Bài giảng Thân não, tiểu não

THÂN NÃO, TIỂU NÃOThS. Hoàng Minh TúMỤC TIÊUMô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của hành nãoMô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của cầu nãoMô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của trung nãoMô tả vị trí, hình thể ngoài và hình thể trong của tiểu não. Mô tả não thất tư.ĐẠI CƯƠNGPhần não sau phát triển với thành lưng bị toác rộng hình trám (để tạo thành não thất IV) được gọi là trám não. Trám não bao gồm hành não, cầu não và tiểu não vây quanh não thất IV. Mặt khác cầu não, hành não, trung não lại nằm trên một trục nên chúng được gọi chung là thân não.HÀNH NÃOHành não nhỏ nhưng là phần rất quan trọng của hệ thần kinh vì chứa các trung tâm quan trọng như trung tâm hô hấp, trung tâm tim mạch, trung tâm chế tiết và chuyển hoá.Ở dưới, hành não liên tục với tuỷ sống, ở trên liên tục với cầu não. Mặt ngoài hành não có các khe và rãnh giống như ở tuỷ sống. Các khe rãnh này chia dọc mỗi nửa hành não thành ba phần: - Phần trước là một khối lồi nằm kề với khe giữa - trước gọi là tháp hành. - Phần bên nằm giữa rãnh bên - trước và rãnh bên - sau, nửa dưới của phần này giống như thừng bên ở tuỷ sống nhưng nửa trên phình to thành trám hành. Đoạn rãnh bên - trước nằm trước trám hành là rãnh trước trám, nơi chui ra của thần kinh hạ thiệt (dây XII). Đoạn rãnh bên - sau nằm sau trám hành là rãnh sau trám, nơi chui ra của các thần kinh thiệt hầu (dây IX), lang thang (dây X) và phụ (dây XI). - Đầu trên hành não ngăn cách với cầu não bằng rãnh hành - cầu, có các thần kinh vận nhãn ngoài (dây VI), mặt (dây VII) và tiền đình ốc tai (dây VIII) đi ra.KHE GIỮARÃNH TRƯỚC TRÁMCẦU NÃOTHÁP HÀNHTRÁM HÀNHRÃNH SAU TRÁMRÃNH BÊN TRƯỚCRÃNH BÊN SAURÃNH HÀNH CẦUVIVIIVIIIIXXXIXIIHÀNH NÃOPhần sau hành não nằm giữa rãnh bên - sau và rãnh giữa - sau: ở phía dưới có bó chêm và củ chêm, bó thon và củ thon; ở phía trên có cuống tiểu não dưới.CUỐNG TN TRÊN, GIỮACUỐNG TN DƯỚIRÃNH GIỮA SAURÃNH BÊN SAUCỦ THONBÓ THONCỦ CHÊMBÓ CHÊMHÌNH THỂ TRONG HÀNH NÃOChất xám: gồm các nhân TKNhân thon và nhân chêmNhân các dây thần kinh sọ: nhân thần kinh XII, nhân hoài nghi (nhân vận động của các dây IX, X và XI), nhân tuỷ thần kinh V (nhân cảm giác), nhân bó đơn độc (nhân cảm giác của các dây VII, IX và X); nhân lưng thần kinh XMột số nhân khác: nhân trám chính, nhân lưới. VVIIVIIIVIINHÂN HOÀI NGHIXXIINHÂN BÓ ĐƠN ĐỘCHÌNH THỂ TRONG HÀNH NÃOChất trắng: 3 loại sợi Các sợi từ tuỷ sống đi lên trong các dải: tủy - đồi thị, tủy - tiểu não, bó thon và bó chêm. Các sợi từ những tầng não ở cao hơn đi xuống hành não hoặc xuống tủy sống qua hành não. Các sợi liên hợp đi trong hai bó: bó dọc giữa và bó dọc sau.CẦU NÃOLà phần tiếp theo của hành não, ngăn cách với hành não bởi rãnh hành cầu. Phía trên, cầu não ngăn cách với cuống đại não (trung não) bởi rãnh cầu cuống.Giữa mặt trước cầu não có rãnh nền chứa động mạch nền, ở hai bên có thần kinh sinh ba (dây V). RÃNH CẦU CUỐNGCẦU NÃORÃNH HÀNH CẦUV1,2,3CUỐNG NÃORÃNH NỀNCẦU NÃOMặt trước cầu não nằm trên mỏm nền xương chẩm, mặt sau ngăn cách với tiểu não bởi thất não IV. NỀN X. CHẨMTIỂU NÃONÃO THẤT IVCẦU NÃOÐặc trưng của cầu não là các sợi chạy ngang ở mặt trước, rồi ra sau tạo thành hai cuống tiểu não giữa để nối với tiểu não.CUỐNG TN GIỮACÁC SỢI CHẠY NGANGCỦ CHÊMHÌNH THỂ TRONG CẦU NÃOCầu não có hai phần: nền ở trước và trần ở sau- Phần nền chứa các sợi dọc, các sợi ngang và các nhân cầu. HÌNH THỂ TRONG CẦU NÃOPhần trần: có chất xám và chất trắng:+ Chất xám gồm nhân của các thần kinh sọ từ V đến VIII: nhân cảm giác chính và nhân vận động của dây V; nhân vận động dây VI; các nhân dây VII như nhân mặt, nhân nước bọt trên, nhân lệ tỵ, nhân bó đơn độc; các nhân dây VIII như nhân tiền đình, nhân ốc tai; ngoài ra còn có nhân trám trên và các nhân lưới. + Chất trắng có các liềm: liềm bên, liềm giữa, liềm tủy, liềm sinh ba. VVIIVIIIVIINHÂN HOÀI NGHIXXIINHÂN BÓ ĐƠN ĐỘCVITRUNG NÃONối tiếp cầu não ở dưới và gian não ở trên, mặt ngoài có thần kinh vận nhãn (dây III), ròng rọc (dây IV) chui ra. Trung não chia làm hai phần: Phần bụng là cuống đại não RÃNH CẦU CUỐNGCẦU NÃORÃNH HÀNH CẦUV1,2,3CUỐNG NÃORÃNH NỀNTRUNG NÃOPhần lưng là mái trung não, ở đây có củ não sinh tư: hai gò não trên và hai gò não dưới. Gò trên là trung tâm dưới vỏ của thị giác nối với thể gối ngoài qua cánh tay gò trên. Gò dưới là trung tâm dưới vỏ của thính giác nối với thể gối trong qua cánh tay gò dưới.Giữa hai phần có cống não nối giữa não thất III và não thất IV.CUỐNG TN TRÊN, GIỮACUỐNG TN DƯỚIRÃNH GIỮA SAURÃNH BÊN SAUCỦ THONBÓ THONCỦ CHÊMBÓ CHÊMHÌNH THỂ TRONG TRUNG NÃOTrung não có hai phần: cuống đại não ở trước và mái trung não ở sau. - Cuống đại não gồm hai phần ngăn cách nhau bởi chất đen: trước là nền cuống , sau là trần trung não.+ Nền cuống đại não: là phần chất trắng nằm trước chất đen+ Trần trung não: chất xám gồm: chất xám trung tâm; nhân vận động dây IV; nhân vận động dây III và các nhân vận nhãn phụ (đối giao cảm) ở trước chất xám trung tâm. Các nhân khác là nhân trung não thần kinh V, nhân đỏ và các nhân của cấu tạo lưới.- Mái trung não chủ yếu chứa chất xám: các nhân gò dưới và các tầng xám của gò trên.TIỂU NÃOTiểu não nằm trong hố sọ sau, ngăn cách với mặt dưới sau của đại não bởi lều tiểu não. Mặt dưới và sau nằm trên hố tiểu não của trai chẩm, mặt trước dính vào thân não bởi ba đôi cuống tiểu não: trên, giữa và dưới; đồng thời ngăn cách với hành não và cầu não bởi não thất IV.KT 5 x 6 x 10 cm, nặng 140 - 150 gr, nam nặng hơn nữ.NÃO THẤT IVLỀU TIỂU NÃOCUỐNG TIỂU NÃOLƯỠI ITT TRƯỚC IICỤC XLƯỠI GÀ IXTHÁP VIIICỦ VII BCHẾCH VILÁ VII ATT SAU IIIĐỈNH TRƯỚC IVĐỈNH SAU VTHÙY NHỘNGBC TIỂU NÃOKHE SAU BÊNKHE PHỤ (SAU HẠNH NHÂN)KHE NGANGKHE CHÍNH (SƠ CẤP)THÙY ĐUÔITHÙY MỎTHÙY NHUNG NHÂNTT TRUNG TÂM (H II, III)TT VUÔNG (H IV, V)TT ĐƠN (H VI)TT BÁN NGUYỆT MỎ (TRÊN) (H VII A)TT BÁN NGUYỆT ĐUÔI (DƯỚI) (H VII B)TT HAI BỤNG (HAI THÂN) (H VIII)TT HẠNH NHÂN (H IX)TT NHUNG (H X)LƯỠI ITT TRƯỚC IICỤC XLƯỠI GÀ IXTHÁP VIIICỦ VII BCHẾCH VILÁ VII ATT SAU IIIĐỈNH TRƯỚC IVĐỈNH SAU VTHÙY ĐUÔITHÙY MỎTHÙY NHUNG NHÂNTT TRUNG TÂM (H II, III)TT VUÔNG (H IV, V)TT ĐƠN (H VI)TT BÁN NGUYỆT MỎ (H VII A)TT BÁN NGUYỆT ĐUÔI (H VII B)TT HAI BỤNG (H VIII)TT HẠNH NHÂN (H IX)TT NHUNG (H X)TIỂU NÃONHÂN NÚTNHÂN RĂNGNHÂN CẦUNHÂN MÁIVỎ TIỂU NÃO: CHẤT XÁMCHẤT TRẮNG: THỂ TỦYTIỂU NÃOCuống tiểu não là đường dẫn truyền từ ngoài vào và từ tiểu não đi ra:Cuống tiểu não trên nối tiểu não với trung não chứa các sợi từ nhân răng và nhân xen tới nhân đỏ và đồi thị.Cuống tiểu não giữa nối tiểu não với cầu não chứa các sợi trục từ các nhân cầu đi vào tiểu não.Cuống tiểu não dưới nối tiểu não với hành não, chứa các sợi trục từ các nhân trám dưới và tuỷ sống đi vào vỏ tiểu não.NHÂN NÚTNHÂN RĂNGNHÂN CẦUCUỐNG TN TRÊNBẮT CHÉO CUỐNG TN TRÊNNÃO THẤT IVNão thất IV là một khoang hình trám chứa dịch não tủy, nằm sau hành não, cầu não và trước tiểu não; có hai thành và bốn góc:THÀNH SAU: mái não thất IV.PHẦN TRÊN: màn tuỷ trên, hình tam giác.Hai cạnh bên dính vào hai cuống tiểu não trênGóc trên gắn vào rãnh giữa hai gò não dưới và được gọi là hãm màn tuỷ trên.Cạnh dưới dính vào đầu trước của nhộng tiểu não.CUỐNG TN TRÊNMÀN TỦY TRÊNHÃM MÀN TỦY TRÊNMÀN TỦY DƯỚICUỐNG TN GIỮA, DƯỚIĐÁM RỐI MẠCH MẠCNÃO THẤT IVPHẦN DƯỚI: màn tuỷ dưới cũng có hình tam giácCạnh trên dính vào cục não Hai cạnh bên dính vào hai cuống tiểu não dưới.Giữa màn tuỷ dưới và tiểu não có tấm mạch mạc và đám rối mạch mạc não thất IV.CUỐNG TN TRÊNMÀN TỦY TRÊNHÃM MÀN TỦY TRÊNMÀN TỦY DƯỚICUỐNG TN GIỮA, DƯỚIĐÁM RỐI MẠCH MẠCNÃO THẤT IVNão thất IV thông với cống trung não và ống trung tâm của tuỷ sống.Trên màn tuỷ dưới có một lỗ gọi là lỗ giữa thông não thất IV với khoang dưới nhện.ỐNG TRUNG TÂMCỐNG TRUNG NÃOLỖ GIỮANÃO THẤT IVThành trước dưới là hố trám, do hành não và cầu não tạo nên.Ở dọc giữa nền có rãnh giữa đi từ góc dưới tới góc trên của nền, chia nền thành hai nửa hình tam giác.Rãnh giới hạn từ góc dưới chạy chếch lên trên và ra ngoài chia mỗi nửa thành hai phần: phần ngoài là diện tiền đình, phần trong gọi là lồi trong.. DIỆN TIỀN ĐÌNHLỒI TRONGNÃO THẤT IVDIỆN TIỀN ĐÌNH: chứa các nhân tiền đình nằm bên dưới.LỒI TRONG: Phần trên của lồi trong to và tròn, được gọi là gò thần kinh mặt do gối trong TK VII và nhân thần kinh VI tạo nênPhần dưới thuôn hẹp, được gọi là tam giác TK hạ thiệt vì nằm trên nhân của thần kinh này. TAM GIÁC TK HẠ THIỆTDIỆN TIỀN ĐÌNHGÒ TK MẶTNÃO THẤT IVTrên rãnh giới hạn có hai hõm:Hõm trên ứng với vùng của nhân TK V.Hõm dưới ứng với vùng có nhân TK XỞ nửa dưới của nền có vân thính giác hay vân tuỷ từ các ngách bên chạy ngang vào rãnh giữa. TAM GIÁC HẠ THIỆTVÂN TỦYHÕM TRÊNHÕM DƯỚITAM GIÁC LANG THANGNÃO THẤT IV- Góc trên thông với cống não.- Góc dưới thông với ống trung tâm của tủy gai.- Hai góc bên là hai ngách bên của não thất có hai lỗ bên để não thất IV thông với khoang dưới nhện.ỐNG TRUNG TÂMCỐNG TRUNG NÃOLỖ BÊN