Chuyên đề Áp dụng công cụ phân tích kinh tế nhằm đánh giá hiệu quản kinh tế Khu bảo vệ hệ sinh thái biển Rạn Trào do cộng đồng dân cư địa phương quản lý

nh biến dạng hoặc không có giá thị trường) Giá thị trường Lợi ích chi phí Cả có giá và không có giá thị trường Có giá và có liên quan đến dự án Lợi ích và chi phí ngoại ứng Đưa vào tính (rất quan trọng) Không quan tâm Bảng 3: Bảng so sánh phân tích chi phí- lợi ích với phân tích tài chính Qua bảng trên ta thấy được sự khác biệt giữa 2 phương pháp phân tích. Hơn nữa, xây dựng KBTB được coi là dự án công do đó chi phí và lợi ích của dự án không chỉ về mặt kinh tế mà còn về mặt xã hội và môi trường do đó phân tích tài chính sẽ không đánh giá hết được các chi phí và lợi ích. Từ đó ta thấy việc áp dụng công cụ CBA trong đánh giá hiệu quả kinh tế mô hình quản lý KBTB là vô cùng phù hợp. CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG MÔ HÌNH QUẢN LÝ TẠI KHU BẢO VỆ HỆ SINH THÁI BIỂN RẠN TRÀO 2.1. Tổng quan về KBVHSTB Rạn trào Dự án KBV Rạn Trào được IMA (liên minh sinh vật biển quốc tế) tài trợ và từ 2004 đến nay thì nhà tài trợ chính là MCD (trung tâm bảo tồn sinh vật biển và phát triển cộng đồng). Dự án chính thức được UBND tỉnh Khánh Hòa phê duyệt vào 25/3/2001 và 25/3/2002 thì KBT Rạn Trào được thành lập và được UBND huyện Vạn Ninh công nhận. 27/11/2009 KBVHSTB Rạn Trào đã tổ chức lễ ra mắt và được UBND tỉnh Khánh Hòa công nhận. Sự thay đổi tên của KBVHSTB Rạn Trào là do KBV chưa đạt được những điều kiện về mặt quy mô diện tích của một KBT. Tuy nhiên, tính đa dạng sinh học của KBV được các chuyên gia đánh giá là rất cao so với diện tích tương ứng của nó. Đặc biệt, KBV có tới 3 loài có tên trong sách đỏ Việt Nam năm 2000 và 5 loài trong sách đỏ của IUCN năm 2007. Phần tiếp theo sẽ trình bày cụ thể về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội cũng như các nguồn lợi tự nhiên tại xã Vạn Hưng cũng là khu vực tiến hành dự án KBVHSTB Rạn Trào. 2.1.1. Điều kiện tự nhiên 2.1.1.1. Vị trí địa lý Ranh giới KBV được giới hạn trong khu vực tạo bởi đường nối 4 điểm tọa độ sau: Điểm 1: 12°37' 51"N; 109°12' 26"E Điểm 2: 12°37' 40"N; 109°12' 60"E Điểm 3: 12°37' 26"N; 109°12' 55"E Điểm 4: 12°37' 35"N; 109°12' 21"E Hình 5: Bản đồ hành chính tỉnh Khánh Hòa KBVHSTB Rạn Trào nằm giáp biển bên bờ vịnh Văn Phong, thuộc xã Vạn Hưng, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa, cách Nha Trang khoảng 55km trải dài trên 9,5km đường quốc lộ 1A. Xã Vạn Hưng nằm ở phía Nam của huyện Vạn Ninh. Phía Bắc giáp xã Xuân Sơn, phía Đông giáp biển Đông, phía Tây và phía Nam giáp huyện Ninh Hòa. Vạn Hưng là địa phương ven biển của tỉnh Khánh Hòa - một tỉnh Nam Trung Bộ. Vạn có 14km bờ biển với 13 rạn san hô lớn nhỏ, khu vực gần bờ nơi có độ sâu từ 40 - 70m trở ra có các thảm cỏ biển rất phong phú, là nơi trú ẩn và sinh sản của nhiều loài thuỷ sản quan trọng. Địa hình của Vạn Hưng là vùng ven biển độ dốc tương đối lớn và có những dãy núi ăn ra sát biển. Phía biển cũng có những hòn đảo với các rạn san hô rất phát triển. 2.1.1.2. Các vùng chức năng trong KBV Hình 6 : Bản đồ phân vùng chức năng vùng biển Rạn Trào Vùng bảo vệ nghiêm ngặt: Là vùng biển hình chữ nhật xung quanh Rạn Trào, có tổng diện tích 105 ha trong đó có khoảng 28ha là rạn san hô, còn lại là diện tích mặt nước. Vùng phục hồi nguồn lợi và phát triển du lịch: kéo dài từ vùng phía Bắc Xuân Tự qua Cùm Meo với diện tích 175ha. Vùng bảo tồn các thảm cỏ biển: Nằm dọc ven bờ kéo dài từ mũi Hòn Chông đến Cùm Meo có tổng diện tích 192ha. Vùng nuôi trồng hải sản: kéo dài từ giới hạn bảo tồn các thảm cỏ biển ra đến Cùm Meo với tổng diện tích 171ha. Vùng khai thác hợp lý: là toàn bộ vị trí nằm ngoài các vùng chức năng trên đây bao gồm kể cả vùng nước nông ven bờ, các rạn san hô chết ven bờ như rạn Đưng, rạn Sụn, rạn Nhớt, rạn Dài và vùng khơi bao gồm cả vùng Rạn Mạn, có tổng diện tích 1.030ha. Như vây, tổng diện tích KBV Rạn Trào là 1608ha. 2.1.1.3. Khí hậu, thời tiết. Đây là vùng có điều kiện tự nhiên, khí hậu rất đặc trưng của tỉnh. Nơi đây có điều kiện tự nhiên rất thuận lợi cho việc phát triển kinh tế biển đặc biệt là phát triển thủy sản. Vạn Hưng có khí hậu nắng nóng quanh năm. Khí hậu của Vạn Hưng vừa chịu sự chi phối của khí hậu nhiệt đới gió mùa, vừa mang tính chất của khí hậu đại dương nên tương đối ôn hoà. Nhiệt độ trung bình năm là 260C. Lượng mưa trung bình trên dưới 2.000 mm/năm, chia làm 2 mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 12 tập trung 70 - 80% lượng mưa cả năm. Mùa mưa chỉ kéo dài trong 2 tháng, còn lại nắng ấm, rất thuận lợi cho mùa các hoạt động của người dân. Gió với tần suất khác nhau xuất hiện theo mọi hướng, gió tây khô nóng và gió Tu Bông thường xảy ra bất lợi cho cây trồng. Tuy nhiên, hai loại gió này chỉ xuất hiện nhiều vào tháng 6, 7. 2.1.2. Đặc điểm kinh tế- văn hóa- xã hội 2.1.2.1. Đất đai và sử dụng đất đai Toàn xã Vạn Hưng có diện tích đất tự nhiên là 4.842,14ha, trong đó đất nông nghiệp 2.532,45ha chiếm 52,3%, đất rừng tự nhiên 1.331,54ha chiếm 27,5%, đất rừng trồng 1.331,54ha chiếm 27,5%, đất nuôi trồng thuỷ sản là 264,97ha chiếm 5,5%. Chỉ tiêu Đơn vị tính Năm 2008 Tổng diện tích đất tự nhiên ha 4.842,14 - Đất nông nghiệp ha 2.532,45 - Đất rừng tự nhiên ha 1.331,54 - Đất rừng trồng ha 1.331,54 - Đất nuôi trồng thủy sản ha 264,97 Nguồn: MCD Bảng 4: Tình hình sử dụng đất đai xã Vạn Hưng 2.1.2.2. Dân số, giáo dục và y tế Xã Vạn Hưng có diện tích tự nhiên khoảng 48,2 km2 và được phân chia thành 6 thôn, gồm Xuân Tự 1, Xuân Tự 2, Xuân Vinh, Hà Già, Xuân Đông và Xuân Tây, trong đó có 5 thôn Xuân Tự 1, Xuân Tự 2, Xuân Vinh, Hà Già vaf Xuân Đông là tiếp giáp với biển. Dân số xã Vạn Hưng có khoảng 10.470 người, trong đó riêng phụ nữ có 5.404 người (chiếm khoảng 52% dân số). Mật độ dân số trung bình là 217 người/km2. Tỷ lệ tăng dân số năm 2006 là 1,4%; n¨m 2008 lµ 0,5%. Theo kết quả thống kê năm 2008 của UBND xã Vạn Hưng, toàn xã có tổng cộng là 2.184 hộ gia đình, trong đó số hộ nghèo là 409 hộ (chiếm 18% tổng số hộ của xã). Số hộ nghèo phân bổ đều ở các thôn, tuy nhiên, ở thôn Xuân Tự 1 là nhiều nhất 82 hộ. Kết quả điều tra đánh giá kinh tế-xã hội vào tháng 6/2005 của xã cho thấy lực lượng lao động toàn xã là 4.021 người chiếm 38,4% tổng số dân, trong tổng số 206 người được phỏng vấn thì số người ở độ tuổi lao động là 166 người, trong đó nam là 142 người; nữ là 24 người. Số TT Chỉ tiêu Đơn vị tính 2006 2008 1 Tổng số dân Người 10.044 10.834 2 Tổng số hộ Hộ 2.038 2.184 3 Tỉ lệ nữ % 67 68 4 Tỉ lệ tăng dân số % 1,04 0,5 5 Tỉ lệ hộ theo công giáo % 15 17 6 Lực lượng lao động Người 3.810 4.021 Nguồn: UBND xã Vạn Hưng Bảng 5: Dân số và lao động xã Vạn Hưng Toàn xã có 2 trường tiểu học gồm 39 lớp với 1.189 học sinh và 46 giáo viên, ngoài ra xã mới có thêm một trường THCS dành cho học sinh cấp 2 với 940 học sinh trong năm học 2006-2007. Những học sinh muốn chuyển lên cấp PTTH thì phải lên thị trấn Vạn Giã để nhập học. Năm 2006, xã Vạn Hưng có 36 em học sinh thi đậu các trường Đại học, Cao đẳng và Trung cấp. Chương trình chống mù chữ được xã thực hiện đã được công nhận đạt chuẩn về phổ cập giáo dục Trung học cơ sở. Chỉ có 1 trạm y tế xã với 7 giường bệnh và 10 cán bộ y tế (một nửa trong số đó làm việc trong lĩnh vực quản lý) thực hiện công tác khám chữa bệnh cho người dân. 2.1.2.3. Các giá trị văn hóa- lịch sử KBVB Rạn Trào nằm trong khu vực xã Vạn Hưng, nơi có những địa danh Núi Ông Sư, Núi Phổ Đà, một số chùa chiền và lễ hội sinh hoạt văn hoá của cộng đồng ven biển có giá trị văn hoá. Hiện tại, trong khu vực có 2 tôn giáo lớn: Thiên Chúa giáo và Phật giáo; tôn giáo nào cũng có nơi chiêm bái thờ tự rất khang trang và tôn nghiêm: Chùa Giác Hải xây dựng năm 1957 (Phật giáo Đại Thừa). Tịnh xá Ngọc Phổ xây dựng năm 1978 (Phật giáo Tiểu Thừa), Nhà thờ Vạn Xuân xây dựng năm 1960. Người dân xã Vạn Hưng sống đan xen, hoà thuận với đa dạng sinh hoạt tôn giáo. Trong số các thôn của xã Vạn Hưng thì thôn Xuân Tự chiếm diện tích lớn và chiếm tới 50% dân số xã. Thôn Xuân Tự mới được tách ra làm hai thôn Xuân Tự 1 và Xuân Tự 2 từ đầu năm 2007, tuy nhiên các địa danh và sinh hoạt lễ hội của khu vực vẫn được bảo tồn và giữ gìn như các điểm sinh hoạt văn hoá chung. Đình thôn Xuân tự, nằm trên đường bờ biển, trong khu vực gần với KBVB Rạn Trào được xây dựng từ năm 1974 do toàn thể người dân trong thôn đóng góp xây dựng. Từ năm 1975, UBND xã Vạn Hưng đã sử dụng đình làng làm hợp tác xã nông nghiệp, nơi sinh hoạt tập thể của các hộ nông dân tham gia hợp tác xã. Tuy nhiên, để thuận lợi hơn cho những hoạt động sinh hoạt, học tập cộng đồng, từ sau năm 1990, các già làng thôn Xuân Tự đã đề xuất với chính quyền xã đưa khu vực này trở lại làm đình làng. Các hoạt động sinh hoạt cộng đồng được trở về đây kể từ sau đó. Ngoài việc là nơi sinh hoạt cộng đồng hàng ngày, đình làng còn là nơi thờ những vị tiền hiền, tiền giáo là những người khai phá khu vực này đầu tiên. Văn hoá phi vật thể còn lưu giữ và cần được xem xét trong hạng mục cần phải bảo vệ và gìn giữ trong khu vực khu bảo tồn gồm có lễ hội cúng đình, lễ hội cầu ngư kết hợp với các hình thức múa bông và biểu diễn hò bá trạo. Lễ hội cúng đình của các thôn trong xã Vạn Hưng thường diễn ra hàng năm và vào ngày 10/3 (Âm lịch), ngoài ra trong thôn Xuân Tự còn có 02 lễ hội khác là Ngày Hội Đại đoàn kết dân tộc 10/11 (Dương Lịch) và Lễ Hội Cầu Ngư hay còn được gọi là Hội Lăng cô vào ngày 25/5 (Âm lịch) hàng năm. Trong thôn Xuân Tự còn có nhiều sinh hoạt cộng đồng khác, thôn có 01 đội văn nghệ, 02 sân bóng, nhà giáo dục cộng đồng, trung tâm giáo dục môi trường. Cộng đồng rất hăng hái tham gia các hoạt động chung, trong đó có việc bảo tồn KBVB Rạn Trào. Đây chính là một trong những tiền đề quan trọng để phát triển mô hình du lịch sinh thái nơi đây. 2.1.2.4. Các hoạt động kinh tế của cộng đồng địa phương Cơ cấu kinh tế của xã là nông – lâm – ngư nghiệp và dịch vụ khác và phân chia theo tỷ lệ như sau: nông nghiệp: 55%; ngư nghiệp : 35%; các ngành nghề khác: 10%. Số TT Chỉ tiêu Đơn vị tính 2008 1 Số hộ chuyên nông nghiệp hộ 650 2 Số hộ tham gia đánh bắt thủy sản hộ 94 3 Số hộ tham gia nuôi trồng thủy sản hộ 1.625 4 Số hộ công nghiệp/tiểu thủ công nghiệp hộ 56 5 Số hộ dịch vụ hộ 131 Nguồn: MCD Bảng 6: Số hộ tham gia các ngành nghề ở xã Vạn Hưng Theo báo cáo kết quả thực hiện phát triển kinh tế - xã hội của xã Vạn Hưng năm 2006, các hoạt động nông nghiệp của xã gồm có trồng lúa, cây lương thực (ngô, sắn, đậu), và các loại hoa màu ; ngoài ra còn có khoảng 7,8 ha diện tích trồng cây công nghiệp là cây điều. Tổng diện tích lúa gieo trồng thực hiện là 624 ha với tổng sản lượng lúa cả năm ước đạt 2.845 tấn; tổng sản lượng lương thực có hạt (lúa và ngô) cũng đạt 2.875 tấn. Bên cạnh việc trồng trọt, người dân xã Vạn Hưng còn chăn nuôi các loài gia súc và gia cầm khác như bò, trâu, dê, heo, gà, vịt. Người dân cũng tham gia vào các hoạt động dịch vụ, buôn bán nhỏ như bán hàng tạp hóa, thu mua hàng thủy sản. Về lâm nghiệp, đã tiến hành trồng mới 45ha và nâng tổng số diện tích rừng được chăm sóc lên 64,66 ha. Về ngư nghiệp, xã Vạn Hưng là một trong hai vùng trọng điểm nuôi tôm hùm của huyện, chủ yếu tập trung ở 2 thôn Xuân Tự 1 và Xuân Tự 2. Năm 2008 do giá tôm thấp nên đã có 45.000 con giống với 2.800 lồng được thả., ngoài ra còn có các đối tượng nuôi thủy sản khác như tôm sú, ốc hương.. Các hoạt động đánh bắt thủy sản ở xã Vạn Hưng chủ yếu là gần bờ với các hình thức giã cào, mành đèn, đánh lưới, lặn biển, đào súc. Năm 2008 sản lượng đánh bắt thủy sản của xã đạt 350 tấn. Như vậy, vị trí địa lý và những đặc điểm khí hậu, thời tiết, đIều kiện kinh tế - xã hội của Vạn Hưng rất thuận lợi cho phát triển kinh tế biển, nhất là thủy sản và du lịch. Mặt khác, thời tiết nắng nóng quanh năm cũng là điều kiện thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp của địa phương. 2.1.3. Tài nguyên thiên nhiên tại KBVHSTB Rạn Trào. 2.1.3.1. Sinh vật Phù du Thực vật phù du: Kết quả phân tích mẫu vật ở vùng nghiên cứu đã ghi nhận được 145 loài Thực vật Phù du thuộc 3 lớp, trong đó tảo Silíc-Bacillariophyceae chiếm ưu thế 64 % (93 loài), tảo Hai Roi-Dinophyceae chiếm tỉ lệ 35% (51 loài), lớp tảo Xương Cát - Dictyochophyceae chiếm tỷ lệ 1% (1 loài). Thành phần cũng như số lượng loài Thực vật phù du trong mùa khô và mùa mưa không có sự khác nhau nhiều. Một số loài tảo có khả năng gây hại cũng được phát hiện ở vùng nghiên cứu như: Coolia sp, Dinophysis caudata, D. miles, D. mitra (tảo Hai Roi), đặc biệt 3 loài tảo gây hại Alexandrium pseudogonyaulax, A. tamarense, A. tamiyavanichi chỉ xuất hiện vào mùa mưa. Động vật Phù du: Kết quả phân tích đã xác định được 115 loài bao gồm 14 nhóm, trong đó Chân Mái Chèo chiếm ưu thế về số lượng loài (67% tổng số loài) và số lượng cá thể (60% tổng số lượng cá thể). Với tổng số loài như trên cho thấy thành phần loài ở vùng điều tra khá phong phú và khá đa dạng, bởi lẽ ngoài các loài nước lợ, nước mặn các nghiên cứu còn phát hiện được một số loài nước ngọt như Pseudodiaptomus incisus. Mật độ trung bình của Động vật phù du thu được tại các trạm mặt rộng ở vùng điều tra khá cao, tới 26.460 cá thể /m3, trạm có số lượng cao nhất đạt 50.318 cá thể/m3 và thấp nhất đạt 10.333 cá thể/m3. 2.1.3.2. Động vật đáy Thành phần sinh vật đáy ghi nhận theo phương pháp Reefcheck còn lại rất ít hoặc hiếm gặp trên hầu hết các rạn. Chỉ 8 trong số 18 thành phần được đánh giá xuất hiện trong các mặt cắt khảo sát. Về thành phần loài, đã ghi nhận được 25 loài sinh vật đáy kích thước lớn trên rạn san hô, trong đó có 1 loài Giun nhiều tơ, 21 loài Thân mềm và 3 loài Da gai. Thành phần loài ở Rạn Trào nhiều nhất (14 loài) so với vùng xung quanh. Mật độ sinh vật trung bình đạt 2260 cá thể/m2, cao nhất là 4194 cá thể/m2 ở khu vực Rạn Trào và thấp nhất là 1272 cá thể/m2 ở khu vực Cùm Meo. Trong tổng số trên, Giun nhiều tơ có số lượng nhiều nhất, trung bình là 1312 cá thể/m2 và thấp nhất là Thân Mềm với 211 cá thể/m2. Về khối lượng, toàn khu vực nghiên cứu trung bình đạt 17g/m2, cao nhất thuộc về khu vực Rạn Trào 22g/m2 và thấp nhất là khu vực Rạn Đưng 10 g/m2. 2.1.3.3. Rạn san hô KBVB Rạn Trào có 82 loài san hô thuộc 37 giống và 14 họ. Trong số 14 họ xác định được, họ Faviidae có số lượng giống và loài nhiều nhất (11 giống và 23 loài), kế đến là họ Acroporidae (3 giống và 21 loài) và họ Poritidae (3 giống và 11 loài). Một số họ khác chỉ có một giống và 1 loài. Trong tổng số 37 giống ghi nhận được, giống Acropora có thành phần loài nhiều nhất (14 loài), kế đến là giống Porites (6 loài), các giống còn lại có số lượng từ 1 đến 5 loài (bảng 6). Có hai loài san hô cứng chiếm ưu thế ở Rạn Trào thuộc về dạng khối Goniopora lobata và dạng não Platygyra sinensis, san hô mềm ưu thế thuộc về giống Sinularia (Hoàng Xuân Bền, 2003) Kết quả khảo sát hiện trạng rạn san hô trên mặt cắt cố định năm 2005 cho thấy độ phủ trung bình của san hô cứng tại vùng biển Rạn Trào đạt giá trị 17,3% tổng độ phủ nền đáy, trong đó độ phủ san hô cứng đạt giá trị cao nhất là 25,2% tại khu vực rạn Trào. Theo tiêu chuẩn về độ phủ của English et.al, 1997 thì độ phủ san hô sống của Rạn Trào được xếp vào hạng tốt 2.1.3.4. Cỏ biển Kết quả khảo sát năm 2004 đã xác định được 6 loài cỏ biển thuộc 5 chi và 2 họ. Kết quả nghiên cứu cũng đã xác lập được sơ đồ phân bố của cỏ biển và cây ngập mặn tại vùng biển Rạn Trào và lân cận. Mật độ, sinh lượng và độ phủ của một số loài cỏ biển ở Rạn Trào khá cao, mật độ dao động từ 56 – 1077 cây/m2, sinh lượng từ 12 – 147g.khô/m2 và độ phủ từ 11 – 100%. Các nghiên cứu cũng cho thấy hiện nay tổng diện tích của các thảm cỏ biển ở Rạn Trào khoảng 60ha chiếm 1/5 tổng diện tích cỏ biển của xã Vạn Hưng. 2.1.3.5. Rong biển Kết quả khảo sát đã xác định được 29 loài thuộc 20 giống và 4 ngành rong biển phân bố ở vùng Xuân Tự. Nhìn chung, thành phần loài rong biển ở Xuân Tự khá nghèo nàn, chúng thường phân bố trên nền đá hoặc san hô chết ở Rạn Trào và Cùm Meo. Các loài rong vôi thường chiếm ưu thế trên nền đáy, đặc biệt là ở Cùm Meo loài Rong vôi Amphiroa foliacea phát triển mạnh phủ dày trên nền san hô chết. 2.1.3.6. Cây ngập mặn Kết quả nghiên cứu đã xác định 5 loài cây ngập mặn phân bố ở Cùm Meo là: Sú , Mắm trắng, Mắm biển, Đước và Bần trắng. Bề rộng của dải cây ngập mặn thay đổi từ 3 đến 8m, trong đó Sú và Mắm biển chiếm ưu thế. Bần trắng thường mọc rải rác trong dải cây Sú và Mắm. Diện tích cây ngập mặn là 50ha. 2.1.3.7. Nguồn lợi thủy sản Vùng biển Vạn Hưng rất nhiều loài thủy sản có giá trị kinh tế và khoa học như: Tôm hùm, tôm thẻ, tôm sú, cá mú, cá bớp, cá hồng, cá dìa công, mực ống, ốc hương, hải sâm cát, tu hài, cầu gai, san hô, cá ngựa, cua biển. Kết quả tổng hợp các nghiên cứu điều tra từ trước đến nay trong vùng biển Rạn Trào và các khu vực xung quanh về các loài cá biển nói chung đã ghi nhận được 114 loài cá thuộc 44 họ và 10 bộ, trong đó một số loài cá có giá trị kinh tế cao như: cá Mú, cá Kẽm….Về thành phần loài cá rạn san hô, cho đến cuộc điều tra đa dạng sinh học tại vùng biển Rạn Trào năm 2004 đã ghi nhận được 69 loài cá rạn san hô thuộc 23 họ, 41 giống. Riêng Rạn Trào có tới 65 loài, chiếm 94,2% tổng thành phần loài cá rạn ghi nhận được ở đây. Năm Nhóm cá 2001 2003 2004 2005 Cá Thia 165 331 651 1.760 Bàng chài 57 56,5 47 41 Cá bướm 15 23 9 60 Cá mú 3 5,5 1 3 Loại khác 75 139 23 106 Tổng cộng 315 555 731 1.969 Bảng 7: Mật độ (con/400m2) các nhóm cá rạn san hô tại khu vực Rạn Trào Theo kết quả khảo sát năm 2005, mật độ trung bình các họ cá rạn san hô ở vùng biển Rạn Trào và khu vực lân cận là 1.281 con/400m2, mật độ đạt giá trị cao nhất tại Rạn Trào 1.969 con/400m2. Có thể thấy rằng tổng mật độ trung bình của cá rạn san hô tăng dần theo thời gian ở khu vực Rạn Trào, đặc biệt nhóm cá Thia chính là thành phần tạo nên mật độ cá rạn cao. Nhóm cá có giá trị thực phẩm như cá Mú, cá Hồng, cá Hè, cá Kẽm, điệp seo, ốc nhảy... có mật độ rất thấp trong vùng khảo sát và chủ yếu tập trung ở khu vực Rạn Trào. Kết quả khảo sát cũng cho thấy, cá rạn chủ yếu tập trung ở nhóm cá kích thước nhỏ (1 – 10 cm), chiếm 94% tổng mật độ trung bình. Nhóm cá có kích thước 11 – 20 cm chiếm tỷ lệ thấp (chiếm 6% tổng mật độ trung bình) và nhóm cá kích thước lớn hơn 20 cm hầu như không thấy xuất hiện ở các mặt cắt khảo sát. Loài Tên Việt Nam Sách đỏ VN 2000 E: Đang nguy cấp; V: Sẽ nguy cấp Sách đỏ IUCN 2007 VU: Sẽ nguy cấp ; NT: Sắp bị đe dọa; DD: thiếu thông tin Anodontostoma chacunda Cá Mòi không răng E Cephalopholis boenak Cá Mú sọc ngang DD Epinephelus coioides Cá Mú NT Hippocampus histrix Cá Ngựa gai dài V DD Hippocampus kuda Cá Ngựa đen V VU Syngnathoides biaculeatus Cá Chìa vôi DD Bảng 8: Danh sách loài có tên trong Sách đỏ sinh sống ở KBVB Rạn Trào Nằm trong khu vực vịnh Vân Phong, Rạn Trào được coi là nơi có đa dạng sinh học cao nhất trong số 13 rạn san hô ở đây. Bảng dưới đây là theo kết quả khảo sát năm 2005. Thành phần loài của Rạn Trào đều chiếm tỉ lệ cao do tính đa dạng sinh học cao, ngoài ra còn do các Rạn san hô khác không được bảo vệ nên các nguồn sinh vật ở đó giảm đi do đó tỉ lệ của Rạn Trào càng trở nên cao hơn. Nhóm sinh vật Thành phần loài Tỉ lệ (%) Rạn Trào Vịnh Văn Phong San hô 82 128 64% Cá rạn 69 100 69% Động vật không xương sống trên rạn 25 26 96% Rong 29 80 36% Cỏ biển 6 8 75% Cây ngập mặn 5 20 25% Nguồn: MCD Bảng 9. So sánh thành phần loài sinh vật ở Rạn Trào và vịnh Văn Phong 2.2. Thực trạng quản lý- khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên tại KBVHSTB Rạn Trào. 2.2.1. Thực trạng khai thác và sử dụng 2.2.1.1. Trước khi có dự án - San hô: Trong nhiều năm gần đây việc khai thác san hô trái phép, bừa bãi tại khu vực biển Rạn Trào đã làm các bãi san hô và nguồn lợi hải sản suy giảm nghiêm trọng và nhanh chóng phá đi nơi cư trú và môi trường sống của các loài, làm mất cân bằng sinh thái tự nhiên. Vấn đề nổi cộm ở địa phương là việc khai thác các rạn san hô sống một cách ồ ạt làm suy giảm môi trường và nguồn lợi biển. Địa phương đã có nhiều biện pháp xử lý nhưng tình trạng này vẫn gia tăng. Những chủ khai thác dung cả xe tải để vận chuyển san hô khai thác được đến nơi tiêu thụ. Những hoạt động khai thác này vừa làm suy thoái môi trường vừa gây nên tình trạng mất trật tự an ninh trên địa bàn. Theo kết quả khảo sát khu vực Rạn Trào năm 2001 cho thấysan hô cứng chiếm ưu thế ở độ sâu 4,5m, đạt giá trị 60%- 63% tốc độ phủ mặt cắt. Việc khai thác san hô một cách ồ ạt làm đìa nuôi tôm sú cũng là nguyên nhân dẫn đến việc suy giảm nguồn lợi biển. Cùng với sự suy giảm nguồn lợi san hô, nghề nuôi tôm hùm lồng và nuôi tốm sú đã chịu nhiều ảnh hưởng xấu như nguồn giống tôm hùm khai thác tự nhiên hầu như không còn, tốc độ lớn của tôm bị chậm lại, các loài tôm nuôi dễ bị nhiễm bệnh, thậm chí đôi khi chết hang loạt do nước bị ô nhiễm. Khi nguồn lợi san hô bị tàn phá, nghề nuôi trồng thủy sản lập tức gặp khó khăn. Nếu cứ theo chiều hướng đó, nghề nuôi thủy sản sẽ dần bị xóa bỏ. - Cá rạn san hô: Khi rạn san hô bị suy thoái, độ phủ của san hô sống giảm, nền đáy phủ bởi san hô chết, bã hữu cơ, cảnh quan rạn bị thay đổi rõ rêt đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống sinh vật. Tất cả các loài cá có giá trị thương mại cao như cá Mú, Hồng, Kẽm… được ngư dân mô tả trước đây đã không còn hoặc xuất hiện rất ít trên mặt cắt. Theo một số ngư dân địa phương, vùng biển Vạn Hưng trước đây có nhiều loài cá có giá trị kinh có kích thước lớn đến nay đã giảm đi khoảng 50%. -Tình trạng đánh bắt: Theo đánh giá năm 2000 sản lượng khai thác thủy sản của Vạn Hưng kiên tục suy giảm trong vòng 10 năm trở lại đây. Năm 1996 khai thác được 250 tấn, năm 1999 chỉ còn khoảng 110 tấn. Số lượng cũng như cỡ loại sản phẩm thủy sản khai thác đều giảm, một số loài thủy sản quý hiếm đang trên bờ của sự hủy diệt. 2.2.1.2. Từ khi có dự án - San hô: Theo khảo sát năm 2002 trên mặt cắt cố định độ phủ của san hô cứng đạt giá trị 51,88% ở mặt cắt sâu và 28,13% ở mặt cắt cạn. - Cá rạn san hô: Mật độ cá rạn trung bình tại Rạn Trào đạt 555 cá thể/400m². Như vậy, so với thời điểm giám sát vào tháng 3 năm 2001 mật độ cá rạn tăng 240 cá thể/400m². Việc tăng sản lượng đánh bắt và nuôi trồng sẽ được trình bày và tính toán cụ thể ở chương III. 2.2.2. Mô hình quản lý tại địa phương 2.2.2.1. Về cơ cấu tổ chức Vai trò chính quyền các cấp: Dự án thí điểm mô hình “KBVB Rạn Trào do địa phương quản lý” nhận được sự quan tâm của chính quyền các cấp tỉnh Khánh Hòa, từ Ủy ban nhân tỉnh đến Ủy ban nhân huyện Vạn Ninh và xã Vạn Hưng và đặc biệt cộng đồng cư dân thôn Xuân Tự, điều đó cho thấy được sự thống nhất cao từ trên xuống dưới. Mặt khác, việc thành lập Ban quản lý KBVB Rạn Trào với sự tham gia của đại diện UBND huyện Vạn Ninh và Ủy ban nhân dân xã Vạn Hưng đã thể hiện sự kết hợp chặt chẽ giữa phương thức quản lý theo ngành và theo lãnh thổ, tạo điều kiện huy động tối đa nguồn nhân lực tại chỗ và đây được xem là yếu tố quan trọng, góp phần thành công bước đầu của mô hình. Tuy nhiên, đánh giá chung cho thấy, KBVB Rạn Trào kết quả thu được mới dừng ở “mô hình điểm”. KBVB Rạn Trào đã hình thành, song chưa được công nhận về mặt pháp lý, thiếu cơ chế tài chính bền vững và chưa có được sự phân định rõ ràng trách nhiệm của các bên tham gia. Ban quản lý KBVB Ban quản lý KBVB do Ủy bân nhân dân huyện Vạn Ninh quyết định thành lập với thành phần gồm đại diện UBND huyện Vạn Ninh, UBND xã Vạn Hưng và cộng đồng ngư dân của xã Vạn Hưng, gồm 8 thành viên (lãnh đạo UBND huyện Vạn Ninh, UBND xã Vạn Hưng, Trưởng phòng kinh tế huyện, Trưởng phòng Tài chính kế hoạch, Trạm bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản, đại diện của Đồn Biên phòng 362 đóng trên địa bàn và sự tham gia của đại diện cộng đồng nhân dân xã Vạn Hưng). Ban quản lý có trách nhiệm theo dõi, giám sát, điều phối công tác bảo vệ và quản lý KBVB Rạn Trào và thu hút được sự ủng hộ của nhân dân địa phương. Ban quản lý phối hợp chặt chẽ với chính quyền huyện, xã và kêu gọi được sự hợp tác của các tổ chức phi chính phủ, các cơ quan đoàn thể nhằm tổ chức các hoạt động truyền thông, đào tạo, tập huấn, phục vụ quản lý KBTB Rạn Trào và bảo tồn nguồn lợi ven biển, góp phần cải thiện đời sống nhân dân xã Vạn Hưng. Mối liên hệ trực tiếp Mối liên hệ gián tiếp IMA & MCD UBND huyện Vạn Ninh UBND xã Vạn Hưng Ban quản lý KBTB RT Tổ Bảo vệ (Nhóm hạt nhân) Tổ Tuyên truyền TT.GD môi trường Các hoạt động trong khu bảo tồn biển Rạn Trào UBND tỉnh Khánh Hòa Đại diện: UBND huyện Vạn Ninh UBND xã Vạn Hưng Cộng đồng Sở Thủy sản Chi cục BVNL thủy sản Tổ nòng cốt DLST Đại diện cộng đồng và do cộng đồng lựa chọn Hình 7 : Tổ chức quản lý KBVB Rạn Trào Các nhóm hoạt động chính của khu bảo tồn Tổ bảo vệ (nhóm hạt nhân, gồm 10 người), Tổ nòng cốt Du lịch sinh thái, Tổ tuyên truyền và Trung tâm giáo dục môi trường do cộng đồng lựa chọn. Chức năng chính của các nhóm trên là tiến hành các hoạt động, như : Tuyên truyền, giáo dục cộng đồng, kiểm tra, giám sát các hoạt động của ngư dân, vận hành mô hình du lịch sinh thái cộng đồng… nhằm đảm bảo việc thực hiện các qui uớc bảo vệ khu bảo tồn biển Rạn Trào và thử nghiệm các mô hình sinh kế bổ trợ mới. Vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn Là những người tác động trực tiếp lên nguồn lợi biển, những cộng đồng ven biển đóng vai trò hết sức quan trọng trong công tác bảo tồn và phục