Chuyên đề Biện pháp thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam

t¨ng tõ 3.799USD/tÊn n¨m 1994 lªn 5.984USD/tÊn, v¶ l¹i tiÒm n¨ng cña n­íc ta cßn lín, thÞ tr­êng chñ yÕu lµ Mü, EU, Oxtraylia, Trung Quèc, Xingapo, Ên §é, Hång K«ng, Ph¸p, óc BiÓu II.8: ThÞ tr­êng tiªu thô ®iÒu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (%) N­íc 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1. Ch©u ¸ 93,69 85,15 70,19 57,99 53,64 40,78 39,51 §«ng Nam ¸ 11,44 3,81 6,19 0,33 0,31 0,46 0,50 B¾c ¸ 82,25 81,36 64,71 57,66 53,32 40,32 39,01 2.Ch©u Mü 1,25 7,64 13,36 14,36 19,35 26,45 27,56 3.Ch©u óc 2,68 5.29 10,61 15,90 13,72 14,88 15,98 4.Ch©u ¢u 2,37 1,89 5,07 11,35 12,79 17,89 16,95 §«ng ¢u 0,00 0,00 0,00 0,08 0,17 0,00 0,13 T©y ¢u 2,37 1,89 5,07 11,27 12,82 17,89 16,82 5.Trung §«ng 0,00 0,00 00,6 0,40 0,30 0,00 0,00 Tæng céng(%) 100 100 100 100 100 100 100 Nguån :Bé Th­¬ng M¹i Nh­ vËy cã thÓ thÊy, h¹t ®iÒu cña ta xuÊt khÈu sang hÇu hÕt c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi vµ xuÊt khÈu chñ yÕu ®ang ph¸t triÓn vµ cã kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo c¸c n­íc ph¸t triÓn. Trong nh÷ng n¨m tíi chóng ta kiªn quyÕt gi÷ v÷ng nh÷ng thÞ tr­êng nµy, §ång thêi mét xu thÕ më ra lµ ph¶i kh«i phôc l¹i thÞ tr­êng Nga vµ §«ng ¢u .Bªn c¹nh ®ã ®Èy m¹nh x©m nhËp vµo c¸c thÞ tr­êng cã tiÒm n¨ng nh­ Mü, T©y ¢u, NhËt B¶n, Ch©u ¢u. §Ó lµm ®­îc viÖc ®ã ViÖt Nam cÇn ph¸t huy c¸c lîi thÕ nh­ ®iÒu kiÖn sinh th¸i, ®Êt ®ai, n¨ng suÊt vµ chi phÝ lao ®éng thÊp víi lîi thÕ cã tÝnh ®Æc thï … §Ó t¹o lîi thÕ míi vÒ quy m«, chÊt l­îng, tr­íc hÕt cÇn cã sù ®Çu t­ ®ång bé cho vïng s¶n xuÊt tËp trung, th©m canh n©ng cao n¨ng suÊt, c¶i thiÖn c«ng nghÖ chÕ biÕn, n©ng cao tû lÖ cao cÊp trong c¬ cÊu suÊt khÈu (tõ 40% lªn 60%) ®Ó dµnh thÞ phÇn * Cao su: Theo sè liÖu thèng kª, mçi n¨m ngµnh cao su ViÖt Nam s¶n xuÊt kho¶ng 125 ngh×n tÊn mñ nguyªn liÖu c¸c lo¹i. Trong n­íc chØ sö dông hÕt 25 ngh×n tÊn sè cßn l¹i lµ xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, xuÊt khÈu cao su ViÖt Nam chñ yÕu lµ cao su tù nhiªn . Cao su thµnh ph¶m chØ chiÕm mét tû lÖ nhá, do ®ã gi¸ trÞ xuÊt khÈu kh«ng cao, kh«ng nh÷ng thÕ khi trong n­íc thõa cao su nguyªn liÖu, th× hµng n¨m nhµ n­íc ta vÉn ph¶i bá ra mét l­îng lín ngo¹i tÖ ®Ó nhËp vÒ gÇn 9 triÖu chiÕc lèp xe c¸c lo¹i tõ Hµn Quèc, §µi Loan, Ên §é, NhËt, Mü … BiÓu II.9: T×nh h×nh s¶n xuÊt cao su ViÖt Nam ChØ tiªu 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1.Tæng diÖn tÝch (1000ha) 225 303 309 325 382 383 418 2.DT kinh doanh (1000ha) 168 180 185 190 202 212 230 3.S¶n l­îng mñ kh«(1000tÊn ) 128 146 170 180 195 208 215 4.N¨ng suÊt b×nh qu©n(kg/ha) 740 820 950 948 965 981 992 5.khèi l­îng xuÊt khÈu(triÖu USD) 138 194 190 191 265 287 300 6.KNXK (triÖu USD) 193 255 191 128 147 175 195 7.Tû lÖ %so víi tæng KNXK 11,0 11,8 7,4 4,5 4,9 4,4 4,5 Nguån : Bé NN-PTNT 2001 ThÞ tr­êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tr­íc ®©y lµ Liªn X« cò vµ c¸c n­íc §«ng ¢u, lµ nh÷ng thÞ tr­êng truyÒn thèng, nh­ng sau cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ, thÞ tr­êng cao su ViÖt Nam tiÕp cËn vµ chuyÓn sang thÞ tr­êng míi, nhÊt lµ c¸c n­íc trong khu vùc. HiÖn nay cao su ViÖt Nam ®· cã mÆt ë 30 n­íc trªn thÕ giíi, trong ®ã n­íc nhËp khÈu nhiÒu nh­: Ph¸p, §øc, ý, Hµ Lan, Anh, Ailen, NhËt, Hµn Quèc, Trung Quèc. BiÓu II.10: ThÞ tr­êng tiªu thô cao su xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (%) N­íc 1995 1996 1997 1998 19959 2000 2001 1. Ch©u ¸ 92,76 93,12 85,22 78,90 77,24 70,17 66,2 §«ng Nam ¸ 7,63 7,87 19,61 12,42 26,61 12,79 13,4 B¾c ¸ 85,12 85,25 65,61 66,48 50,63 57,39 53,8 2.Ch©u ¢u 7,08 6,80 14,13 19,11 21,28 27,17 29,65 §«ng ¢u 0,79 1,66 0,47 0,33 3,14 10,76 11,7 T©y ¢u 6,29 5,15 13,66 18,78 18,13 16,41 17,95 3.Ch©u Mü 0,16 0,77 0,46 0,87 1,14 1,16 2,2 4. Ch©u óc 0,00 0,00 0,02 0,48 0,25 0,18 0,15 5. Trung §«ng 0,00 0,00 0,17 0,64 0,08 1,32 1,8 Tæng céng (%) 100 100 100 100 100 100 100 Nguån: Bé Th­¬ng M¹i Trong ba n¨m gÇn ®©y chóng ta ®ang chuyÓn m¹nh tõ thÞ tr­êng chñ yÕu lµ c¸c n­íc §«ng ¢u vµ trong khu vùc Ch©u ¸ sang c¸c n­íc T©y ¢u vµ c¸c n­íc cã søc mua cao nh­ ( Mü, Anh, NhËt…) vµ thÞ tr­êng Trung Quèc qua ®­êng tiÓu ng¹ch §èi víi s¶n ph¶m vÒ cao su, chóng ta ®ang ph¶i nhËp khÈu tõ c¸c n­íc ASEAN c¸c s¶n ph¶m nh­: S¨m, lèp «t«, m¸y bay vµ xe m¸y, b¨ng t¶i, d©y cu roa…, tuy kh«ng nhiÒu nh­ng ®ang cã møc thuÕ cao tõ 30 – 35%, nÕu c¾t gi¶m thuÕ ®Õn n¨m 2006 cßn 5%, lµm gi¶m nguån thu ®¸ng kÓ cña ng©n s¸ch. ChØ tÝnh riªng ®èi víi viÖc thùc hiÖn CEPT/AFTA, víi dù kiÕn nhËp khÈu t¨ng 20% ë n¨m 2006, ng©n s¸ch cã thÓ l¹i bÞ gi¶m mÊt nguån thu 2,6 triÖu USD, t¹o nªn søc Ðp ®èi víi ngµnh chÕ t¹o s¶n phÈm cao su trong n­íc víi sù c¹nh tranh gay g¾t cña hµng ngo¹i. Do ®ã, cÇn t¨ng c­êng ®Çu t­ nhanh chãng sù ®æi míi c«ng nghÖ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, c¬ cÊu s¶n phÈm, nh»m cã tÝnh linh ho¹t ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc vµ tiÕn thay thÕ nhËp khÈu. §­¬ng nhiªn lµ søc Ðp tõ nhiÒu phÝa cña thÞ tr­êng, song cÇn ph¸t huy tèt c¸c lîi thÕ nh­ ®· ph©n tÝch trªn: vÒ ®iÒu kiÖn sinh th¸i, ®Êt ®ai, n¨ng suÊt vµ chi phÝ nh©n c«ng rÎ, ®Ó t¹o lîi thÕ míi vÒ qui m« chÊt l­îng mµ tr­íc hÕt cÇn ph¶i cã sù ®Çu t­ ®ång bé cho vïng nguyªn liÖu tËp trung, th©m canh, n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu cao su. * ChÌ: DiÖn tÝch chÌ tõ chç chØ cã 10,5 ngµn ha (1955) ®Õn nay ®· cã tíi 80 ngµn ha (1998).Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n vÒ diÖn tÝch tõ n¨m 1990 – 1998 ®¹t 5%/n¨m. S¶n l­îng chÌ bóp kh« thêi kú nµy ®¹t 32,2 – 52,3 ngµn tÊn n¨m, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 6,5%/n¨m. Trong ®ã, xuÊt khÈu 16,5 – 32,3 ngµn tÊn/n¨m, chiÕm tíi 50% s¶n l­îng chÌ. N¨m 1999 ®¹t tíi 84,6 ngµn ha, s¶n l­îng chÌ kh« 64,4 ngµn tÊn. N¨m 2000, diÖn tÝch chÌ ®¹t 85 ngµn ha, s¶n l­îng chÌ kh« ®¹t 66.000 tÊn. N¨m 2001, diÖn tÝch chÌ ®¹t 95,6 ngµn ha, s¶n l­îng ®¹t 67.000 tÊn. Nhu cÇu chÌ trªn thÕ giíi tiÕp tôc t¨ng, hiÖn nay ®¹t møc 1,3 triÖu tÊn/n¨m; ta cã tiÒm n¨ng t¨ng, cã thÓ kim ng¹ch chÌ lªn tíi 200 triÖu USD, tøc lµ gÊp 4 lÇn hiÖn nay. BiÓu II.11: T×nh h×nh s¶n xuÊt & xuÊt khÈu chÌ cña ViÖt Nam N¨m DiÖn tÝch (1000ha) DTKD (1000ha) S¶n l­îng chÌ bóp kh« XuÊt khÈu (1000tÊn) Kim ng¹ch xuÊt khÈu (triÖuUSD) 1990 60 44,4 32,2 16,1 24,7 1991 60 45,8 33,1 10,6 13,7 1992 62,9 50,0 36,2 12,7 18,2 1993 63,4 49,2 37,7 21,2 27,9 1994 67,3 51,7 52,0 12,5 32,5 1995 66,7 52,1 40,2 18,8 25,0 1996 74,8 60,2 46,8 20,8 29,0 1997 78,6 63,9 52,3 32,3 47,9 1998 82,5 63,5 55,0 34,0 50,0 1999 84,6 69,2 64,6 36,0 52,0 2000 86,0 70,1 66,0 36,5 53,0 2001 95,6 75,8 67 58 66,4 Nguån : Vô kÕ ho¹ch vµ quy ho¹ch - Bé NN vµ PTNT Tiªu dïng chÌ néi ®Þa hiÖn nay chiÕm kho¶ng 40 – 45%, trong nh÷ng n¨m tíi më réng h¬n thÞ tr­êng néi ®Þa chiÕm tíi 50%, cßn xuÊt khÈu chiÕm 50%, nh­ng nh×n chung vÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÌ tuy ®· xuÊt khÈu trªn 15 n­íc nh­ng qui m« mçi n­íc qu¸ nhá bÐ vµ ph©n tÊn thiÕu v÷ng ch¾c vµ kh«ng cã b¹n hµng chÝnh. Do vËy trong nh÷ng n¨m tíi ®©y cÇn ®Èy m¹nh c«ng t¸c tiÕp thÞ ë trong n­íc vµ ngoµi n­íc ®Ó t¹o lËp vµ më réng thÞ tr­êng, h­íng thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh : ir¾c, Nga, NhËt, §µi Loan, Hång K«ng, Singapore, Pakistan vµ mét sè n­íc vïng Nam ¸. TiÕp tôc gi÷ v÷ng vµ më réng c¸c thÞ tr­êng trªn c¬ së lÊy yÕu tè chÊt l­îng vµ gi¸ ®Ó c¹nh tranh. §èi víi c¸c thÞ tr­êng truyÒn thèng, Trung cËn ®«ng víi thÞ phÇn 49%, SNG vµ Ch©u ¢u 27,24%, c¸c n­íc kh¸c 23,76% ®æi míi c¬ cÊu s¶n phÈm xuÊt khÈu vÒ chñng lo¹i, chÊt l­îng ®Ó ®¸p øng thÞ tr­êng cã søc mua cao theo h­íng 93,18% chÌ ®en c¸c lo¹i vµ 8,62% chÌ xanh vµ h­¬ng(thÞ tr­êng NhËt B¶n, §µi Loan). Ngoµi ra tiÕp tôc cñng cè vµ khai th¸c thÞ tr­êng Trung Quèc. Do vËy ViÖt Nam cÇn t¨ng c­êng s¶n xuÊt nguyªn liÖu b»ng ®Çu t­ th©m canh, phôc håi v­ên chÌ xÊu, gièng cò, ®¶m b¶o thuû lîi t­íi. Theo c¸c chuyªn gia FAO cho r»ng: "n©ng cao s¶n l­îng vµ chÊt l­îng c¸c v­ên chÌ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh t­¬ng lai cña ngµnh chÌ ViÖt Nam". Ngoµi ra ta cÇn tËp trung ®Çu t­ vµo chÕ biÕn chÌ ngon, chÌ s¹ch, chÌ ch÷a bÖnh, khai th¸c lîi thÕ tiÓu khÝ hËu s¶n xuÊt chÌ ®Æc s¶n vïng cao, bao b× ®Ñp hÊp dÉn ®i vµo nh÷ng thÞ hiÕu vµ nhu cÇu ®a d¹ng cña ng­êi tiªu dïng hiÖn nay. II. 2. Ph©n tÝch vÒ thÞ tr­êng 1. C¸c khèi thÞ tr­êng nhËp khÈu n«ng s¶n cña ViÖt Nam §èi víi thÞ tr­êng EU: EU ®· vµ sÏ lµ khu vùc thÞ tr­êng quan träng cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam, n¨m 2000,tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi thÞ tr­êng EU ®¹t trªn 3 tû USD vµ ViÖt Nam tiÕp tôc xuÊt siªu. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng Eu vÉn lµ: DÖt may, thuû h¶i s¶n, giµy dÐp, chÌ, cao su, nh©n ®iÒu…Theo dù ®o¸n tõ n¨m nay ®Õn n¨m 2004 xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU vÉn cã triÓn väng tèt do ®©y lµ khu vùc kinh tÕ æn ®Þnh, Ýt biÕn ®éng vµ EU vÉn dµnh cho ViÖt Nam chÕ ®é ­u ®·i thuÕ quan GSP. Nh­ng EU lµ mét thÞ tr­êng t­¬ng ®èi khã tÝnh, hµng ho¸ nhËp khÈu vµo EU ph¶i cã chÊt l­îng cao, mÉu m· ®¹t tiªu chuÈn. H¬n n÷a phong c¸ch kinh doanh vµ t©m lý kinh doanh cña c¸c nhµ doanh nghiÖp kh¸c nhiÒu so víi c¸c nhµ doanh nghiÖp Ch©u ¸. HiÖn t¹i thÞ tr­êng EU ®ãng vai trß kh¸ quan träng ®èi víi hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (§øng thø 3 sau ASEAN vµ NhËt B¶n). thÞ tr­êng nµy hiÖn ®ang cã rÊt nhiÒu kho¶ng trèng cho hµng ho¸ ViÖt Nam, nÕu nh­ hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®¹t ®­îc tiªu chuÈn chÊt l­îng nh­ yªu cÇu cña EU ®Æc biÖt lµ hµng n«ng –thuû s¶n. Do vËy, c¸c nhµ doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn ph¶i kiªn tr× tiÕp cËn, quan t©m vµ b¶o ®¶m ch÷ tÝn trong kinh doanh, thùc hiÖn ®óng nh­ cam kÕt th× míi cã kh¶ n¨ng duy tr× vµ t¨ng l­îng xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy §èi víi thÞ tr­êng Mü Mü lµ mét thÞ tr­êng cã s­c tiªu thô lín nh­ng ®ång thêi còng lµ mét trong nh÷ng thÞ tr­êng “khã tÝnh” nhÊt trªn thÕ giíi. B»ng nh÷ng qui ®Þnh kh¾t khe cña m×nh, ®©y lµ mét thÞ tr­êng kh«ng ph¶i n­íc nµo còng x©m nhËp ®­îc. Sau n¨m n¨m thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao b×nh th­êng víi Mü, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang n­íc nµy ®· t¨ng nhanh. Gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng Hoa Kú n¨m 1999 ®¹t 504 triÖu USD. N¨m 2000 ®¹t 569,439 triÖu USD. ¦íc 2001 ®¹t 600 triÖu USD. §iÒu ®ã chøng tá tiÒm n¨ng hµng hãa cña ViÖt Nam ®­îc vµo thÞ tr­êng nµy rÊt lín. Thªm vµo ®ã, th¸ng 7/2000 chóng ta ®· ký HiÖp ®Þnh Th­¬ng M¹i ViÖt Mü. HiÖp ®Þnh nµy më ra nh÷ng triÓn väng míi cho ViÖt Nam trong viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸ sang thÞ tr­êng nµy. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng nhÊt lµ chóng ph¶i kh«ng ngõng c¶i tiÕn chÊt l­îng hµng ho¸ th× míi ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu vÒ chÊt l­îng, bao b×, mÉu m·, chñng lo¹i hµng ho¸ sang thÞ tr­êng nµy §èi víi thÞ tr­êng ASEAN ASEAN lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam. Mçi n¨m, kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy chiÕm trªn 20% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. ASEAN lµ mét thÞ tr­êng lín, ®Çy høa hÑn, nh­ng còng nhiÒu biÕn ®éng. Do d­ ©m cña cuéc khñng ho¶ng tiÒn tÖ, nªn nhu cÇu vÒ hµng ho¸ cña thÞ tr­êng nµy trong vµi n¨m tíi sÏ cã xu h­íng gi¶m. §èi víi thÞ tr­êng nµy, cÇn cã tho¶ thuËn ë cÊp ChÝnh Phñ vÒ mÆt hµng g¹o víi c¸c n­íc Philippin, Malaysia vµ Indonesia, lµm tèt c«ng t¸c thÞ tr­êng ë c¶ tÇm vÜ m« vµ ë cÊp doanh nghiÖp. Dù kiÕn tû träng xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng ASEAN sÏ cã xu h­íng gi¶m dÇn: n¨m 2001 chiÕm 17%, ®Õn n¨m 2005 chØ cßn 12%. Kh«ng nh÷ng thÕ c¬ cÊu hµng ho¸ cña ViÖt Nam t­¬ng ®èi gièng hµng ho¸ cña thÞ tr­êng nµy do ®ã hµng ho¸ cña c¸c n­íc ASEAN cßn c¹nh tranh quyÕt liÖt hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Theo dù b¸o, kh¶ n¨ng kh«i phôc cña c¸c n­íc nµy rÊt chËm. V× vËy xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng nµy cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, h¹n chÕ. Víi ASEAN cÇn nghiªn cøu biÖn ph¸p gi¶m dÇn nhËp siªu trªn c¬ së t¨ng nhanh xuÊt khÈu, tr­íc hÕt lµ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng: dÇu th«, g¹o, n«ng s¶n, rau qu¶, thùc phÈm… MÆt kh¸c ViÖt Nam cÇn thùc hiÖn ®èi s¸ch kh«n ngoan lµ trong thêi gian tíi ViÖt Nam cÇn xóc tiÕn nhanh viÖc më réng thÞ tr­êng sang c¸c khu vùc kh¸c Ýt chÞu ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng ®Ó “bï ®¾p” cho khu vùc thÞ tr­êng nµy. §èi víi thÞ tr­êng Trung Quèc §Ó thùc hiÖn tho¶ thuËn ®¹t kim ng¹ch xuÊt – nhËp khÈu hai chiÒu n¨m 2000 lµ 2 tû USD vµ t¨ng tû träng xuÊt khÈu vµo Trung Quèc trong thêi kú tiÕp theo, n¨m 2001 chiÕm 7%, dù kiÕn 2005 chiÕm 8%. ThÞ tr­êng nµy ngoµi mÆt hµng dÇu th« cßn cã nhu cÇu nhËp cao su, than ®¸, thuû s¶n, cµ phª, h¹t ®iÒu, g¹o… cña n­íc ta. Tõ tr­íc ®Õn nay, bu«n b¸n cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc b»ng con ®­êng tiÓu ng¹ch, ViÖt Nam cÇn t¨ng c­êng m¹nh xuÊt khÈu chÝnh ng¹ch, tiÕp tôc sö dông tæng hîp vµ linh ho¹t c¸c lo¹i h×nh t¹m nhËp, t¸i xuÊt, chuyÓn khÈu… víi thñ tôc ®¬n gi¶n tèi ®a. Riªng mÆt hµng cao su cÇn tiÕp tôc thùc hiÖn c¬ chÕ ®Çu mèi. ViÖt Nam cã thÓ vËn dông c¬ chÕ th­ëng chung ®Ó ­u tiªn cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu sang Trung Quèc ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu lín hoÆc xuÊt khÈu ®­îc nh÷ng mÆt hµng cÇn khuyÕn khÝch. Trong nh÷ng n¨m tíi, víi tinh thÇn chung lµ ph¸t triÓn quan hÖ bu«n b¸n chÝnh ng¹ch víi Trung Quèc, c¸c c«ng ty ViÖt Nam cÇn th©m nhËp vµo thÞ tr­êng Trung Quèc theo h­íng tiÕp cËn trùc tiÕp víi c¸c ®Þa ph­¬ng vµ c¸c h·ng kinh doanh lín cña n­íc nµy. §èi víi thÞ tr­êng c¸c n­íc SNG vµ Nga Liªn bang Nga vÉn lµ thÞ tr­êng xuÊt – nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam. ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Nga chñ yÕu lµ n«ng s¶n, thùc phÈm chÕ biÕn, hµng thñ c«ng mü nghÖ, hµng da dµy. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Liªn bang Nga n¨m 2000 t¨ng kho¶ng 12 – 15 % ®¹t 130 –132 triÖu USD. Tõ ®Çu thËp niªn 90, khi n­íc Nga r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ trÇm träng, th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc nµy t¹m thêi bÞ ®×nh trÖ, Nga vÉn ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n, vÒ c­íc phÝ vËn t¶i vµ thuÕ nhËp khÈu cao. Tuy nhiªn trong thêi gian qua ChÝnh Phñ còng nh­ Bé Th­¬ng M¹i ViÖt Nam, Nga vµ c¸c n­íc SNG ®· liªn tiÕp tiÕp xóc ®µm ph¸n víi nhau, phÝa b¹n kh¼ng ®Þnh hµng ho¸ cña ViÖt Nam vÉn cã nhu cÇu trªn thÞ tr­êng cña hä. §Ó gi¶i to¶ mét sè khã kh¨n cho phÝa b¹n trong viÖc thanh to¸n, tr­íc m¾t ViÖt Nam nªn ¸p dông ph­¬ng ph¸p mua b¸n hµng ®æi hµng hoÆc ph­¬ng thøc mua b¸n b»ng L/C tr¶ chËm. Nh­ng ®Ó ®¶m b¶o quan hÖ bu«n b¸n l©u dµi, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam cÇn kÝ tho¶ thuËn ng©n hµng phÝa b¹n nh»m thùc hiÖn b¶o l·nh vµ t¸i b¶o l·nh hµng tr¶ chËm §èi víi thÞ tr­êng c¸c n­íc §«ng ¢u NÒn kinh tÕ c¸c n­íc §«ng ¢u ®ang b­íc vµo thêi kú ph¸t triÓn æn ®Þnh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc kh«i phôc quan hÖ ngo¹i th­¬ng gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc trong khu vùc nµy. Tuy nhiªn, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc §«ng ¢u vÉn ë møc kh¸ thÊp, chØ chiÕm kho¶ng 3 – 5% tæng kim ng¹ch xuÊt – nhËp khÈu cña c¸c n­íc nµy Khã kh¨n vÒ ph­¬ng thøc thanh to¸n vµ søc c¹nh tranh yÕu kÐm cña hµng ho¸ ViÖt Nam lµ nh÷ng th¸ch thøc chñ yÕu trong quan hÖ th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc §«ng ¢u. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang c¸c n­íc nµy t¨ng kho¶ng 20%/n¨m, chñ yÕu lµ n«ng s¶n, thuû h¶i s¶n, thùc phÈm chÕ biÕn, chÌ, cao su… Mét sè n­íc §«ng ¢u nh­: Hungari, Rumani, Ba Lan, Burgari… ®· ¸p dông møc thuÕ nhËp khÈu ­u ®·i ®èi víi nhiÒu nhãm mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. §©y lµ thuËn lîi ®¸ng kÓ sang thÞ tr­êng khu vùc nµy. §èi víi thÞ tr­êng NhËt B¶n NhËt B¶n lµ mét ®èi t¸c kinh tÕ quan träng cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay còng nh­ sau nµy. Thùc vËy NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín thø 2 cña ViÖt Nam sau ASEAN. Ngoµi dÇu th«, nhiÒu mÆt hµng kh¸c nh­ may mÆc, thuû s¶n, giÇy dÐp cña ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n tõ nhiÒu n¨m nay. NhËt B¶n lµ mét thÞ tr­êng ®Çy tiÒm n¨ng ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña ViÖt Nam v× ®Êt n­íc nµy rÊt nghÌo tµi nguyªn. Tuy nhiªn, lµ mét n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nªn NhËt B¶n còng lµ mét trong nh÷ng thÞ tr­êng khã tÝnh. §Ó gi÷ v÷ng vµ më réng thÞ tr­êng nµy, c¸c doanh nghiÖp cÇn b¸m s¸t c¸c kh¸ch hµng ®· quan hÖ, song song víi viÖc ph¸t triÓn víi kh¸ch hµng míi. Víi thÞ tr­êng nµy nªn hiÓu ®Çy ®ñ ®Æc ®iÓm cña c¸c h·ng NhËt B¶n th­êng lµ c¸c h·ng ®a n¨ng. Do ®ã khi quan hÖ víi hä cÇn g¾n gi÷a xuÊt vµ nhËp. Kh«ng nh÷ng thÕ quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty NhËt B¶n kh«ng cã nghÜa lµ trong ph¹m vÞ c¸c c«ng ty ®ã mµ cÇn cã sù phèi hîp gi÷a c¸c c«ng ty trong ph¹m vi mét bé, mét ®Þa ph­¬ng, kh«ng nh÷ng chØ xuÊt khÈu sang NhËt B¶n nh÷ng mÆt hµng truyÒn thèng mµ cßn xuÊt khÈu sang NhËt B¶n c¸c mÆt hµng kh¸c nh­ n«ng s¶n, l©m s¶n, thùc phÈm…Vµ ®iÒu quan träng nhÊt lµ ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm míi hßng cã mét chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n Ngoµi nh÷ng thÞ tr­êng vµ khèi thÞ tr­êng ®· kÓ ë trªn, ViÖt Nam cÇn tiÕp tôc ®Èy m¹nh quan hÖ ngo¹i th­¬ng còng nh­ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ sang khu vùc thÞ tr­êng Nam ¸ ( Pakistan, Ên §é), khu vùc Ch©u Phi, T©y Nam ¸, vµ mét sè thÞ tr­êng kh«ng ph©n tæ ®­îc. ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p, maketing phï hîp ®Ó x©m nhËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng nµy 2. Ph©n tÝch vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi Kh¶ n¨ng c¹nh tranh g¹o cña ViÖt Nam ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn. Sau 10 n¨m tham gia trªn thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi víi t­ c¸ch lµ mét n­íc xuÊt khÈu, g¹o cña ViÖt Nam cã thÓ nãi ®· cã mét chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµy cµng m¹nh cña g¹o ViÖt Nam cã thÓ thÊy ®­îc qua c¸c tiªu thøc: Sù ph¸t triÓn kim ng¹ch, ph¸t triÓn thÞ tr­êng, c¸c b¹n hµng æn ®Þnh, kho¶ng c¸ch vÒ gi¸… BiÓu II.12: Bu«n b¸n g¹o toµn cÇu §¬n vÞ tÝnh:1000tÊn 1996 1997 1998 1999 2000 2001 XuÊt khÈu Thailand 5,281 5,216 6,367 6,679 6,549 6,300 India 3,549 1,954 4,491 2,400 1,300 1,100 ViÖt Nam 3,040 3,327 3,776 4,555 3,470 3,55 United States 2,624 2,292 3,165 2,650 2,756 2,650 Pakistan 1,677 1,982 1,800 1,850 2,000 1,800 China 0,265 0,938 3,734 2,708 2,950 3,200 C¸c n­íc kh¸c 3,926 5,152 5,272 4,257 3,869 3,639 Tæng sè 20,352 20,861 28,605 25,099 22,894 22,539 NhËp khÈu Indonesia 1.029 0,808 6,081 3,900 1,300 1,300 Iran 1.344 0,973 0,500 1,000 1,100 1,400 Ir¾c 0,234 0,684 0,610 0,781 1,261 1,300 Nigeria 0,350 0,731 0,900 0,950 1,200 1,000 Philippin 0,768 0,814 2,187 1,000 0,900 0,950 Saudi Arabica 0,814 0,660 0,775 0,750 0,950 0,730 C¸c n­íc kh¸c 15,813 16,191 17,552 16,718 16,183 16,009 Tæng sè 20,352 20,861 28,605 25,099 22,894 22,689 Nguån: Bé Th­¬ng M¹i VÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu, tõ biÓu 14 ë trªn ta thÊy tõ n¨m 1996 ViÖt Nam ®· lµ n­íc xuÊt khÈu lín thø 3 trªn thÕ giíi vµ liªn tôc tõ n¨m 1997 ®Õn nay ViÖt Nam ®· lµ n­íc xuÊt khÈu lín thø 2 trªn thÕ giíi. HiÖn nay ViÖt Nam ®· trë thµnh mét thÕ lùc lín trong thÞ tr­êng bu«n b¸n g¹o quèc tÕ, lµ ®èi thñ c¹nh tranh lín cña tÊt c¶ c¸c n­íc xuÊt khÈu g¹o. §iÒu ®ã ®· nãi lªn phÇn nµo kh¶ n¨ng c¹nh tranh t­¬ng ®èi tèt cña g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam. VÒ thÞ tr­êng g¹o ViÖt Nam, theo thèng kª h¶i quan, ®· ®­îc bµn cho h¬n 30 n­íc b¹n hµng kh¸c nhau nh­ng mua víi khèi l­îng lín vµ æn ®Þnh cã kho¶ng 7-8 b¹n hµng. Trong sè nµy cã 04 b¹n hµng Ch©u ¸ (Singapo, Philippin, Malaysia, Hongkong), 02 b¹n hµng Ch©u ¢u (Thuþ Sü, Hµ Lan), 01 b¹n hµng Trung §«ng (Irac) vµ Mü. Trªn thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi, c¸c n­íc xuÊt khÈu g¹o c¹nh tranh rÊt quyÕt liÖt ®Ó giµnh giËt nhau, tõng thÞ tr­êng xuÊt khÈu. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña Mü lµ Nam Mü, Ch©u ¢u vµ Ch©u ¸ (NhËt B¶n). ThÞ tr­êng xuÊt khÈu chñ yÕu cña Th¸i Lan chiÕm kho¶ng 58% tæng l­îng g¹o xuÊt khÈu kÕ ®ã lµ Ch©u Phi 18%, Trung §«ng 9%, MüLatinh 7%, cßn l¹i lµ T©y ¢u vµ B¾c Mü. Th¸i Lan c¹nh tranh víi Mü ë thÞ tr­êng Ch©u ¢u, Nam Mü vµ thÞ tr­êng NhËt B¶n sau ®ã lµ nh÷ng n­íc NIC Ch©u ¸ ë Trung §«ng vµ §«ng Nam ¸, c¸c n­íc NIC khu vùc Ch©u Mülatinh. §©y lµ thÞ tr­êng “khã tÝnh” ®Æc biÖt chó träng qui c¸ch phÈm chÊt vµ tiªu chuÈn vÖ sinh c«ng nghiÖp. ThÞ tr­êng nµy chiÕm kho¶ng 25% tæng l­îng g¹o nhËp khÈu cña thÕ giíi, b¶o ®¶m hiÖu qu¶ cao cho nhµ xuÊt khÈu. Khu vùc Ch©u ¢u, ng­îc l¹i víi nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn Ch©u ¢u th­êng dïng g¹o lµ l­¬ng thùc phô trî sau lóa m×. Nãi chung, khu vùc nµy chuéng g¹o tèt, h¹t dµi, ®ßi hái vÖ sinh c«ng nghiÖp cao. Tû lÖ tÊm th­êng ph¶i thÊp, tõ 5 –10% ë T©y ¢u, nh­ng ë §«ng ¢u l¹i chÊp nhËn tõ 10 – 25% ViÖt Nam c¹nh tranh víi Thai Lan, ¢n §é, Myanma, Trung Quèc, Pakistan ë 3 thÞ tr­êng chÝnh lµ Ch©u ¸, Ch©u Phi, Mülatinh vÒ g¹o trung b×nh vµ phÈm cÊp thÊp. Lo¹i g¹o nµy chiÕm phÇn lín tæng l­îng g¹o nhËp khÈu thÕ giíi, thÞ tr­êng g¹o h¹t trßn, lo¹i g¹o nµy hÇu hÕt thuéc chñng lo¹i Japonica, hîp víi vïng khÝ hËu l¹nh h¬n nh­: Trung Quèc, NhËt B¶n, l·nh thæ §µi loan, Oxtraylia, Mü, Italia. Nh÷ng n­íc nhËp khÈu chÝnh thuéc khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc… thÞ tr­êng g¹o h¹t trßn chiÕm kho¶ng 10% tæng l­îng g¹o nhËp khÈu toµn cÇu ThÞ tr­êng g¹o ®å hÊp, lo¹i g¹o nµy ®­îc chÕ biÕn theo qui tr×nh luéc thãc tr­íc khi xay x¸t ®Ó h¹t g¹o cøng, Ýt bÞ vì gi÷ ®­îc h­îng vÞ cña c¬m sau khi nÊu. §¹i bé phËn d©n B¨ngladet, sau ®ã lµ mét phÇn d©n ¢n §é, Xrilanca, Pakixtan, Nam Phi, T©y Phi, ¶ RËp thÝch dïng lo¹i g¹o nµy, chiÕm tõ 15 – 20% tæng l­îng nhËp khÈu g¹o toµn cÇu ViÖt Nam còng ®· tham gia vµo thÞ tr­êng g¹o ®Æc s¶n nh­ng khèi l­îng cßn Ýt VÒ chñng lo¹i g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu vÉn lµ lo¹i g¹o tÎ h¹t dµi ®­îc s¶n xuÊt hÇu hÕt tõ §ång B»ng S«ng Cöu Long. Trong c¬ cÊu xuÊt khÈu g¹o ®Æc s¶n truyÒn thèng ch­a ®­îc chó träng ph¸t triÓn. Chóng ta míi chØ b­íc ®Çu xuÊt khÈu g¹o t¸m th¬m ®­îc trång ë miÒn B¾c, g¹o nµng H­¬ng, Chî §µo ë MiÒn Nam víi sè l­îng nhá vµ kh«ng ®Òu ®Æn qua c¸c n¨m. Trong mét thêi kú dµi bao cÊp tr­íc ®©y (1957 - 1986) xuÊt khÈu g¹o ®Æc s¶n cña ViÖt Nam kh«ng th­êng xuyªn vµ sè l­îng nhá, ë møc trªn 10 ngµn tÊn/n¨m. Tíi n¨m 1987 vµ 1988, con sè nµy chØ ®¹t 120 vµ 150 ngµn tÊn. Riªng c«ng ty VINAFOOD Hµ Néi xuÊt khÈu trªn 500 tÊn g¹o ®Æc s¶n sang thÞ tr­êng H«ng K«ng, Singapore vµo n¨m 1987, trong khi ®ã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu thùc tÕ cã thÓ ®¹t 2000 – 3000 tÊn…V× l­îng xuÊt khÈu qu¸ nhá, l¹i kh«ng th­êng xuyªn cho nªn nh×n chung xuÊt khÈu g¹o ®Æc s¶n ViÖt Nam ch­a ®em l¹i hiÖu qu¶ lín. Trong khi ®ã Thai Lan nh÷ng n¨m qua vÉn ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o ®Æc s¶n (Mali) víi gi¸ cao, gÊp 1,5 lÇn lo¹i g¹o tèt “ Thai 100B” vµ kho¶ng 2,5 ®Õn 3 lÇn so víi g¹o “ Thai 25%”. Theo ®¸nh gi¸ cña ng­êi tiªu dïng, g¹o ®Æc s¶n Mali cña Th¸i Lan kh«ng cã h­¬ng vÞ th¬m ngon ®éc ®¸o nh­ g¹o ®Æc s¶n T¸m xoan ë §ång B»ng S«ng Cöu Long cña ViÖt Nam ThÞ tr­êng g¹o cña ViÖt Nam còng lµ thÞ tr­êng g¹o cña Th¸i Lan, hay nãi c¸ch kh¸c ®Õn nay Thai Lan xuÊt khÈu ë thÞ tr­êng nµo th× g¹o ViÖt Nam còng cã mÆt trªn thÞ tr­êng Êy diÔn ra sù c¹nh tranh gay g¾t vÒ chñng lo¹i, chÊt l­îng, gi¸ vµ c¶ thêi ®iÓm giao hµng. Thai Lan cã nhiÒu b¹n hµng truyÒn thèng (trªn 15 b¹n hµng truyÒn thèng lín) nhËp khÈu víi sè l­îng lín trªn 80% tæng sè l­îng g¹o xuÊt khÈu. MÆt kh¸c Thai Lan cã uy tÝn vµ ®­îc nhiÒu kh¸ch hµng ­a chuéng, phï hîp víi thÞ tr­êng cã søc mua cao nh­: NhËt B¶n, EU, T©y ¢u… Trong khi ®ã ViÖt Nam trªn thùc tÕ míi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng vµ chÊt l­îng phÈm cÊp g¹o ViÖt Nam thÊp h¬n Thai Lan, nh­ : §é tr¾ng kh«ng ®ång ®Òu, lÉn thãc vµ nhiÒu t¹p chÊt, ®Æc biÖt lóa hÌ thu th­êng cã ®é Èm cao, b¹c bông h¹t vµng, tû lÖ ®é g·y cao, mÉu m· bao b× ®ãng gãi kh«ng ®Ñp thiÕu nh÷ng lo¹i chÊt l­îng cao phï hîp víi thÞ hiÕu tiªu dïng ë c¸c n­íc ph¸t triÓn nh­: NhËt B¶n, EU. Nh­ng do chi phÝ thÊp g¹o ViÖt Nam cã lîi thÕ h¬n g¹o Thai Lan ë nh÷ng thÞ tr­êng víi thÞ tr­êng víi søc mua thÊp, yªu cÇu Ýt kh¾c khe vÒ chÊt l­îng BiÓu II.13: Lîi thÕ vµ bÊt lîi cña ViÖt Nam so víi Th¸i Lan Lîi thÕ cña ViÖt Nam BÊt lîi cña ViÖt Nam - Gi¸ thÊp h¬n ( ViÖt Nam chiÕm lÜnh thÞ tr­êng b»ng c¸ch h¹ gi¸ thÊp h¬n ®èi thñ c¹nh tranh, do chi phÝ s¶n xuÊt thÊp) S¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu Ýt h¬n ChÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu kÐm h¬n ThÞ tr­êng míi, ch­a æn ®Þnh C¬ chÕ qu¶n lý xuÊt khÈu ch­a hoµn thiÖn Gièng lóa chÊt l­îng thÊp h¬n Kü thuËt chÕ biÕn ®¬n gi¶n Ph­¬ng thøc thanh to¸n ch­a linh ho¹t Xem xÐt kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi÷a ViÖt Nam vµ Thai Lan trong xuÊt khÈu g¹o cÇn chó ý: Mét lµ: ViÖc ®¸nh gi¸ ®Þa vÞ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi÷a ViÖt Nam vµ Thai Lan trong xuÊt khÈu g¹o tÊt nhiªn ph¶i ®­îc xem xÐt toµn diÖn gåm c¸c tiªu thøc ®Þnh l­îng vµ ®Þnh tÝnh Hai lµ: Møc t¨ng tèi ®a s¶n xuÊt lóa cña ViÖt Nam so víi Thai Lan trong nh÷ng n¨m võa qua lµ yÕu tè hÕt søc quan träng ®Ó ®¶m b¶o cho ®Þa vÞ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ngµy cµng ®­îc còng cè v÷ng ch¾c Ba lµ: Gi¸ thµnh s¶n xuÊt thÊp, rÊt thÊp ®ang lµ lîi thÕ so s¸nh quan träng cña ViÖt Nam trong xuÊt khÈu g¹o II.3 Ph©n tÝch vÒ mÆt hµng n«ng s¶n phÈm xuÊt khÈu chñ lùc: G¹o Nhu cÇu vÒ l­¬ng thùc vµ thùc phÈm lµ mét nhu cÇu c¬ b¶n, thiÕt yÕu mÆc dï møc sèng cña con ng­êi ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nh¶y vät, c¸c nhu cÇu cao cÊp ®· nÈy sinh, ®Æc biÖt lµ t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ng nhu cÇu vÒ l­¬ng thùc phÈm kh«ng nh÷ng gi¶m ®i mµ cßn t¨ng rÊt nhanh c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. HiÖn nay g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chiÕm gi¸ trÞ kim ng¹ch lín trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ®Êt n­íc. C«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc theo nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp lµ con ®­êng tÊt yÕu kh¾c phôc t×nh tr¹ng nghÌo nµn vµ chËm ph¸t triÓn cña n­íc ta. §Ó c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc trong thêi gian ng¾n ®ßi hái ph¶i cã sè vèn lín ®Ó nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt