan mật thiết giữa sinh lý - giải phẫu -tâm lýSự b.hiện về mặt cường độ, tốc độ, nhịp độ của các HĐ tlý trong những h.vi cử chỉ, cách nói năng của cá nhânPHÂN LOẠI KHÍ CHẤTTheo HYPPOCRATETheo PAVLOV1. Kieåu linh hoaïtMaïnh – caân baèng - nhanh2. Kieåu bình thaûnMaïnh – caân baèng – chaäm3. Kieåu noùng naûyMaïnh – ko caân baèng4. Kieåu öu töKieåu yeáuKhí chất hoạt: (đa huyết chất) Ưu điểm:Năng động, linh hoạt, thích ứng nhanh & dễ dàng đ/v b.đổi xqTiếp thu nhanh, HĐ hăng hái, xông xáo, đạt kq caoLạc quan, tự tin, vui tính, cởi mở  dễ thiết lập mối q.hệ Nhược điểm: hơi vội vàng, thiếu kiên trìTình cảm thiếu sâu sắc, ko bền vữngHay thay đổi Thích hợp với công việc đòi hỏi cđộ HĐ mạnh, xử trí linh hoạt2. Khí chất nóng: chất mật vàng Ưu điểm:Sinh lực dồi dào, b.hiện tlý rất mãnh liệtÝ chí mạnh bạo, thẳng thắnSôi nổi, táo bạo trong công việcDám nhận n.vụ nặng nề, k.khăn, nguy hiểmNhược điểm:P.ứng tlý thiếu cân bằng, dễ bị k’t’Khó kiềm chế bản thân, dễ cáu gắtDễ xúc động & bi quan thất vọnghay HĐ xốc nổi thiếu bình tĩnh3. Khí chất trầm: bạch huyết chất Ưu điểm:Tlý bền vững, sâu sắcTận tình, cần cù & chăm chỉ trong công việcBình tĩnh, kiên trì, thận trọng & chu đáoTác phong điềm đạm, chín chắn, tự chủ caoGiữ được qui tắc sống đặt ra & giao thiệp đúng mứcNhược điểm: Thiếu linh hoạtChậm thích nghi với mtr x.quanhHĐ chậm, ko cởi mởDễ bỏ lỡ thời cơ4. Khí chất ưu tư: chất mật đenƯu điểm:Ko vội vàng hấp tấp, kiên trì chịu đựngTìm hiểu sâu xa mọi sự việcQ.hệ t.cảm tế nhị, sâu sắc & bền vững Nhược điểm: yếu đuối, ủy mỵ, trầm lặng, ko thích giao thiệpHay ưu tư lo lắng, buồn rầuHĐ tlý bị kiềm chế, p/ứ chậm chạpHay e ngại, sợ sệt, khó thích nghi với th.đổi mtr Khí chất làm cho cách biểu lộ t.cảm của mỗi người có 1 sắc thái khác nhau.Khí chất còn biểu lộ trong tác phong cử chỉ, ngôn ngữ có thể ảnh hưởng tới năng lực & phong thái cá nhânD. TÍNH CÁCH: Là thuộc tính tlý phức hợp, đặc trưng & điển hình /cá nhân P.ánh h.th t.độ /cá nhân đ/v TGQ x.qB.hiện qua h.vi, cử chỉ, cách nói năngH.thành & ph.triển tùy ĐK sinh sống & GDĐạo đức q.định bản chất/tính cách con ngườiVai trò của tính cách: bộ mặt đđức của cá nhânnòng cốt của CS tlý cá nhâncsở ph.triển các thuộc tính tlý khác Thái độ & h.vi là 2 mặt/tính cách. HT th.độ cá nhân q.định sự b.hiện của ht h.vi. Ngược lại rèn luyện đúng mức ht h.vi sẽ ả.h tốt đến sự h.thành ht t.độKẾT LUẬNN.cứu cấu trúc NC trước bệnh & những t.đổi do ả.h btậtĐối chiếu các t.đổi ấy với t/c các tổn thương GPBL  biết b.chất bệnh & điều trị 1cách toàn diện