Chuyên đề Giải pháp tăng cường khả năng tiếp cận giáo dục cho trẻ em nghèo tại khu vực miền núi phía Bắc

hập học phân theo vùng địa lý Các vùng địa lý – kinh tế ở Việt Nam có những khác biệt đáng kể về nhiều mặt, như điều kiện địa lý tự nhiên; mật độ dân số, dân tộc, thu nhập. Vì vậy tỷ lệ trẻ nhập học ở các vùng cũng chênh lệch nhau đáng kể. Các dữ liệu mô tả trẻ nhập học giáo dục mầm non giữa các vùng năm 2000 và 2005 dưới đây cũng phản ánh rõ thực trạng đó. Bảng 4: Tỷ lệ nhập học giáo dục mầm non 2000 chia theo vùng Tỷ lệ nhập học của giáo dục mầm non (%) Nam Nữ Tổng số Cả nước 30,73 32,47 31,58 Đồng bằng sông Hồng 47,90 50,04 48,96 Đông Bắc 27,95 33,37 30,58 Tây Bắc 27,10 28,22 27,66 Bắc Trung Bộ 42,05 44,46 43,23 Nguồn: Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo Bảng 4 cho thấy sự chênh lệch khá rõ nét trong tỷ lệ nhập học mầm non giữa các vùng miền mà đặc biệt là khu vực miền núi phía Bắc so với các vùng miền khác. Bảng 5: Tỷ lệ nhập học giáo dục mầm non năm 2005 chia theo vùng Tỷ lệ nhập học của giáo dục mầm non (%) Nam Nữ Tổng số Cả nước 36,83 35,59 36,23 Đồng bằng sông Hồng 54,73 51,80 53,31 Đông Bắc 41,33 40,94 41,14 Tây Bắc 38,13 36,10 37,13 Bắc Trung Bộ 45,87 48,14 46,99 Nguồn: Vụ Kế hoạch – Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo Đến năm 2005, tỷ lệ trẻ em được đi học mầm non tại các vùng miền nhìn chung là có sự tăng lên rất đáng ghi nhận, đặc biệt là khu vực miền núi phía Bắc bao gồm Đông Bắc và Tây Bắc. Đây là kết quả của sự nỗ lực và cố gắng của Đảng và Nhà nước cũng như các cơ quan chức năng trong công cuộc đẩy mạnh công tác tiếp cận giáo dục mầm non cho khu vực miền núi phía Bắc. Tuy nhiên vẫn còn sự khác biệt tương đối đáng kể so với các vùng miền khác, điều này đặt ra một vấn đề là cần sự cố gắng hơn nữa trong việc đẩy mạnh tiếp cận giáo dục mầm non tại nơi này Tỷ lệ giáo viên được huấn luyện theo chương trình giáo dục mầm non Năm học 2000-2001 mới chỉ có 2.15% giáo viên đạt trình độ cao đẳng, đại học trở lên, tới năm học 2005-2006 đã có 10%. Tỷ lệ giáo viên đạt trình độ chuẩn Trung cấp sư phạm mầm non năm học 2005-2006 tăng lên gần 2 lần so với năm 2000-2001. Cùng với sự vươn lên để đạt chuẩn là sự giảm đi hơn 3 lần của tỷ lệ giáo viên có trình độ sơ cấp trở xuống (17,1/59,23) Đánh giá về chất lượng của giáo dục mầm non tại khu vực miền núi phía Bắc Những chính sách đối với giáo dục mầm non đã thực sự phát huy tác dụng trong thực tiễn, tạo điều kiện phát triển bình đẳng cho trẻ em giữa các vùng địa lý – kinh tế khác nhau; đồng thời đảm bảo sự công bằng giới đáng khích lệ. Nhóm trẻ em nghèo tại các dân tộc thiểu số đã nhận được sự quan tâm đặc biệt. Trẻ được phát huy tính tích cực, phát triển tư duy, ngôn ngữ trong các hoạt động học tập, vui chơi. Giáo viên được nâng cao về kỹ năng và phương pháp dạy học mới, mang lại kết quả tốt Trẻ học mầm non tại khu vực miền núi phía Bắc được làm quen với chữ cái, lễ giáo, âm nhạc, được phòng chống suy dinh dưỡng, góp phần quan trọng nâng cao chất lượng chăm sóc, giáo dục trẻ. Những nội dung an toàn cho trẻ, giáo dục vệ sinh, xây dựng môi trường luôn được đặt lên hàng đầu trong thực hiện chương trình chăm sóc, giáo dục trẻ. Giáo dục tiểu học 2.1. Thực trạng giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc Trong những năm qua, mặc dù công tác giáo dục tiểu học cho trẻ em nghèo dân tộc thiểu số tại khu vực miền núi phía Bắc đã được quan tâm và đẩy mạnh, giáo dục tiểu học đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận, nhưng bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều bất cập do nhiều lý do khác nhau khiến cho công tác tiếp cận giáo dục tiểu học ở nơi đây nhìn chung vẫn còn nhiều khó khăn và vẫn tồn tại sự chênh lệch khá rõ nét so với các vùng miền khác. Theo báo cáo của Bộ GD-ĐT, Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên Hợp Quốc (UNESCO), 90% số trẻ em hoàn thành bậc giáo dục tiểu học trên toàn quốc. Tuy nhiên, con số này ở các vùng Tây Nguyên là 43%, ở các vùng núi phía Bắc là 48%. Như vậy, ở miền núi có tới 1/3 trẻ em không học hết lớp 5 và 70% số học sinh bỏ học là trẻ em gái. Nghiên cứu còn cho thấy, nghèo đói vẫn là rào cản chính để trẻ em gái dân tộc thiểu số chưa được hưởng một nền giáo dục có chất lượng. Các em có thể bị đói ăn, suy dinh dưỡng trước và ngay cả trong khi đi học, không đủ tiền để mua đồ dùng học tập, áo quần và thức ăn, và thường bị áp lực phải bỏ học để chăm sóc cho người thân, hay giúp đỡ cha mẹ về kinh tế. Bên cạnh rào cản nghèo đói, chất lượng dạy và học chưa đạt yêu cầu tại các địa phương cũng là rào cản đáng kể. Giáo viên thường chỉ dạy bằng tiếng Việt và chỉ dành một số ít thời gian dạy bằng tiếng mẹ đẻ, phương pháp giảng dạy nặng về thuyết trình. Các em gái do ít tiếp xúc xã hội nên việc tiếp thu bài bằng tiếng Việt không tốt, dẫn tới không hiểu bài rồi chán và bỏ học. Trường học xa nhà, đi học quá vất vả, các gia đình cũng chưa có nhận thức đầy đủ lợi ích của giáo dục. 2.2 Các chỉ số đánh giá thực trạng giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc 2.2.1. Tỷ lệ tuyển mới và nhập học vào cấp tiểu học phân theo vùng a. Tỷ lệ tuyển mới thô Tỷ lệ tuyển mới thô vào cấp tiểu học (lớp 1) cho biết kết quả sự huy động trẻ em trong độ tuổi tiểu học vào lớp 1 và khả năng đáp ứng của hệ thống giáo dục tiểu học trước nhu cầu học tập của trẻ em. Việc huy động trẻ em trong độ tuổi đến trường được quan tâm đúng mức để mọi trẻ em trong độ tuổi đều được tạo cơ hội đến trường. Mấy năm qua tỉ lệ tuyển mới thô vào tiểu học (lớp 1) trong cả nước nhìn chung lớn hơn 100%, đặc biệt là tại khu vực miền núi phía Bắc, tỉ lệ này vượt xa hơn nhiều so với tỉ lệ chung của cả nước, điều đó cho thấy còn nhiều trẻ em 7 tuổi, 8 tuổi, thậm chí là 9 tuổi, 10 tuổi mới được học lớp 1. Nguyên nhân của tình trạng này là do các bậc phụ huynh chưa quan tâm đến việc cho con em đi học đúng độ tuổi, nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục của người dân tại khu vực miền núi phía Bắc chưa cao, do đó dẫn đến tình trạng trẻ em không được đi học đúng độ tuổi, nhất là trẻ em nghèo, việc học đối với các em chỉ là phụ, do nhà nghèo, kinh tế gia đình khó khăn nên các em phải ở nhà làm việc để phụ giúp kinh tế cho gia đình. Bảng 6: Tỷ lệ tuyển mới thô ở cấp tiểu học năm 2005, phân theo vùng Tỷ lệ tuyển mới thô ở cấp tiểu học, % Nam Nữ Tổng số Cả nước 101 104 102 Đồng bằng sông Hồng 95 97 96 Đông Bắc 97 93 95 Tây Bắc 112 111 112 Bắc Trung Bộ 91 94 93 Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo, Tổng cục Thống kê Qua số liệu trong bảng 6 ta có thể thấy sự không đồng đều về tỉ lệ tuyển mới thô vào lớp 1 giữa vùng miền núi phía Bắc so với các vùng miền lân cận trong cả nước, rõ ràng vẫn còn một sự chênh lệch rất lớn, điều này phản ánh một thực trạng rằng công tác tiếp cận giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc vẫn còn nhiều khó khăn cần phải giải quyết, nhất là đối với các trẻ em nghèo dân tộc thiểu số. b. Tỷ lệ nhập học thô Nhìn chung tỷ lệ nhập học thô trên quy mô Quốc gia giữ ở mức khá ổn định. Tỷ lệ nhập học thô cho thấy sự phát triển bền vững của giáo dục tiểu học, thực sự đã đáp ứng được nhu cầu học tập của nhân dân, mặc dù ở một số vùng khó khăn vẫn còn một số những bất cập nhất định, nhất là tại khu vực miền núi phía Bắc- nơi có nhiều trẻ em nghèo dân tộc sinh sống đang trong độ tuổi đến trường. Bảng 7: Tỷ lệ nhập học thô cấp tiểu học phân theo vùng năm 2005 Nam Nữ Tổng số Cả nước 99 98 99 Đồng bằng sông Hồng 94 95 94 Đông Bắc 100 94 97 Tây Bắc 115 99 107 Bắc Trung Bộ 89 92 91 Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo, Tổng cục thống kê Qua dữ liệu của bảng 7 cho thấy có sự không đồng đều giữa các vùng, khu vực miền núi phía Bắc vẫn là khu vực có tỷ lệ nhập học thô cao đáng lưu tâm, điều này cho thấy sự phát triển của giáo dục tiểu học tại nơi đây chưa vững chắc, vẫn còn rất nhiều việc cần phải giải quyết sao cho hoàn thiện và củng cố được công tác tiếp cận giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc, mà đối tượng cần chú ý đầu tiên chính là các trẻ em nghèo tại nơi này. 2.2.2. Tỷ lệ học sinh dân tộc thiểu số cấp tiểu học Do có những khó khăn về địa lý, về ngôn ngữ, về chậm phát triển kinh tế xã hội nên việc học tập của trẻ em các dân tộc thiểu số khu vực miền núi phía Bắc thường gặp nhiều khó khăn. Những năm vừa qua, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách nhằm tạo cơ hội cho các em học sinh dân tộc thiểu số đến trường. Do sự quan tâm của Nhà nước, sự nỗ lực phấn đấu của các địa phương, nên đã mang lại những kết quả bước đầu. Tỉ lệ số học sinh dân tộc thiểu số vùng miền núi phía Bắc nhập học tăng dần hàng năm so với tổng số học sinh cấp tiểu học. Tỉ lệ này được ổn định và duy trì từ 17,5% đến 18,4%. (bảng 8) Kết quả này chứng tỏ các chế độ chính sách ưu đãi đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số đã phát huy tác dụng. Nhà nước đã có những chương trình phát triển kinh tế xã hội cho các tỉnh miền núi phía Bắc. Đây là cơ hội để từng bước thu hẹp khoảng cách giữa vùng dân tộc thiểu số với vùng phát triển thuận lợi. Ở vùng miền núi phía Bắc còn nhiều khó khăn có đông đồng bào dân tộc thiểu số, việc huy động học sinh dân tộc thiểu số đến trường vẫn đạt tỷ lệ cao. 2.2.3. Tỷ lệ lưu ban theo lớp ở cấp tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc Tỷ lệ lưu ban theo lớp cho biết khả năng thực hiện thành công chính sách phổ cập giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc, đồng thời phản ánh có tính biểu kiến chất lượng dạy- học tại nơi này. Bảng 8: Tỷ lệ lưu ban theo lớp cấp tiểu học ở các vùng (%) ĐBSH Đông Bắc Tây Bắc BTB 2003-2004 Lớp 1 0,57 2,63 3,24 1,04 Lớp 2 0,13 1,03 1,53 0,38 Lớp 3 0,08 0,59 1,08 0,23 Lớp 4 0,04 0,34 0,68 0,17 Lớp 5 0,02 0,06 0,08 0,11 Toàn cấp 0,15 0,87 1,32 0,35 Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo, Tổng cục thống kê Tỷ lệ lưu ban theo lớp ở các vùng có sự khác nhau rõ rệt, phản anh trình độ phát triển giáo dục của mỗi vùng Bảng 8 cho thấy sự khác biệt giữa các vùng trong tỷ lệ lưu ban theo lớp, theo đó, vùng miền núi phía Bắc vẫn là vùng có tỷ lệ lưu ban theo lớp cao nhất, điều này cũng phản ánh đúng trình độ phát triển giáo dục tại nơi đây. Một lần nữa bài toán giáo dục tiểu học lại được đặt ra, làm thế nào để có thể tiếp cận được giáo dục tiểu học cho trẻ em dân tộc thiểu số và làm thế nào để đẩy mạnh và nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học nơi đây. 2.2.4. Tỷ lệ học sinh học đến lớp cuối cấp của tiểu học phân theo vùng Tỷ lệ duy trì học sinh học đến lớp 5 cho biết kết quả thực hiện phổ cập giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc thông qua việc lưu giữ trẻ em trong độ tuổi đi học ở nhà trường, và cũng có thể so sánh và đối chiếu được với các vùng miền khác để qua đó nhận thấy được sự khác biệt và chất lượng của công tác tiếp cận và phổ cập giáo dục nơi đây Bảng 9: Tỷ lệ học sinh học đến lớp cuối cấp của tiểu học phân theo vùng Năm 2002 2003 2004 2005 Cả nước 82,01 84,13 86,11 88,25 Đồng bằng sông Hồng 97,35 97,74 98,29 98,74 Đông Bắc 75,93 79,71 80,61 83,52 Tây Bắc 62,96 66,35 75,04 79,31 Bắc Trung Bộ 91,68 92,51 94,81 96,77 Nguồn: Vụ Kế hoạch – Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo Qua bảng số liệu trên chúng ta có thể thấy rõ thực trạng của công tác giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc là rất đáng lo ngại, tỷ lệ học đến lớp 5 thấp hơn hẳn các vùng miền khác, điều này phản ánh một thực trạng là học sinh bỏ học giữa chừng, không theo đến lớp cuối cấp, mà nguyên nhân chính là phải ở nhà phụ giúp cho kinh tế gia đình. Rõ ràng công tác tuyên truyền giáo dục tại nơi đây còn nhiều hạn chế cần giải quyết. 2.2.5. Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn cấp tiểu học Trong những năm vừa qua có thể khẳng định sự nỗ lực của các địa phương về thực hiện chủ trương “Chuẩn hóa đội ngũ giáo viên tiểu học”, coi đây là một trong những biện pháp quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học Bảng 10: Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn tiểu học 2002 2003 2004 2005 Cả nước 88% 92% 94% 95% Đồng bằng sông Hồng 97% 99% 98% 96% Đông Bắc 92% 91% 96% 96% Tây Bắc 89% 99% 93% 100% Bắc Trung Bộ 88% 96% 98% 98% Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo Bảng 10 có thể cho chúng ta thấy rõ tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc đang ngày càng tăng lên, và có những tiến bộ rất lớn, từ 89% năm 2002, đến năm 2005 đã tăng lên xấp xỉ gần 100%. Điều này chứng tỏ sự quan tâm thích đáng của ngành trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học ở khu vực miền núi phía Bắc còn nhiều khó khăn, từng bước thu hẹp khoảng cách với các vùng khác có điều kiện thuận lợi hơn. 3. Giáo dục trung học cơ sở 3.1 Tổng quan về cấp giáo dục trung học cơ sở tại miền núi phía Bắc những năm qua Như chúng ta đã biết, những năm qua, tình hình phổ cập giáo dục trung học cơ sở cho các tỉnh thuộc vùng miền núi phía Bắc đã được Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm và đã thu được những kết quả đáng ghi nhận. Mạng lưới trường lớp được mở rộng, cơ sở vật chất trường học được tăng cường, thu hút đại bộ phận trẻ em có nhu cầu đi học được đến trường. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đó thì vẫn còn rất nhiều vấn đề tồn tại trong công tác phổ cập giáo dục trung học cơ sở tại vùng núi phía Bắc. Điển hình trong đó là tình trạng học sinh lưu ban, bỏ học giữa chừng. - Tình trạng lưu ban, bỏ học ở các vùng núi phía bắc vẫn là hiện tượng phổ biến. Tỷ lệ học sinh bỏ học, theo nguồn của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm học 2005-2006: Đông Bắc (5,1%), Tây Bắc (7,1%), do vậy hiệu quả giáo dục ở những vùng này cũng thấp nhất cả nước. Việc bỏ học nhiều dẫn tới tình trạng không học hết cấp học, huy động đi học lại khó khăn. Điều này sẽ ảnh hưởng rất lớn tới việc huy động trẻ em nghèo ra lớp. Nguyên nhân lưu ban bỏ học cao thường rất đa dạng, nhưng chủ yếu do học sinh học yếu, kém, không theo được chương trình; do điều kiện kinh tế gia đình khó khăn, các em phải nghỉ học giúp gia đình lao động sản xuất; do đường tới trường xa. - Số năm trung bình hoàn thành cấp học cho thấy số năm trung bình hoàn thành cấp học của học sinh cả nước là 4,92 năm với trung học cơ sở. Con số tương ứng của Tây Bắc là 6,55. Về mặt kinh tế giáo dục, đây là sự lãng phí lớn khi về mặt phát triển thì đây là khu vực nghèo và gây cản trở cho việc nhập học của học sinh nghèo vùng dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc khi cơ sở vật chất vẫn còn nghèo nàn và chỗ học còn thiếu. - Về cơ bản, số lượng giáo viên trung học cơ sở đã đủ theo nhu cầu giảng dạy. Tuy nhiên, đội ngũ giáo viên thường xuyên thay đổi, thiếu các điều kiện để nâng cao chất lượng dạy học. Mặt khác, nếu xem xét số liệu theo từng vùng thì những vùng khó khăn nhất vẫn là những nơi có tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn thấp nhất (năm học 2006-2007 Tây Bắc đạt 93,5%; Đông Bắc đạt 94,3%). Một số giáo viên người Kinh được cử lên công tác chưa yên tâm với công việc, nhất là số giáo viên công tác ở vùng cao, vùng khó khăn. 3.2 Các chỉ số đánh giá thực trạng giáo dục trung học cơ sở tại khu vực miền núi phía Bắc 3.2.1. Tỷ lệ tuyển mới và nhập học vào cấp trung học cơ sở a. Tỷ lệ tuyển mới thô Tỷ lệ tuyển mới thô vào trung học cơ sở phản ánh khả năng đáp ứng của hệ thống giáo dục trung học cơ sở trước nhu cầu học trung học cơ sở của trẻ em vùng miền núi phía Bắc. Tại khu vực miền núi phía Bắc, năm học 2005-2006 tỷ lệ này đã được tăng lên đáng kể và xấp xỉ so với các vùng miền xung quanh có điều kiện thuận lợi hơn, thâm chí ở vùng Đông Bắc, tỷ lệ này còn cao hơn so với các tỉnh khác là Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ. Bảng 11: Tỷ lệ tuyển mới thô vào lớp 6 ở các vùng ( năm học 2005-2006) ĐB sông Hồng Đông Bắc Tây Bắc Bắc Trung Bộ Tổng số học sinh lớp 6 307.477 197.602 55.477 249.988 Tổng số trẻ 11 tuổi 344.469 209.505 62.253 273.956 Tỉ lệ (%) 89,26 94,31 89,11 91,25 Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo, Tổng cục thống kê Tuy nhiên bên cạnh tỷ lệ đạt được rất đáng khích lệ thì bên cạnh đó là vẫn còn nhiều trẻ em tại khu vực miền núi phía Bắc trong độ tuổi học lớp 6, thậm chí trong các độ tuổi 12,13 còn chưa đến trường trung học cơ sở, mặc dù đã hoàn thành cấp tiểu học. b. Tỷ lệ nhập học thô Tỷ lệ nhập học thô cấp trung học cơ sở là một thước đo quan trọng trong việc xác định năng lực phục vụ của hệ thống các trường trung học cơ sở trong việc đáp ứng nhu cầu học trung học cơ sở của trẻ em vùng núi phía Bắc và đánh giá sơ bộ khả năng đạt mục tiêu phổ cập trung học cơ sở tại nơi đây. Bảng 12: Tỷ lệ nhập học thô cấp trung học cơ sở ở các vùng năm 2005 (%) Nam Nữ Tổng số Cả nước 89,53 85,42 87,51 Đồng bằng sông Hồng 87,41 88,03 87,71 Đông Bắc 97,27 86,87 92,02 Tây Bắc 81,66 66,95 74,51 Bắc trung bộ 92,21 91,61 91,91 Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo, Tổng cục thống kê Nhìn chung thì tỷ lệ nhập học thô cấp trung học cơ sở tại các tỉnh khu vực miền núi phía Bắc có một khoảng cách rất lớn so với mặt bằng chung của cả nước. Điều này phản ánh một thực trạng rất đáng lo ngại trong công tác tiếp cận và phổ cập giáo dục trung học cơ sở tại khu vực này. Thêm vào đó là vấn đề bình đẳng giới trong tiếp cận giáo dục tại khu vực miền núi phía Bắc còn nhiều nan giải cần được giải quyết. 3.2.2. Tỷ lệ trẻ em nghèo dân tộc thiểu số cấp trung học cơ sở Tỷ lệ số học sinh nghèo vùng dân tộc thiểu số tại khu vực miền núi phía Bắc nhập học tăng dần hàng năm so với tổng số học sinh cấp trung học cơ sở. Tỷ lệ này được ổn định và duy trì từ 12,2% đến 14,2%, cao hơn so với tỷ lệ dân số dân tộc thiểu số trong tổng dân số của Việt Nam. Nhưng nếu so sánh với tỷ lệ nhập học ở cấp tiểu học thì tỷ lệ này thấp hơn trung bình 4%. Điều này phản ánh sự hạn chế về khả năng kinh tế, về việc các em học sinh trung học cơ sở đã lớn, sớm phải giúp đỡ kinh tế cho gia đình. Đó cũng là lý do của việc bỏ học giữa chừng của trẻ em nơi đây khi bước vào cấp học trung học cơ sở. Rõ ràng công tác tiếp cận và phổ cập giáo dục trung học cơ sở tại khu vực miền núi phía Bắc gặp phải không ít khó khăn. 3.2.3. Tỷ lệ duy trì đến lớp 9 cấp trung học cơ sở Tỷ lệ suy trì học sinh đến lớp 9 cho biết khả năng phổ cập giáo dục trung học cơ sở thông qua việc lưu giữ trẻ em trong độ tuổi tiếp tục học tập trong nhà trường. Bảng 13: Tỷ lệ suy trì đến lớp 9 tại các vùng Năm ĐB sông Hồng Đông Bắc Tây Bắc Bắc Trung Bộ 2002-2003 (lớp 6) 378.592 228.784 54.007 289.529 2005-2006 (lớp 9) 352.051 196.434 44.280 260.911 Tỉ lệ % 92,98 85,86 81,98 90,11 Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo Tỷ lệ duy trì đến lớp 9 các vùng tuy khá cao nhưng còn nhiều chênh lệch, nhất là khu vực miền núi phía Bắc so với các vùng khác. So với bình quân chung của cả nước là 83,29% thì khu vực Tây Bắc-nơi tập trung chủ yếu đồng bào dân tộc và là nơi tập trung nhiều trẻ em nghèo còn thấp hơn 1,38%, trong khi đó các vùng khác nhìn chung đều cao hơn so với mức bình quân chung. Thực tế cho thấy tỷ lệ lưu ban, tỷ lệ bỏ học của vùng này cao hơn hẳn so với các vùng khác. Bởi vậy, tỷ lệ suy trì đến lớp 9 thấp là một điều tất yếu. Và trong những năm sắp tới, việc chống lưu ban, bỏ học, huy động học sinh bỏ học tái hòa nhập để duy trì học sinh học hết 4 lớp trung học cơ sở của khu vực miền núi phía Bắc là vấn đề ưu tiên giải quyết hàng đầu trong công tác tiếp cận và phổ cập giáo dục trung học cơ sở. 3.2.4. Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn cấp trung học cơ sở Trong những năm vừa qua, có thể khẳng định sự nỗ lực của các địa phương tại khu vực miền núi phía Bắc trong việc chuẩn hóa đội ngũ giáo viên trung học cơ sở. Bảng 14: Phần trăm giáo viên trung học cơ sở đạt chuẩn đào tạo 2002 2003 2004 2005 Cả nước 94,0% 95.0% 97,0% 97,6% Đồng bằng sông Hồng 97,1% 98,0% 97,5% 95,4% Đông Bắc 91,0% 87,9% 95,6% 97,8% Tây Bắc 99,2% 95,6% 96,4% 95,9% Bắc trung bộ 93,0% 97,4% 98,3% 98,4% Nguồn: Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Giáo dục & Đào tạo Tại đây, tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn đã có sự tăng lên đáng kể. Điều đó chứng tỏ sự quan tâm thích đáng của ngành trong việc nâng cao chất lượng giáo dục trung học cơ sở tại vùng khó khăn như miền núi phía Bắc, từng bước thu hẹp khoảng cách với các vùng thuận lợi. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ KHẢ NĂNG TIẾP CẬN GIÁO DỤC CHO TRẺ EM NGHÈO TẠI KHU VỰC MIỀN NÚI PHÍA BẮC Khả năng tiếp cận giáo dục Khả năng tiếp cận giáo dục mầm non Thực hiện kế hoạch hành động quốc gia Giáo dục cho mọi người, khu vực miền núi phía Bắc đã xác định được mục tiêu của giáo dục mầm non tại nơi này đó là: Cung cấp cơ hội tiếp cận với giáo dục mầm non cho trẻ em 0-5 tuổi, ưu tiên trẻ em nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số Đảm bảo cho tất cả trẻ em đều hoàn thành một năm giáo dục tiền học đường có chất lượng để chuẩn bị cho bậc tiểu học Cải tiến liên tục các hoạt động và dịch vụ nhằm thúc đẩy sự phát triển về trí tuệ, tình cảm, thể chất và xã hội của trẻ em 0-5 tuổi Tăng cường năng lực quản lý tại cấp địa phương - Tại khu vực miền núi phía Bắc trong những năm qua, những chính sách đối với giáo dục mầm non đã thực sự phát huy tác dụng trong thực tiễn, tạo điều kiện phát triển bình đẳng cho trẻ em giữa các vùng địa lý – kinh tế khác nhau; đồng thời đảm bảo sự công bằng giới đáng khích lệ. Nhóm trẻ dân tộc thiểu số đã nhận được sự quan tâm đặc biệt . - Trong những năm qua, giáo dục mầm non đã thực hiện tốt hơn công bằng trong giáo dục. Cụ thể là đặc điểm vùng, miền được chú ý hơn trong giáo dục, càng ngày, khu vực miền núi phía Bắc càng được chú ý hơn trong việc phát triển giáo dục mầm non. Chính phủ đã thành lập các Ban chỉ đạo phát triển vùng Tây Bắc, tạo cơ chế mới để phát triển kinh tế, văn hóa giáo dục ở các khu vực khó khăn. - Các đối tượng thiệt thòi khác đang được quan tâm trong công tác tiếp cận giáo dục mầm non, đặc biệt là nhóm trẻ em nghèo, trẻ em khuyết tật vùng dân tộc thiểu số khu vực miền núi phía Bắc. - Giáo dục mầm non đã thực hiện nhiều chuyên đề như làm quen với chữ cái, giáo dục lễ giáo, âm nhạc, phòng chống suy dinh dưỡng... góp phần quan trọng góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc, giáo dục trẻ. - Những nội dung an toàn cho trẻ, giáo dục vệ sinh, xây dựng môi trường, luôn được đặt lên hàng đầu trong thực hiện chương trình chăm sóc, giáo dục trẻ. - Từ những thành tựu đáng kể đã được được ở trên, chúng ta có thể hình dung được một bức tranh giáo dục mầm non tươi sáng đang ở phía trước, bức tranh mà bây giờ chúng ta đang cố thực hiện nó thông qua công tác tiếp cận giáo dục mầm non cho mảnh đất vùng cao này. Khả năng tiếp cận giáo dục tiểu học Trong những năm vừa qua, giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc đã đạt được những thành tựu không nhỏ. Giáo dục tiểu học đã đạt được nhiều chỉ tiêu quan trọng. 1.2.1. Về mục tiêu tiếp cận - Về cơ bản, khu vực miền núi phía Bắc đã huy động được học sinh trong độ tuổi đến trường với tỷ lệ nhập học khá cao - Tỷ lệ trẻ em nam và trẻ em nữ nhập học là xấp xỉ bằng nhau. Bình đẳng giới trong giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc tuy còn nhiều vấn đề nhưng về cơ bản đã đạt được. - Tỷ lệ học sinh dân tộc thiểu số nhập học tăng dần hàng năm 1.2.2. Mục tiêu về chất lượng và sự phù hợp - Tỷ lệ học sinh, giáo viên, trường lớp đều đạt và tăng vượt chỉ tiêu - Nội dung chương trình và sách giáo khoa đã được đổi mới, phù hợp với khả năng tiếp cận và thích nghi của học sinh, trình độ chuyên môn nghiệp vụ của giáo viên cũng được nâng lên một bước. Phương pháp dạy học cũng được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh - Giáo viên tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc cũng đã được bồi dưỡng theo chương trình bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên tiểu học nhằm chuẩn hóa đội ngũ giáo viên tại nơi đây. - Cơ sở vật chất phục vụ cho việc dạy và học cũng từng bước được nâng cao - Các cơ quan chức năng và quản lý của các địa phương cũng nâng cao hơn nhận thức về tầm quan trọng của công tác tiếp cận giáo dục cho trẻ em khu vực miền núi phía Bắc, nhất là nhóm trẻ em nghèo dân tộc thiểu số. - Năng lực quản lý, điều hành của cấp cơ sở cũng từng bước được nâng cao, công tác chỉ đạo, quản lý đã đạt được hiệu quả và đi vào nề nếp - Do đó, có thể khẳng định rằng công tác tiếp cận giáo dục tiểu học cho trẻ em nghèo nơi đây sẽ sớm được hoàn thành và đạt được những kết quả quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại khu vực miền núi phía Bắc. Việc cần làm hiện nay là cần phải nhanh chóng tiến hành và thực hiện các mục tiêu mà công tác tiếp cận giáo dục tiểu học đã đề ra sao cho phù hợp với những đặc điểm của khu vực miền núi phía Bắc, cả mặt thuận lợi lẫn mặt khó khăn. Khả năng tiếp cận giáo dục trung học cơ sở Khái quát tình hình thực hiện các mục tiêu về giáo dục trung học cơ sở tại khu vực miền núi phía Bắc, chúng ta có thể rút ra một số những thành tựu sau đây 1.3.1. Về mục tiêu tiếp cận - Tỷ lệ nhập học cấp trung học cơ sở của học sinh vùng miền núi phía Bắc đã tăng cao trong những năm vừa qua. Điều này chứng tỏ việc đi học đúng độ tuổi ở trung học cơ sở đã được thừa hưởng kết quả của việc phổ cập tiểu học đúng độ tuổi những năm vừa qua. Tuy nhiên vẫn còn một số trẻ em chưa được đến trường trung học cơ sở sau khi bỏ dở tiểu học, hoặc học hết tiểu học tại khu vực này vẫn còn cao hơn các vùng khác. - Các vùng sâu, vùng xa khả năng nhập học