Báo cáo Đánh giá nhu cầu hỗ trợ liên quan đến thương mại giai đoạn 2007 - 2012

định dành đối xử đặc biệt và khác biệt cho các nước đang phát triển trong lĩnh vực này. Xem báo cáo của các phiên họp của Nhóm Công tác thuộc series S/WPDR/W/… Nguyên tắc này xem ra đã được chấp nhận trong khuôn khổ đàm phán EPA (xem ACP – Báo cáo chung của Hội đồng Bộ trưởng EU về Giai đoạn 1 của Tiến trình đàm phán EPA, ACP/00/118/03 Rev.1, ACP-EC/NG/NP/43, Brussels, ngày 02/10/2003, đoạn 20). 230 Xem Điều VI:4 và VI:5(b) của GATS. 231 Xem A. Mattoo & P. Sauvé (eds), Quy định trong nước và Tự do hoá Thương mại Dịch vụ, Ngân hàng Thế giới/Oxford University Press, Washington DC, 2003, trang. 191 tới 221; D. Luff, “Quy định quốc tế về Dịch vụ Bưu chính: So sánh Quy định của UPU với 149 • Khi thích hợp và có thể, đàm phán các quy định quốc tế liên quan tới việc cung cấp và tiêu dùng dịch vụ; • Theo dõi và tham gia tích cực vào các hoạt động đàm phán về quy định trong nước hiện tại và cũng như trong tương lai trong GATS. IV.2.2 TRỢ CẤP CHO CÁC NGÀNH DỊCH VỤ A. Trợ cấp cho các ngành dịch vụ ở Việt Nam Như đã nêu trên, các chương trình trợ cấp của Việt Nam rất đa dạng, cho dù chúng ít khi được thực hiện dưới hình thức các khoản chi trả hay cho vay trực tiếp của chính phủ cho các doanh nghiệp trong nước. Trong khu vực dịch vụ, nhà nước trợ cấp cho việc nâng cấp và xây dựng mới các cơ sở hạ tầng như hệ thống điện, cấp nước, đường xá, sân bay, cảng biển và các thiết bị bưu chính, viễn thông. Nhà nước cũng hỗ trợ sự phát triển của các dịch vụ pháp lý và tư vấn trong các ngành, trong đó có ngành tài chính, thương mại và quản lý. Bên cạnh đó, rất nhiều chương trình trợ cấp được mô tả là dành cho thương mại hàng hoá cũng được áp dụng cho các ngành dịch vụ, ví dụ như các khoản trợ cấp cho hoạt động xúc tiến đầu tư, tạo công ăn việc làm và cải thiện thu nhập và điều kiện sống của người dân, hay cho sự phát triển của các doanh nghiệp trong ngành công nghệ thông tin232. Cuối cùng, Việt Nam còn có một số loại trợ cấp không chính thức thông qua các DNNN hoạt động trong các ngành dịch vụ. B. Các thách thức Trong bối cảnh chưa có các quy định điều chỉnh trợ cấp cho các ngành dịch vụ, trên thực tế, Việt Nam có thể tiến hành các chương trình hỗ trợ mang tính riêng biệt cho các ngành dịch vụ của mình. Những khoản hỗ trợ như vậy thậm chí còn có thể được áp dụng một cách phân biệt đối xử theo hướng có lợi cho nhà cung cấp dịch vụ trong nước, nếu giống như hầu hết các thành viên WTO khác, Việt Nam có thể duy trì hạn chế chung về đối xử quốc gia trong biểu cam kết cuối cùng của mình. Như vậy, có thể nói rằng việc gia nhập WTO không đặt ra một thách thức cụ thể trong lĩnh vực này233. Tuy nhiên, không cần phải nói thì Việt Nam cũng cần phải theo sát và tham gia tích cực vào các cuộc đàm phán của Nhóm Công tác về các quy định của GATS và do vậy, cần phải xây dựng năng lực để thực hiện nhiệm vụ này. Cùng với các thành viên WTO khác, Việt Nam sẽ từng bước phải giải quyết những khó khăn mang tính hệ thống phát sinh từ quá trình điều tiết các dịch vụ được trợ cấp. Trên cơ sở cân nhắc những tiến triển tương lai trong khía cạnh này, Việt Nam cần phải xác định rõ bản chất và WTO", Tự do hoá Dịch vụ Bưu chính ở Liên minh châu Âu, Kluwer Law International, 2002, trang 39 tới 91; D. Luff, “Điều tiết Dịch vụ Y tế và Luật Thương mại Quốc tế”, trong A. Mattoo & P. Sauvé (eds), Quy định trong nước và Tự do hoá Thương mại Dịch vụ. 232 Xem Phụ lục 4 của WTO, Ban Công tác về việc gia nhập Việt Nam, “Việt Nam gia nhập WTO - Các thông báo mới và thông báo cập nhật theo Điều XVI:1 của GATT 1994 và Điều 25 của Hiệp định Trợ cấp và Các biện pháp đối kháng”, WT/ACC/VNM/13/Add.2 (giai đoạn cơ sở: 2001-2002). 150 hình thức trợ cấp cho mỗi ngành, cũng như các mục tiêu chính sách của các trợ cấp đó. Việt Nam cũng có thể phải xác định khả năng trợ cấp bị áp dụng hành động đối kháng dựa trên các quy định hiện đang áp dụng cho hàng hoá. Trên cơ sở đó, Việt Nam sẽ phải chuẩn bị sẵn chiến lược và cách thức biện hộ cho một hệ thống theo Hiệp định SCM, hoặc một cơ chế cam kết cắt giảm dần định lượng theo Hiệp định Nông nghiệp234. Việt Nam cũng có thể sẽ phải cân nhắc về khái niệm trợ cấp trong dịch vụ, sao cho khái niệm này không bao gồm những can thiệp pháp lý đem lại lợi ích thực tế cho một ngành cụ thể. Cuối cùng, Việt Nam cũng cần phải đàm phán về loại hình biện pháp có thể được áp dụng, và/hoặc các biện pháp chống trợ cấp, để khi cần thiết, khắc phục những tác động xấu của trợ cấp dịch vụ của các thành viên khác. C. Hỗ trợ kỹ thuật Các chuyên gia tư vấn tin tưởng Việt Nam có nhu cầu hỗ trợ kỹ thuật cho các hoạt động sau: • Giám sát và tham gia tích cực vào các cuộc đàm phán hiện tại và tương lai trong GATS có liên quan tới trợ cấp; • Rà soát bản chất và loại hình trợ cấp trong từng ngành, cũng như mục tiêu chính sách của các loại trợ cấp đó. Xác định khả năng bị áp dụng hành động đối kháng trên cơ sở các quy định hiện hành trong thương mại hàng hoá; • Xác định một chiến lược và lý lẽ bảo vệ cho việc thiết lập một hệ thống tương tự như Hiệp định SCM trong GATS, hoặc một cơ chế cam kết cắt giảm định lượng, theo Hiệp định Nông nghiệp; • Cân nhắc khái niệm trợ cấp trong dịch vụ, trên cơ sở các thảo luận hiện nay trong khuôn khổ Nhóm Công tác về các Quy tắc trong GATS; • Cân nhắc về các loại biện pháp mà Việt Nam có thể áp dụng để khi cần thiết, khắc phục những tác động tiêu cực của các khoản trợ cấp dịch vụ của các thành viên khác. IV.3 QUY ĐỊNH TRONG NƯỚC LIÊN QUAN ĐẾN SỞ HỮU TRÍ TUỆ, CẠNH TRANH VÀ ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ thông qua luật cạnh tranh trong nước và các qui định điều tiết đầu tư nước ngoài đều là những yếu tố điển hình trong tập hợp đi kèm với tự do hoá thương mại. WTO chỉ yêu cầu phải xây dựng quy định pháp luật về bảo vệ sở hữu trí tuệ, tuy nhiên, các vấn đề về cạnh tranh trong nước và đầu tư nước ngoài cũng tạo ra một số thách thức với Việt Nam trong giai đoạn hậu gia nhập WTO. 233 Điều này không ảnh hưởng tới thực tế là trợ cấp trong ngành dịch vụ có thể đem lại lợi ích cho hàng hoá và do vậy, sẽ phải tuân thủ các quy định của Hiệp định SCM hoặc Hiệp định Nông nghiệp (xem WTO, Ban Công tác về Quy định của GATS, "Trợ cấp và Thương mại Dịch vụ", Tài liệu của Ban Thư ký, S/WPGR/W/8, ngày 6/3/1996, đoạn 10). 151 IV.3.1 SỞ HỮU TRÍ TUỆ (SHTT) A. Bảo hộ Quyền Sở hữu Trí tuệ ở Việt Nam Dường như Việt Nam đã nhận thức được rằng việc bảo hộ đầy đủ quyền sở hữu trí tuệ là một nội dung cần thiết trong cam kết hội nhập vào nền kinh tế quốc tế235. Việt Nam đã thực thi các luật lệ, tiêu chuẩn và quy định nhằm bảo hộ đầy đủ quyền sở hữu trí tuệ theo Hiệp định TRIPS. Trên thực tế, khi ký kết Hiệp định BTA với Hoa Kỳ, Việt Nam đã cam kết thực thi toàn bộ các nghĩa vụ của TRIPS. Việt Nam cũng tham gia vào tất cả các công ước quan trọng về sở hữu trí tuệ, như Công ước Paris về Sở hữu Trí tuệ và Nghị định thư Stockholm sửa đổi công ước này, Công ước Bern về Bảo hộ các tác phẩm văn học, nghệ thuật, và Đạo luật Paris ngày 24/7/1971 sửa đổi công ước này, và các công ước khác trong khuôn khổ Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO). Việt Nam cũng đã thực thi một hệ thống bảo vệ giống cây trồng và bảo hộ thiết kế bố trí của các sản phẩm bán dẫn. Trên cơ sở cân nhắc bản chất phân tán của các quy chuẩn liên quan và những khó khăn trong việc áp dụng chúng, Chính phủ Việt Nam cũng đã dự thảo Luật Sở hữu Trí tuệ, nhằm hài hoà hoá một hệ thống pháp lý về sở hữu trí tuệ. Dự luật mới này dự kiến sẽ được ban hành vào cuối năm 2005. Tuy nhiên, Báo cáo của Ban Công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO không cho thấy có nhiều quan ngại về thực chất bảo hộ hiện nay của Việt Nam236. Thay vào đó, như đã nêu tại phần giới thiệu của chương, các khó khăn trong lĩnh vực này chủ yếu liên quan tới việc thực thi các quy định sở hữu trí tuệ, đặc biệt là liên quan tới bản quyền, cũng như bản chất chung của hệ thống pháp luật Việt Nam. Có quá nhiều cơ quan khác nhau chịu trách nhiệm thực thi bảo hộ SHTT ở Việt Nam như công an, hải quan, cơ quan quản lý thị trường, thanh tra của ngành văn hoá và thông tin, thanh tra của ngành khoa học và công nghệ, và cả sở khoa học và công nghệ trực thuộc UBND tỉnh ở 64 tỉnh và thành phố. Việc thiếu các nỗ lực đồng bộ giữa các cơ quan này, đặc biệt là giữa hải quan và công an tại thị trường địa phương là một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng thực thi luật yếu kém ở Việt Nam. Bên cạnh đó, các quy định, thủ tục cụ thể để thực thi quyền SHTT vẫn còn lạc hậu. Luật Tố tụng Dân sự đã có hiệu lực từ ngày 1/1/2005237, theo đó, các chủ sở hữu quyền SHTT có thể nộp đơn khiếu kiện các hành vi vi phạm quyền SHTT của mình theo quy trình tố tụng dân sự, tuy nhiên, hệ thống này vẫn còn chậm trễ, tốn kém, không ổn định và thiếu những điều khoản liên quan tới việc tính toán mức độ thiệt hại và các biện pháp khắc phục vi phạm. Do thiếu các quy định tố tụng cụ thể cho SHTT, các cơ quan nêu trên cũng thiếu sự đào tạo thích đáng và “nhạy cảm” về SHTT238. Thêm vào 234 Xem WTO, Ban Công tác về Quy định của GATS, “Vấn đề Trợ cấp”, Thông báo của Chile, S/WPGR/W/10, ngày 2/4/1996. 235 Xem Đảng Cộng sản Việt Nam, Uỷ ban Trung ương Đảng, “Chiến lược Phát triển Kinh tế - Xã hội, 2001-2010”, tháng 4/2001, trang 4 và 25-26. 236 WTO, Ban Công tác về việc gia nhập của Việt Nam, “Việt Nam gia nhập WTO”, Dự thảo Báo cáo của Ban Công tác, WT/ACC/SPEC/VNM/5, ngày 22/11/2004, trang 94-113. Một quan ngại hiện nay là có quá nhiều các luật, quy định và pháp lệnh liên quan tới quyền SHTT. Dự án hợp tác với Thuỵ Sỹ đã giải quyết vấn đề này và năm 2004, dự án này đã cùng với Cục Sở hữu Trí tuệ đưa ra một ấn phẩm tương đối toàn diện về tất cả các quy định liên quan. 237 Xem Bộ luật Tố tụng Dân sự 24-2004-QH11 ngày 15/06/2004. 238 Đó là thực tế mặc dù là một số vụ vi phạm đã được xử lý và tháng 12/2001, Toà án Nhân dân tối cao đã ban hành các hướng dẫn cụ thể để đảm bảo việc áp dụng đồng bộ Bộ luật Dân sự trong việc giải quyết các tranh chấp bản quyền tại các toà án dân sự. Các hướng dẫn này đề cập tới các loại hình tranh chấp bản quyền, quyền tài phán và quyền được bắt đầu một hành động pháp lý, các quy định luật pháp liên quan, và các hướng dẫn về việc phối hợp giữa các toà án, viện kiểm sát và cơ quan bản quyền (xem Diễn đàn Giáo dục của Hội đồng Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, ”Danh mục cập nhật pháp luật: Chế độ Chính sách Thương mại Việt Nam", ngày 15/03/2005, trang 46). 152 đó, quy định nghĩa vụ chứng minh vi phạm SHTT thuộc về bên nguyên còn làm trầm trọng thêm tình trạng này. Tuy nhiên, các vấn đề trên đã được giải quyết trong dự thảo Luật SHTT mới. Tuy đã nói như vậy song cũng cần phải thừa nhận những nỗ lực của Việt Nam trong lĩnh vực bảo hộ SHTT, và mặc dù ở cấp độ “đường phố”, vẫn xuất hiện tình trạng thiếu sự bảo hộ đầy đủ quyền SHTT, lợi ích của các nhà kinh doanh lớn cũng đã được xem xét nghiêm túc. Ví dụ, ngày 5/1/2005, Bộ Nội vụ đã phê chuẩn việc thành lập Hiệp hội Bảo hộ SHTT và Chống hàng giả Việt Nam. Hiệp hội này, mặc dù vẫn chịu sự quản lý của Bộ Kế hoạch và Đầu tư và chưa phải là một hiệp hội ngành nghề độc lập, được mong đợi sẽ trở thành đại diện cho các doanh nghiệp ĐTNN khi làm việc với các tổ chức khác và các cơ quan Nhà nước để chống sản xuất và kinh doanh hàng giả. Hiệp hội cũng sẽ tham vấn với các doanh nghiệp liên quan tới việc xây dựng các nhãn hiệu và bảo vệ quyền SHTT. Ngoài ra, các chuyên gia tư vấn cũng đã gặp gỡ Hiệp hội Sở hữu Công nghiệp, một hiệp hội độc lập của doanh nghiệp bảo vệ quyền lợi cho các nhà phát minh, sáng chế ở Việt Nam và hỗ trợ cho việc tăng cường bảo hộ SHTT. Hiệp hội này phát hành nguyệt san về các vấn đề liên quan tới SHTT, và gửi tới hàng trăm doanh nghiệp và cơ quan của chính phủ, đồng thời cũng đã tổ chức nhiều hoạt động khác nhau, trong đó có các khoá học chuyên môn trong các trường đại học ở Việt Nam nhằm nâng cao hiểu biết về các luật lệ và khái niệm về bảo hộ SHTT. Cuối cùng, các chuyên gia tư vấn được thông báo rằng một Viện nghiên cứu mới gần đây đã được thành lập để chuyên nghiên cứu về các vấn đề SHTT B. Các thách thức Giống như nhiều nước đang phát triển khác, một bộ phận dân chúng Việt Nam nhìn nhận là Hiệp định TRIPS chủ yếu bảo vệ quyền lợi của các nước phát triển và không quan tâm đúng mức đến người nghèo. Trên thực tế, một số quy định có lợi cho các cộng đồng nghèo hơn đã chưa được đưa vào trong TRIPS. Ví dụ, TRIPS chưa có quy định bảo vệ "bí quyết truyền thống" hay việc sử dụng các nguồn gen, các nguồn sinh thái và tài nguyên hiện có ở Việt Nam239. Khiếm khuyết này của TRIPS có thể coi như được bổ khuyết bởi Công ước về Đa dạng Sinh học, ký kết tại Rio de Janeiro tháng 6/1992240. Điều 8(j) của công ước này khuyến khích thiết lập một cơ chế bảo vệ các kiến thức truyền thống "có lợi cho việc bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn đa dạng sinh học”241. Cũng cần phải quy định về việc phân chia khoản lợi nhuận thu được từ việc sử dụng các bí quyết truyền thống giữa các công ty kinh doanh loại hàng hoá được bảo hộ và cộng đồng địa phương242. Xét từ góc độ pháp lý, vẫn có một khoảng cách lớn giữa một bên là các ý tưởng như vậy và việc vận dụng chúng để bảo hộ các bí quyết và sản phẩm 239 Điều 27.3(b) của Hiệp định TRIPS. Xem WTO, Hội đồng TRIPS, “Thúc đẩy việc rà soát Điều 27.3(b) của Hiệp định TRIPS”, Thông báo chung từ Nhóm châu Phi, IP/C/W/404, ngày 26/6/2003. 240 31 I.L.M., 1992, 818. 241 Điều 8(J) của Công ước về Đa dạng Sinh học quy định: “Căn cứ vào pháp luật quốc gia, tôn trọng, bảo tồn và duy trì các bí quyết, sáng kiến và tập quán của cộng đồng địa phương hay bản địa trong nếp sống truyền thống cần thiết cho việc bảo tồn và sử dụng bền vững sự đa dạng sinh học và thúc đẩy việc áp dụng rộng rãi hơn nữa thông qua việc công nhận những bí quyết, sáng kiến và tập quán đó, tăng cường sự tham gia của các chủ sở hữu và khuyến khích việc chia sẻ bình đẳng những nguồn lợi phát sinh từ việc sử dụng những bí quyết, sáng kiến và tập quán ”. 242 Xem WTO, Hội đồng TRIPS, "Rà soát các quy định tại điều 27.3(b), Mối quan hệ giữa Hiệp định TRIPS và Công ước Đa dạng Sinh học và việc bảo vệ các bí quyết và tập tục truyền thống”, Thông tin từ Ngân hàng Thế giới, IP/C/W/347/Add.4, ngày 21/10/2002; WTO, Hội đồng TRIPS, "Rà soát các quy định tại điều 27.3(b), Mối quan hệ giữa Hiệp định TRIPS và Công ước Đa dạng Sinh học và việc bảo vệ các bí quyết và tập tục truyền thống", Thông báo của Cộng đồng châu Âu và các nước thành viên, IP/C/W/383, ngày 17/10/2002; WTO, Hội đồng TRIPS, "Bảo về các bí quyết và tập tục truyền thống - Tóm tắt các vấn đề và các quan điểm”, Tài liệu của Ban Thư ký, IP/C/W/370, ngày 8/8/2002; xem thông tin chung trên trang web của WTO về nội dung này. 153 truyền thống hay đặc trưng của dân tộc với mặt khác là các phân tích hiện nay về sự tác động qua lại giữa Hiệp định TRIPS và Công ước về Đa dạng Sinh học243. Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp lo ngại rằng việc thực thi đầy đủ Hiệp định TRIPS sẽ làm tăng phí bản quyền, ví dụ như với các sản phẩm đặc biệt hay với các quy trình sản xuất tự động, và chi phí này có thể vượt ra ngoài khả năng chi trả của họ. Thực tế này có thể khiến các doanh nghiệp không mua được các công nghệ cần có để đa dạng hoá kinh doanh và nâng cao khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, các chứng cứ hiện nay chưa đủ để đưa ra kết luận về điểm này. Một mặt, việc thanh toán tiền bản quyền là chấp nhận được nếu chi phí bản quyền để mua công nghệ thấp hơn mức chi phí doanh nghiệp sẽ phải chịu nếu như họ tự đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ đó và chịu các rủi ro liên quan. Mặt khác, đó sẽ là những khó khăn thực tế nếu như các doanh nghiệp Việt Nam không đủ tiền để chi trả cho các công nghệ nhập khẩu được bảo hộ. Do vậy, cũng như kết luận trong vài báo cáo khác, hầu hết các doanh nghiệp vẫn còn chưa tự đánh giá được sự cân đối giữa chi phí và lợi ích của việc thực thi đầy đủ Hiệp định TRIPS244. Thêm vào đó, Bộ Y tế quan ngại về TRIPS+ các nghĩa vụ trong Hiệp định BTA với Hoa Kỳ và khả năng phải áp dụng các nghĩa vụ này với tất cả các thành viên WTO khác trên cơ sở MFN. Những nghĩa vụ này, quy định tại Điều 9.6 của Chương 2 "Quyền Sở hữu Trí tuệ" của Hiệp định BTA hạn chế việc một bên thứ ba sử dụng các dữ liệu thử nghiệm y tế của các dược phẩm trong vòng 5 năm, trong khi Điều 39.3 của Hiệp định TRIPS cho phép tiết lộ các thông tin như vậy "khi cần thiết để bảo vệ người dân, hoặc ít nhất là có những biện pháp để đảm bảo các thông tin đó không bị sử dụng vào mục đích thương mại không lành mạnh". Tuy vậy, mặc dù một số người chưa nhận thức được những lợi ích tức thời của việc thực thi đầy đủ các nghĩa vụ TRIPS với Việt Nam, nhiệm vụ này vẫn là một thách thức, vì có thể thấy là các nước phát triển sẽ giám sát các quy định pháp luật của Việt Nam và thực thi các quyền của mình trong WTO245. Cả Chính phủ Việt Nam và Hiệp hội Sở hữu Trí tuệ kêu gọi người dân và doanh nghiệp Việt Nam phải thay đổi cách nghĩ về vấn đề này. Trong hoàn cảnh đó, công tác tăng cường nhận thức, giáo dục và hợp lý hoá hệ thống thực thi có vẻ như là những ưu tiên chính. Các khuyến nghị có thể bao gồm việc cân nhắc chuyển giao từng bước cho hệ thống toà án các trách nhiệm liên quan tới các biện pháp khắc phục pháp lý từ các cơ quan hành chính, phát triển một hệ thống hoà giải tư nhân chuyên nghiệp, cải thiện hợp tác giữa các cơ quan thực thi, và xây dựng giáo trình dựa trên cơ sở các công việc đã được thực hiện. Liên quan đến cơ chế thực thi, một phiên họp EC-ASEAN diễn ra tại Hà Nội tháng 7/2005 đề xuất nghiên cứu các kinh nghiệm của Thái Lan. Bên cạnh đó, có thể cần phải có hỗ trợ để giúp Cục Sở hữu Trí tuệ giải quyết hàng nghìn yêu cầu được 243 Có thể nói rằng, theo Điều 30 của Hiệp định TRIPS, khi một phát minh được dựa trên các bí quyết truyền thống hay việc sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên, quốc gia có vùng lãnh thổ mà trên đó có bí quyết và nguồn tài nguyên đó có thể gắn việc thực thi quyền sáng chế với các điều khoản của Công ước Đa dạng Sinh học. Xem D. Luff, "Luật của WTO, một phân tích mang tính phê phán", 2004, Bruylant, Brussels, 2004, đoạn 1139 và các đoạn tiếp theo. 244 Xem Ngân hàng Thế giới, Sở hữu Trí tuệ. Cân đối giữa các ưu đãi với việc đảm bảo tiếp cận mang tính cạnh tranh, GEP 2002, Chương 5; Keith E. Maskus, "Các quy định quốc tế về Sở hữu trí tuệ", Tài liệu Hội thảo của Ngân hàng Thế giới, 1997, 154 bảo hộ SHTT (đây không hề là con số phóng đại) của các doanh nghiệp và các đối tượng khác trong các lĩnh vực như thương hiệu, thiết kế và bằng sáng chế246. Cũng cần phải thiết lập mối liên kết với các viện nghiên cứu. Các thách thức khác mà Việt Nam có thể cho rằng cũng không kém phần cấp bách rõ ràng là trong quá trình gia nhập WTO, kết quả đàm phán cần đảm bảo việc thực thi đầy đủ Hiệp định TRIPS song cũng đáp ứng các lợi ích của mình. Tuy thế, vẫn cần phải xác định mối quan hệ giữa Hiệp định TRIPS và Công ước về Đa dạng Sinh học và đưa vào Hiệp định TRIPS một cơ chế để bảo vệ các bí quyết truyền thống và các nguồn gen trong nước. Cũng cần có các biện pháp để tạo thuận lợi cho việc li-xăng bắt buộc để đảm bảo chuyển giao công nghệ sản xuất dược phẩm cũng như các công nghệ sinh học hay bảo vệ môi trường, phù hợp với các công ước quốc tế về môi trường247. Những vấn đề này vẫn đang được thảo luận trong Hội đồng TRIPS của WTO. Sự tham gia tích cực vào những hoạt động này sẽ là cách tốt nhất đem lại lợi ích cho Việt Nam. Một nội dung khác hiện đang được thảo luận trong WTO là việc bảo hộ các chỉ dẫn địa lý. Hiệp định TRIPS định nghĩa các chỉ dẫn địa lý là những chỉ dẫn "xác định một hàng hoá có xuất xứ từ lãnh thổ của một thành viên, hay từ một vùng hoặc địa phương trong lãnh thổ đó, khi một chất lượng cụ thể, danh tiếng hay các đặc trưng khác của hàng hoá đó chủ yếu có được nhờ nguồn gốc địa lý của nó"248. Theo Hiệp định TRIPS, các thành viên đã phải dành cho các bên quan tâm các phương tiện để hạn chế việc sử dụng không chính xác hay không công bằng các chỉ dẫn địa lý và để từ chối hay huỷ bỏ các đăng ký thương hiệu sử dụng các chỉ dẫn địa lý một cách không chính xác hay không lành mạnh. Những quy định này có thể bảo vệ một số ngành nhất định như thực phẩm hay hàng thủ công mỹ nghệ ở Việt Nam và đóng góp vào mục tiêu giảm nghèo. Trên thực tế, chúng có thể ngăn chặn việc sử dụng các chỉ dẫn địa lý địa phương bởi các nhà sản xuất không có cơ sở tại địa phương có liên quan. Tuy nhiên, một trong những quan ngại là sự bảo hộ đó có thể làm tăng các chi phí thực thi và có thể là không hiệu quả. Trong hoàn cảnh đó, có thể Việt Nam sẽ cần quan tâm đến việc xác định các sản phẩm trong nước nào sẽ được hưởng lợi từ bảo hộ chỉ dẫn địa lý và tìm kiếm hỗ trợ kỹ thuật để thực thi các biện pháp bảo hộ hiệu quả, trong khi đàm phán về tính hợp pháp của chúng tại WTO. Vấn đề mở rộng bảo hộ chỉ dẫn địa lý đang được thảo luận trong WTO. Hội nghị Bộ trưởng Doha đã giao Hội đồng TRIPS nhiệm vụ đề ra các biện pháp để xây dựng một hệ thống đăng ký đa phương cho rượu vang và rượu mạnh và mở rộng mức độ bảo hộ ra ngoài các sản phẩm này249. Tuy nhiên, dường như WTO chưa có đủ động lực cho hoạt động này và các chỉ dẫn địa lý mới chỉ được đề cập vắn tắt trong các phương thức đàm phán được Đại Hội đồng thông qua vào tháng 7/2004250. Rõ ràng, EU sẽ khởi động lại đàm phán về vấn đề này, và Việt Nam có thể tận dụng cơ hội để ủng hộ EU. 245 Xem chú thích 271. 246 Cần lưu ý rằng Nhật Bản đã tiến hành hỗ trợ cho việc xây dựng một hệ thống lưu trữ điện tử các đơn yêu cầu cấp SHTT. 247 Xem Điều 31 của Hiệp định TRIPS và Điều 16 của Công ước Đa dạng Sinh học, Điều 4.5 của Công ước về Thay đổi Khí hậu (Xem D. Luff, “Tổng quan pháp luật quốc tế về phát triển bền vững và những mâu thuẫn giữa các quy định của WTO với phát triển bền vững”, Tạp chí Pháp luật Quốc tế của B ỉ, 1996, trang 106 và các trang tiếp theo). 248 Điều 22.1 của Hiệp định TRIPS. 249 WTO, Hội nghị Bộ trưởng, Doha, Tuyên bố Bộ trưởng, thông qua ngày 14/11/2001, WT/MIN(01)/DEC/1, ngày 20/11/2001, đoạn 18. Xem thêm Điều 23 của Hiệp định TRIPS. 155 C. Hỗ trợ kỹ thuật Các chuyên gia tư vấn tin tưởng Việt Nam có nhu cầu hỗ trợ kỹ thuật nêu sau đây. Cần lưu ý rằng bản thân Hiệp định TRIPS cũng có quy định về hỗ trợ kỹ thuật "cho việc xây dựng các luật lệ, quy định về việc bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ … và cho việc xây dựng hoặc củng cố các cơ quan trong nước có liên quan, gồm cả việc đào tạo nguồn nhân lực”251. Do vậy, cần cân nhắc để đưa ra các yêu cầu TRA phù hợp với quy định này và xin tư vấn độc lập. Rất nhiều công việc hiện nay đã được một số cơ quan phát triển hỗ trợ tài chính và thực hiện, trong đó có Dự án STAR của Hoa Kỳ, chính phủ các nước Thuỵ Sỹ và Nhật Bản. Quỹ Ford cũng hỗ trợ cho Bộ Y tế về SHTT đối với thuốc men. EC cũng đã đưa ra một dự án EC-ASEAN đặt tại Bangkok. Mặc dù hầu hết các hỗ trợ đều liên quan đến việc thực thi Hiệp định TRIPS thì hiện nay hầu như chưa có hỗ trợ quốc tế nào cho các vấn đề khác, dù có thể coi là các vấn đề phụ song lại chiếm một vai trò trung tâm trong việc thực hiện chính sách phát triển bền vững. Đây là những lĩnh vực mà các nhà tài trợ cũng nên đóng một vai trò quan trọng. • Tiếp tục các nỗ lực hiện nay nhằm thực thi Hiệp định TRIPS và tiến hành đào tạo và rà soát các quy định pháp lý liên quan; • Cụ thể hơn, đào tạo các thẩm phán ở các Toà án Nhân dân cấp tỉnh và thành phố về bảo hộ SHTT; • Cân nhắc việc chuyển giao từng bước các nghĩa vụ liên quan đến các biện pháp khắc phục pháp lý cho hệ thống toà án; • Hỗ trợ phát triển cơ chế hoà giải tư nhân chuyên nghiệp; • Hỗ trợ xây dựng một giáo trình giảng dạy; • Tiến hành nghiên cứu để xác định tầm quan trọng của việc bảo vệ các bí quyết truyền thống và các nguồn gen trong nước ở Việt Nam; • Dựa trên các nghiên cứu hiện có trong WTO và các diễn đàn khác, tiếp tục nghiên cứu về mối quan hệ giữa Hiệp định TRIPS và Công ước về Đa dạng Sinh học và đưa ra các đề xuất để cải thiện mối quan hệ này; đề xuất các quy tắc để khi thích hợp, đưa cơ chế bảo vệ bí quyết truyền thống và các nguồn gen trong nước vào Hiệp định TRIPS và đàm phán về vấn đề này trong Hội đồng TRIPS; • Xác định các tình huống mà Việt Nam cần sử dụng li-xăng bắt buộc để đảm bảo chuyển giao 250 Xem WTO, Chương trình Công tác Doha, Quyết định của Đại Hội đồng ngày 1/8/2004, WT/L/579, ngày 2/8/2004, đoạn 1(d). 156 công nghệ cần thiết. Các tình huống đó có thể không chỉ giới hạn ở dược phẩm mà còn có thể áp dụng với các công nghệ bảo vệ môi trường, phù hợp với các công ước quốc tế về môi trường hiện nay, hoặc áp dụng với các công nghệ trong sản xuất nông nghiệp; • Đào tạo chuyên gia để đàm phán các vấn đề này trong Hội đồng TRIPS; • Xác định các sản phẩm trong nước có thể được lợi từ việc bảo hộ chỉ dẫn