Chuyên đề Tác động của việc Việt Nam hội nhập kinh tế đến việc làm của lao động nữ đến năm 2020

và dịch vụ có sức cạnh tranh kém sẽ mất thị phần. Các doanh nghiệp có sức cạnh tranh yếu sẽ phải cắt giảm sản xuất và kinh doanh hoặc chịu nguy cơ phá sản, dẫn đến tình trạng người lao động bị thất nghiệp. Chính sách, luật pháp và quản lý kinh tế vĩ mô nếu không được cải thiện sẽ gây khó khăn và tạo ra các rào cản cho các hoạt động sản xuất và kinh doanh. Việc hội nhập thế giới sẽ dẫn tới quá trình ngày càng gia tăng sự phụ thuộc vào nền kinh tế toàn cầu. Biến động giá cả trên thị trường thế giới như xăng dầu, sắt thép, phân bón, thuốc chữa bệnh; tình hình kinh tế của các bạn hàng thương mại chính và các sự kiện chính trị cũng ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam. Do các ảnh hưởng không đồng đều từ bên ngoai, sẽ có một bộ phận dân cư được hưởng lợi ít hơn khiến khoảng cách ngày càng tăng trong xã hội, gây ra mất ổn định xã hội. Những thay đổi trên thị trường quốc tế sẽ có tác động mạnh hơn và nhanh hơn đến thị trường nội đia; nếu không có những chính sách kinh tế vĩ mô phù hợp cùng với thiếu năng lực dự báo và phân tích, thiếu khả năng kiểm soát và giải quyết vấn đề, những bất ổn của thị trường hoặc thậm chí là khủng hoảng tài chính, kinh tế sẽ xuất hiện. Việt Nam vẫn phải chịu tình trạng là “một nền kinh tế phi thị trường” trong 12 năm kể từ khi là thành viên chính thức, do bị áp đặt điều khoản về kinh tế phi thị trường. Việt Nam sẽ chịu nhiều thiệt hại khi gặp phải các tranh chấp thương mại liên quan đến biện pháp đối kháng và chống bán phá giá. Số vụ kiện phá giá sẽ gia tăng, đặc biệt là ngay cả khi trở thành thành viên của WTO. Hội nhập kinh tế quốc tế đang đặt ra những yêu cầu hết sức cấp bách cho việc bổ sung và hoàn thiện thể chế. Trong thời gian qua, mặc dù đã có nhiều nỗ lực để hoàn thiện khuôn khổ pháp luật có liên quan đến kinh tế và thương mại nhưng chúng ta vẫn còn rất nhiều việc phải làm. Trước hết, phải liên tục hoàn thiện môi trường kinh doanh để thu hút đầu tư và phát huy mọi tiềm lực của tất cả các thành phần kinh tế. Đồng thời không ngừng hoàn thiện các quy định về cạnh tranh để bảo đảm một môi trường cạnh tranh lành mạnh và công bằng khi hội nhập. Hội nhập kinh tế quốc tế cũng đã làm bộc lộ nhiều bất cập của nền hành chính quốc gia. Do một trong những nguyên tắc chủ đạo của WTO là minh bạch hóa nên khi hội nhập thế giới, nền hành chính quốc gia chắc chắn sẽ phải có sự thay đổi theo hướng công khai hơn, minh bạch hơn và hiệu quả hơn. Đó phải là nền hành chính vì quyền lợi chính đáng của mọi người dân, trong đó có doanh nghiệp và doanh nhân, lấy người dân, doanh nghiệp, doanh nhân là trong tâm phục vụ, khắc phục mọi biểu hiện trì trệ, thờ ơ và vô trách nhiệm. Nếu không tạo ra được một nền hành chính như vậy thì chẳng những không tận dụng được các cơ hội do hội nhập kinh tế nói chung và việc hội nhập thế giới nói riêng đem lại mà cũng không chống được tham nhũng, lãng phí nguồn lực. II. Bối cảnh Việt Nam thời kỳ 2011-2020. Thời kỳ 2011-2020 là thời kỳ nước ta thực hiện đầy đủ cam kết đã ký với các nước và tổ chức quốc tế. Tự do hóa thương mại hàng hóa dịch vụ, mở cửa đầu tư nhiều lĩnh vực; thực hiện nghiêm ngặt các quy định về bảo vệ sở hữu trí tuệ, bảo vệ môi trường và các cam kết khác. Kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế toàn cầu và khu vực. Mỗi biến động tích cực hoặc tiêu cực của nền kinh tế thế giới đều có những tác động nhiều mặt đến kinh tế Việt Nam. Chính vì vậy, tôi chọn mốc thời gian này để làm rõ sự tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đến việc làm của lao động nữ thông qua các cam kết khi Việt Nam tham gia hội nhập. 1. Triển vọng kinh tế thế giới giai đoạn 2011-2020. Về triển vọng kinh tế thế giới giai đoạn 2011-2020, các tổ chức nghiên cứu kinh tế và các chuyên gia thế giới đã đưa nhiều kịch bản khác nhau nhưng đều nhận định rằng kinh tế thế giới sẽ tăng trưởng và phát triển lạc quan trên các lĩnh vực sau đây: Tăng trưởng GDP Theo tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), khối lượng GDP toàn cầu sẽ từ 32 nghìn tỷ USD tăng lên 42 nghìn tỷ USD vào năm 2015 và 53 nghìn tỷ USD (theo giá năm 2000) vào năm 2020. Theo dự báo cua Cơ quan tình báo kinh tế Anh, quy mô nền kinh tế toàn cầu năm 2020 so với năm 2005 sẽ tăng khoảng 66% (với tốc độ tăng trung bình mỗi năm khoảng 3,5%/năm – chỉ tiêu này năm 2005 là 4,8%, năm 2006: 5,4%); còn theo hiệp hội đồng tình báo quốc gia Mỹ (NIC) quy mô kinh tế thế giới sẽ tăng 80% so với năm 2000, thu nhập bình quân đầu người của cả thế giới tăng hơn 50% (năm 2004, GDP bình quân đầu người toàn thế giới, theo giá thực tế 6393 USD; theo sức mua tương đương 8760 USD, riêng 55 nước và vùng lãnh thổ có thu nhập cao theo cách phân loại của LHQ: 30970 USD, còn 60 nước có thu nhập thấp (trong đó có Việt Nam) là 2260 USD. Thương mại thế giới Thương mại thế giới giai đoạn 2011-2020 tăng nhanh, đạt tốc độ 7,5%/năm sẽ chiếm 45% GDP. Giá trị xuất khẩu của toàn thế giới từ mức 9 nghìn tỷ USD năm 2005 sẽ tăng lên 20 nghìn tỷ USD (gần bằng 410 lần trị giá xuất khẩu của Việt Nam năm 2007). Đầu tư Đầu tư từ 2011 đến 2020, tiếp tục gia tăng luồng vốn đầu tư giữa các quốc gia, đặc biệt là FDI. Dự báo FDI toàn cầu hàng năm trong thời kỳ 2007-2011 sẽ đạt 1,5 nghìn tỷ USD (mức trung bình thời kỳ 2002-2006 là 843 tỷ USD); ngoài ra, đầu tư gián tiếp cũng sẽ tăng, chủ yếu vào thị trường chứng khoán của nước ngoài và nguồn vốn ODA sẽ tăng, các nước thành viên EU đã đồng ý tăng ODA từ 0,39% thu nhập quốc gia mỗi nước lên 0,56% năm 2010 và 0,7% thu nhập quốc gia của 15 nước thành viên ban đầu như đã cam kết nhằm đạt mục tiêu hỗ trợ của LHQ (tuy tỷ lệ phần trăm ODA năm 2015 lớn hơn nhiều so với ODA của năm 2005). Quá trình chuyển giao công nghệ giữa các quốc gia gia tăng cùng nhiều với sự chuyển dịch các vốn đầu tư giữa các quốc gia, các vùng, khu vực…Đầu tư vào các nước đang phát triển thông qua hình thức M&A giữa các tập đoàn kinh tế sẽ tăng thêm và ngay trong một quốc gia hình thức M&A cũng gia tăng, các tập đoàn kinh tế xuyên quốc gia (TNC) sẽ tăng thêm không chỉ về số lượng mà cả về quy mô. Dịch chuyển trung tâm kinh tế Thế giới phát triển theo chiều hướng đa cực, song Mỹ vẫn tiếp tục giữ vị trí đầu tầu. Đến năm 2004, Mỹ đứng thứ nhất về tổng GDP (11668 tỷ USD, chiếm 28,5% GDP thế giới), về GDP bình quân đâu người theo sức mua tương đương 39710 USD), xuất khẩu đạt 819 tỷ USD chiếm 9,05% trị giá xuất khẩu toàn thế giới. Nhưng với sự phát triển kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới khoảng cách giữa Mỹ với các nước đứng thứ hai, thứ ba, thứ tư sẽ thu hẹp lại, chẳng hạn nếu so sánh GDP, thì của Trung Quốc sẽ đứng thứ hai, tiếp theo là Ấn Độ (GDP của Ấn Độ năm 2020 sẽ bằng 40% GDP của Mỹ, còn hiện nay mới bằng 27%). Các nước đang phát triển ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thế giới. Các hoạt động kinh tế thế giới dần chuyển sang khu vực châu Á, đặc biệt là Đông Á (Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc) biến khu vực này thành một trung tâm kinh tế thế giới bên cạnh những nền kinh tế đã phát triển như Bắc Mỹ (chủ yếu là Mỹ), EU, … Toàn cầu hóa Quá trình toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ hơn và thiết thực hơn, không chỉ góp phần tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển nhanh hơn, luồng vốn đầu tư, hàng hóa dịch vụ giữa các quốc gia, giữa các khu vực nhiều hơn, đa dạng hơn,…mà còn là quá trình di chuyển lao động giữa các quốc gia, các khu vực diễn ra liên tục, nhiều hơn, nhất là từ các nước đang phát triển (trong đó các quốc gia khu vực châu Á-Thái Bình Dương-khu vực có nguồn lực dồi dào nhất trên thế giới) sang các nước OECD do lao động dễ dàng di chuyển hơn, dân số thế giới tăng chậm lại, nhưng vẫn tăng khoảng 1 tỷ người (chủ yếu ở các nước đang phát triển). Các liên kết kinh tế song phương, khu vực và đa phương tiếp tục mở rộng, trở thành một trong nhân tố chủ yếu thúc đẩy sự phát triển kinh tế và khu vực như: EU, ASEAN, ASEAN +3, hay liên minh các nước Nam Mỹ (UNASUR) mới thành lập cách đây không lâu,… Khoa học – công nghệ Khoa học – công nghệ ngày càng khẳng định vai trò là một trong những lực lượng sản xuất. Xây dựng và phát triển kinh tế tri thức tiếp tục trở thành ưu tiên trong chính sách phát triển của nhiều nước, đặc biệt là các nước phát triển… Với các nước phát triển, khoa học công nghệ trở thành nhân tố chính đóng góp vào tăng trưởng kinh tế, vào tăng năng suất lao động. Với các nước đang phát triển cũng từng bước nâng cao vai trò của khoa học công nghệ hơn trong tăng trưởng kinh tế cùng với tăng đầu tư và cơ cấu lại nền kinh tế, ngành kinh tế. Hoạt động R&D trên thế giới phát triển mạnh mẽ. Đồng tiền quốc gia Đồng USD dần dần mất vị thế độc tôn, cá đồng tiền Euro, Yên Nhật…sẽ có vị thế lớn hơn trong quan hệ thanh toán quốc tế và đầu tư,…Nhiều nước trong từng khu vực cũng đang muốn theo gương các nước Châu Âu để dùng một đồng tiền thống nhất như EURO, nhưng có lẽ đến năm 2020 chưa thành hiện thực. Những vấn đề về năng lượng, lương thực, môi trường tiếp tục là vấn đề cần cả thế giới góp công, góp của,…để giảm bớt những khó khăn luôn tiềm ẩn bạn chế tăng trưởng kinh tế, đến đời sống của loài người. 2. Tác động của kinh tế thế giới tới kinh tế Việt Nam giai đoạn 2011-2020 Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Những diễn biến của kinh tế thế giới và khu vực giai đoạn 2011-2020 có những ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của kinh tế Việt Nam. Bối cảnh kinh tế thế giới tạo ra những cơ hội phát triển của kinh tế Việt Nam. Bối cảnh kinh tế thế giới tạo ra những cơ hội phát triển chưa từng có, đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với Việt Nam. Tuy nhiên, trong xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ, Việt Nam cần phải có những bước đi thích hợp nhằm tận dụng cơ hội tốt do hội nhập kinh tế mang lại, đồng thời phải hạn chế tối đa các tác động bất lợi. Nắm bắt được cơ hội, đối phó kịp thời với các thách thức sẽ giúp Việt Nam tăng trưởng bền vững trong tương lai. Nắm bắt được cơ hội, đối phó kịp thời với các thách thức sẽ giúp kinh tế Việt Nam tăng trưởng bền vững trong tương lai. Về cơ hội: Thứ nhất, kinh tế thế giới giai đoạn 2011-2020 vẫn giữ mức tăng trưởng sự trỗi dạy của nền kinh tế châu Á. Với một nền kinh tế tăng trưởng ở tốc độ cao trong thời gian qua, nằm trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương nói chung và Đông Nam Á nói riêng phát triển năng động vào bậc nhất trên thế giới, Việt Nam có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế nhanh hơn thông qua thương mại và trên toàn cầu và khu vực tổ chức thương mại thế giới (WTO), diễn đàn hợp tác và phát triển kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương (APEC),, diễn đạt hợp tác Á-Âu (ASEM), Việt Nam cũng có được vị thế bình đẳng hơn với các quốc gia khác trên trường quốc tế. Thứ hai, các liên kết kinh tế quốc tế giúp Việt Nam mở rộng thêm được các quan hệ kinh tế, hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Dựa trên tiềm năng phát triển của nền kinh tế Việt Nam và những lợi thế cạnh tranh về tài nguyên, nguồn nhân lực, sự ổn định về chính trị xã hội, các nền kinh tế lớn hơn Mỹ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc ngày càng chủ động xây dựng và phát triển quan hệ với Việt Nam thông qua các liên kết song phương. Bên cạnh đó, thông qua những liên kết đa phương và khu vực, Việt Nam có thêm nhiều cơ hội mở rộng và phát triển quan hệ với các nước trong khu vực, Việt Nam có thêm nhiều cơ hội mở rộng và phát triển quan hệ với các nước trong khu vực cũng như các nền kinh tế khác có tiềm năng phát triển như NAFTA, Ấn Độ, Hàn Quốc…Việc các mối quan hệ được mở rộng giúp kinh tế Việt Nam tăng trưởng bền vững, không bị phụ thuộc quá nhiều vào bất cứ đối tác nào. Thứ ba, toàn cầu hóa đã mở ra cho Việt Nam những cơ hội về thương mại, đầu tư lớn chưa từng có. Thị trường xuất khẩu được mở rộng nhờ tự do hóa thương mại, các luồng vốn thu hút vào Việt Nam ngày càng nhiều hơn, quá trình tham gia phân công lao động quốc tế diễn ra thuận lợi hơn, nền kinh tế có vị trí cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu. Những thay đổi về cơ cấu ngành trên thế giới tác động theo hướng tích cực đến sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế Việt Nam, đó là tăng tỷ trọng ngành công nghiệp có hàm lượng kỹ thuật cao và các ngành dịch vụ. Người tiêu dùng Việt Nam có nhiều lựa chọn về hàng hóa, dịch vụ với chất lượng tốt hơn và giá thành rẻ hơn nhờ kết quả của việc mở cửa thị trường. Thứ tư, những thành tựu khoa học công nghệ trên thế giới góp phần làm tăng năng suất lao động, hiệu quả sản xuất của nền kinh tế Việt Nam thông qua chuyển giao công nghệ. Đặc biệt, do xu hướng chuyển các cơ sở R&D từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển nên Việt Nam có nhiều cơ hội tiếp cận với những nước khoa học, công nghệ mới. Việc áp dụng các kỹ thuật, công nghệ mới xuất hiện giúp làm hàm lượng khoa học kỹ thuật trong các sản phẩm của Việt Nam, phù hợp với yêu cầu của kinh tế thế giới. Điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế được biến đổi về chất, tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng kinh tế. Về thách thức: Thứ nhất, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa ở mức caao, các nền kinh tế sẽ bị phụ thuộc vào những diễn biến từ bên ngoài. Bất cứ bất ổn nhỏ nào trong thị trường tài chính, lao động, thương mại thế giới có tình lan truyền, ảnh hưởng đến tất cả các nền kinh tế; tùy theo sức mạnh của từng nền kinh tế mà mức độ ảnh hưởng có thể lớn hoặc nhỏ. Kinh tế Việt Nam tuy chỉ chiếm một tỷ trọng rất nhỏ trong nền kinh tế thế giới nhưng cũng không tránh khỏi xu hướng này. Đặc biệt, khu vực chấu Á nói chung và các nước ASEAN nói riêng đều đang tăng trưởng rất nóng với tốc độ cao, chính vì vậy càng có nhiều biến động, chứa đựng nhiều rủi ro. Đây là một thách thức Việt Nam cần rất lưu ý trong giai đoạn 2011-2020, giai đoạn Việt Nam đã thực sự hội nhập vào nền kinh tế khu vực thế giới. Thứ hai, toàn cầu hóa đem lại cơ hội phát triển cho tất cả các nền kinh tế, chính vì vậy cạnh tranh để phát triển là quy luật tất yếu. Việt Nam phải sẵn sàng đối mặt với sự cạnh tranh về thị trưởng xuất khẩu, thu hút vốn, lao động và công nghệ với các nước đang phát triển khác, đặc biệt là các nước trong khu vực. Sự trỗi dậy của các nền kinh tế Trung Quốc, Ấn Độ và các nước ASEAN càng khiến cuộc cạnh tranh của Việt Nam thêm gay gắt, do đây là những nền kinh tế có nhiều lợi thế tương đồng với Việt Nam trong một thời gian dài. Việt Nam vẫn còn rất nhiều hạn chế cần khắc phục như nguồn nhân lực, điều kiện cơ sở vật chất, sự yếu kém của các doanh nghiệp về sự cạnh tranh và quy mô. Thứ ba, tự do hóa thương mại, tài chính và các thị trường khác càng gia tăng, các nước càng sử dụng nhiều các chính sách bảo hộ và các rào cản hiện đại, tinh vi. Những nước thường hay sử dụng các biện pháp này sẽ vẫn là các nước phát triển. Trong khi đó, năng lực cạnh tranh của hàng hóa, dịch vụ của Việt Nam còn rất yếu, hiểu biết và khả năng vận dụng các quy định quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam còn thấp nên Việt Nam sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc vượt qua rào cản này. Đặc biệt trong bối cảnh hàng rào thuế dần được hạ thấp, hàng hóa dịch vụ nước ngoài tràn vào Việt Nam ồ ạt, các doanh nghiệp và sản phẩm Việt Nam có thể nhanh chóng mất ngay thị trường nội địa vào tay các doanh nghiệp, sản phẩm có tiềm lực mạnh hơn. Thứ tư, khoa học công nghệ phát triển và xu hướng chuyển giao công nghệ sang các nước phát triển sẽ đặt Việt Nam trước thách thức phải lựa chọn công nghệ và có chính sách thu hút công nghệ hợp lý nếu không muốc trở thành bãi rác công nghệ của thế giới. Đây là khó khăn không nhỏ do khả năng cạnh tranh, điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật cũng như trình độ khoa học công nghệ của Việt Nam còn thấp hơn so với các nền kinh tế đang phát triển trong khu vực. Thứ năm, Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều thay đổi tiêu cực về mặt xã hội như khoảng cách giàu nghèo tăng lên, cạnh tranh khiến nhiều doanh nghiệp bị phá sản, tỷ lệ thất nghiệp gia tăng, ô nhiễm môi trường lan rộng và trầm trọng thêm…Những thay đổi này sẽ gây ra nhiều cản trở cho phát triển kinh tế đất nước. III. Tổng quan về xu hướng tác động của tự do hóa thương mại đến các yếu tố việc làm của lao động nữ. 1. Quá trình hội nhập quốc tế sẽ có nhiều tác động tới việc tiếp cận, tham gia và khả năng cạnh tranh của lao động nữ trong thị trường lao động, từ đó cũng tác động đến vai trò và vị thế của người phụ nữ trong thị trường lao động cũng như trong hộ gia đình. Để xem xét tác động của gia nhập WTO dưới góc độ giới cần đo lường những tác động đến tình trạng hiện tại của người lao động nữ, làm thay đổi nhiệm vụ và vai trò giới trong thị trường lao động cũng như trong hộ gia đình. Bên cạnh đó cũng cần xem xét những tác động đó có góp phần giải quyết những nhu cầu trước mắt và nhu cầu chiến lược về giới hay không? Trước mắt, gia nhập WTO sẽ mang lại nhiều cơ hội việc làm cho lao động nữ, điều này góp phần giải quyết nhu cầu trước mắt về giới trong lĩnh vực lao động là tạo việc làm, cải thiện thu nhập cho lao động nữ. Tuy nhiên trong dài hạn, cần phải giải quyết nhu cầu chiến lược về giới trong lĩnh vực lao động là tạo cơ hội để lao động nữ được lựa chọn việc làm đàng hoàng, nghĩa là việc làm ổn định và an toàn cho mình. Mặc dù tự do hóa thương mại không phải là nguồn gốc chính gây ra bất bình đẳng giới, nhưng nó có vai trò như chiếc kính phóng đại những bất bình đẳng giới đang tồn tại trong xã hội. 2. Những tác động tích cực và tiêu cực của hội nhập đến lao động nữ. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy, tác động của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế (trong đó có việc gia nhập WTO) tới lao động nữ bao gồm cả 2 khía cạnh tích cực và tiêu cực, trong đó những tác động tiêu cực chiếm phần nhiều hơn. Theo tôi tự do hóa thương mại sẽ có những tác động tích cực và tiêu cực như sau đối với lao động nữ: Những tác động tích cực của tự do hóa thương mại tới lao động nữ. - Tự do hóa thương mại sẽ làm gia tăng việc làm cho nền kinh tế, sẽ tạo thêm nhiều chỗ làm mới cho lao động nữ và do vậy sẽ làm tăng vị thế của họ trong vai trò kinh tế. Những việc làm mới này cũng góp phần làm đa dạng hóa các loại hình việc làm cho lao động nữ. - Tự do hóa thương mại sẽ làm tăng chất lượng việc làm, tạo ra những việc làm có giá trị gia tăng cao hơn. - Những doanh nghiệp xuất khẩu có xu hướng trả lương cao hơn cho người lao động, do vậy sẽ tạo ra những chỗ việc làm có tiền lương cao cho lao động, trong đó có lao động nữ. Đây cũng là cơ hội để lao động nữ có thể nân cao thu nhập cũng như vị thế xã hội, làm tăng khả năng tự chủ cho họ. - Việc làm có thu nhập cao hơn, cùng với những lợi ích do việc làm đem lại có thể giúp tạo ra cơ hội bình đẳng giữa nam và nữ trong tiền lương, thu hẹp khoảng cách giới trong tiền lương. - Bên cạnh những tác động trực tiếp tới lao động nữ thông qua thị trường lao động, tự do hóa thương mại còn tác động gián tiếp tới họ qua những kênh như: giảm những rào cản về thương mại sẽ làm giảm giá thực phẩm và những vật dụng gia đình cơ bản, do vậy giúp cải thiện điều kiện sống của lao động nữ, làm giảm bớt gánh nặng công việc gia đình cho họ. Những tác động tiêu cực của tự do hóa thương mại tới lao động nữ: - Tự do hóa thương mại sẽ góp phần tăng số lượng việc làm nhưng cũng có thể làm giảm chất lượng việc làm do áp lực cạnh tranh. Điều này trước hết sẽ tác động xấu đến việc làm của lao động nữ do hạn chế của lao động nữ trong thị trường lao động. - Cạnh tranh cũng sẽ có thể dẫn tới làm gia tăng những chỗ việc làm “linh hoạt” như việc làm theo thời vụ, việc làm công nhật, làm khoán,…Những công việc này có nhiều điểm bất lợi giống như việc làm tại nhà và lao động nữ là nhóm dễ bị chuyển sang công việc này. - Mặc dù có nhiều bằng chứng cho thấy những sản phẩm do phụ nữ sản xuất có xu hướng dung cho tiêu dùng nội địa nhiều hơn, tuy nhiên những doanh nghiệp vừa và nhỏ do phụ nữ làm chủ vẫn chịu một sức ép canh tranh lớn với các doanh nghiệp nước ngoài. - Do giảm nguồn thu từ thuế, chính phủ không có nguồn chi, buộc phải giảm cung cấp dịch vụ này. Việc cắt giảm các đối tượng hưởng lợi dịch vụ công cộng/xã hộ theo truyền thống thường do phụ nữ đảm nhiệm. - Việc tăng giá thuốc chữa bệnh, ảnh hưởng đến ngân sách và tài sản của hộ gia đình, trong đó người phụ nữ sẽ chịu tác động lớn. 3. Những tác động tích cực hay tiêu cực của hội nhập dưới góc độ giới còn phụ thuộc vào các đặc điểm riêng của từng quốc gia/ vùng/ khu vực. Theo tôi, tác động của việc gia nhập WTO tới lao động nữ ở các nước đang phát triển là tác động tổng hợp. Những tác động này khác nhau theo vùng, khu vực địa lý và chịu ảnh hưởng của các đặc điểm chính trị, kinh tế - xã hội, văn hóa, trình độ của lực lượng lao động… của quốc gia/ khu vực. Do vậy khi xem xét những tác động của việc làm, tiền lương, gánh nặng công việc và nghèo đói dưới góc độ giới cần được nghiên cứu, xem xét trong bối cảnh , hoàn cảnh cụ thể. 4. Những kênh tác động của quá trình hội nhập dưới góc độ giới. Kinh nghiệm của các nước Nam Á và Trung Quốc cho thấy những tác động trên được thể hiện qua những kênh sau: (a) Kênh tác động thông qua việc làm và tiền lương. Tạo thêm /mất đi cơ hội việc làm ở khu vực chính thức/phi chính thức/hộ gia đình, đặc biệt các ngành/khu vực có đông lao động nữ đang làm việc; (b) Kênh tác động thông qua tiêu dùng. Tác động đến toàn bộ nền kinh tế hay chỉ tác động tới một số ngành, đặc biệt các ngành có sử dụng nhiều lao động nữ? Có tác động đến những nữ doanh nhân của khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ hay không? (c) Kênh tác động thông qua thu – chi ngân sách nhà nước TƯ/địa phương: Giảm thu ngân sách do giảm thu từ thuế nhập khẩu sẽ tác động đến chi tiêu chính phủ. Kinh nghiệm cho thấy rằng khi ngân sách chính phủ bị suy giảm, các Chính phủ thường có xu hướng cắt giảm các chi phí cho mục đích công cộng như nước sạch, sức khỏe và giáo dục. Hậu quả là gánh nặng công việc của phụ nữ sẽ gia tăng. Khi số lượng và chất lượng các dịch vụ công trên bị suy giảm cũng sẽ có tác động đến hộ gia đình, mà trước hết sẽ tác động đến phụ nữ và trẻ em, đặc biệt trẻ em gái. 5. Những tác động của hội nhập tới việc làm của lao động nữ. (a) Các nhóm lao động nữ có trình độ khác nhau sẽ chịu nhiều tác động khác nhau: Theo lý thuyết của Hecksker-Ohlin, toàn cầu hóa sẽ làm chuyển dịch các ngành sản xuất có hàm lượng sử dụng vốn, công nghệ thấp nhưng lại đang sử dụng nhiều lao động từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển. Do vậy, ở các nước đang phát triển sẽ có xu hướng tăng cầu lao động phổ thông (không có trình độ CMKT) và tiền lương của nhóm lao động này cũng có xu hướng tăng lên, góp phần thu hẹp khoảng cách tiền lương giữa lao động không có trình độ CMKT và lao động có trình độ CMKT. Như vậy, theo mô hình của Hecksker-Ohlin, lao động nữ và lao động nữ và lao động phổ thông sẽ được hưởng lợi từ toàn cầu hóa nói chung và gia nhập WTO nói riêng nhiều hơn do họ có nhiều cơ hội việc làm với tiền lương cao hơn, khoảng cách giới về việc làm và thu nhập được thu hẹp. Tuy nhiên, cũng có một số lý thuyết khác đưa ra những nhận định trái ngược với Hecksker-ohlin. Lý thuyết về sử dụng công nghệ cho rằng, toàn cầu hóa sẽ làm chuyển dịch cả vốn, công nghệ, công cụ sản xuất tiên tiến từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển, như vậy sẽ làm tăng năng suất lao động và tăng nhu cầu lao động có trình độ CMKT. Kết quả của sự chuyển dịch này sẽ làm giảm cầu lao động không có trình độ CMKT, tiền lương của nhóm lao động này có xu hướng giảm tương đối và khoảng cách tiền lương giữa lao động có trình độ CMKT/không có CMKT, giữa lao động nam/lao động nữ sẽ gia tăng. Như vậy, lao động nữ và lao động phổ thông lại đứng trước nguy cơ mất việc làm và giảm thu nhập nhiều hơn lao động nam, khoảng cách về giới trong việc làm sẽ gia tăng thêm. (b) Tác động của gia nhập WTO tới việc làm và tiền lương của lao động nữ khác nhau giữa khu vực/ngành. - Gia nhập WTO sẽ mang lại lợi ích cho lao động nữ nông thôn nghèo Theo mô hình phổ biến của lý thuyết thương mại quốc tế, việc xóa bỏ các hàng rào thuế quan và trợ cấp của chính phủ sẽ dẫn đến việc gia tăng xuất khẩu, gia tăng vốn đầu tư nước ngoài sẽ làm gia tăng nhu cầu về lao động, mở rộng các cơ hội việc làm và tăng thu nhập của người lao động. Những việc làm mới trong các ngành công nghiệp xuất khẩu có thể không tốt bằng những việc làm ưu đãi đã bị mất đi trong các ngành từng được bảo hộ , tuy nhiên đối với lao động nông thôn, lao động nữ thì đây vẫn là cơ hội việc làm tốt hơn hẳn những sự lựa chọn khác. Gia nhập WTO đã mở ra nhiều cơ hội việc làm cho lao động nữ tuy nhiên chỉ tập trung trong lĩnh vực/ngành có tiền lương/tiền công thấp, các ngành sử dụng nhiều lao động và khu vực phi chính thức. Nghiên cứu của tổ chức UNIFEM hợp tác với chính phủ Trung Quốc về các thách thức đối với lao động nữ khi Trung Quốc ra nhập WTO đã chỉ ra rằng việc Trung Quốc gia nhập WTO đã mở ra nhiều cơ hội việc làm cho lao động nữ trong các ngành sử dụng nhiều lao động như dệt may, da giày, chế biến,… Do đó việc làm cho lao động nữ trong các ngành này có cơ hội tăng lên. - Lao động nữ ít có cơ hội tiếp cận việc làm ở các ngành/khu vực sử dụng nhiều vốn/công nghệ và có tiền lương cao. Theo kinh nghiệm Trung Quốc, khi gia nhập WTO lao động nữ gặp nhiều khó khăn hơn so với lao động nam kh