Chuyên đề KINH NGHIỆM TỪ VIỆC LÀM MỘT SỐ THÍ NGHIỆM MÔN VẬT LÍ THCS

lý. - Ham thÝch lµm thÝ nghiÖm VËt lý. - §å dïng thÝ nghiÖm c¬ b¶n ®Çy ®ñ, ®¸p øng cho viÖc d¹y vµ häc bé m«n vËt lý. Nh­ng cã mét sè ®å dïng bÞ háng, kÐm chÊt l­îng ch­a ®­ùc söa ch÷a bæ sung. - Phong chøc n¨ng bµn, ghÕ lµm thÝ nghiÖm ch­a phï hîp B. Néi dung: I. Néi dung ®Ò tµi: Sau ®©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm ®Ó lµm thµnh c«ng mét sè thÝ nghiÖm khã vµ phøc t¹p mµ b¶n th©n, nhiÒu ®ång nghiÖp vµ HS lµm kh«ng thµnh c«ng, hoÆc nÕu thµnh c«ng còng mÊt nhiÒu thêi gian. T«i ®· nghiªn cøu, lµm thÝ nghiÖm kiÓm tra, ¸p dông d¹y thö nghiÖm cho nhiÒu líp ë nhiÒu n¨m,. ThÊy cã hiÖu qu¶ d¹y vµ häc cao. T«i xin ®­îc tr×nh bµy néi dung c¸c kinh nghiÖm cña m×nh nh­ sau. 1. ThÝ nghiÖm 4.3 -Bµi 4 “§o thÓ tÝch mét vËt r¾n kh«ng thÊm n­íc ”- (Líp 6). a. Néi dung thÝ nghiÖm: NhiÒu häc sinh ®æ n­íc vµo b×nh trµn khi n­íc mÊp mÐ miÖng trµn nh­ng ch­a trµn n­íc ra ngoµi do cßn mµng c¨ng cña n­íc víi thµnh b×nh. NÕu nhóng vËt vµo ®Ó lÊy n­íc trµn vµ coi phÇn n­íc trµn ra ngoµi ®ã b»ng thÓ tÝch cña vËt. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: LÊy l­îng n­íc trµn ra b»ng b×nh trµn cã thÓ tÝch b»ng thÓ tÝch vËt r¾n kh«ng thÊm n­íc. c. Nguyªn nh©n sai sãt: khi n­íc mÊp mÐ miÖng trµn nh­ng ch­a trµn n­íc ra ngoµi do cßn mµng c¨ng cña n­íc víi thµnh b×nh. NÕu nhóngvËt vµo th× n­íc ph¶i d©ng lªn mét chót míi trµn ra ngoµi. LÊy PhÇn n­íc trµn ®Ó x¸c ®Þnh thÓ tÝch cña vËt. Lµm nh­ vËy th× thÓ tÝch phÇn n­íc trµn ra bÐ h¬n thÓ tÝch cña vËt, dÉn ®Õn sai sè lín trong phÐp ®o. d. Kh¾c phôc: H­íng dÉn häc sinh tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm nh­ sau: Khi ®æ n­íc vµo b×nh trµn, ®æ n­íc vµo qu¸ mét chót cho n­íc thõa trµn ra ngßai mét chót, ®Ó b×nh trµn ®øng yªn, th¶ vËt vµo vµ høng phÇn n­íc ®ã ®Ó tÝnh b»ng thÓ tÝch cña vËt. 2. ThÝ nghiÖm h×nh 16.4- Bµi 16: "Rßng räc"- (Líp 6). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng lùc kÕ ®Ó kÐo mét vËt lªn th«ng qua sîi d©y v¾t qua rßng räc cè ®Þnh. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: ThÝ nghiªm dïng lùc kÕ ®o lùc kÐo vËt lªn theo ph­¬ng th¼ng ®øng, chiÒu tõ trªn xuèng. c. Sai lÇm cã thÓ m¾c ph¶i: ThÝ nghiÖm nµy khi ®o lùc cÇn ph¶i ®Ó ®Çu mãc vËt lªn trªn, ®Çu n©ng lùc kÕ kÐo xuèng phÝa d­íi. Nh­ vËy lùc cÇn ®o bÞ sai. Nguyªn nh©n lµ do ngoµi gi¸ trÞ lùc cÇn ®o cßn cã c¶ träng l­îng cña lùc kÕ kÐo gi¶n lß xo cña lùc kÕ. d. Kh¾c phôc: Treo ng­îc lùc kÕ ®øng c©n b»ng trªn gi¸, ®Ó cho lùc kÕ ®øng c©n b»ng, ®iÒu chØnh cho kim lùc kÕ c©n b»ng l¹i ë v¹ch o råi míi lµm thÝ nghiÖm. 3. ThÝ nghiÖm h×nh 21.1a, h×nh 21.1b- Bµi 21: "Mét sè øng dông cña sù në v× nhiÖt" - (Líp 6). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng löa ®Ìn cån nung mét thanh thÐp ®­îc g«ng ch¾c hai ®Çu trªn mét gi¸. Mét ®Çu cña thanh thÐp ®­îc chèt b»ng chèt gang, ®Çu cßn l¹i vÆn chÆt b»ng ®ai èc. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: Th«ng qua thÝ nghiÖm HS n¾m ®­îc vÒ sù në nhiÖt cña c¸c chÊt r¾n sinh lùc rÊt lín. c. Sai lÇm cã thÓ m¾c ph¶i: - Khi g«ng thanh thÐp lªn gi¸ vÆn ®ai èc kh«ng chÆt. - §Ó ngän ®Ìn cån nung thanh thÐp kh«ng ®óng vÞ trÝ ngän ®Ìn cån to¶ nhiÖt cao nhÊt. - Khi t¾t ®Ìn cån thæi b»ng miÖng, hay déi n­íc… d. Kh¾c phôc: Tr­íc khi lµm thÝ nghiÖm cÇn ph¶i chó ý mét sè viÖc sau: -Tr­íc khi ®èt cån nung thanh s¾t cÇn vÆn chÆt ®ai èc thanh thÐp. -Ph¶i ®Ó thanh thÐp cÇn nung ë 1/3 ngän ®Ìn cån kÓ tõ trªn xuèng ®Ó lÊy nhiÖt cao nhÊt cña ®Ìn cån cung cÊp. - Khi t¾t ®Ìn cån kh«ng ®­îc thæi, déi n­íc… mµ ph¶i dïng tÊm kim lo¹i ®Ëy kÝn ngän ®Ìn cån ®Ó t¾t löa. 4. ThÝ nghiÖm h×nh 21.4 - Bµi 21: "Mét sè øng dông cña sù në v× nhiÖt"- (Líp 6). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng ®Ìn cån nung mét ®Çu b¨ng kÐp theo c¸c t­ thÕ sau: - §Æt phÝa l¸ ®ång xuèng d­íi ®Ó nung. - §Æt phÝa l¸ thÐp xuèng d­íi ®Ó nung. - §Æt däc sèng thanh b¨ng kÐp ®Ó nung ®Òu ®ång thêi c¶ l¸ ®ång vµ l¸ thÐp. b. Môc tiªu cña thÝ nghiÖm: Dïng ®Ìn cån nung nãng mét ®Çu thanh b¨ng kÐp ®Ó HS quan s¸t thÊy ®­îc - C¸c chÊt r¾n kh¸c nhau th× co gi¶n v× nhiÖt còng kh¸c nhau. - Khi co gi¶n v× nhiÖt c¸c chÊt r¾n sinh ra mét lùc rÊt lín. - ThÊy ®­îc øng dông cña b¨ng kÐp trong thùc tÕ nh­ b¨ng kÐp trong bµn lµ ®iÖn, r¬ le nhiÖt trong m¸y biÕn thÕ… c. Khã kh¨n cho viÖc quan s¸t thÝ nghiÖm trªn líp hay trong nhãm vµ c¸c kh¾c phôc: NÕu lµm thÝ nghiÖm trªn bµn GV c¶ líp quan s¸t, nªn lµm ®ång thêi hai thÝ nghiÖm h×nh 21.4a vµ h×nh 21.4b, cho HS quan s¸t, so s¸nh th× häc sinh c¶ líp thÊy rÊt râ chØ cong vÒ phÝa l¸ thÐp mµ kh«ng bao giê cong vÒ phÝa l¸ ®ång. Nªó cho HS lµm thÝ nghiÖm theo tõng nhãm th× nªn thay hai thÝ nghiÖm H21.4a vµ H21.4b b»ng mét thÝ nghiÖm lµ: §Ó ®øng ®Çu thanh b¨ng kÐp nung trong ®Ìn cån, kh«ng ®Ó n»m thanh b¨ng kÐp nung nh­ trong c¸c thÝ nghiÖm H21.4a vµ H21.4b SGK VËt lÝ líp 6. Lµm nh­ thÕ nhiÖt n¨ng cÊp cho hai l¸ b¨ng kÐp nh­ nhau, nh­ng b¨ng kÐp vÉn cø cong vÒ mét phÝa (PhÝa g¾n l¸ thÐp). §Ó chøng tá c¸c chÊt kh¸c nhau th× në v× nhiÖt còng kh¸c nhau. ThÊy sù në v× nhiÖt sinh ra mét lùc rÊt lín. H¬n n÷a hiÓu râ cÊu t¹o b¨ng kÐp vµ øng dông cña b¨ng kÐp ®Æt trong bµn lµ ®iÖn… 5. ThÝ nghiÖm h×nh 11- bµi 3 “chuyÓn ®éng ®Òu - ChuyÓn ®éng kh«ng ®Òu ”- ( Líp 8): a. Néi dung thÝ nghiÖm: - §Æt b¸nh ®µ trªn m¸ng nghiªng. - Cho b¸nh ®µ chuyÓn ®éng trªn ®o¹n m¸ng nghiªng vµ ®o¹n m¸ng n»m ngang. - Dïng bót d¹ ®¸nh dÊu vÞ trÝ trôc b¸nh ®µ di chuyÓn ®­îc trong nh÷ng kho¶ng thêi gian b»ng nhau. (Dïng m¸y gâ nhÞp ®Ó nghe nh÷ng kho¶ng thêi gian b»ng nhau). b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: HS thÊy ®­îc vËt chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu vµ chuyÓn ®éng kh«ng ®Òu: Cho b¸nh ®µ l¨n trªn m¸ng cã hai ®o¹n ®­êng. §o¹n ®­êng ®Çu n»m nghiªng vµ ®o¹n ®­êng sau n»m ngang. §o¹n ®­êng ®Çu lµm thÝ nghiÖm ®Ó thÊy ®­îc trong nh÷ng kho¶ng thêi gian nh­ nhau vËt ®i ®­îc nh÷ng qu·ng ®­êng kh«ng b»ng nhau. §o¹n ®­êng sau lµm thÝ nghiÖm ®Ó thÊy ®­îc trong nh÷ng kho¶ng thêi gian nh­ nhau vËt ®i ®­îc nh÷ng qu·ng ®­êng b»ng nhau. c. Sai lÇm cã thÓ m¾c ph¶i: - §Ó m¸ng nghiªng ë ®é dèc lín, lµm b¸nh ®µ chuyÓn ®éng qu¸ nhanh. - kh«ng ®¸nh dÊu kip thêi nh÷ng ®o¹n ®­êng b¸nh ®µ chuyÓn ®éng trong nh÷ng kho¶ng thêi gan b»ng nhau. - §Ó mÆt m¸ng nghiªng kh«ng ®óng vÞ trÝ n»m ngang lµm b¸nh ®µ khi chuyÓn ®éng l¨n lÖch sang phÝa thÊp. - §Æt b¸nh ®µ kh«ng ®óng chÝnh gi÷a lßng m¸ng nghiªng lµm cho khi b¸nh ®µ chuyÓn ®éng còng ®i lÖch h­íng sang mét bªn. - Qu¸ tr×nh ®¸nh dÊu c¸c ®o¹n ®­êng di chuyÓn kh«ng ®ång thêi víi trôc l¨n cña b¸nh ®µ. - Kh«ng tËp trung cao ®é nghe tiÕng gâ nhÞp cña m¸y ®Õm thêi gian ®Ó v¹ch dÊu c¸c ®o¹n ®­êng ®i cña trôc b¸nh ®µ, dÉn ®Õn ®¸nh dÊu c¸c ®o¹n ®­êng chuyÓn ®éng b»ng nhau cña trôc b¸nh ®µ trong nh÷ng kho¶ng thêi gian b»ng nhau kh«ng chÝnh x¸c… d. Mét sè l­u ý vµ c¸ch kh¾c phôc: - Tr­íc khi lµm thÝ nghiÖm nªn ®Ó phÇn m¸ng nghiªng ë ®é nghiªng võa ph¶i, kho¶ng 1/3 cña thanh ®øng t¹o m¸i nghiªng ®å dïng cã trong phßng thi nghiÖm nhµ tr­êng lµ ®ñ; - CÇn chØnh m¸ng nghiªng sao cho giät n­íc th¨ng b»ng, ®óng t©m. - §Æt b¸nh xe sao cho chÝnh gi÷a m¸ng nghiªng råi míi cho b¸nh xe chuyÓn ®éng. - Bót d¹ ®¸nh dÊu nh÷ng qu¶ng ®­êng b»ng nhau trong nh÷ng kho¶ng thêi gian b»ng nhau, lu«n di chuyÓn theo trôc quay cña b¸nh xe. - tËp trung cao ®é ®Ó nghe m¸y ®Õm thêi gian gâ nhÞp vµ ®¸nh dÊu cho chÝnh s¸c. 6. ThÝ nghiÖm kiÓm tra vÒ 2 lùc c©n b»ng t¸c dông vµo vËt ®ang chuyÓn ®éng th× chóng chuyÓn ®éng th¼ng ®Ò ( M¸y – A tót ): h×nh 5.3- bµi 5 “ sù c©n b»ng lùc – qu¸n tÝnh ”- ( Líp 8). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng m¾y – Atut: Cho hai qu¶ nÆng A vµ B gièng hÖt nhau mãc nèi víi nhau b»ng mét sîi d©y, v¾t qua mét rßng räc cè ®Þnh. Cho qu¶ nÆng A kÐo qu¶ nÆng B chuyÓn ®éng ®i qua hai m¾t c¶m quang. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: Chøng tá hai lùc c©n b»ng t¸c dông víi nhau ®ang chuyÓn ®éng th× chuyÓn ®éng th¼ng ®Òu. c. Nguyªn nh©n cã thÓ dÉn ®Õn thÝ nghiÖm kh«ng thµnh c«ng: - Lµm thÝ nghiÖm ë n¬i cã ¸nh s¸ng tèt, lµm c¸c ®Ìn c¶m quang kh«ng c¶m nhËn ®­îc ¸nh s¸ng ph¸t ra cña qu¶ nÆng A khi ®i qua. Nªn c¸c ®Ìn c¶m quang kh«ng ph¸t ra tÝn hiÖu cho m¸y ®Õm thêi gian ho¹t ®éng. M¸y ®Õm thêi gian kh«ng lµm viÖc. ThÝ nghiÖm kh«ng thµnh c«ng. d. Ph­¬ng ¸n kh¾c phôc: ThÝ nghiÖm nµy cÇn lµm trong ®iÒu kiÖn m«i tr­êng trêi tèi th× c¸c m¾t c¶m quang míi c¶m nhËn ®­îc tÝn hiÖu ¸nh s¸ng cña qu¶ nÆng A ®i qua. Cã nh­ thÕ c¸c ®Ìn c¶m quang míi b¸o cho m¸y ®Õm thêi gian ®ãng hay c¾t khi vËt A chuyÓn ®éng qua m¾t c¸c ®Ìn c¶m quang. Muèn vËy khi lµm thÝ nghiÖm nµy cÇn ®ãng kÝn c¸c cöa cña phßng häc. 7. ThÝ nghiÖm h×nh 8.3- bµi 8 “ ¸p suÊt chÊt láng – b×nh th«ng nhau ”- ( Líp 8). a. Néi dung thÝ nghiÖm: - Dïng mét b×nh trô kh«ng ®¸y vµ cã hai lç th«ng ë bªn thµnh. - Dïng c¸c mµng cao su máng bÞt kÝn ®¸y vµ hai lç th«ng cña èng trô. - §æ n­íc vµo èng trô. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: Chøng tá ¸p suÊt cña chÊt láng kh«ng nh÷ng t¸c dông xuèng ®¸y b×nh mµ cßn t¸c dông lªn thµnh b×nh theo mäi ph­¬ng. c. Nguyªn nh©n lµm khã kh¨n cho thÝ nghiÖm: - ThÝ nghiÖm nµy mµng cao su ®Òu bÞ l·o ho¸ theo thêi gian bÞ dß thñng. d. Ph­¬ng ¸n kh¾c phôc: §Ó cã mµng cao su lµm thÝ nghiÖm b»ng c¸ch lÊy qu¶ bãng bay thay lµm mµng cao su. 8. ThÝ nghiÖm h×nh 8.4- bµi 8 “ ¸p suÊt chÊt láng – b×nh th«ng nhau ”- ( Líp 8). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng mét èng trô kh«ng ®¸y. Mét mµng D bÞt kÝn ®¸y èng trô b»ng c¸ch kÐo c¨ng d©y buéc vµo t©m cña mµng D. Khi nhóng miÖng èng trô ®· bÞt kÝn mµng D xuèng n­íc, bu«ng sîi d©y bu«ng sîi d©y kÐo mµng D ra. Nghiªng tr¸i nghiªng ph¶i ®Çu èng trô bÞt mµng D trong n­íc. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: Chøng tá ¸p suÊt cña chÊt láng kh«ng nh÷ng t¸c dông xuèng ®¸y b×nh, lªn thµnh b×nh mµ t¸c dông vµo vËt nhóng trong lßng nã theo mäi ph­¬ng. c. Nguyªn nh©n cã thÓ dÉn ®Õn thÝ nghiÖm kh«ng thµnh c«ng: Mµng D cã thÓ rêi ngay ra khái miÖng èng trô ngay sau khi th¶ sîi d©y kÐo mµng D ra lµ do: - Cã thÓ d©y kÐo mµng D kh«ng c¨ng; - Do mÆt mµng D vµ miÖng èng trô tiÕp xóc kh«ng kÝn; … d. Ph­¬ng ¸n kh¾c phôc: §Ó lµm thµnh c«ng thÝ nghiÖm nµy cÇn l­u ý mét sè vÊn ®Ò sau: - B«i n­íc ­ít mµng D tr­íc khi ®Æt mµng D s¸t vµo miÖng èng trô ®Ó ®é kÝn gi÷a mµng D vµ miÖng èng trô tèt h¬n. - Khi mµng D ¸p s¸t vµo miÖng èng trô ®ang nhóng trong n­íc lµm thÝ nghiÖm nghiªng tr¸i, nghiªng ph¶i … ph¶i lµm nhanh ®Ó kÕt thóc thÝ nghiÖm. Tr¸nh ®Ó l©u mµng D bÞ hë víi miÖng èng trô, n­íc thÊm lät vµo trong èng trô, mµng D rêi ra khái miÖng èng trô. Nh­ vËy thÝ nghiÖm bÞ thÊt b¹i. 9. ThÝ nghiÖm h×nh 10.2- Bµi: “Lùc ®Èy ¸c-Si-MÐt”- (Líp 8). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng lùc kÕ ®Çu tiªn ®o träng l­îng cña vËt ë ngoµi kh«ng khÝ; TiÕp nhóng vËt vµo n­íc ®o träng l­îng cña vËt trong n­íc. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: Dïng lùc kÕ ®o träng l­îng cña vËt kh«ng khÝ vµ ë trong n­íc. So s¸nh c¸c kÕt qu¶ ®o ®­îc ®Ó rót ra khi mét vËt nhóng trong chÊt láng th× vËt bÞ chÊt láng ®Èy lªn mét lùc theo ph­¬ng th¼ng ®øng. c. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶ ®o sai: + Dïng tay n©ng lùc kÕ ®Ó ®o lùc; + §o träng l­îng cña vËt trong n­íc xong kh«ng dïng kh¨n l¨u kh« vËt ®Ó ®o lùc ngoµi kh«ng khÝ. d. Ph­¬ng ¸n kh¾c phôc: Khi lµm thÝ nghiÖm nµy cÇn l­u ý: - Kh«ng dïng tay ®Ó n©ng lùc kÕ mµ ph¶i treo lùc kÕ trªn gi¸ thÝ nghiÖm. Lµm nh­ thÕ ®Ó tr¸nh rung ®éng, ta ®­îc gi¸ trÞ lùc ®o cã ®é chÝnh x¸c cao. - §o träng l­îng cña vËt ë kh«ng khÝ còng nh­ ë trong n­íc kh«ng nªn dïng tay ®Ó n©ng lùc kÕ mµ ph¶i ®Æt lùc kÕ trªn mét gi¸ cè ®Þnh. Khi ®o träng l­îng cña vËt trong n­íc nªn treo lùc kÕ lªn gi¸, mãc vËt vµo lùc kÕ cho vËt vµ lùc kÕ ®øng c©n b»ng, ®­a cèc n­íc tõ d­íi lªn cho vËt ngËp vµo n­íc. Lµm nh­ vËy tr¸nh sù rung ®éng lùc kÕ, ta ®­îc gi¸ trÞ lùc cÇn ®o chÝnh x¸c. - Lau kh« vËt sau nh÷ng lÇn ®o vËt trong n­íc. 10. ThÝ nghiªm h×ng 10.3- Bµi: “Lùc ®Èy ¸c-Si-MÐt”- (Líp 8). a. Néi dung: Dïng b×nh trµn, nhóng vËt vµo b×nh trµn, høng lÊy phÇn n­íc trµn ra. . LÊy phÇn n­íc trµn ra ®ã c©n cïng víi vËt ®ang nhóng ngËp trong n­íc. So s¸nh kÕt qu¶ ®o träng l­îng cña vËt ë hai tr­êng hîp trªn thÊy chóng b»ng nhau. Tõ ®ã chøng tá lùc ®Èy Ac-Si-MÐt b»ng träng l­îng phÇn chÊt láng bÞ vËt chiÕm chç. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: LÊy ra phÇn n­íc cã thÓ tÝch b»ng thÓ tÝch vña vËt b»ng ph­¬ng ph¸p dïng b×nh trµn. c. Nguyªn nh©n g©y ra sai sè: - B×nh trµn ®Ó kh«ng ngay ng¾n - §æ n­íc vµo b×nh trµn ch­a thËt ®Çy, ch­a v­ît qua khái lùc c¨ng mµng n­íc víi thµnh b×nh. - §æ ch­a hÕt phÇn n­íc trµn ra… d. Ph­¬ng ¸n kh¾c phôc: - B×nh trµn ph¶i ®Ó ngay ng¾n, trªn mÆt ph¼ng n»m ngang, kh«ng rung ®éng trong suèt thêi gian lµm thÝ nghiÖm. - §æ n­íc vµo b×nh trµn sao cho phÇn n­íc thõa trµn ra ngoµi míi nhóng vËt vµo vµ høng hÕt phÇn n­íc nµy l¹i. - §æ hÕt phÇn n­íc trµn ra ®· høng ®­îc ë trªn lªn cèc treo trªn lùc kÕ. Lµm nh­ vËy míi lÊy ®­îc thÓ tÝch n­íc b»ng thÓ tÝch cña vËt. 11. ThÝ nghiÖm h×nh22.1- Bµi: 22 “DÉn nhiÖt”- (Líp 8). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng ®Ìn cån nung nãng mét ®Çu cña thanh kim lo¹i, trªn thanh cã g¾n c¸c ®inh gim b»ng s¸p lÇn l­ît tõ ®Çu A sang ®Çu B. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: HS n¾m ®­îc vÒ sù dÉn nhiÖt. c. Nguyªn nh©n lµm thÝ nghiÖm mÊt nhiÒu thêi gian nung: Dïng thanh ®ång cã trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó lµm thÝ nghiÖm. Do thanh ®ång nµy lµ thanh ®ång ®Æc khèi l­îng lín, ph¶i cÇn l­îng nhiÖt n¨ng lín míi lµm nãng dÇn thanh AB ®­îc. V× vËy khi nung nãng ®Çu A, ®Ó thanh nãng dÇn tõ ®Çu A sang ®Çu B cña thanh mÊt nhiÒu thêi gian, ¶nh h­ëng ®Õn thêi gian d¹y néi dung kh¸c cña tiÕt häc. d. Ph­¬ng ¸n kh¾c phôc: Cã thÓ thay thanh ®ång ®Æc b»ng èng ®ång hoÆc èng nh«m rçng h×nh trô(nh­ èng nh«m chÊn tö ¨n ten ti vi). Khi lµm thÝ nghiÖm nung nãng ®Çu A th× nhiÖt truyÒn dÇn sang ®Çu B nhanh h¬n rÊt nhiÒu so víi khi lµm thÝ nghiÖm b»ng thanh ®ång ®Æc.V× vËy rót ng¾n ®­îc thêi gian chê ®îi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. Mét sè thÝ nghiªn vÒ dßng ®iªn ë líp 9: a. Néi dung c¸c thÝ nghiÖm sau ë c¸c thÝ nghiÖm: - ThÝ nghiÖm h×nh 1.1- bµi 1 “Sù phô thuéc cña c­ßng ®é dßng ®iÖn vµo hiÖu ®iÖn thÕ g÷a 2 ®Çu d©y dÉn ”. - ThÝ nghiÖm h×nh 4.1- (bµi 4); H×nh 41.2- (bµi 4) “§o¹n m¹ch m¾c nèi tiÕp” - ThÝ nghiÖm h×nh 5.1- ( bµi 5) “§o¹n m¹ch m¾c song song” - ThÝ nghiÖm 8.3- ( Bµi 8) “Sù phô thuéc cña ®iÖn trë vµo chiÒu dµi cña d©y dÉn” Vµ mét sè thÝ nghiÖm kh¸c cã sö dông nguån ®iÖn, c¸c ®iÖn trë, c¸c dông cô ®o nh­ ampe kÕ, v«n kÕ. b. Nguyªn nh©n cho kÕt qu¶ ®o ë c¸c dông cô ®o(nh­ ampekÕ, V«nkÕ) kh«ng chÝnh x¸c: - Dïng nguån ®iÖn kh«ng hîp lÝ (§iÖn ¸p cao qu¸, thÊp qu¸; Pin, ¸c qui ®· hÕt ®iÖn; Dßng ®iÖn n¾n läc lÊy tõ biÕn thÕ ra ch­a tèt). - Dïng c¸c dông cô ®o kh«ng chÝnh x¸c nh­ ®Ó kim chØ ch­a ®óng v¹ch 0 - Khi lµm thÝ nghiÖm míi ®ãng m¹ch ®iÖn, dßng ®iÖn qua c¸c ®iÖn trë ch­a lµm cho chóng nãng ®Õn nhiÖt ®é æn ®Þnh ®Ó gi¸ trÞ c¸c ®iÖn trë ch­a æn ®Þnh, nªn dßng ®iÖn qua m¹ch ®iÖn, qua c¸c dông cô ®o ch­a æn ®Þnh. NÕu lÊy ngay gi¸ trÞ ®o cña c¸c dông cô ®o lóc nµy th× c¸c kÕt qu¶ ®o sÏ kh«ng chÝnh x¸c… c. C¸ch kh¾c phôc: Khi lµm c¸c thÝ nghiÖm trªn ph¶i cÇn l­u ý nh÷ng vÊn ®Ò sau : - Dïng nguån ®iÖn hîp lÝ vµ thËt æn ®Þnh nh­ pin, ¾c quy tèt. Nguån ®iÖn tõ m¸y biÕn thÕ ph¶i ®­îc n¾n läc thËt tèt . - C¸c dông cô ®o nh­ ampe kÕ, v«n kÕ cã ®é chÝnh x¸c cao (§iÖn trë ampe kÕ rÊt nhá, ®iÖn trë v«n kÕ v« cïng lín) - Kim chØ cña c¸c dông cô ®o khi ch­a cã dßng ®iÖn ®i vµo ph¶i chØnh ®óng v¹ch 0. - Ph¶i ®ãng nguån ®iÖn ch¹y qua c¸c ®iÖn trë sau vµi phót cho ®iÖn trë nãng ®Òu lóc ®ã ®iÖn trí cã gi¸ trÞ t­¬ng ®èi æn ®Þnh, dßng ®iÖn qua m¹ch ®iÖn æn ®Þnh th× c¸c lÇn ®o, sÏ cho kÕt qu¶ ®o ë c¸c dông cô ®o cã gi¸ trÞ chÝnh x¸c cao h¬n. 13. ThÝ nghiÖm h×nh 22.1- bµi 22 “ T¸c dông tõ cña dßng ®iÖn – Tõ tr­êng ”- ( Líp 9 ) a. Néi dung thÝ nghiÖm: §Æt ®o¹n d©y AB song song víi trôc cña kim nam ch©m thö. Cho dßng ®iÖn ch¹y qua AB. Kim nam ch©m bÞ lÖch ®i mét gãc. Chøng tá d©y dÉn cã dßng ®iÖn ch¹y qua g©y ra tõ tr­êng. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: HS thÊy ®­îc d©y dÉn cã dßng ®iÖn ch¹y qua g©y ra xung quanh nã mét m«i tr­êng tõ tr­êng. c. Sai lÇm HS th­êng m¾c ph¶i: §Ó ®iÒu chØnh d©y AB song song víi trôc kim nam ch©m tr­íc khi cho dßng ®iÖn ch¹y qua d©y dÉn AB HS cè t×nh xoay nam ch©m ®Ó trôc kim nam ch©m song song víi d©y AB. Lµm nh­ vËy kh«ng bao giê trôc kim nam ch©m vµ d©y AB song song víi nhau ®­îc. V× kim nam ch©m lu«n lu«n chØ mét h­íng x¸c ®Þnh (H­íng B¾c Nam ®Þa lÝ). d. H­íng kh¾c phôc: ë thÝ nghiÖm nµy bè trÝ thÝ nghiÖm ph¶i ®Æt d©y AB song song víi trôc cña kim nam ch©m. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i ®Æt lµ d©y AB song song víi trôc cña kim nam ch©m ngay, nªn ta ph¶i ®iÒu chØnh. ViÖc ®iÒu chØnh d©y AB song song víi kim nam ch©m GV nh¾c häc sinh ®Ó kim nam ch©m cè ®Þnh, xoay vµ ®iÒu chØnh d©y AB. 14. Trong bµi 25: "Sù nhiÔm tõ cña s¾t, thÐp-Nam ch©m ®iÖn"- (Líp 9). a. Khã kh¨n cña thÝ nghiÖm: Trong phßng thÝ nghiÖm cña c¸c tr­êng chØ cã mét sè Ýt ®o¹n d©y thÐp. V× vËy sau mçi lÇn lµm thÝ nghiÖm c¸c ®o¹n d©y thÐp bÞ nhiÔm tõ, kh«ng cßn c¸c ®o¹n d©y thÐp ch­a nhiÔm tõ ®Ó lµm thÝ nghÖm cho c¸c lÇn sau. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: - HS thÊy ®­îc s¾t, thÐp ®Æt vµo lßng èng d©y cã dßng ®iÖn ch¹y qua th× tõ tr­êng cña èng d©y m¹nh h¬n; - S¾t nhiÔm tõ m¹nh h¬n thÐp. - Khi kh«ng cho nhiÔm tõ n÷a th× s¾t bÞ khö tõ rÊt nhanh, cßn thÐp bÞ khö tõ rÊt chËm. c. Ph­¬ng ¸n kh¾c phôc: Sau khi lµm thÝ nghiÖm thanh thÐp bÞ nhiÖm tõ, ®Ó cã thanh thÐp kh«ng bÞ nhiÔm tõ ®Ó lµm thÝ nghiÖm cho c¸c lÇn sau, ta cho thanh thÐp ®ang nhiÔm tõ vµo lßng èng d©y A, cho dßng ®iÖn xoay chiÒu qua èng d©y A vµi lÇn, mçi lÇn kho¶ng vµi phót. Lµm nh­ vËy ®· khö ®­îc tõ tÝnh ®Ó cã thanh thÐp kh«ng bÞ nhiÔm tõ. 15. Bµi 28: "§éng c¬ ®iÖn mét chiÒu"- (Líp 9). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Cho dßng ®iÖn mét chiÒu vµo m¸y ph¸t ®iÖn ®Ó cho m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu ho¹t ®éng. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: HS thÊy ®­îc ho¹t ®éng cña m¸y ph¸t ®iÖn. c. Sai lÇm cã thÓ m¾c ph¶i: ThÝ nghiÖm h×nh 28.1. NÕu ®Ó hai thanh quÐt C1 vµ C2 T× lªn kho¶ng ph©n c¸ch gi÷a hai vµnh b¸n khuyªn, ®ãng m¹ch ®iÖn th× ®éng c¬ ®iÖn sÏ kh«ng quay. Do hiÖn t­îng dßng ®iÖn bÞ ®o·n m¹ch. d. §Ó kh¾c khôc tr­êng hîp nµy: Tr­íc khi lµm thÝ nghiÖm ph¶i ®Ó hai thanh quÐt C1 vµ C2 t× lªn chÝnh gi÷a cña mçi vµnh b¸n khuyªn cña ®éng c¬ míi ®ãng ®iÖn cho ®éng c¬ quay. 16. thÝ nghiÖm h×nh 31.4- Bµi "HiÖn t­îng c¶m øng ®iÖn tõ"- (Líp 9). a. Néi dung thÝ nghiÖm: - Tr­êng hîp 1: M¾c hai ®Ìn LED song song ng­îc chiÒu vµo hai ®Çu mét d©y dÉn. Cho thanh nam ch©m th¼ng quay xung quanh mét ®Çu cña cuén d©y. - Tr­êng hîp 2: M¾c hai ®Ìn LED song song ng­îc chiÒu vµo hai ®Çu mét d©y dÉn. Cho cuén d©y trªn quay xung quanh mét ®Çu cña mét nam ch©m. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: HS quan s¸t thÊy ®­îc hai ®Ìn LED m¾c song song ng­îc chiÒu m¾c vµo hai ®Çu cuén d©y, khi cã nam ch©m quay quanh ®Çu cuén d©y (Hay èng d©y quay quanh mét ®Çu cña nam ch©m) th× thÊy hai ®Ìn LED s¸ng t¾t liªn tôc lu©n phiªn ®æi cho nhau. c. Nguyªn nh©n kh«ng thµnh c«ng thÝ nghiÖm: Khi quay nam ch©m quanh cuén d©y cã m¾c hai ®Ìn LED song song ng­îc chiÒu th× c¸c ®Ìn LED kh«ng s¸ng hoÆc s¸ng yÕu HS khã quan s¸t thÊy ¸nh s¸ng cña c¸c ®Ìn LED. Nguyªn nh©n do l©u ngµy nam ch©m gi¶m bít tõ tÝnh. d. Kh¾c Phôc: Cho thªm vµo lßng èng d©y mét lâi s¾t non th× tõ tÝnh cña èng d©y t¨ng lªn. Lµm thÝ nghiÖm sÏ thµnh c«ng. 17. ThÝ nghiÖm h×nh 35.3- Bµi 35: "C¸c t¸c dông cña dßng ®iÖn xoay chiÒu - §o c­êng ®é, hiÖu ®iÖn thÕ xoay chiÒu"- (Líp 9). a. Néi dung thÝ nghiÖm: §Ó mét ®Çu cña mét nam ch©m vÜnh cöu ë gÇn mét ®Çu cña cuén d©y dÉn cã lâi s¾t non. Lµm thÝ nghiÖm theo c¸c tr­êng hîp sau: - Tr­êng hîp 1: Cho dßng ®iÖn mét chiÒu qua cuén d©y, ®Ó thÊy ®Çu èng d©y vµ nam ch©m hót (hay ®Èy) nhau. - Tr­êng hîp 2: §æi chiÒu dßng ®iÖn qua cuén d©y ®Ó thÊy ®Çu cuén d©y vµ nam ch©m ®Èy(hay hót) nhau. - Tr­êng hîp 3: Thay dßng ®iÖn mét chiÒu b»ng dßng ®iÖn xoay chiÒu ®Ó thÊy ®Çu cuén d©y vµ nam ch©m hót ®Èy nhau x¶y ra liªn tôc. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: HS thÊy ®­îc khi ®æi chiÒu dßng ®iÖn th× tõ cùc cña nam ch©m ®iÖn còng ®æi chiÒu. c. Nguyªn nh©n kh«ng thµnh c«ng thÝ nghiÖm: Tr­íc khi lµm thÝ nghiÖm nÕu ®Ó cùc cña thanh nam ch©m s¸t vµo ®Çu lâi s¾t non cña èng d©y th× thÊy: - Tr­êng hîp cho dßng ®iÖn mét chiÒu vµo cuén d©y cña èng d©y th× lóc nµo nam ch©m còng hót ®Çu cña lâi s¾t non trong cuén d©y, mÆc dï ®· ®æi chiÒu dßng ®iÖn. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm kh«ng ph©n biÖt ®­îc cùc cña nam ch©m ®iÖn víi cùc cña nam ch©m vÜnh cöu cïng tªn ®Èy nhau, hay kh¸c tªn hót nhau - Tr­êng hîp cho dßng ®iÖn xoai chiÒu ch¹y qua cuén d©y cña èng d©y th× còng kh«ng ph©n biÖt ®­îc cùc nam ch©m ®iÖn cña cuén d©y vµ cùc cña nam ch©m vÜnh cöu kh«ng hót nhau. Do ta ®Ó s¸t cùc cña nam ch©m vÜnh cöu víi ®Çu lâi s¾t non trong cuén d©y nªn chóng lu«n lu«n hót nhau. d. Kh¾c phôc: §Ó c¸ch ®Çu cña nam ch©m víi ®Çu cña lâi s¾t non mét kho¶ng 50 - 100 mm míi tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm th× : - Tr­êng hîp lµm thÝ nghiÖm cho dßng ®iÖn mét chiÒu ch¹y qua cuén d©y c¸c cùc cña nam ch©m ®iÖn vµ nam ch©m vÜnh cöu cïng tªn th× ®Èy nhau vµ c¸c cùc kh¸c tªn hót nhau rÊt râ. - Tr­êng hîp lµm thÝ nghiÖm víi dßng ®iÖn xoay chiÒu ®i qua cuén d©y c¸c cùc cña nam ch©m ®iÖn vµ nam ch©m vÜnh cöu chØ rung ®éng mµ kh«ng hót, ®Èy nhau thÊy rÊt râ. 18. ThÝ nghiÖm h×nh41.1- Bµi 41 “Quan hÖ gi÷a gãc tíi vµ gãc khóc x¹” -(Líp 9). a. Néi dung thÝ nghiÖm: Dïng ph­¬ng ph¸p che khuÊt: Chän vÞ trÝ B s¸t c¹nh khèi thuû tinh, c¾m ®inh thø ba sao cho ®ång thêi che khuÊt ®inh I c¾m trªn mÆt ph©n c¸ch gi÷a hai m«i tr­êng kh«ng khÝ vµ thuû tinh vµ ®inh A c¾m ë ngoµi kh«ng khÝ. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: - HS thÊy ®­îc hiÖn t­îng khóc x¹ ¸nh s¸ng; - X¸c ®Þnh ®­îc gãc tíi vµ gãc khóc x¹; - ThÊy ®­îc khi t¨ng gãc tíi th× gãc khóc x¹ còng t¨ng. c. Nguyªn nh©n kh«ng thµnh c«ng thÝ nghiÖm: - NhiÒu HS Kh«ng n¾m v÷ng viÖc t×m vÞ trÝ c¾m ®inh B ®ång thêi che khuÊt ®inh c¾m t¹i I vµ ®inh c¾m t¹i A. - HS cã thÓ ®Æt kim B kh«ng s¸t c¹nh mÐp khèi thuû tinh mµ ®Ó c¸ch khèi thuû tinh mét kho¶ng ë ngoµi kh«ng khÝ qu¸ xa. - Khi ng¾m ®inh thø ba che khuÊt hai ®inh kia kh«ng ng¾m qua khèi thuû tinh mµ ng¾m phÇn c¸c ®inh n»m ë ngoµi kh«ng khÝ. c. Kh¾c phôc: L­u ý häc sinh ®Æt m¾t phÝa khèi thuû tinh ®Ó ng¾m tÇm che khuÊt. VÞ trÝ c¾m ®inh B ph¶i chän ë s¸t c¹nh khèi thuû tinh sao cho che khuÊt ®ång thêi c¶ ®inh I vµ ®inh A. 19. ThÝ nghiÖm h×nh 42 .2- Bµi “ThÊu kÝnh héi tô”- (Líp 9). a. Néi dung thÝ nghiÖm: §Æt mét thÊu kÝnh vµo hép ®ùng khãi. Cho khãi vµo hép ®ùng khãi. ChiÕu chïm tia s¸ng tíi song song vµo hép khãi ®i qua thÊu kÝnh ®Ó ®­îc chïm tia lã. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: HS quan s¸t thÊy râ chïm tia s¸ng tíi song song ®i qua thÊu kÝnh héi tô th× cho chïm tia s¸ng lã héi tô. Chïm tia s¸ng tíi song song qua thÊu kÝnh ph©n k× cho chïm tia lã ph©n k×. c. Khã kh¨n x¶y ra: - LÊy khãi vµo hép khãi ®­îc Ýt; - LÊy khãi vµo hép khãi mÊt nhiÒu thêi gian; - H­íng quan s¸t c¸c ®­êng ®i cña tia s¸ng kh«ng hîp lÝ, khã thÊy râ… d. Kh¾c phôc: CÇn l­u ý c¸c vÊn ®Ò sau: - Muèn lÊy khãi cho nhanh ta cã thÓ ®Ó h¼n que h­¬ng ®ang ch¸y vµo hép ®ùng khãi. - Muèn quan s¸t râ ®­êng truyÒn c¸c tia s¸ng qua hép khãi, ta nªn lµm thÝ nghiÖm trong phßng kÐm ¸nh s¸ng, hoÆc phßng tèi cµng tèt. - Cho häc sinh quan s¸t c¸c ®­êng truyÒn cña c¸c tia s¸ng trong hép khãi nghiªng mét gãc kho¶ng 300- 600 so víi ph­¬ng truyÒn cña tia s¸ng. 20. ThÝ nghiÖm h×nh 43.2- Bµi “¶nh cña mét vËt t¹o bëi thÊu kÝnh héi tô” -(Líp 9). a. Néi dung thÝ nghiÖm: - §Æt mét vËt s¸ng (ngän nÕn ®ang ch¸y) bªn ngoµi tiªu cù cña thÊu kÝnh héi tô. §Æt mét mµn høng ë phÝa bªn kia thÊu kÝnh. Di chuyÓn mµn ®Ó h­íng ®­îc ¶nh râ nÐt. - §Æt mét vËt s¸ng (ngän nÕn ®ang ch¸y) bªn trong tiªu cù cña thÊu kÝnh héi tô. Quan s¸t ®Ó thÊy ®­îc ¶nh ¶o cña vËt t¹o bëi thÊu kÝnh héi tô. b. Môc tiªu thÝ nghiÖm: - Høng ®­îc ¶nh thËt cña vËt t¹o bëi thÊu kÝnh héi tô trªn mµn; - Quan s¸t thÊy ®­îc ¶nh ¶o cña vËt t¹o bëi thÊu kÝnh héi tô c. Sai lÇm cã thÓ m¾c ph¶i: Tr­êng hîp quan s¸t ¶nh ¶o cña mét vËt t¹o bëi thÊu kÝnh héi tô, nhiÒu häc sinh l¹i ®Æt m¾t ë phÝa ®Æt vËt ®Ó quan s¸t, còng thÊy cã ¶nh ¶o, vµ cho r»ng ®ã lµ ¶nh ¶o cña vËt t¹o bëi thÊu kÝnh héi tô th× thËt lµ sai lÇm. V× ®©y lµ ¶nh ¶o t¹o bëi chïm tia ph¶n x¹ cña mÆt kÝnh cña thÊu kÝnh chø kh«ng ph¶i ¶nh ¶o t¹o bëi chïm tia khóc x¹ cña thÊu kÝnh. d. Kh¾c phôc: §Ó quan s¸t thÊy ¶nh ¶o cña thÊu kÝnh héi tô, ta ph¶i quan s¸t chïm tia khóc x¹ ë phÝa bªn kh«ng ®Æt vËt, vµ nh×n vµo thÊu kÝnh. 21. ThÝ nghiÖm H43.2, H44.1, H45.1- Bµi “¶nh cña mét vËt t¹o bëi thÊu kÝnh ph©n k×”- (Líp 9). Khi lµm thÝ nghiÖm nghiªn cøu vÒ thÊu kÝnh ph©n k× th× còng ¸p dông c¸c ®iÒu l­u ý nh­ ë c¸c thÝ nghiÖm h×nh 42.2 cho thÝ nghiÖm h×nh 44.1 vµ thÝ nghiÖm h×nh 43.2 cho thÝ nghiÖm h×nh 45.1, ®Òu cã hiÖu qu¶ cao. II. Thùc tiÔn kh¶o s¸t sau khi ¸p dông ®Ò tµi : Th«ng qua viÖc h­íng dÉn ph­¬ng ph¸p lµm thÝ nghiÖm vµ c¸c vÝ dô cô thÓ ®èi víi tõng thÝ nghiÖm. C¸c thÝ nghiÖm mµ gi¸o viªn h­íng dÉn, truyÒn ®¹t häc sinh ®­îc rÌn luyÖn t­ duy, suy luËn vµ vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo viÖc lµm thÝ nghiÖm cô thÓ . - Gi¸o viªn h­íng dÉn cho häc sinh biÕt c¸ch tiÕn hµnh tuÇn tù c¸c b­íc mét thÝ nghiÖm, thiÕt lËp mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn t­îng x¶y ra, tõ ®ã rót ra ®­îc nhËn xÐt, kÕt luËn… - KÕt qu¶ thu ®­îc sau khi ¸p dông ®Ò tµi thu ®­îc, ®­îc ®iÒu tra trong n¨m häc 2007- 2008 nh­ sau : Líp Tæng sè HS Kh¶o s¸t tr­íc khi ¸p dông ®Ò tµi Kh¶o s¸t sau khi ¸p dôn