Chuyên đề Một số giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu hàng Việt Nam vào thị trường Trung Quốc trong bối cảnh ASEAN + 1 (Trung Quốc)

hai n­íc còng cã nh÷ng thay ®æi lín, hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tuy vÉn chñ yÕu lµ n«ng l©m thuû h¶i s¶n thuéc d¹ng th« hoÆc s¬ chÕ nh­ng chÊt l­îng ®· ®­îc n©ng lªn râ rÖt, mét sè hµng tiªu dïng vµ thùc phÈm ®· më réng ®­îc thÞ phÇn t¹i thÞ tr­êng Trung Quèc nh­ giµy dÐp, chÌ, h¶i s¶n, rau qu¶,… ph­¬ng thøc thanh to¸n còng cã nhiÒu ®iÒu kh¸c tr­íc, viÖc t¨ng thªm c¸c chi nh¸nh ng©n hµng t¹i cöa khÈu vµ ¸p dông mét sè c¬ chÕ th«ng tho¸ng trong nghiÖp vô thanh to¸n ®· thu hót ngµy cµng nhiÒu doanh nghiÖp hai n­íc thanh to¸n qua ng©n hµng trong bu«n b¸n qua biªn giíi. BiÓu 2.7: Thèng kª chi tiÕt vÒ c¬ cÊu hµng xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc ViÖt - Trung 10 th¸ng n¨m 2003 t t Hµng ho¸ ph©n theo nhãm Trung Quèc xk sang VN Trung Quèc nk tõ VN 1 §éng vËt sèng vµ s¶n phÈm tõ ®éng vËt 17.271.000 13.071.000 2 S¶n phÈm thùc vËt 171.594.000 137.278.000 3 DÇu mì ®éng thùc vËt, dÇu mì thùc phÈm tinh chÕ 125.000 3.054.000 4 Thùc phÈm, ®å uèng, r­îu tinh chÕ 53.336.000 1.697.000 5 Hµng kho¸ng s¶n 619.939.000 751.896.000 6 Ho¸ chÊt c«ng nghiÖp vµ c¸c s¶n phÈm h÷u quan 343.714.000 10.768.000 7 Nhùa, cao su vµ c¸c s¶n phÈm h÷u quan 58.936.000 128.632.000 8 Da, l«ng vµ c¸c s¶n phÈm cña nã 50.958.000 2.969.000 9 Gç vµ c¸c s¶n phÈm cña gç, than 7.843.000 11.790.000 10 Bét giÊy, giÊy c¸c lo¹i, vµ c¸c chÕ phÈm cña giÊy 14.077.000 447.000 11 Nguyªn liÖu vµ s¶n phÈm hµng dÖt may 387.051.000 34.510.000 12 GiÇy dÐp, mò «, hoa tãc gi¶ 23.228.000 15.029.000 13 §å sµnh sø, thuû tinh vµ c¸c s¶n phÈm vËt liÖu x©y dùnh cã nguyªn liÖu kho¸ng vËt 43.480.000 988.000 14 Vµng b¹c ®¸ quý vµ c¸c chÕ phÈm cña nã 41.000 3.000 15 Kim lo¹i vµ c¸c s¶n phÈm kim lo¹i 190.421.000 8.036.000 16 C¬ ®IÖn, dµn ©m thanh vµ linh phô kiÖn 416.071.000 59.537000 17 Xe cé, m¸y bay, tµu thuyÒn vµ c¸c thiÕt bÞ vËn t¶i 79.665.000 14.000 18 §å dïng quang häc vµ c¸c thiÕt bÞ dïng cho bÖnh viÖn, ®ång hå, nh¹c cô 17.171.000 1.322.000 19 Hµng t¹p phÈm 34.141.000 5.560.000 20 Hµng cæ vËt vµ nghÖ thuËt 2.000 1.000 21 Hµng ®Æc biÖt vµ hµng kh«ng ph©n lo¹i 152.000 - Nguån: Thèng kª H¶i quan Trung Quèc 10/2003 NhËn xÐt: Theo thèng kª cña H¶i quan Trung Quèc, 10 th¸ng ®Çu n¨m2003 tæng kim ng¹ch XNK ®¹t 3 tû 716 triÖu USD. Hai th¸ng cuèi n¨m thùc hiÖn thªm gÇn 300 triÖu USD n÷a sÏ ®¹t ®­îc møc 4 tû USD. Nh­ vËy, nhiÒu ý kiÕn dù ®o¸n tr­íc ®©y vÒ kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu n¨m 2003 ®¹t 4 tû lµ hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. Víi sè liÖu cña 10 th¸ng, kim ng¹ch nhËp siªu cña ta ®· ë møc 1,387 tû USD. Theo sè liÖu thèng kª trªn, s¬ bé liÖt kª c¸c mÆt hµng ta nhËp siªu cña Trung Quèc vµ møc ®é nhËp siªu lÇn l­ît tõ cao xuèng thÊp nh­ sau: 1. Hµng c¬ ®iÖn 356.534.000USD 2.Nguyªn liÖu vµ s¶n phÈm dÖt 352.541.000USD 3.Hµng ho¸ chÊt c«ng nghiÖp 332.946.000USD 4. Kim lo¹i vµ s¶n phÈm kim lo¹i 182.385.000USD 5. Ph­¬ng tiÖn vµ thiÕt bÞ vËn t¶i 79.651.000USD 6. Thùc phÈm, ®å uèng, r­îu, thuèc l¸ 51.639.000USD 7. da, l«ng vµ c¸c s¶n phÈm cña nã 47.989.000USD 8. Sµnh, sø, thuû tinh 42.492.000USD 9. S¶n phÈm thùc vËt 34.316.000USD 10. Hµng t¹p phÈm 28.581.000USD 11. §å dïng quang häc,thiÕt bÞ bÖnh viÖn 15.849.000USD 12. Bét giÊy, giÊy c¸c lo¹i 13.630.000USD 13. GiÇy dÐp, mò, «, hoa, tãc gi¶ 8.199.000USD 14. §éng vËt sèng vµ c¸c s¶n phÈm cña nã 4.200.000USD 15. Hµng ®Æc biÖt vµ hµng kh«ng ph©n lo¹i 152.000USD 16. Vµng b¹c, ®¸ quý vµ c¸c chÕ phÈm cña nã 38.000USD 17. Hµng nghÖ thuËt vµ cæ vËt 1.000USD Céng nhËp siªu: 1.551.143.000USD C¸c mÆt hµng ta xuÊt siªu sang Trung Quèc vµ møc ®é xuÊt siªu nh­ sau: 1. Hµng kho¸ng s¶n 131.957.000USD 2. Nhùa, cao su vµ c¸c s¶n phÈm cña nã 69.696.000USD 3. Gç vµ c¸c s¶n phÈm cña gç, than 3.947.000USD 4. DÇu mì ®éng thùc vËt 2.929.000USD Céng xuÊt siªu: 208.529.000USD Nguån: Thèng kª bé th­¬ng m¹i Qua sè liÖu thèng kª trªn cã thÓ thÊy ®­îc hµng nhËp siªu cña ta chñ yÕu lµ c¸c lo¹i hµng nguyªn vËt liÖu phôc vô s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu vµ tiªu thô trong n­íc, nh­ hµng c¬ ®iÖn, nguyªn vËt liÖu vµ s¶n phÈm dÖt, hµng ho¸ chÊt c«ng nghiÖp, kim lo¹i vµ s¶n phÈm kim lo¹i, ph­¬ng tiÖn vµ thiÕt bÞ vËn t¶i,…. C¸c doanh nghiÖp hai n­íc còng ®ang chuyÓn dÇn tõ bu«n b¸n thuÇn tuý sang h×nh thøc hîp t¸c s¶n xuÊt, l¾p r¸p vµ tiªu thô s¶n phÈm t¹i thÞ tr­êng hai n­íc vµ xuÊt khÈu sang n­íc thø ba nh­: Liªn doanh l¾p r¸p vµ s¶n xuÊt xe g¾n m¸y, ®å ®iÖn gia dông, d­îc phÈm, thøc ¨n gia sóc… 2.4 Quan hÖ bu«n b¸n qua biªn giíi: Th­¬ng m¹i biªn giíi lµ sù trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt gi÷a c¸c quèc gia cã chung ®­êng biªn giíi th«ng qua c¸c cöa khÈu, lÊy tiÒn tÖ lµm m«i giíi vµ tu©n theo quy t¾c trao ®æi ngang gi¸. §©y lµ lo¹i h×nh th­¬ng m¹i quèc tÕ ®Æc biÖt, cã sù ®an xen gi÷a c¸c ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng vµ néi th­¬ng. Trªn thùc tÕ, h×nh thøc trao ®æi hµng ho¸ c­ d©n biªn giíi ®· bÞ biÕn d¹ng, thùc chÊt ®©y lµ ho¹t ®éng tiÓu ng¹ch diÔn ra trªn ®Þa bµn réng vµ ph©n t¸n nªn rÊt khã qu¶n lý. Quan hÖ th­¬ng m¹i biªn giíi ViÖt – Trung h×nh thµnh tõ l©u ®êi nh­ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã nhiÒu b­íc th¨ng trÇm chñ yÕu do nh÷ng biÕn ®éng trong quan hÖ kinh tÕ chÝnh trÞ gi÷a hai n­íc. 2.4.1 Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu biªn giíi ViÖt Trung Cïng víi sù t¨ng tr­ëng kh«ng ngõng cña kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt – Trung, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ biªn giíi ViÖt – Trung còng liªn tôc t¨ng trong giai ®o¹n1991- 2002 Quay l¹i xem xÐt biÓu 2.3 ë trªn th× trong tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ®ã th× kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu qua biªn giíi chiÕm trªn 70%. HiÖn nay còng ch­a thèng kª ®­îc ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c sè l­îng vµ trÞ gi¸ hµng ho¸ mua b¸n, trao ®æi qua con ®­êng tiÓu ng¹ch. NÕu tÝnh theo tû lÖ 50/50 th× trÞ gi¸ hµng ho¸ bu«n b¸n qua con ®­êng tiÓu ng¹ch n¨m 2001: B¸n cho Trung Quèc kho¶ng 700 triÖu USD vµ mua cña Trung Quèc kho¶ng 800 triÖu USD. BiÓu 2.5: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu biªn giíi ViÖt – Trung giai ®o¹n 1991- 2003 §¬n vÞ: TriÖu USD N¨m XK sang TQ NK tõ TQ Tæng KN XNK Tèc ®é t¨ng KN XNK(%) Tæng KN XNK c¶ n­íc 1991 10,23 21,40 31,63 - 4149,7 1992 72,71 106,36 179,07 454,4 5010,9 1993 122,63 276,00 398,64 122,6 6518 1994 191,16 341,6 6 532,82 34,1 9304,9 1995 332,06 720,13 1052,19 97,4 13604,3 1996 308,48 842,15 1150,63 9,3 19841,8 1997 357,10 1078,54 1435,64 24,6 20416,4 1998 440,1 1119,9 1560 8,7 20865,2 1999 584,42 1134,33 1718,75 10,2 23283,5 2000 679,23 1201,14 1880,37 9,4 30119,2 2001 756,41 1312,37 2068,78 10 31189,0 2002 791,14 1494,32 2285,46 10,5 35831,3 2003 1200,50 1656,00 2856,50 19,6 - Nguån: Ph¹m sü Chung, quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ ViÖt – Trung, tham luËn t¹i héi th¶o: H­íng tíi thÕ kû XXI – Hîp t¸c Trung Quèc – ASEAN , tæ chøc t¹i Hµ Néi 9/1999 vµ niªn gi¸m thèng kª 2001 vµ b¸o c¸o t×nh h×nh hµng mËu dÞch xuÊt nhËp khÈu 2002 – côc c«ng nghÖ th«ng tin vµ Thèng kª h¶i quan ViÖt Nam. Nh­ vËy, qua b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy tèc ®é t¨ng kim ng¹ch XNK qua biªn giíi ViÖt – Trung t¨ng nhanh tõ n¨m 1991 trë l¹i ®©y ®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n ®Çu, song nÕu tÝnh vÒ sè tuyÖt ®èi th× t¨ng m¹nh vµo nh÷ng n¨m 2000, lu«n chiÕm tû träng lín trong toµn bé tæng kim ng¹ch XNK cña c¶ n­íc, së dÜ cã hiÖn t­îng tèc ®é t¨ng kim ng¹ch nµy gi¶m v× nh÷ng nguyªn nh©n sau ®©y: Thø nhÊt, vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90, hµng ho¸ trao ®æi qua biªn giíi gi÷a hai n­íc chñ yÕu lµ hµng tiªu dïng vµ nguyªn vËt liÖu ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng chç “thiÕu” trong s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mçi n­íc. Do ®ã, tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch th­¬ng m¹i biªn giíi cña ViÖt Nam thêi kú nµy rÊt cao, sau ®ã nhu cÇu vÒ nh÷ng hµng ho¸ ®ã dÇn b·o hoµ cho nªn tèc ®é t¨ng tr­ëng kim ng¹ch hai n­íc nh÷ng n¨m tiÕp sau gi¶m nhiÒu so víi nh÷ng n¨m ®Çu më cöa biªn giíi. Thø hai, cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë Ch©u Á cũng ảnh hưởng nhất định đến kim ngạch thương mại hai nước. Thứ ba, cơ cấu hàng hoá trao đổi giữa hai nước về cơ bản chưa có thay đổi. Hàng hoá Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc vẫn chủ yếu là sản phẩm thô chưa qua chế biến nên giá trị trao đổi thấp. Cuối cùng, là do chống buôn lậu Việt Nam thực hiện dán tem một số mặt hàng được nhập từ Trung Quốc nên phía Trung Quốc cũng có phản ứng, làm cho hoạt động XNK biên giới bị suy giảm so với giai đoạn trước. 2.4.2. Một số vấn đề về xuất nhập khẩu qua biên giới: Thương mại biên giới là hình thức buôn bán với các nước láng giềng qua biên giới theo những thoả thuận riêng (thoả thuận của chính phủ, chính quyền cấp tỉnh, huyện, nhiều khi là thoả thuận của các cá nhân với nhau,…) Cơ cấu hàng hoá xuất nhập khẩu qua biên giới thường rất phong phú, đa dạng, với chất lượng sản phẩm khác nhau. Có sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế, quốc gia, địa phương và cả những sản phẩm chưa được đánh giá về phẩm cấp nhất là các loại hàng háo xuất nhập khẩu theo phương thức mậu dịch tiểu ngạch (biên mậu) vốn không đòi hỏi quá nghiêm ngặt trong kiểm dịch chất lượng mà chỉ cần được người mua ở thị trường bên kia chấp nhận. Chủ thể tham gia thương mại biên giới đông đảo về số lượng và khác nhau về trình độ. Ngoài một số đơn vị kinh tế buôn bán theo phương thức chính ngạch (quốc mậu), tiểu ngạch (biên mậu) có trình độ ngoại thương, còn lại là những đơn vị kinh tế, cá nhân buôn bán tiểu ngạch hoặc dân gian có trình độ ngoại thương nghiệp vụi nhìn chung là thấp. ở khía cạnh này, hoạt động thương mại qua biên giới không khác nhiều so với hoạt động thương mại trong nội địabởi vì bất cứ doanh nghiệp, cá nhân nào có vốn, tìm được thị trường đều có thể tham gia hoạt động này. Đối với việc thu thuế xuất nhập khẩu qua biên giới của Việt Nam với Trung Quốc: - Đối với những mặt hàng xuất nhập khẩu tiểu ngạch có trong biểu thuế xuất nhập khẩu chính ngạch, có thuế xuất dưới 5% thì thống nhất áp dụng 5%. - Các mặt hàng không có trong danh mục biểu thuế xuất nhập khẩu chính ngạch thì áp dụng thống nhất 5%. 2.4.2 Cơ cấu hàng hoá XNK qua biên giới Việt – Trung Hàng hoá xuất nhập khẩu qua biên giới Việt – Trung rất phong phú và đa dạng cả về chất lượng và chủng loại và theo nhiều con đường khác nhau. Các sản phẩm đưa ra trao đổi gồm hàng nông - lâm - thuỷ sản, các sản phẩm tiểu thủ công nghiệp, hàng nguyên vật liệu và thiết bị phục vụ cho sản xuất và hàng tiêu dùng. Biểu 2.6: Một số mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam sang Trung Quốc qua biên giới Việt – Trung giai đoạn 1998 - 2002 Đơn vị: triệu USD tt Năm 1998 1999 2000 2001 2002 Giá trị Tỷ trọng (%) Giá trị Tỷ trọng ( %) Giá trị Tỷ trọng (%) Giá trị Tỷ trọng (%) Giá trị Tỷ trọng (%) 1 Cà phê 3,5 0,8 5,3 0,9 4,8 0,7 3 0,4 3,9 0,5 2 Cao su 106,5 24,2 137,3 23,5 144,7 21,3 140,7 18,6 155,9 19,7 3 Gạo 0,9 0,2 4,7 0,8 1,4 0,2 0,8 0,1 2,4 0,3 4 Hải sản 36,1 8,2 48,5 8,3 107,3 15,8 130,1 17,2 138,4 17,5 5 Hạt điều 106,6 24,1 130,3 22,3 134,5 19,8 111,2 14,7 112,3 14,2 6 Hoa quả 11 2,5 36,8 6,3 68,6 10,1 72,6 9,6 61,7 7,8 7 Giày dép - - - - 1,7 0,3 2,9 0,4 5,1 0,7 8 Linh kiện VT - - - - 16,3 2,4 34,8 4,6 65,7 8,3 9 Than đá 23,3 5,3 28,1 4,8 33,28 4,9 63,4 8,5 83,9 10,6 Nguồn: Cục công nghệ thông tin và thống kê hải quan Việt Nam Nhận xét: Như vậy, các mặt hàng Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc qua đường biên giới chủ yếu vẫn là các mặt hàng như: cao su, hạt điều, tiếp theo là than đá, hải sản,… và chiếm tỷ trọng tương đối cao trong tổng kim ngạch xuất khẩu, ví dụ như năm 2002, xuất khẩu cao su đạt 155,9 triệu USD chiếm 19,7%, hạt điều đạt 112,3 triệu USD chiếm 14,2%. Song mặt hàng có tốc độ tăng trưởng cao vẫn là hải sản, năm 1998 đạt 36,1 triệu chiếm 8,2% đến năm 2002 đã đạt 138,4 triệu USD chiếm 17,5%. Biểu 2.7: Một số mặt hàng nhập khẩu chủ yếu của Việt Nam qua biên giới Việt – Trung giai đoạn 1998 – 2002 Đơn vị : Triệu USD tt Năm 1998 1999 2000 2001 2002 Giá trị Tỷ trọng (%) Giá trị Tỷ trọng (%) Giá trị Tỷ trọng (%) Giá trị Tỷ trọng (%) Giá trị Tỷ trọng (%) 1 Xe máy CKD, IKD 356,1 31,8 341,4 30,1 353,1 29,4 349,1 2 6,6 233,1 15,6 2 Máymóc thiết bị 108,6 9,7 112,3 9,9 140,5 11,7 177,2 13,5 240,6 16,1 3 Phân bón 86,2 7,7 73,7 6,5 87,7 7,3 49,9 3,8 40,3 2,7 4 Sắt thép 60,5 5,4 63,5 5,6 63,5 5,3 44,6 3,4 47,8 3,2 5 Linh kiện điện tử - - - - 16,8 1,4 17,1 1,3 28,4 1,9 6 NPL dệt may da - - 26,1 2,3 34,8 2,9 59,1 4,5 88,2 59 7 Phương tiện vận chuyển 1,1 0,1 3,4 0,3 0,4 0,2 3,9 0,3 3 0,2 Nguồn: Cục công nghệ thông tin và thống kê hải quan Việt Nam Nhận xét: Nhìn vào bảng trên ta thấy rằng Việt Nam chủ yếu nhập khẩu máy móc thiết bị cũng như những mặt hàng có công nghệ cao qua biên giới Việt – Trung. Những mặt hàng nhập khẩu với số lượng lớn và chiếm tỷ trọng cao vẫn là xe máy và máy móc thiết bị, đặc biệt là mặt hàng xe máy của Trung Quốc tràn vào thị trường Việt Nam trong thời gian năm 1998, 1999, chiếm trên 30% tổng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam qua biên giới Việt Nam - Trung Quốc, sau đó do có sự can thiệp của nhà nước mà giá trị 233,1 triệu USD chiếm 15,6%, còn tốc độ nhập khẩu máy móc thiết bị vẫn tiếp tục tăng. Tiếp theo là các mặt hàng như: Phân bón, sắt thép,… và thấp nhất là phương tiện vận chuyển với giá trị năm 2003 là 3 triệu USD chiếm 0,2%. Trong những năm qua, trao đổi hàng hoá đã đem lại lợi ích cho cả hai bên, việc trao đổi hàng hoá đã phat huy được tiềm năng của kinh tế vùng ven biển và tiềm năng kinh tế đất nước nói chung, hỗ trợ nhau trong việc cung cấp các hàng hoá thiết yếu phục vụ sản xuất và tiêu dùng của mỗi nước, đáp ứng yêu cầu về một số vật tư, thiết bị nguyên vật liệu cho sản xuất và tiêu dùng của mỗi nước mà không cần đến ngoại tệ, tiết kiệm chi phí vận tải so với buôn bán với các thị trường khác, mặt khác, có được một thị trường rộng lớn hơn cho nhiều loại hàng hoá, đặc biệt là những hàng hoá mà ta khó khăn về thị trường tiêu thụ, tạo ra những trung tâm thương mại và dịch vụ. Bên cạnh đó thì cũng còn nhiều bất cập xung quanh vấn đề buôn bán qua biên giới như chính sách nhập khẩu một số mặt hàng của Trung Quốc ( nông sản, khoáng sản, cao su…) không nhất quán đang gây không ít khó khăn cho các doanh nghiệp nước ta; mặt khác các hoạt động buôn lậu, buôn bán hàng cấm, hàng giả, hàng nhái… thường diễn khiến khó kiểm soát và quản lý, hay việc gây ô nhiễm môi trường do nhiều sản phẩm chất lượng thấp, tình trạng hàng giả, hàng nhái ,.. gây nên. 2.5 ẢNH HƯỞNG CỦA VIỆC TRUNG QUỐC GIA NHẬP WTO TỚI THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Việc Trung Quốc gia nhập WTO có ảnh hưởng lớn đến thương mại Việt Nam trên cả hai góc độ hàng xuất khẩu của Việt Nam trên trường quốc tế và hàng xuất khẩu Việt Nam sang Trung Quốc. Trước hết ta so sánh những yếu tố có tính quyết định đến lợi thế so sánh của hai nước như nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đất đau, nguồn nhân lực, quy mô thị trường và sức mua, hay ưu thế về vốn,…, chúng ta đều thấy rằng Trung Quốc và Việt Nam có nhiều nét tương đồng về nét tính chất nhưng khác nhau về quy mô và số lượng, Trung Quốc có rất nhiều lợi thế về vốn, lao động và đất đai,… nhưng Việt Nam lại có ưu thế mạnh hơn hẳn về khả năng tiết kiệm chi phí vận tải trong nội địa và ra cảng biển. 2.5.1 Ảnh hưởng tới xuất khẩu của Việt Nam trên thị trường thế giới Thứ nhất, do sự đồng dạng về trình độ phát triển nhưng khác nhau về quy mô kinh tế nên các nặt hàng xuất khẩu của cả hai nước tương đối giống nhau, nhưng Trung Quốc chiếm ưu thế tuyệt đối về số lượng xuất khẩu trong đa số các mặt hàng. trong số mười mặt hàng xuất khẩu chủ chốt của Việt Nam thì có 4 mặt hàng trùng với những sản phẩm xuất khẩu của Trung Quốc bao gồm hàng dệt may, giày dép, gốm sứ và hàng điện tử. Đồng thời những mặt hàng này đều cùng được tiêu thụ tại những thị trường trọng điểm của hai nước là Nhật Bản, ASEAN và Mỹ. Sự cạnh tranh của các mặt hàng chủ chốt trùng nhau nêu trên hiện nay chủ yếu do việc áp đặt những hàng rào thuế quan và phi thuế quan khác nhau tại mỗi thị trường mà các mặt hàng này tiêu thụ. Khi Trung Quốc gia nhập WTO lợi thế sẽ thuộc về Trung Quốc, kể cả trong trường hợp Việt Nam cũng được hưởng những điều kiện mậu dịch tương tự. Nguyên nhân thứ nhất là thị phần của Trung Quốc vốn đã chiếm bộ phận quan trọng, hoặc dẫn đầu tại những thị trường này. Thứ hai là chi phí sản xuất các mặt hàng này của Việt Nam cao hơn của Trung Quốc, do phần lớn các yếu tố cấu thành chi phí có nguồn gốc nhập ngoại, trong khi các yếu tố này ở Trung Quốc là rất thấp. ví đụ hàng dệt may của Việt Nam mới chỉ sử dụng khoảng 15 -20% nguyên liệu trong nước, trong khi hàng dệt, nguyên liệu chủ yếu cho ngành may đều nhập ngoại. Thứ ba, đối với sản phẩm điện tử, khả năng cạnh tranh của Việt Nam tại các thị trường Nhật Bản, EU không chênh lệch nhiều do được ưu đãi như nhau , tại thị trường Mỹ, mức thuế phổ thông áp dụng cho sản phẩm của Việt Nam rất cao nhưng trên thực tế , sản phẩm của Việt Nam chưa có mặt tại đây. Trên thị trường ASEAN Việt Nam có ưu thế hơn Trung Quốc. Theo lịch trình giảm thuế , sản phẩm điện tử của các nước thành viên ASEAN sẽ giảm xuống còn 5%, trong khi mức thuế đối với sản phẩm này của Trung Quốc theo quy định của WTO là 25 - 30%. Nguồn: Tiến sỹ Lê Bộ Lĩnh – Tạp chí những vấn đề kinh tế thế giới Theo nghiên cứu của Ban thư kí của ASEAN, kết quả chung của những ảnh hưởng này là kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sẽ giảm khoảng 8 triệu USD, tức là gần 0,05% tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2000. Nếu chia đều cho các nhóm hàng bị cạnh tranh , nhiều nhất là dệt may và giày dép, thì kim ngạch của các ngành này sẽ giảm khoảng 0,3%. Đây là ảnh hưởng tuy đáng kể nhưng không nghiêm trọng khi mà tốc độ tăng xuất khẩu của hai ngành này là trên dưới 30%. Nguyên nhân khiến cho mức giảm này tương đối nhỏ là do ngay khi chưa phải là thành viên của WTO, Trung Quốc đã có những hiệp định với các nước thành viên WTO khác và đã hưởng chế độ thuế ưu đãi, nên hàng xuất khẩu của nước này đã cạnh tranh gần bằng mức khi áp dụng biểu thuế xuất khẩu của WTO. Trên thực tế việc Trung Quốc gia nhập WTO chỉ là bước khẳng định lại những ưu thế đã có và bổ sung những gì chưa hoàn thiện. Đối với các mặt hàng tiềm năng xuất khẩu của Việt Nam, ngoài sản phẩm điện tử sinh hoạt thông thường , mặt hàng điện tử viễn thông và tin học , mặc dù sản phẩm này còn chưa có mặt trên thị trường quốc tế, cũng có thể phải đối mặt với sự cạnh tranhcủa sản phẩm từ Trung Quốc, do hiện nay Trung Quốc đang chiếm 35% thị phần máy điện thoại trên thế giới, hơn nữa đây lại là ngành đang có xu hướng tăng khả năng cạnh tranh và quy mô như phân tích trên. Ngoài sự cạnh tranh trực tiếp đối với những hàng hoá cùng loại, hàng xuất khẩu của Việt Nam và Trung Quốc có thể còn cạnh tranh với nhau gián tiếp, tức cạnh giữa các mặt hàng có thể thay thế cho nhau, nhưng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam còn nhỏ nên ảnh hưởng trong cạnh tranh với sản phẩm Trung Quốc chưa được nghiên cứu và điều tra cụ thể. Một vấn đề có tác động rất lớn đến khả năng cạnh tranh của Việt Nam song, cho đến nay chưa được quan tâm đúng mức, đó là sự dao động tỷ giá của đồng nhân dân tệ khi Trung Quốc gia nhập WTO. Về nguyên tắc, khi chính thức trở thành thành viên của tổ chức này, Trung Quốc phải thực hiện chính sách đòng nhân dân tệ, chính sách này sẽ tạo ra hiệu ứng tức thời và hiệu ứng dài hạn. Hiệu ứng tức thời ở đây xảy ra khi Trung Quốc thực hiện chính sách tỷ giá thả nổi, khiến cho đồng NDT biến động mạnh so với USD trong một giai đoạn ngắn, mà thông thường là giảm giá, kết quả là giá cả các mặt hàng của Trung Quốc sẽ giảm tương đối, khả năng cạnh tranh sẽ tăng lên, kéo theo thị phần hàng xuất khẩu của Trung Quốc tăng lên. Hiệu ứng dài hạn là tỷ giá NDT/USD sẽ thường xuyên dao động trên thị trường thế giới, do đó, tạo nên những biến động khó dự đoán về thị trường hàng hoá có mặt sự cạnh tranh của Trung Quốc. Vì vậy, nếu sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam không có tính cạnh tranh cao và ổn định thì các nhà sản xuất Việt Nam khó có thể chủ động trong việc thâm nhập thị trường thế giới. 2.5.2 Ảnh hưởng tới quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc Chừng nào Việt Nam chưa trở thành thành viên WTO thì quan hệ kinh tế và thương mại giữa hai nước vẫn được diều chỉnh bởi các hiệp định song phương và Pháp luật của mỗi nước, vì vậy chúng ta chỉ dự đoán ảnh hưởng có thể xảy ra khi cả hai nước Trung Quốc và Việt Nam cùng là thành viên của WTO. Xét riêng về xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc , với việc cắt giảm thuế và các trở ngại phi thuế quan khác, Việt Nam có cơ hội tăng kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc, lương thực và một số loại sản phẩm có hạt khác như đậu tương, các hạt có dầu. Nhu cầu lương thực của Trung Quốc vẫn còn khả năng sản xuất mặt hàng này còn hạn chế. Theo đánh giá của các tổ chức quốc tế, để có thể tự đảm bảo nhu cầu lương thực với giá cả ngang với giá thị trường thế giới, ngành nông nghiệp Trung Quốc phải cải cách cơ bản và đòi hỏi thời gian 30 năm với điều kiện năng suất lao động trong ngành Nguồn: Viện kinh tế thế giới – Tién sỹ Lê Bộ Lĩnh này tăng 500 lần. Điều này sẽ không thể xảy ra. Ngoài mặt hàng lương thực, nhu cầu về rau quả nhiệt đới cũng là cơ hội để Việt Nam nâưng cao kim ngạch xuất khẩu . Tuy nhiên điều này phụ thuộc vào các yếu tố giống, chất lượng, và khả năng cạnh tranh với sản phẩm cùng loại từ các nước khác. 2.6 NHẬN XÉT VỀ QUAN HỆ KINH TẾ, THƯƠNG MẠI HAI NƯỚC VIỆT NAM – TRUNG QUỐC. 2.6.1 Đánh gái thực trạng quan hệ kinh tế thương mại Việt Nam – Trung Quốc. Tại cuộc trao đổi chính trị và các cuộc gặp gỡ, lãnh đạo Việt Nam – Trung Quốc hai bên đều ghi nhận hợp tác kinh tế, thương mại hai nước có nhiều kết quả đáng phấn khởi. Thương mại hai nước tăng 40%, tổng kim ngạch hơn 4 tỷ USD, Trung Quốc đã trở thành nhà đầu tư lớn thứ 4 ở Việt Nam trong năm 2003 với số vốn 138 triệu USD, hai bên hoàn toàn tin tưởng hai nước có thể vượt qua mức chỉ tiêu lãnh đạo hai nước đặt ra là thương mại song phương đạt 5 tỷ USD vào năm 2005. Giữa hai nước cũng có sự nhất trí rằng kinh tế, thương mại là trụ cột trong quan hệ và cần phải thúc đẩy hơn nữa để khai thác tiềm năng to lớn của hai nước. Phía Việt Nam khẳng định xét trên mọi phương diện, Trung Quốc phải là bạn hàng thương mại lớn nhất của Việt Nam. Hiện nay, Trung Quốc là bạn hàng thương mại thứ năm, tuy nhiên hai bên cũng trao đổi biện pháp khắc phục tình trạng chênh lệch cán cân thương mại bất hợp lý giữa hai nước, trong đó Việt Nam nhập siêu lớn. Trước mắt, hai nước cần phải tập trung vào các dự án vừa và lớn trong 5 lĩnh vực chính: xi măng, điện tử, điện, ôtô, và đóng tàu. Việt Nam và Trung Quốc cũng đánh giá cao sự hợp tác chặt chẽ, có hiệu quả giữa bộ ngoại giao hai nước theo tinh thần nghị định thưvề hợp tác giữa hai bộ ngoại giao kí tháng 12/2002. Năm qua, kinh tế thế giới trong xu thế suy thoái và bất ổn nhưng kinh tế Việt Nam và Trung Quốc vẫn liên tục phát triển với tốc độ tăng trưởng GDP dẫn đầu thế giới. Thực tế đã chứng tỏ tiềm năng phát triển to lớn của hai nước. Đồng chí Hồ Cẩm Đào- Tổng bí thư TW đảng cộng sản Trung Quốc cho rằng: “Xây dựng quan hệ Việt – Trung tin cậy, ủng hộ lẫn nhau, tăng cường hợp tác và cùng phát triển là phù hợp với lợi ích căn bản của nhân dân hai nước” Nguồn: vnn.vn.com . Việc hợp tác kinh tế và trao đổi thương mại giữa hai nước đã đáp ứng được một phần yêu cầu của nền sản xuất và tiêu dùng Việt Nam, Việt Nam đã nhập khẩu được một số nguyên liệu, hoá chất, máy móc, vận tải,… phục vụ cho yêu cầu sản xuất nông nghiệp và công nghiệp mà không phải dùng ngoại tệ mạnh. Trung Quốc là một thị trường lớn, có sức tiêu thụ hàng hoá đa dạnh nhiều chủng loại, vì vậy, Việt Nam đã bán được một khối lượng hàng đáng kể các loại hàng hoá mà thị trường Trung Quốc có nhu cầu như: nguyên nhiên vật liệu, hàng thủ công mỹ nghệ… Về mặt xã hội, nhờ phát triển thương mại, đặc biệt là buôn bán qua biên giới đã góp phần vào việc phát triển kinh tế, hình thành các trung tâm kinh tế tương đối sầm uất tại các cửa khẩu, đồng thời góp phần tạo thêm nhiều công ăn việc làm, từ đó góp phần nâng cao và cải thiện đời sống nhân dân các dân tộc sinh sống trên địa bàn các tỉnh biên giới hai nước. Tuy nhiên cũng phải kể đến một số tác động tiêu cực như: 2.6.2 Một số tác động tiêu cực trong thương mại hai nước Thứ nhất, tốc độ tăng trưởng kim ngạch trao đổi hàng hoá giữa hai nước tăng tương đối nhanh song kim ngạch xuất nhập khẩu vẫn chiếm tỷ trọng thấp trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu mỗi nước, khoảng 5% tổng kim ngạch của Việt Nam và 0,4% tổng kim ngạch của Trung Quốc. Thứ hai, cán cân buôn bán giữa hai nước luôn mất cân đối vì Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc chủ yếu là nguyên vật liệu, còn nhập khẩu chủ yếu là máy móc thiết bị. Thứ ba, chất lượng sản phẩm hàng hoá trao đổi giữa hai nước chưa phản ánh đúng thực lực và trình độ phát triển kinh tế thương mại của mỗi nước. Mặt khác, trong buôn bán hàng hoá giữa hai nước, nhìn chung doanh nghiệp Trung Quốc tỏ ra thích ứng nhanh với những thay đổi trong chủ trương, chính sách của các cơ quan quản lý của Việt Nam. Họ luôn ở thế chủ động trong việc đưa rasản phẩm, hàng hoá của mình xâm nhập thị trường Việt Nam. N