Chuyên đề Một số giải pháp tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục

của ban khoa giáo Trung ương Như vậy, cã 9 chØ b¸o ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ sö dông vÒ yÕu tè n¨ng lùc cña ®éi ngò nh©n lùc n­íc ta, chØ cã 4 yÕu tè ®­îc ®¸nh gi¸ ë møc ®é Kh¸ với tỷ lệ số phiếu đạt 50% trở lên (kiến thức lý thuyết cơ bản, năng lực thực hành chuyên môn, trách nhiệm trong công việc và khả năng tiếp thu, ứng dụng cái mới ). Cßn l¹i ®Òu ë møc ®é trung b×nh bao gåm c¶ nh÷ng yÕu tè quan träng, quyết định lớn nhất đến năng lực thực sự của đội ngũ nhân lực khoa học công nghệ cả về chuyên môn và phẩm chất đạo đức, tinh thần làm việc, đó là: trình độ ngoại ngữ, trình độ tin học, năng lực sáng tạo, đề suất cái mới, tính chủ động, năng động và tinh thần hợp tác, phối hợp trong công việc. Thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực giáo dục §éi ngò gi¶ng viªn ®¹i häc - cao ®¼ng TÝnh ®Õn n¨m 2007 c¶ n­íc cã h¬n 300 tr­êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng, trong ®ã cã 2 ®¹i häc quèc gia, 3 ®¹i häc khu vùc, h¬n 90 tr­êng ®¹i häc vµ h¬n 130 tr­êng cao ®¼ng cã tæng sè ®éi ngò gi¶ng viªn lµ 48.541 ng­êi víi c¸c tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô kh¸c nhau. VÒ häc hµm cã kho¶ng h¬ng 500 gi¸o s­ vµ gÇn 2000 phã giáo sư. So với năm 2000, đến năm học 2006- 2007 tổng số giảng viên đại học cao đẳng tăng thêm được 18.232 người. Tuy nhiên, so với tốc độ tăng học sinh và tính trên số sinh viên, thì lực lượng giảng viên đại học, cao đẳng tăng quá chậm và rất thấp. Tính chung, 1 giảng viên đảm trách 29 sinh viên, cao gấp gần 1,5 lần so với định mức chung là 18-20 sinh viên/giảng viên. Tỷ lệ sinh viên/giảng viên của một số khối đào tạo rất cao. Khối kinh tế : Tính theo số liệu của 6 trường đại học kinh tế lớn, trường đại học kinh tế quốc dân Hà Nội, trường đại học ngoại thương, trường đại học thương mại, học viện tài chính kế toán, học viện ngân hàng, trường đại học kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, có đến 63 sinh viên/giảng viên, cao gấp 3 lần so với định mức. - Khối khoa học xã hội và Luật : Tính theo số liệu của 6 trường là 2 trường đại học khoa học xã hội và nhân văn thuộc đại học quốc gia Hà Nội, Đại học Luật Hà Nội, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, trường đại học ngoại ngữ thuộc đại học quốc gia Hà Nội, số sinh viên/giảng viên là 44 cao gấp hơn 2 lần so với định mức. Khối kỹ thuật : tính theo số liệu 6 trường kỹ thuật là trường đại học Bách khoa Hà Nội, trường đại học Xây dựng Hà Nội, đại học Giao thông vận tải Hà Nội, đại học Mỏ địa chất Hà Nội, đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh, đại học Bách khoa thành phố Hồ Chí Minh, số sinh viên/giảng viên là 34, cao gấp 1.7 lần. Như vậy, căn cứ vào định mức chuẩn thì rõ ràng hiện nay nước ta còn thiếu quá nhiều giảng viên đại học(để đảm bảo đúng theo định mức chuẩn, thì với số sinh viên như hiện nay, cần phải tăng số giảng viên lên 1,5 lần). Thực trạng đó dẫn tới tình trạng là giảng viên phải giành quá nhiều thời gian để tham gia giảng dạy, mà không thể có đủ thời gian cho việc nghiên cứu, bồi dưỡng nâng cao kiến thức, không thể quan tâm được rộng khắp và hiệu quả đến việc học tập của sinh viên. Điều đó tất yếu hạn chế cho việc nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực của giảng viên, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giảng dạy. VÒ chuyªn m«n nghiÖp vô, tæng sè gi¶ng viªn ®¹i häc cao ®¼ng cã c¬ cÊu theo tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô ®ang ë møc kh¸ cao. Như vậy với 3.000 bộ môn và gần 40.000 giảng viên công tác ở các trường đại học cao đẳng và chỉ tính số GS, PGS làm việc ở các trường đại học, cao đẳng thì trung bình 1 bộ môn có một Giáo sư và 0,67 Phó Giáo sư, tính theo tỷ lệ số giảng viên thì trung bình 1 Gáo sư/110 giảng viên và 1 Phó Giáo sư/18 giảng viên. B¶ng 3: Sè l­îng vµ c¬ cÊu ®éi ngò gi¶ng viªn ®¹i häc n¨m 2006 Số lượng(người) Cơ cấu(%) Tổng số 48.541 100,00 Theo học vị 39.958 100,00 - Tiến sỹ 6.300 13,0 - Thạc sỹ 117.361 36,3 - Đại học, cao đẳng 24.169 49,8 - Khác 511 1,0 Theo học hàm 48.541 100,00 - Giáo sư 480 1,0 - Phó giáo sư 2.000 4,1 - Giảng viên 46.061 94,9 Nguồn: trung tâm thông tin giáo dục, Bộ giáo dục- đào tạo Nhìn chung, nếu tính cả những giảng viên có trình độ Thạc sỹ thì tỷ lệ giảng viên có trình độ trên đại học khá cao(50%), song nếu chỉ tính tiêng số giảng viên có trình độ Tiến sỹ thì tỷ lệ 13% là thấp. Chỉ có khoảng 20 trường đại học có số lượng tiến sỹ đạt con số trên 100 người, có đến 30 trường đại học với số lượng Tiến sỹ dưới 10 người. Tỷ lệ Giáo sư, Phó Giáo sư trong các trường đại học là rất thấp, chỉ có gần 5,1% trong đó tỷ lệ Giáo sư là khoảng 1%. 2. Đội ngũ giáo viên và cán bộ làm việc trong lĩnh vực giáo dục Theo báo cáo mới nhất của Bộ GD-ĐT hiện cả 4 cấp học: Mầm non, Tiểu học, THCS, THPT của cả nước thiếu khoảng 95.000 giáo viên. Trong đó, mẫu giáo khoảng 20.000, tiểu học 20.000, THCS 35.000, THPT 20.000. Hiện nay, các giáo viên đang đảm nhận nhiệm vụ giảng dạy cho tất cả các cấp học, bậc học và trình độ đào tạo có khoảng 911.000 người. Và, hàng năm các trường, khoa sư phạm cung cấp cho tiểu học và mầm non khoảng 11.000 giáo viên, cho THCS, THPT trên 20.000 giáo viên, theo hệ đào tạo chính quy. Xét về tổng thể hiện nay cả nước ta vẫn còn thiếu nhiều giáo viên ở các bậc học. Bậc Mầm non: Hiện có khoảng 145.934 giáo viên nếu so sánh với định mức cứ 8 trẻ 2 tuổi/1 cô giáo và 30 trẻ 3 -5 tuổi/1,5 cô giáo thì hiện tại thiếu khoảng 20.000 cô giáo, chủ yếu ở các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Do đó, mỗi năm cần bổ sung khoảng 4.000 - 5.000 giáo viên mới đáp ứng yêu cầu phát triển quy mô và thay thế số giáo viên nghỉ hưu, nghỉ chế độ. Bậc Tiểu học: Cần bổ sung hàng năm là 20.000 giáo viên, trong đó các môn Âm nhạc, Mỹ thuật, Thể dục là thiếu giáo viên nhiều nhất. Bậc THCS: Năm học 2002 - 2003 bình quân giáo viên trên lớp tính chung cả nước là 1,63. Giáo viên các môn đặc thù: Âm nhạc, Mỹ thuật, thể dục, Giáo dục công dân, Công nghệ đang rất thiếu ở các trường trong cả nước. Nếu tính đủ theo quy định 1,85giáo viên/lớp thì còn thiếu khoảng 35.000 giáo viên. Như vậy cần bổ sung hàng năm khoảng 13.000 giáo viên THCS. Bậc THPT: Hiện nay đạt tỷ lệ 1,71 giáo viên/lớp, nếu tính đủ theo quy định thì thiếu khoảng 20.000 giáo viên. Với các môn đặc thù như Thể dục, Giáo dục quốc phòng, Giáo dục công dân, Tin học… thì tất cả các trường trong cả nước đều thiếu và hàng năm cần bổ sung khoảng 12.000 giáo viên THPT. Theo số liệu được công bố tại hội nghị này, đến năm học 2005-2006, tổng số giáo viên THPT toàn quốc đã đạt xấp xỉ 107.000 người với tốc độ tăng hàng năm khá cao nhưng vẫn chưa theo kịp nhu cầu. Hàng năm cả nước có khoảng 76% học sinh tốt nghiệp THCS được tuyển vào THPT. Số học sinh nhập học đã tăng từ 554.000 em (1991-1992) lên đến 2.802.000 em trong năm học 2005- 2006. Đây là cơ sở thuận lợi cho việc thực hiện chủ trương phổ cập bậc trung học vào năm 2020. Tuy nhiên điều này khiến tình trạng thiếu hụt giáo viên ở bậc THPT, nhất là các vùng khó khăn tăng lên. Ngoại trừ đồng bằng sông Hồng, tỷ lệ giáo viên/lớp trung bình hiện mới đạt 1,68 trong khi quy định là 2,1. Để đáp ứng nhu cầu đến năm 2010 cần chí ít 124.000 giáo viên ở bậc học này, trong đó cần bổ sung số lượng không nhỏ giáo viên dạy ngoại ngữ và tin học. Tình trạng “vừa thừa vừa thiếu” cũng xảy ra với chất lượng giáo dục ở bậc THPT. Theo đánh giá của Viện Chiến lược và chương trình giáo dục, chất lượng giảng dạy chưa theo kịp yêu cầu thực tế, nội dung SGK vẫn “thừa” về lý thuyết, “thiếu” kiến thức ứng dụng, thực hành. Đặc biệt, phần rèn luyện kỹ năng sống chưa được chú trọng nên nhiều học sinh tốt nghiệp lớp 12 vẫn chưa chuẩn bị đầy đủ kỹ năng cần thiết để vào đời. Việc hướng nghiệp cũng chưa được làm tốt. Đánh giá chung Thành tựu Chúng ta có một lượng lớn lao động đã qua đào tao từ CNKT trở lên. Bảng 4 : Số lượng lao động đã qua đào tạo từ trình độ công nhân kỹ thuật trở lên (đơn vị : người) Chỉ tiêu Năm2000 Năm2002 Năm2004 Năm2006 Năm2007 Tổng LĐKT 4769607 7500000 8200000 9761865 11000049 CĐ-ĐH trở lên 759577 1300000 1700000 2084257 2339091 THCN 1240730 1470000 1600000 1890753 1908551 CNKT 2769300 4900000 4800000 5386845 6755402 (Nguồn số liệu các năm, 2000, 2002 từ trang Web của tổng cục thống kê, các năm 2004,2006 vµ 2007 lấy từ kết quả điều tra lao động, việc làm ) N¨m 2006 tû lÖ lao ®éng 15 tuæi trë lªn ®· qua ®µo t¹o lµ 31,9% t¨ng 6,6% so 2005; chñ yÕu t¨ng sè c«ng nh©n kü thuËt. TÝnh ®Õn 2005 c¶ n­íc cã h¬n 14 v¹n tiÕn sÜ khoa häc, 1.131 gi¸o s­, 5.253 phã gi¸o s­ vµ 16 ngµn th¹c sÜ, ®©y lµ sè l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é, b»ng cÊp cao so víi c¸c n­íc trong khu vùc §«ng Nam A, nh©n lùc KHCN cã h¬n 30.000 ng×n ng­êi, h¬n 43.000 gi¶ng viªn c¸c tr­êng §H,C§, trong ®ã tû lÖ cã b»ng th¹c sÜ trë lªn chiÕm h¬n 55%. Lùc l­îng doanh nh©n vµ chuyªn gia qu¶n trÞ kinh doanh t¨ng nhanh vµ gi÷ vai trß quan träng trong viÖc ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng cao; nh©n lùc c¸n bé c«ng chøc qu¶n lý Nhµ n­íc tõ TW ®Õn cÊp x· cã tr×nh ®é kh¸ cao víi 70% tèt nghiÖp ®¹i häc trë lªn. §©y lµ nguån cung øng nh©n lùc chÊt l­îng cao kh¸ dåi dµo cho ®Êt n­íc ta hiÖn nay. - Trong b¸o c¸o Top 200 doanh nghiÖp do UNDPI c«ng bè th¸ng 9/2007 ®¸nh gi¸: “ lao ®éng ViÖt Nam ch¨m lµm vµ cã häc vÊn t­¬ng ®èi tèt. Toyota ViÖt Nam xÕp h¹ng lao ®éng ViÖt Nam vµo lo¹i dÔ ®µo t¹o thÕ giíi, chØ xÕp sau Thæ NhÜ Kú. §µo t¹o c«ng nh©n Th¸i Lan ph¶i mÊt gÊp ®«i thêi gian. T¹i c¸c liªn doanh, doanh nh©n ViÖt Nam ®ang nhanh chãng chiÕm lÜnh c¸c vÞ trÝ cao cÊp nhÊt. T¹i Huyndai Vinashin n¨m 1991 cã 2000 c«ng nh©n Hµn Quèc, nay chØ cßn 70 vµ tíi 2010 sÏ cßn l¹i 10 ng­êi. -HiÖn nay t¹i c¸c n­íc trên thế giới NNL cã thÓ ®­îc tiÕp cËn tõ nhiÒu gãc ®é, nh­ng nh×n chung ®­îc hiÓu lµ nguån cung cÊp søc lao ®éng cho x· héi- ®Çu vµo cña s¶n xuÊt- lµ mét yÕu tè cña sù ph¸t triÓn KT- XH. Do vËy muèn kinh tÕ ph¸t triÓn th× ph¶i ph¸t triÓn NNL, nhÊt lµ NNLCLC trong qu¸ tr×nh héi nhËp KTQT - ®©y lµ nh©n tè trung t©m trong c¹nh tranh. Lîi thÕ cña NNLCLC thÓ hiÖn qua mét sè mÆt sau: - Lao ®éng trÎ tuæi chiÕm tû lÖ lín trong NNL, đ©y lµ bé phËn quan träng cña nguån nh©n lùc quèc gia, cã vai trß g¸nh v¸c nhiÖm vô xung kÝch trong c«ng cuéc x©y dùng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. N¨m 2004, trong LLL§ trong c¶ n­íc, lao ®éng 15- 34 tuæi chiÕm 47,6%, lµ thÕ m¹nh cña NNL n­íc ta. - §éi ngò lao ®éng cã chuyªn m«n - kü thuËt kh«ng ngõng t¨ng lªn, tõ 10,4% n¨m 1996 lªn 24,8% n¨m 2005; tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o nghÒ t¨ng tõ 7,5% n¨m 1996 lªn 15,2% n¨m 2005. HiÖn nay hµng n¨m tuyÓn míi ®µo t¹o nghÒ t¨ng b×nh qu©n 9%, trong ®ã ®µo t¹o nghÒ dµi h¹n t¨ng b×nh qu©n 16%/n¨m, ®µo t¹o cao ®¼ng, ®¹i häc t¨ng 4,8%/n¨m. - Tr×nh ®é häc vÊn cña lùc l­îng lao ®éng còng kh¸ cao. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng- viÖc lµm 2005, sè ng­êi ®· tèt nghiÖp PTCS lµ 32,6%, tèt nghiÖp PTTH lµ 21,2%(t¨ng 2004); ba vïng kinh tÕ träng ®iÓm cã tr×nh ®é v¨n hãa cao nhÊt; N¨m 2006 tû lÖ lao ®éng 15 tuæi trë lªn ®· qua ®µo t¹o lµ 31,9% t¨ng 6,6% so 2005; chñ yÕu t¨ng sè c«ng nh©n kü thuËt. Hiện nay, ở một số nước như Anh, Pháp, NhËt B¶n, cã nhiÒu ng­êi Việt Nam ®· tõng häc vµ tèt nghiÖp tõ c¸c tr­êng ®¹i häc lín t¹i Ph¸p. Tõ kho¸ 1995 cã h¬n 100 sinh viªn ViÖt Nam tèt nghiÖp t¹i Tr­êng Polytechnique. Trong ®ã, 32 sinh viên tõng ®o¹t gi¶i c¸c kú thi Olympic quèc tÕ, cïng nhiÒu thñ khoa đại học. Hä lµm viÖc trong c¸c khu c«ng nghiÖp vµ dÞch vô mòi nhän nh­ viÔn th«ng, CNTT, ng©n hµng….vµ trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc. Bªn c¹nh ®ã cßn cã ®éi ngò c¸c nhµ khoa häc trong n­íc vµ ViÖt kiÒu. Ngoµi kh¶ n¨ng lµm viÖc chuyªn m«n, ®ã lµ nh÷ng ng­êi ®ñ kh¶ n¨ng lµm viÖc tèt trong c¸c m«i tr­êng quèc tÕ, ®a v¨n hãa. §ã lµ mét lîi thÕ rÊt lín. Tham gia vào quá trình toàn cầu hoá đang đặt ra cho lao động nước ta không những nâng cao khả năng cạnh tranh về trình độ Chuyên môn kỹ thuật, tay nghề mà còn các phẩm chất khác như: ngoại ngữ, tác phong và văn hoá ứng xử công nghiệp hiện đại, tinh thần chấp hành kỷ luật lao động và kỷ luật công nghệ, hiểu biết pháp luật... Ngoài ra, đặc điểm của nền sản xuất - kinh doanh hiện đại, kinh tế thị trường với cạnh tranh cao đßi hỏi người lao động nước ta phải có phẩm chất mới như: thích ứng, linh hoạt, các khả năng hợp tác trong quá trình hoạt động, sức khoẻ dẻo dai... Nhìn chung, các phẩm chất mới này của nguồn nhân lực nước ta còn có bất cập, đặc biệt là với lao động nông thôn, lao động chưa một lần làm việc trong môi trường sản xuất - kinh doanh công nghiệp. T¸c phong chËm ch¹p, lÒ mÒ, ý thøc kû luËt kÐm, tù do v« tæ chøc..s¶n phÈm cña tiÓu thñ c«ng nghiÖp l¹c hËu, ph©n t¸n cÇn ®­îc kh¾c phôc khi ®i vµo CNH- H§H. Những hạn chế còn tồn tại HiÖn nay ë n­íc ta chØ cã 20% lao ®éng ®ang lµm viÖc ®· qua ®µo t¹o. do vËy n¨ng suÊt lao ®éng thÊp; t×nh tr¹ng “Thõa thÇy, thiÕu thî” ngµy cµng phæ biÕn. N¨m 2003, Thµnh phè Hå ChÝ Minh thõa 10.000 lao ®éng tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng, trong ®ã thiÕu 50.000 c«ng nh©n cã kü thuËt tay nghÒ. Thø bËc xÕp h¹ng vÒ chÊt l­îng nguån nh©n lùc cßn thÊp (ViÖt Nam chØ ®¹t 3,79/10 so víi Trung Quèc lµ 5,73/10 ). TÝnh c¹nh tranh thÊp trªn thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ. ViÖt Nam ®­îc ®¸nh gi¸ ®øng thø 48/59 n­íc vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng lao ®éng. Khi gia nhËp WTO, chóng ta sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc trong mäi lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò lao ®éng. Thêi c¬ doanh nghiÖp ®ßi hái DN vµ chÝnh mçi ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ph¶i cã sù bøt ph¸ vÒ chÊt l­îng. Bªn c¹nh ®ã c¬ héi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ rÊt lín. Tuy nhiªn ®©y lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi kh¶ n¨ng cung øng lao ®éng ë n­íc ta, bëi sù khan hiÕm NNLCLC. GÇn ®©y nhiÒu chuyªn gia kinh tÕ lo ng¹i vÒ chÊt l­îng NNL ch­a theo yªu cÇu héi nhËp. Thùc tÕ lµ sè lao ®éng cã chuyªn m«n kh«ng nhiÒu, ch­a ®¸p øng yªu cÇu doanh nghiÖp trong n­íc. §iÒu nµy lý gi¶i v× sao 20% lao ®éng n«ng th«n ®ang thiÕu viÖc lµm, nh­ng nhiÒu khu c«ng nghiÖp l¹i thiÕu c«ng nh©n. Nh×n chung lao ®éng cña chóng ta ®­îc ®èi t¸c ®¸nh gi¸ lµ cã ý thøc tiÕp thu vµ lµm quen víi c«ng viÖc nhanh, tuy nhiªn ý thøc kû luËt, t¸c phong c«ng nghiÖp kÐm, nhËn thøc vÒ quan hÖ chñ thî ch­a ®óng møc, cßn yÕu vÒ ngo¹i ng÷. Tuy vËy kh«ng ph¶i kh«ng hÕt lo l¾ng khi ngµy cµng nhiÒu du häc sinh kh«ng tha thiÕt trë vÒ n­íc sau khi hoµn tÊt viÖc häc. ë l¹i n­íc chØ trong m¬ míi thÊy ®· trë thµnh sù lùa chän sè mét cho häc sinh du häc. NÕu nhµ n­íc kh«ng cã c¬ chÕ thiÕt thùc h¬n n÷a víi du häc sinh th× c¸c DN còng e ng¹i r»ng t×nh tr¹ng mÊt NNLCLC tõ con ®­êng nµy cµng trë nªn khã cøu v·n h¬n. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục 3.1. Đối với nhân lực khoa học công nghệ Trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiên cứu và triển khai của nhân lực khoa học công nghệ còn có những hạn chế dẫn đến kết quả, hiệu quả sử dụng nhân lực khoa học công nghệ chưa cao do nhiều nguyên nhân. Một số nguyên nhân chủ quan có thể được tạo ra do nguyên nhân khách quan, hoặc đồng thời vừa do nguyên nhân chủ quan vừa do nguyên nhân khách quan. Hiện nay có hiện tượng phổ biến khi đánh giá nguyên nhân của những hạn chế yếu kém của nhân lực khoa học công nghệ Việt Nam là tập trung vào những bất cập của chính sách với những biểu hiện là nhà nước chưa quan tâm đầu tư, chính sách đãi ngộ (chủ yếu là tiền lương ) bất hợp lý (lương thấp và thiếu khuyến khích sự sáng tạo), chưa tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động nghiên cứu (thiếu thiết bị, trang thiết bị lạc hậu,…). Có thể kể đến một số nguyên nhân khách quan và chủ quan sau đây : Nguyên nhân chủ quan Nguyên nhân khách quan Chưa được đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn một cách có hệ thống,thường xuyên. Chưa quan tâm và có chính sách đào tạo, bổi dưỡng hiệu quả Thu nhập thấp, đời sống khó khăn Chính sách, chế độ tiền lương và thu nhập chưa hợp lý Trình độ chuyên môn được đào tạo thấp kém, không phù hợp với yêu cầu thực tiễn Trình độ và chất lượng đào tạo đại học thấp kém và lạc hậu Thiếu phương tiện nghiên cứu, điều kiện triển khai nghiên cứu khó khăn Chưa tạo được điều kiện làm việc, phương tiện thuận lợi, đầy đủ cho thực hiện nghiên cứu Còn thiều những nhà khoa học, chuyên gia giỏi Thiếu quy hoạch, thiếu chính sách đào tạo, phát triển đội ngũ chuyên gia đầu đàn, đầu ngành Thiếu kinh phí cho việc tiến hành nghiên cứu Chính sách về dành kinh phí cho nghiên cứu khoa học còn hạn chế Chưa thực hiện tốt sự phối hợp trong công tác nghiên cứu khoa học Chưa có quy chế rõ ràng trong việc tổ chức, phối hợp các hoạt động nghiên cứu, triển khai Ít được tiếp xúc với các nhà khoa học giỏi trên thế giới Chưa có chính sách thông thoáng tạo điều kiện cho nhân lực khoa học công nghệ tiếp xúc với chuyên gia nước ngoài Không thể chuyên tâm dành thời gian, trí tuệ và sức lực cho nghiên cứu khoa học Có thể là chưa có chính sách mạnh để tạo động lực, thu hút và khuyến khích nhân lực khoa học công nghệ Thiếu thông tin Như vậy, việc khắc phục những nguyên nhân kể trên phải đồng thời thực hiện ở cả ba phía là : cải cách chính sách đối với nhân lực khoa học công nghệ, đổi mới phương pháp quản lý của người sử dụng nhân lực và bản thân nhân lực khoa học công nghệ phải tự giác và quyết tâm khắc phục những yếu kém của chính mình. 3.2. Đối với nhân lực trong lĩnh vực giáo dục Trước hết, đó là những yếu kém trong hệ thống đào tạo đại học ở nước ta hiện nay. Đó là cơ cấu hệ thống bất hợp lý, cơ sở vật chất kỹ thuật thiếu, lạc hậu, không đồng bộ, chương trình, nội dung và phương pháp giảng dạu lạc hậu, trình độ chuyên môn và kỹ năng sư phạm của đội ngũ giảng viên còn nhiều hạn chế, nặng về lý thuyết, nhẹ thực hành và chưa tiếp cận được trình độ thế giới, cơ cấu ngành nghề đào tạo bất hợp lý Thứ hai, đó là nguyên nhân về chính sách sử dụng nguồn nhân lực đại học cao đăng. Chính sách sử dụng nhân lực còn nhiều khiếm khuyết, không động viên, khuyến khích được tài năng. Đối với nguồn nhân lực đại học cao đẳng thuộc khu vực quản lý hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp, chính sách sử dụng nhân lực có những hạn chế mang tính chính sách sử dụng, như : những quy định về chức năng, nhiệm vụ không rõ ràng, cụ thể, chồng chéo…hệ thống tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá kết quả công việc không rõ ràng, thiếu chính xác, các đơn vị, tổ chức không có quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về chính sách lao động. chế độ kỷ luật lao động chưa được tuân thủ,thực hiện nghiêm minh, thiếu chặt chẽ, bị buông lỏng. Về phía giảng viên đại học cao đẳng, liên quan đến quản lý và chính sách, có thể nêu lên những nguyên nhân chủ yếu sau - Chủ trương tăng quá nhanh số lượng sinh viên đại học, cao đẳng dẫn đến mất cân đối giữa số lượng sinh viên và giảng viên, gây nên thiếu trầm trọng đội ngũ giảng viên ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục. - Chưa quan tâm đến đội ngũ giảng viên về chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp ngang tầm với yêu cầu mới. - Công tác quản lý còn nhiều thiếu xót. Vẫn còn duy trì phương thức quản lý biên chế cứng nhắc. - Cơ cấu hệ thống bất hợp lý, cơ sở vật chất kỹ thuật thiếu - Chính sách sử dụng nguồn nhân lực đại học, cao đẳng còn nhiều khuyết điểm chưa phát huy được tài năng Qua phân tích, đánh giá hai nhóm nguồn nhân lực chất lượng cao (nhân lực khoa học công nghệ và nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực giáo dục) cho thấy mặc dù có những tiến bộ cũng như ưu thế nhất định về số lượng, trình độ chuyên môn, song nhìn chung còn chưa đáp ứng yêu cầu thực tế đẩy nhanh tốc độ phát triển đất nước trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế và còn thấp hơn so với mặt bằng chung của thế giới về trình độ kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp. Nguyên nhân chính của những yếu kém, hạn chế là sự lạc hậu của hệ thống giáo dục đại học, cao đẳng về các phương diện cơ sở vật chất, trang thiết bị, nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy và trình độ chuyên môn của đội ngũ giảng viên. Những chính sách bất hợp lý của nhà nước không khuyến khích làm việc với chất lượng hiệu quả cao và gắn với trình độ chuyên môn cũng như những bất cập của người sử dụng lao động trong quản lý nhân lực cũng là một nguyên nhân quan trọng. Do đó, để khắc phục những hạn chế, yếu kém hiện tại nhằm tiếp tục phát triển, tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao của nước ta cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp kể cả trong quá trình đào tạo và sử dụng nhân lực. CHƯƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG LĨNH VỰC KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ GIÁO DỤC ĐẾN NĂM 2010 I. Cơ hội và thách thức của hội nhập kinh tế quốc tế đối với việc tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục Víi tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh, cïng víi viÖc trë thµnh thµnh viªn cña Tæ Chøc Th­¬ng M¹i ThÕ Giíi (WTO), ViÖt Nam ®­îc ®¸nh gi¸ lµ “Ng«i sao kinh tÕ ®ang lªn” cña §«ng Nam Á, và mở ra những cơ hội hết sức thuận lợi cho việc tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ. - Đứng trước sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ và nên kinh tế tri thức của thế giới, nước ta có thể tiếp cận với khoa học công nghệ cũng như giáo dục của các nước trên thế giới từ đó đưa ra chiến lược phát triển khoa học công nghệ và giáo dục phù hợp với xu thế phát triển. - Trong những năm vừa qua Việt Nam được đánh giá là nước có mức tăng trưởng cao, hứa hẹn thu nhập đầu người ở mức cao, nhờ đó có thể huy động nhiều nguồn lực (như nguồn lực tài chính, con người …) để đầu tư phát triển khoa học công nghệ cũng như giáo dục. - Mặt khác, việc gia nhập WTO là cơ hội để nguồn nhân lực ở cả hai lĩnh vực này có thể nâng cao năng lực, trình độ nhờ tiếp cận với những nguồn lực mới, tiên tiến từ bên ngoài. Sau hơn một năm gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới, với những thành tựu ban đầu đạt được, Việt Nam đã chứng tỏ được khả năng của mình trong việc tận dụng các thời cơ để phát triển một cách năng động. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đó, Việt Nam đang phải tiếp tục vượt qua nhiều thách thức ngày càng trở nên gay gắt mà một trong số đó là phải xây dựng nguồn nhân lực đáp ứng các yêu cầu phát triển của đất nước đang trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế sâu rộng hơn : - Trình độ, kỹ năng và tác phong nghề nghiệp của nhân lực chất lượng cao ở cả hai lĩnh vực này của nước ta còn chưa đáp ứng được với yêu cầu hội nhập. - Thị trường khoa học công nghệ và giáo dục chưa thực sự được phát triển cũng như đầu tư đúng mức so với yêu cầu phát triển của hai lĩnh vực này. - MÊt c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh nghÒ ®µo t¹o. HiÖn nay, n­íc ta ®ang rÊt khan hiÕm nh©n lùc cã chuyªn m«n cao trong c¸c lÜnh vùc tµi chÝnh, b¶o hiÓm, ng©n hµng, th­¬ng m¹i, c«ng nghÖ th«ng tin, qu¶n lý, luËt ph¸p… - Do ®ßi hái cña sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, thÞ tr­êng trong n­íc buéc ph¶i chÊp nhËn lµn sang di chuyÓn cña nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao lµ ng­êi nø¬c ngoµi vµo lµm viÖc cho c¸c khu c«ng nghiÖp kü thuËt cao. - Cùng với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, tham gia khu vực mậu dịch tự do AFTA và tổ chức thương mại thế giới WTO, hội nhập với khu vực và quốc tế về giáo dục vừa là nhu cầu đòi hỏi khách quan, vừa là xu thế phát triển tất yếu của nền giáo dục nước ta. - Khoa học công nghệ và giáo dục đang giữ một vai trò quan trọng và to lớn trong sự phát triển chung của đất nước, tuy nhiên cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ cũng đặt ra yêu cầu phải có một đội ngũ nhân lực chất lượng cao có thể tiếp nhận và sử dụng công nghệ mới. Những phương hướng chủ yếu Những phương hướng chủ yếu xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực khoa học công nghệ và giáo dục gồm phương hướng chung và những phương hướng riêng đối với từng nhóm nguồn nhân lực chất lượng cao. Phương hướng chung xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam là có được đội ngũ nhân lực chất lượng cao đủ về số lượng, cơ cấu hợp lý, có trình độ kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp và phong cách làm việc đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH đất nước, thích ứng với trình độ phát triển đưa nước ta đến năm 2020 là nước công nghiệp theo hướng hiện đại và hội nhập quốc tế. Phương hướng riêng đối với từng nhóm nguồn nhân lực chất lượng cao trong hai lĩnh vực trên như sau : Đối với nguồn nhân lực khoa học công nghệ Nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của khoa học và công nghệ. Phấn đấu đến năm 2010, năng lực khoa học và công nghệ nước ta đạt trình độ của các nước tiên tiến trong khu vực trên một số lĩnh vực quan trọng. Phát triển khoa học xã hội, tiếp tục góp phần làm sáng tỏ những nhận thức về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, giải đáp những vấn đề mới của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; bước đi công nghiệp hoá, hiện đại hoá; những nguyên tắc, nội dung cơ bản của phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; phát triển con người; nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng trong giai đoạn mới,... Thường xuyên tổng kết thực tiễn để phát triển lý luận; dự báo tình hình và xu thế phát triển của thế giới, khu vực và trong nước; cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Phát triển khoa học tự nhiên và khoa học công nghệ, tập trung nghiên cứu cơ bản định hướng ứng dụng, đặc biệt các lĩnh vực Việt Nam có nhu cầu và