Bài giảng Văn 12: Người lái đò sông Đà - Nguyễn Tuân

Tieát 47+48  I. Ñoïc –tìm hieåu chung  1, Taùc giaû.  Nguyeãn Tuaân (1910-1987), queâ ôû laøng Nhân Muïc, nay thuoäc quaän Thanh Xuaân –Haø Noäi. Là một trí thức giàu lòng yêu nước và tinh thần dân tộc. Laø moät nhaø vaên taøi hoa, uyeân baùc, coù phong caùch ñoäc ñaùo, có ý thức trách nhiệm cao đối với nghề. Là người nghệ sỹ suốt đời đi tìm cái Đẹp. Nhaéc laïi nhöõng neùt cô baûn veà taùc giaû Nguyeãn Tuaân ? Queâ höông? Gia ñình? Phong caùch ? I. Ñoïc –tìm hieåu chung: Neâu thể loại, xuaát xöù, hoàn cảnh sáng tác, cảm hứng chủ đạo cuûa baøi tuyø buùt Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø? - Đặc điểm thể loại: Tuỳ bút thể hiện một cách linh hoạt việc khám phá cuộc sống khách quan và bộc lộ những suy nghĩ chủ quan của người viết. - Xuaát xöù: Ruùt trong taäp tuyø buùt Soâng Ñaø (1960)- Tập tùy bút xuất sắc cuûa vaên xuoâi hieän ñaïi VN. - Hoaøn caûnh saùng taùc: taùc phaåm laø keát quaû cuûa chuyeán ñi thöïc teá leân Taây Baéc (1958-1960) ñeå khaùm phaù veû ñeïp thieân nhieân Taây Baéc vaø nhöõng con ngöôøi lao ñoäng ñang ngaøy ñeâm nhieät tình gaén boù vôùi coâng cuoäc xaây döïng cho Taây Baéc theâm “saùng suûa, töôi vui vaø vöõng beàn”. - Caûm höùng chuû ñaïo: ca ngôïi Toå quoác, ca ngôïi người lao động. - Laø taùc phaåm tieâu bieåu cho phong caùch cuûa Nguyeãn Tuaân: taøi hoa, uyeân baùc, và cái nhìn sắc sảo. I. Ñoïc –tìm hieåu chung. 2. Taùc phaåm.  II.Ñoïc-hieåu chi tieát: - Döôùi ngoøi buùt ñieâu luyeän cuûa Nguyeãn Tuaân hình töôïng con soâng Ñaø hieän leân nhö theá naøo? II.Ñoïc-hieåu chi tieát:1. Hình töôïng Soâng Ñaø:  a) Soâng Ñaø hung baïo: Ñeå khaéc hoaï hình töôïng con soâng Ñaø “hung baïo”, taùc giaû đã hướng người đọc đến nhöõng đặc điểm nổi bật naøo?  II.Ñoïc-hieåu chi tieát:1. Hình töôïng Soâng Ñaø a) Soâng Ñaø hung baïo: - Hướng chảy độc đáo, ngang ngược “chúng thủy giai đông tẩu, Đà giang độc bắc lưu” -Thế sông nguy hiểm: vách đá dựng đứng, lòng sông hẹp, như chiếc yết hầu bị đá bờ sông chẹt cứng, cao vút; đá chìm đá nổi dày đặc - ÔÛ quaõng maët gheành Hát Looùng “haøng caây soá nöôùc xoâ ñaù, ñaù xoâ soùng, soùng xô gió , cuoàn cuoän… guøn gheø… nhö ñoøi nôï xuyùt” (cấu trúc trùng điệp: gió, nước, đá phối hợp tạo thành những lớp sóng hung dữ). - Nhöõng caùi huùt nöôùc ôû quaõng Taø Möôøng Vaùt “nhö nhöõng caùi gieáng beâ toâng thaû xuoáng soâng… nöôùc ôû ñaây thôû vaø keâu nhö cöûa coáng caùi bò saëc”, “nöôùc aëc leân nhö vöøa roùt daàu soâi vaøo” - Âm thanh thaùc nöôùc ñuû moïi cung bậc: + Lúc nỉ non như oán trách, van xin, khiêu khích….. + lúc phóng to : Nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang…nổ lửa. ( so sánh phóng đại- âm thanh tiếng thác được động vật hóa thành tiếng gầm trâu mộng ) Ñeå khaéc hoaï hình töôïng con soâng Ñaø “hung baïo”, taùc giaû đã hướng người đọc đến nhöõng đặc điểm nổi bật naøo? -Thác đá Sông Đà vô cùng độc dữ và nham hiểm: đá dàn thạch trân “mai phục” sẵn trên sông, “nước thác reo hò”, sóng nước như thể “quân liều mạng” Với nghệ thuật đặc tả, so sánh, nhân hóa đầy sáng tạo gợi liên tưởng bất ngờ, Sông Đà hiện lên như một loài “ thủy quái khổng lồ nham hiểm” . II.Ñoïc-hieåu chi tieát:1. Hình töôïng soâng Ñaø.a) Soâng Ñaø hung baïo: => Sự hùng vĩ, dữ dội của Sông Đà; Nhấn mạnh những thử thách ghê gớm của thiên nhiên đối với con người và thể hiện cái tôi độc đáo của Nguyễn Tuân. Ñeå khaéc hoaï noåi baät hình töôïng con soâng Ñaø hung baïo, taùc giaû ñaõ mieâu taû nhöõng hình aûnh tieâu bieåu naøo? duøng nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät naøo? - Hướng chảy độc đáo,ngang ngược. - Thế sông nguy hiểm.  - ÔÛ quaõng maët gheành Hát Looùng  - Những cái hút nước hung dữ. - Âm thanh thác nước đủ cung bậc.  Mặt ghềnh Hát Lóong Hút nước trên Sông Đà Sông Đà ở thượng nguồn-nhìn từ trên cao -Trên cao nhìn xuống, thấy: + Sông Đà “ Tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình…” liên tưởng so sánh độc đáo, đây ấn tượng câu văn mềm mại đầy chất thơ, giọng văn sâu lắng trữ tình. + Màu sắc của làn mây, của nước trên sông đà thay đổi kì lạ theo mùa: Mùa Xuân:dòng xanh ngọc bích Mùa thu: lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa -Đi bên bờ sông, nhìn sông Đà như một cố nhân: + Mặt nước loang loáng…sáng lóe lên một màu nắng tháng ba Đường thi + Tâm trạng: “Vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm”, “vui như nối lại chiêm bao đứt quãng” => Tình cảm thân thương, ấm áp. II.Ñoïc-hieåu chi tieát: 1. Hình töôïng soâng Ñaø. a) Con soâng Ñaø hung baïo: b) Con soâng Ñaø thô moäng, tröõ tình: Khi ca ngợi nét trữ tình của Sông Đà, Nguyễn Tuân đã nhìn dòng sông ở những điểm nhìn nào? - Ngồi trên thuyền trôi theo dòng sông: + Bờ sông thơ mộng: “hoang dại như một bờ tiền sử”, “ hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích xưa” + “Cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn búp…con hươu thơ ngộ ngẩng đầu nhung khỏi áng cỏ sương”. * Hình ảnh về dòng sông ngày càng sống động: + “Ñaøn caù daàm xanh quaãy voït leân maët soâng buïng traéng nhö baïc rôi thoi” + Nhöõng “nöông ngoâ non ñaàu muøa nhuù leân” môn môûn -> Cảnh thi vị, thơ mộng; gợi không khí đẫm màu sắc huyền thoại; Tâm hồn nghệ sĩ bay bổng, lãng mạn, đắm say. II.Ñoïc-hieåu chi tieát: 1. Hình töôïng Soâng Ñaø. a) Con Soâng Ñaø hung baïo: b) Con Soâng Ñaø thô moäng, tröõ tình: Nét trữ tình, thơ mộng của Sông Đà Nét trữ tình, thơ mộng của Sông Đà * Với ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu chất thơ, vận dụng so sánh, liên tưởng độc đáo, câu văn mềm mại, Sông Đà ở hạ lưu hiện lên đẹp duyên dáng ñaày nöõ tính làm say lòng người. *. Tâm hồn nghệ sĩ bay bổng, lãng mạn, đắm say. II.Ñoïc-hieåu chi tieát: 1. Hình töôïng Soâng Ñaø. a) Con Soâng Ñaø hung baïo: b) Con Soâng Ñaø thô moäng, tröõ tình: Ñeå khaéc hoaï hình töôïng con Soâng Ñaø thô moäng, tröõ tình, tác giả đã duøng nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät naøo? Qua ngoøi buùt ñieâu luyeän cuûa Nguyeãn Tuaân, hình töôïng con soâng Ñaø töø thöôïng nguoàn cho ñeán haï löu hieän leân nhö theá naøo? (nhận xét chung) Qua ngoøi buùt đieâu luyeän cuûa Nguyeãn Tuaân, Soâng Ñaø hieän leân nhö moät coâng trình ngheä thuaät tuyeät mó cuûa hoaù coâng. Noù vöøa huøng vó vöøa thô moäng taïo neân chaát men say cho söï soáng con ngöôøi. MÆt trËn s«ng §µ - и:bµy th¹ch trËn, dµn 3 hµng. - N­íc th¸c: reo hß, khÝch lÖ. - Sãng n­íc: thóc vµo bông, h«ng thuyÒn… -T¨ng nhiÒu cöa tö, cöa sinh bè trÝ lÖch - Sãng th¸c: kh«ng ngõng khiªu khÝch… -Ít cöa h¬n: bªn ph¶i, tr¸i ®Òu lµ luång chÕt…,luång sèng: gi÷a bän ®¸ hËu vÖ… Ng­êi l¸i ®ß - Cè nÐn vÕt th­¬ng, ch©n kÑp cuèng l¸i. - MÆt mÐo bÖch nh­ng vẫn tØnh t¸o… - Đæi chiÕn thuËt, gh× c­¬ng l¸i, b¸m ch¾c luång n­íc…phãng nhanh, l¸i miÕt, më ®­êng tiÕn… -> N¾m ch¾c binh ph¸p, thuéc ql phôc kÝch của ải nước..; - Phãng th¼ng thuyÒn, chäc thñng cöa gi÷a… đưa con thuyền vót qua, xuyªn nhanh qua h¬i n­íc… §éc d÷, nham hiÓm, s½n sµng nhÊn ch×m tÊt c¶. Dòng c¶m, quyÕt liÖt, th«ng minh, t¸o b¹o  chiÕn th¾ng thiªn nhiªn. II.Ñoïc-hieåu chi tieát: 2. Hình töôïng ngöôøi laùi ñoø. Khi vöôït thaùc, oâng ñoø laø ngöôøi nhö theá naøo? Chi tieát naøo theå hieän nhöõng phaåm chaát ñoù? - Ông lái đò - người tài trí và dũng cảm + Nắm chắc từng luồng lạch, ngọn thác, thạo địa hình sông nước: “nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. “Ông đã thuộc quy luật phục kích của lũ đá..” + Am hiểu quy luật dòng chảy: bám chắc luồng nước đúng mà phóng nhanh vào cửa sinh + Bình tĩnh tự tin trước thác ghềnh: hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuống lái…tiếng chỉ huy ngắn gọn tỉnh táo…không một phút nghỉ tay nghỉ mắt… + Gan dạ thông minh: Phá vỡ 3 lớp trùng vi thạch trận ( cố nén vết thương, chịu đựng đau đớn; “chỉ huy bạn chèo ngắn gọn”; không lơ là, thay đổi chiến thuật liên tục.  Ông đò hiện lên như một dũng tướng tài ba. - Khieâm toán giaøu tình caûm :Ung dung, thanh thản sau khi vöôït thaùc: nhớ quê, nhớ tiếng gà gáy, bàn tán về cá anh vũ, cá đầm xanh…  Ca ngợi con người - vẻ đẹp “ vàng mười” , đẹp hơn tất cả, quý hơn tất cả. Khúc hùng ca ca ngợi con người, ca ngợi ý chí của con người, ca ngợi lao động vinh quang đã đưa con người tới chieán thắng trước sức mạnh hung dữ của thiên nhiên. II.Ñoïc-hieåu chi tieát: 1. Hình töôïng soâng Ñaø. 2. Hình töôïng ngöôøi laùi ñoø. Hãy cắt nghĩa vì sao, trong con mắt của Nguyễn Tuân, thiên nhiên Tây Bắc quý như vàng nhưng con người Tây Bắc mới thật xứng đáng là vàng mười của đất nước ta? + Hãy cho biết tác giả vận dụng những tri thức của các ngành văn hóa nghệ thuật nào để đặc tả con sông và người lái đò ?Hiệu quả thẫm mĩ ?+ Nhận xét về đặc điểm phong cách của Nguyễn Tuân qua đoạn trích ? - Tác giả vận dụng nhiều tri thức chuyên môn của nhiều ngành văn hóa nghệ thuật khác nhau: sử học, địa lí, khoa học quân sự, tri thức võ thuật, hội họa, điêu khắc, âm nhạc…mang lại hiệu quả thẫm mĩ, đem đến ấn tượng mạnh mẽ, bất ngờ cho người đọc. thể hiện sự tài hoa, uyên bác của một cây bút độc đáo II.Ñoïc-hieåu chi tieát: 3. Nhöõng ñaëc ñieåm veà phong caùch ngheâ thuaâït cuûa Nguyõeân Tuaân trong ñoaïn trích - Vốn ngôn ngữ giàu có, sắc sảo qua thể tùy bút pha bút kí rất phóng khoáng - Có cảm hứng đặc bieät đối với những hiện tượng đập mạnh vào giác quan người nghệ sĩ-dòng sông Đà đẹp tuyệt vời, đầy chất thơ, nhưng hết sức dữ dội.. - Tiếp cận con người nghiêng về phương diện tài hoa nghệ sĩ. III. Toång keát - Vẻ đẹp vừa kì vĩ, hào hùng, vừa trữ tình, thơ mộng của thiên nhiên và nhất là veû ñeïp veà yù chí vaø taâm hoàn của con người lao động bình dị ở miền Tây Bắc. - Tình yêu thiên nhiên và con người của tác giả. - Nguyễn Tuân một cây bút tài hoa, uyên bác, vaø coù thái độ lao động ngheä thuaät nghiêm túc. Ñoïc phaàn ghi nhôù SGK. - Sau khi hoïc xong vaên baûn Ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø cuûa Nguyeãn Tuaân, em caûm nhaän ñöôïc ñieàu gì?