Chuyên đề Về dãy số thời gian và ứng dụng để phân tích giá trị sản xuất của thủy sản Việt Nam giai đoạn từ năm 1990-2003

ph¸t triÓn ®Þnh gèc b»ng tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn giøa hai thêi gian ®ã. Tøc lµ: ( i=2,3..n ) 2.33 Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh Lµ chØ sè ®¹i biÓu cña c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hßan. V× c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hßan cã quan hÖ tÝch nªn ®Ó tÝnh tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n ng­êi ta sö dông c«ng thøc sè trung b×nh nh©n. NÕu kÝ hiÖu lµ tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh th× ta cã c«ng thøc nh­ sau: V×: Nªn ta cã: Tõ c«ng thøc trªn cho ta thÊy chØ nªn tÝnh chØ tiªu tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ®èi víi nh÷ng hiÖn t­îng biÕn ®éng theo mét xu h­íng nhÊt ®Þnh. 2.4: Tèc ®é t¨ng gi¶m ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é cña hiÖn t­îng gi÷a 2 thêi gian ®· t¨ng hoÆc gi¶m bao nhiªu lÇn ( hoÆc bao nhiªu phÇn tr¨m). T­¬ng øng víi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn, ta cã c¸c tèc ®é t¨ng ( hoÆc gi¶m) sau ®©y. 2.41: Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn ( hay tõng thêi k× ). Lµ tØ sè gi÷a l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m ) liªn hoµn víi møc ®é k× gèc liªn hoµn. NÕu kÝ hiÖu ( i= 2, 3..n ) lµ tèc ®é t¨ng ( hoÆc gi¶m ) liªn hoµn. Ta cã c«ng thøc: ( i=2, 3..n ) Hay ( NÕu tÝnh theo ®¬n vÞ lÇn). ( NÕu tÝnh theo ®¬n vÞ %). 2.42 :Tèc ®é t¨ng ( hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc lµ tØ sè gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc víi møc ®é k× gèc cè ®Þnh.NÕu ký hiÖu(i=2,3..n) lµ tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m )®Þnh gèc th×: (i= 2,3...n) hay (NÕu tÝnh theo ®¬n vÞ lÇn) (NÕu ®¬n vÞ tÝnh lµ %) 2.43: Tèc ®é t¨ng ( hoÆc gi¶m ) trung b×nh Lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi thÓ hiÖn nhÞp ®iÖu t¨ng ( hoÆc gi¶m ) ®¹i diÖn trong mét kú nhÊt ®Þmh. C«ng thøc tÝnh nh­ sau: Víi lµ tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) trung b×nh. 2.5 Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng (hoÆc gi¶m ) ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh cø 1% t¨ng (hoÆc gi¶m) cña tèc®ét¨ng(hoÆc gi¶m) liªn hoµn th× t­¬ng øng víi mét trÞ tuyÖt ®èi lµ bao nhiªu. NÕu ký hiÖu(i=2,3..n) lµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% (t¨ng gi¶m) th× : (i= 2,3..n) ViÖc tÝnh to¸n chØ tiªu nµy sÏ trë lªn ®¬n gi¶n h¬n nÕu ta biÕn ®æi c«ng thøc trªn: Trªn th­c tÕ ng­êi ta kh«ng sö dông gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng(hoÆc gi¶m) ®Þnh gèc v× nã lu«n lµ mét gi¸ trÞ kh«ng ®æi vµ b»ng 3: cho phÐp biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng * Sù cÇn thiÕt *C¸c hiÖn t­îng khi vËn ®éng qua thêi gian chÞu ¶nh h­ëng cña hai nhãm nh©n tè *C¸c nh©n tè chñ yÕu c¬ b¶n cã t¸c ®«ng ®Õn quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn xu h­íng hiÖn t­îng *C¸c nh©n tè ngÉu nhiªn lµm hiÖn t­îng ph¸t triÓn lÖch khái xu h­íng chung.Trong nghiªn cøu thèng kª, viÖc x¸c ®Þnh xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng cã ý nghÜa hÕt søc quan träng . V× vËy cÇn ph¶i sö dông nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp nh»m lo¹i bá ¶nh h­ëng cña nh©n tè ngÉu nhiªn , nªu râ xu h­íng vµ tÝnh ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng qua thêi gian.Tr­íc khi sö dôngc¸c ph­¬ng ph¸p biÎu diÔn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n ph¶i b¶o ®¶m tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®­îc gi÷a c¸c møc ®é trong d·y sè. Trong thèng kª ng­íi ta th­êng sö dông mét sè ph­¬ng ph¸p sau ®©y ®Ó biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng. 3.1: Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian Ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông khi mét d·y sè thêi kú cã kho¶ng c¸ch thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n vµ cã nhiÒu møc ®é mµ qua ®ã ch­a ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. Më réng kho¶ng c¸ch thêi gian lµ viÖc ghÐp mét sè thêi gian liÒn nhau l¹i thµnh mét kho¶ng thêi gian dµi h¬n víi møc ®é lín h¬n. Nh­ chuyÓn d·y sè tõ th¸ng sang quý ,tõ quý sang n¨m. B»ng c¸ch më réng kho¶ng c¸ch thêi gian, chóng ta h¹n chÕ ®­îc sù t¸c ®éng cña nh©n tè nhÉu nhiªn ( víi chiÒu h­íng kh¸c nhau ), trong mçi møc ®é cña d·y sè míi, tõ ®ã ta thÊy xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng. Tuy nhiªn ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian cßn cã mét sè nh­îc ®iÓm nhÊt ®Þnh sau: Thø nhÊt ph­¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông víi d·y sè thêi kú Thø hai chØ nªn ¸p dông cho d·y sè t­¬ng ®èi dµi vµ ch­a béc lé xu h­ín biÕn ®éng cña hiÖn t­îng v× sau khi më téng kho¶ng c¸ch thêi gian, sè l­îng c¸c møc ®é trong d·y sè gi¶m ®i rÊt nhiÒu. VÝ dô: Cã tµi liÖu vÒ s¶n l­îng hµng th¸ng cña n¨m 2005 ë mét xÝ nghiÖp nh­ sau: §¬n vÞ : tÊn th¸ng s¶n l­îng th¸ng s¶n l­îng 1 40,4 7 40,8 2 36,8 8 44,8 3 40,6 9 49,4 4 38 10 48,9 5 42,2 11 46,2 6 48,5 12 42,2 D·y sè trªn cho thÊy s¶n l­îng c¸c th¸ng khi th× gi¶m thÊt th­êng, kh«ng nãi râ xu h­íng biÕn ®éng.Ng­êi ta cã thÓ më réng kho¶ng c¸ch thêi gian tõ th¸ng sang quý. §¬n vÞ: tÊn quý s¶n l­îng I 117,8 II 128,7 III 135 IV 137,3 Do kho¶ng c¸ch thêi gian ®­îc më réng tõ th¸ng sang quý ta thÊy râ ®­îc xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n lµ : t×nh h×nh s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp t¨ng dÇn tõ quý I ®Õn quý IV cña n¨m 1995. 3.2:Ph­¬ng ph¸p sè b×nh qu©n tr­ît. sè trung b×nh tr­ît (cßn gäi lµ sè trung b×nh di ®éng) lµ sè trung b×nh céng cña mét nhãm nhÊt ®Þnh c¸c møc ®é cña d·y sè ®­îc tÝnh b»ng c¸ch lo¹i dÇn c¸c møc ®é ®Çu ,®ång thêi thªm vµo c¸c møc ®é tiÕp theo,sao cho tæng sè l­îngc¸c møc ®é tham gia tÝnh sè trung b×nh kh«ng ®æi. gi¶ sö cã d·y sè thêi gian: (gåm n møc ®é). NÕu tÝnh b×nh qu©n tr­ît cho nhãm ba møc ®é, ta cã c«ng thøc nh­ sau: tõ ®ã ta cã mét d·y sè míi gåm c¸c sè trung b×nh tr­ît : ViÖc lùa chän sè trung b×nh tr­ît gån bao nhiªu møc ®é ®ßi hái ph¶i dùa vµo ®Æc ®iÓm biÕn ®éng c¶u hiÖn t­îng vµ sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian .NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn vµ sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian kh«ng nhiÒu th× cã thÓ trung b×nh tr­ît tõ ba møc ®é . NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng lµ lín vµ d·y sè cã nhiÒu møc ®é th× cã thÓ trung b×nh tr­ît tõ 5 hoÆc 7 møc ®é. Trung b×nh tr­ît cacngf ®­îc tÝnh tõ nhiÒu møc ®é th× c¸ng cã t¸c dông san b»ng ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn . Nh­ng mÆt kh¸c l¹i lµm gi¶m c¸ møc ®é cña d·y sè trung b×nh tr­ît . 3.3.Ph­¬ng ph¸p håi quy Håi quy lµ ph­¬ng ph¸p cña to¸n häc vËn dông trong th«ng kª ®Ó biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng theo thêi gian .Nh÷ng biÕn ®éng nµy cã nhiÒu dao ®éng ngÉu nhiªn vµ møc ®é t¨ng gi¶n thÊt th­êng. c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng qua thêi gian ®­îc biÓu hiÖn b»ng m« h×nh håi quy mµ trong ®ã thø tù thêi gian lµ biÕn ®éc lËp . Ta cã m« h×nh sau: f(t) Trong ®ã : møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian t t thø tù thêi gian §Ó lùa chän c¸c d¹ng hµm thÝch hîp ®ß hái ph¶i dùa vµo sù ph©n tÝch ®Æc ®iÓn biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian, ®ång thêi kÕt hîp víi mét sè ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n kh¸c, nh­ dùa vµo ®å thÞ ph¶n ¸nh thùc tÕ sù biÕn ®éngvµ ph©n tÝch sai sè tõng m« h×nh , dùa vao tèc ®é t¨ng (gi¶m)tuyÖt ®èi. dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn. Th«ng qua ph­¬ng ph¸p håi quy ta x¸c ®Þnh ®­îc c¸ hµm xu thÕ. Ham xuthÕ lµ dÆc tr­ng cho xu thÕ biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng.Xu h­íng cña hµm lµ xu h­íng trong qu¸ khø , hiÖn t¹i vµ cßn tiÕp tôc tån t¹i trong t­¬ng lai.Tõ ®ã, qua viÖc x©y dùng hµm xu thÕ , chóng ta cã thÓ dù ®o¸n ®­îc c¸c møc ®é c¸ thÓ cã trong t­¬ng lai .D­íi ®©y lµ mét sè hµm xu thÕ th­êng gÆp; Hµm xu thÕ tuyÕn tÝnh : Trong ®ã : møc ®é lý thuyÕt c¸c tham sè : thø tù thêi gian Hµm nµy ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn xÊp xØ nhau ¸p dông ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt ta cã hÖ ph­ong trÝnh sau ®©y ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tham sè Hµm parabol b hµm nµy ®­îc sö dông khi c¸c sai ph©n bËc hai xÊp xØ b»ng nhau. c¸c tham sè ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph­¬ng tr×nh sau ®©y : hµm mò Hµm mò ®­îc sö dông khi tèc ®é liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau. C¸c tham sè cña ph­¬ng tr×nh ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ: 3.4: Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô: Sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng kinhtÕ x· héi th­êng cã tÝnh chÊt thêi vô-nghÜa lµ hµng n¨m, trong tõng thêi kú thêi gian nhÊt ®Þnh , sù biÕn ®éng d­îc lÆp ®i lÆp l¹i. Nh­ c¸c s¶n phÈm cña nghµh n«ng nghiÖp phô thuéc vµo tõng mïa vô, c¸c nghµnh kh¸c nh­ c«ng nghiÖp ,x©y dùng,giao th«ng vËn t¶i, dÞch vô du lÞch ®Òu Ýt nhiÒu cã biÕn ®éng thêi vô.Nguyªn nh©n g©y ra biÕn ®éng thêi vô lµ do ¶nh h­ëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ phong tôc t¹p qu¸n sinh hoÆt cña d©n c­ . Do ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô lµm cho ho¹t ®éng cña mét sè nghµnh khi th× c¨ng th¼ng , khÈn tr­¬ng lóc th× nhµn rçi bÞ thu hÑp lai. Qua nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô chóng ta cã thÓ chñ ®éng trong c«ng t¸c qu¶n lý kinh tÕ x· héi, h¹n chÕ ¶nh h­ëng cña thêi vô ®Õn s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t. NhiÖm vô cña nghiªn cøu thèng kª lµ dùa vµo sè liÖu cña nhiÒu n¨m(Ýt nhÊt lµ ba n¨m) ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é vµ tÝnh chÊt cña biÕn ®éng thêi vô.Ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông lµ tÝnh c¸c chØ sè thêi vô. ChØ sè thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: Trong ®ã : chØ sè thêi vô cña thêi gian t Sè trung b×nh c¸c møc ®é cña c¸c thêi giani Sè trung b×nh cña tÊt c¶ c¸c møc ®é trong d·y sè ®­îc x¸c dÞnh b»ng c«ng thøc: Cã hai laäi chØ sè thêi vô : chØ sè thêi vô víi d·y sè thêi gian cã c¸c mËt ®é t­¬ng ®èi æn ®Þnh. ChØ sè thêi vô víi d·y sè thêi cã xu h­íng biÕn ®æng râ rÖt Ta cã c«ng thøc chØ sè thêi vô ®èi víi d·y sè thêi gian cã mËt ®é t­¬ng ®ãi æn ®Þnh, tøc tr­êng hîp thay ®æi Ýt : nÕu >100 th× quym« më réng nÕu <100 th× quy m« thu hÑp ChØ sè thêi vô víi d·y sè thêi gian cã xu h­íng biÕn ®éng thay ®æi râ rÖt hay c¸c thay ®æi lín th× ta cã c«ng thøc sau: 4:Cho phÐp x¸c ®Þnh( dù ®o¸n) c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng nghiªn cøu: 4.1: Dù ®o¸n dùa vµo l­îngt¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi trung b×nh : Ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n nµy cã thÓ sö dông khi c¸c l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m ) tuyÖt ®èi liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau . C«ng thøc tÝnh l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n lµ: Tõ ®ã ta cã m« h×nh dù ®o¸n : : Møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian. 4.2: Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh Ph­¬ng ph¸p nµy d­îc ¸p dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau. Ta biÕt r»ng tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ®­îc tÝnh theo c«ng thøc : Trong ®ã : : Møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè thêi gian. : Møc ®é cuèi cóng cña d·y sè thêi gian . Tõ c«ng thøc trªn cã m« hinh dù ®o¸n : 4.3: Dù ®o¸n dùa ph­¬ng tr×nh håi quy: Trong d·y sè thêi gian ta ®· nãi vÒ ph­¬ng tr×nh håi quy theo thêi gian: trªn c¬ së ®ã chóng ta sÏ thùc hiÖn dù ®o¸n b»ng ngo¹i suy ph­¬ng tr×nh håi quy :Møc ®é dù ®o¸n ë thêi gian (t+h) III:Håi quy t­¬ng quan trong d·y sè thêi gian 1.Tù håi quy vµ tù t­¬ng quan: Trong nhiÒu d·y sè thêi gian , møc ®é ë mét thêi gian nµo ®ã cã sù phô thuéc nhÊt ®Þnh vµo c¸c møc ®é ë c¸c thêi gian tr­íc ®ã . Sù phô thuéc nµy ®­îc gäi lµ tù t­¬ng quan.Hµm håi quy biÓu hiÖn mèi quan hÖ nµy ®­îc gäi lµ hµm tù håi quy . ViÖc nghiªn cøu tù håi quy vµ tù t­¬ng quan cho phÐp x¸c ®Þnh nh÷ng dÆc diÓm cña qu¸ tr×nh biÕn ®éng qua thêi gian, ph©n tÝch mèi liªn hÖ d·y sè thêi gian , ®ång thêi ®­îc sö dông trong dù ®o¸n thèng kª . Nghiªn cøu håi quy vµ tù t­¬ng quan sÏ gi¶i quyÕt hai nhiÖm vô chñ yÕu ®ã lµ: Thø nhÊt t×m ph­¬ng tr×nh ph¶n ¸nh sù phô thuéc gi÷a c¸c møc ®é trong d·y sè thêi gian .Ph­¬ng tr×nh ®ã gäi lµ ph­¬ng tr×nh håi quy . vÝ dô ph­¬ng tr×nh tù håi quy gi÷a vµ la: Thø hai ®¸nh gi¸ møc ®é chÆt chÏ sù phô thuéc b»ng hÖ sè t­¬ng quan . 2.T­¬ng quan gi÷a c¸c d·y sè thêi gian Ta biÕt r»ng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn t­îng kh«ng nh÷ng biÓu hiÖn qua kh«ng gian mµ cßn biÓu hiÖn qua thêi gian . Ng­êi ta cã thÓ vËn dông ph­¬ng ph¸p t­¬ng quan ®Ó nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ phô thuéc ®ã. §Ó x¸c ®Þnh dóng ®¾n mèi liªn hÖ t­¬ng quan gi÷a c¸c hiÖn t­îng qu d·y sè thêi gian , ®ßi hái trong tõng d·y sè thêi gian kh«ng tån t¹i tù t­¬ng quan .Nh­ng trong thùc tÕ tù t­¬ng quan lµ hiÖn t­îng th­êng gÆp . Chóng ta cã thÓ nghiªn cøu t­¬ng qua gi÷a c¸c ®é lÖch ®Ó lo¹i bá bít ¶nh h­áng cña tù t­ong quan . Gi¶ sö cã hai d·y sè thêi gian lµ víi xu thÕ tõng d·y lµ .Ta cã c¸c ®é lÖch lµ: HÖ sè t­¬ng quan gi÷a c¸c ®é lÖch ®­îc tÝnh theo c«ng thøc : phÇn ii : øng dông d·y sè thêi gian ph©n tÝch biÕn ®éng cña gi¸ trÞ thñy s¶n viÖt nam giai ®o¹n 1990 – 2003 I §Æc ®iÓm, vÞ trÝ, vai trß cña ngµnh thñy s¶n 1:§Æc ®iÓm cña ngµnh thñy s¶n ViÖt Nam Nước ta nằm trên bờ biển đông có bờ biển chạy dài từ Móng Cái đến Hà Tiên khoảng 3000km với vùng lãnh hải và thềm lục địa rộng trên một triệu km2. Có nhiều chủng loại hải sản phong phú sinh sống và trữ lượng cao như: cá, mực, tôm, cua, tảo... Hệ thống sông ngòi chi chít, hầu như tỉnh nào cũng có nhiều sông suối, ao hồ... thuận lợi cho việc nuôi trồng thuỷ sản nước lợ và nước ngọt. Nhằm khai thác “bể bạc” trời cho, trong những năm gần đây ngành thuỷ sản nước ta đã có bước tăng trưởng cao, chẳng hạn năm 1990 chúng ta mới đánh bắt được khoảng 90 vạn tấn thuỷ sản đó là điều mơ ước của nhiều nhà quản lý hoạch định chính sách trong những năm của thập kỷ 80, thì bước sang thiên niên kỷ mới, chúng ta đã đạt trên 2 triệu tấn và riêng năm 2003 đạt 2, 79 triệu tấn. Hiện nay thuỷ sản đã trở thành một trong số những mặt hàng xuất khẩu chiến lược hàng đầu của nước ta (đứng thứ ba, sau dầu thô và dệt may). 2: vÞ trÝ vai trß cña ngµnh thñy s¶n Víi thÕ m¹nh vÒ tµi nguyªn nh­ thÕ trong nh­ng n¨m qua ngµnh thñy s¶n chøng tá vai trß cña m×nh . Ngµnh cã b­íc ph¸t triÓn m¹nh c¶ vÒ s¶n l­îng , gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®©y lµ c¬ së ®Ó nhµ n­íc vµ nh©n d©n ®Çu t­ c¸c nguån lùc nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh h¬n vµ bÒn v÷ng h¬n trong ngµnh . ViÖc thay ®æi c¬ cÊu diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n còng nh­ ®èi t­îng nu«i trång ®· dÉn ®Õn s¶n l­îng thñy s¶n nu«i trång t¨ng rÊt nhanh (thêi kú 10 n¨m 1993-2003 , s¶n l­îng nu«i trång d· t¨ng tõ kho¶ng 370000 tÊn n¨m 1993 lªn h¬n 1100000 tÊn n¨m 2003 tøc lµ gÊp ba lÇn ).Sù chuyÓn biÕn ngo¹n môc trong ngµnh thñy s¶n ®· t¹o ra mét sù thay ®æi vÒ chÊt trong ngµnh . Ngµnh cã thÓ nãi rÊt nhanh chãng chuyÓn tõ ®Þnh h­íng khai th¸c tµi nguyªn s¸ng t¹o ra s¶n phÈm míi nguån lîi míi lµ träng t©m. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña ngµnh ®· t¹o ra hµng lo¹t chç lµm viÖc vµ thu hót ®­îc lùc l­îng lao ®éng ®¸ng kÓ tham gia c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt . ViÖc t¹o viÖc lµm trong ngµnh thñy s¶n kh«ng chØ thu hót lao ®éng trong néi bé ngµnh mµ cßn lµm gi¶m lao ®éng thiÕu viÖc lµm trong ngµnh n«ng ngiÖp b»ng c¸chtõ s¶n xuÊt lóa n¨ng suÊt thÊp sang nu«i trång thñy s¶n ë c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn thu hót lao ®éng §Ó ®¸p øng nhu cÇu cung cÊp th«ng tin cho c¸c cÊp ngµnh tõ trung ­ong ®Õn ®Þa ph­¬ng , trong nhiÒu n¨m qua ngµnh thèng kª ®· thu thËp , xö lý vµ cung cÊp nhiÒu th«ng tin vÒ thèng kª thñy s¶n, ®¸p øng ®ùoc nhu cÇu c¬ b¶n cña c¸c cÊp c¸c ngµnh qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña ngµnh thñy s¶n n­ícta II. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian Dùa vµo sè liÖu cña tæng côc thèng kª , øng dông c¸c chØ tiªu d·y sè thêi gian ®· tr×nh bÇy ë ph©nI chóng ta sÏ ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt thñy s¶n ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1990-2003Cã b¶ng sè liÖu sau vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ s¶n l­îng thñy s¶n B¶ng 1.1 N¨m GT s¶n xuÊt thñy s¶n(tû ®ång) s¶n l­îngthñys¶n(ngh×n tÊn) 1990 8135,2 890,6 1991 9308,4 969,2 1992 9798,7 1016 1993 10707 1100 1994 13028 1465 1995 13523,9 1584,4 1996 15369,6 1701 1997 16344,2 1730,4 1998 16920,3 1782 1999 18252,7 2006,8 2000 21777,4 2250,5 2001 25359,7 2434,7 2002 27600,2 2647,4 2003 30212,3 2859,2 Nguån: Trang web môc tæng côc thèng kª 1. §Æc ®iÓm biÕn ®éng theo thêi gian cña GT s¶n xuÊt thñy s¶n B¶ng 1.2. c¬ cÊu thñy s¶n trong n«ng l©m ng­ nghiÖp ChØ tiªuN¨m GTS l­îng n«ng l©m ng­ nghiÖp(tû ®ång) GTS l­îng thñy s¶n (tû ®ång) Tû lÖ thñy s¶n trong n«ng nghiÖp(%) 1990 61817,5 8135,2 13,16003 1991 63512,1 9308,4 14,6561 1992 68820,3 9798,7 14,2381 1993 73380,5 10707 14,59107 1994 76998,3 13028 16,91985 1995 82307,1 13523,9 16,43102 1996 87647,9 15369,6 17,53562 1997 93783,2 16344,2 17,42764 1998 99096,2 16920,3 17,07462 1999 106367,9 18252,7 17,15997 2000 112111,7 21777,4 19,42473 2001 114989,5 25359,7 22,05393 2002 122150 27600,2 22,59533 2003 127110,6 30212,3 23,76851 N¨m 1990 thñy s¶n chØ chiÕm 13,16%, n¨m 1994 chiÕm 16,91985%, n¨m 1996 chiÕm 17,53562 %, n¨m 2000 chiÕm 19,4247%, n¨m 2003lµ 23,76851 chØ trong vßng h¬n chôc n¨m gi¸ trÞ thñy s¶n ®· t¨ng lªn chiÕm h¬n 1/5 gi¸ trÞ n«ng nghiÖp. ChØ cã mét vµ n¨m gi¸ trÞ thñy s¶n gi¶m, n¨m 1992 lµ 14,2381% gi¶m so víi n¨m 1990, n¨m 1995 lµ 16,43102% gi¶m so víi n¨m 1994, n¨m 1998 17,07462% gi¶m so víi n¨m 1997. Nh­ng gi¸ trÞ gi¶m kh«ng nhiÒu vµ ®Òu cao h¬n n¨m 1990. Nguyªn nh©n ®ã lµ dothêi tiÕt nh÷ng n¨m ®ã kh«ng thuËn lîi ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn thñy s¶n ( thñy s¶n lµ mét ngµnh chÞu t¸c ®éng lín cña thêi tiÕt khÝ hËu) Sö dông biÓu ®å biÓu hiÖn c¬ cÊu cña thñy s¶n: n¨m 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 GT thñy s¶n(tû ®ång) 8135,2 9308,4 9798,7 10707 13028 13523,9 15369,6 tû lÖ% 13,160 14,656 14,238 14,591 16,919 16,431 17,535 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 16344,2 16920,3 18252,7 21777,4 25359,7 27600,2 30212,3 17,427 17,0746 17,1599 19,4247 22,05393 22,59533 23,76851 BiÓu ®å 1 Theo ®å thÞ cã : Trôc hoµnh biÓu diÔn thêi gian tõ n¨m 1990-2003 Trôc tung biÓu diÔn c¬ cÊu gi¸ trÞ thñy s¶n §å thÞ cho ta th©ý h¬n xu h­íng biÕn ®éng cña thñy s¶n trong n«ng nghiÖp §Ó t×m hiÓu kü h¬n vÒ gi¸ trÞ thñy s¶n cña ViÖt Nam, chóng ta tiÕp tôc ph©n tÝch cô thÓ biÕn ®éng cña GT thñy s¶n qua c¸c b¶ng tÝnh sau: B¶ng c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n xuÊt thñy s¶n giai ®o¹n 1990-2003 B¶ng 1.3 ChØ tiªun¨m Tæng sè (tû ®ång) gi¸ trÞ s¶n xuÊt thñy s¶nKhai th¸c (tû ®ång) gi¸ trÞ s¶n xuÊt thñy s¶n Nu«i trång (tû ®ång) %GT s¶n xuÊt thñy s¶n khai th¸c %GT s¶n xuÊt thñy s¶n nu«i trång 1990 8135,2 5559,2 2576 68,33514 31,66486 1991 9308,4 6556,4 2752 70,43531 29,56469 1992 9798,7 6962 2836,7 71,05024 28,94976 1993 10707 7526,5 3180,5 70,29513 29,70487 1994 13028 9121 3907 70,01075 29,98925 1995 13523,9 9213,7 4310,2 68,12902 31,87098 1996 15369,6 10797,8 4571,8 70,25427 29,74573 1997 16344,2 11582,8 4761,4 70,86795 29,13205 1998 16920,3 11821,4 5098,9 69,86519 30,13481 1999 18252,7 12644,3 5608,4 69,27359 30,72641 2000 21777,4 13901,7 7875,7 63,83544 36,16456 2001 25359,7 14181 11179 55,91943 44,08057 2002 27600,2 14496,5 13104 52,52317 47,47683 2003 30212,3 14763,5 15839 48,86586 52,42501 B¶ng c¬ cÊu gi¸ trÞ thñy s¶n biÓu hiÖn sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu gi¸ trÞ thñy s¶n gi÷a hai ngµnh khai th¸c vµ nu«i trång thñy. N¨m 1990 gi¸ trÞ cña khai th¸c chiÕm 68,35% gi¸ trÞ thñy s¶n hay ®ãng gãp lµ 5559,2 tØ ®ång, gi¸ trÞ nu«i trång chiÕm 31,664% hay chiÕm 2576 tØ ®ång. §Õn n¨m 2000 gi¸ trÞ khai th¸c chiÕm 63,835% hay chiÕm 13901,7 tØ ®ång, gi¸ trÞ thñy s¶n nu«i trång chiÕm 36,164% tæng gi¸ trÞ thñy s¶n. N¨m 2001 gi¸ trÞ khai th¸c chiÕm 55,919% hay chiÕm 14181 tØ ®ång, nu«i trång ®· t¨ng lªn chiÕm 44,08% hay chiÕm 11179 tØ ®ång. N¨m 2003 thñy s¶n khai th¸c chØ cßn 48,865% trong tæng gi¸ trÞ thñy s¶n trong khi ®ã gi¸ trÞ thñy s¶n nu«i trång t¨ng lªn 52,425% chiÕm tíi 15839 tØ ®ång. Sù chuyÓn biÕn ngo¹i môc trong nu«i trång thñy s¶n ®· gãp phÇn n©ng cao gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh. NhiÒu trang tr¹i nu«i trång thñy s¶n n­íc ngät, nhiÒu ®Çm vïng nu«i trång thñy s¶n n­íc lî kh«ng nh÷ng lµ nguån cung cÊp chÊt dinh d­ìng b¶o ®¶m an ninh thùc phÈm mµ cßn gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Víi ph­¬ng thøc chuyªn canh hoÆc canh t¸c tæng hîp trong n«ng nghiÖp nh­ng lÊy nu«i trång thñy s¶n lµ h¹t nh©n ®· h×nh thµnh ph¸t triÓn kh¾p n¬i gãp phÇn c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp n«ng th«n. B¶ng biÕn ®éngGT s¶n xuÊt thñy s¶n giai ®äan 1990-2003 b¶ng 1.4 ChØ tiªu GT s¶n xuÊt thñy s¶n l­îng t¨ng tuyÖt ®èi Tèc ®é ph¸t triÓn(%) Tèc ®é t¨ng gi¶n(%) gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng n¨m (tû ®ång) tû ®ång liªn ®Þnhgèc Liªn hoµn §Þnhgèc Liªn hoµn §Þnhgèc hoµn 1990 8135,2 1991 9308,4 1173,2 1173,2 114,42 114,42 14,42 14,42 81,352 1992 9798,7 490,3 1663,5 105,27 120,45 5,267 20,45 93,084 1993 10707 908,3 2571,8 109,27 131,61 9,27 31,61 97,987 1994 13028 2321 4892,8 121,68 160,14 21,68 60,14 107,07 1995 13523,9 495,9 5388,7 103,81 166,24 3,806 66,24 130,28 1996 15369,6 1845,7 7234,4 113,65 188,93 13,65 88,93 135,24 1997 16344,2 974,6 8209 106,34 200,91 6,341 100,9 153,7 1998 16920,3 576,1 8785,1 103,52 207,99 3,525 108 163,44 1999 18252,7 1332,4 10118 107,87 224,37 7,875 124,4 169,2 2000 21777,4 3524,7 13642 119,31 267,69 19,31 167,7 182,53 2001 25359,7 3582,3 17225 116,45 311,73 16,45 211,7 217,77 2002 27600,2 2240,5 19465 108,83 339,27 8,835 239,3 253,6 2003 30212,3 2612,1 22077 109,46 371,38 9,464 271,4 276 Trungb×nh 16881,3 1839,8 110,62 10,62 biÓu ®å gi¸ trÞ thñy s¶n trôc tung biÓu diÔn gi¸ trÞ thñy s¶n trôc hoµnh biÓu diÔn thêi gian Nh×n vµo b¶ng trªn ta thÊy gi¸ trÞ s¶n xuÊt thñy s¶n ViÖt Nam giai ®äan 1990-2003 t¨ng tr­ëng ë møc n¨m sau cao h¬n n¨m tr­íc. N¨m 1990 gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t 8135,2 tû ®ång .N¨m 1991 ®¹t 9308,4 t¨ng 14,42% hay t¨ng 1173,2 tû ®ång so víi n¨m 1990. N¨m 1993 ®¹t 10707 tØ ®ång t¨ng 9,269% hay t¨ng 908,3 tû ®ång so víi n¨m 1992. N¨m 1995 gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t 13523,9 tØ ®ång t¨ng 3,806% hay t¨ng 495,9 tØ ®ång so víi n¨m 1994. N¨m 1996 gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t 15369,6 tØ ®ång t¨ng 13,647% hay t¨ng 1845,7 tØ ®ång, tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc lµ 188,9271% t¨ng so víi n¨m ®Çu 1990 lµ 88,9217% hay lµ t¨ng 7234,4 tØ ®ång. N¨m 1997 gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t 16344,2 tØ ®ång t¨ng 6,341% hay lµ t¨ng 974,6 tØ ®ång so víi n¨m 1996. N¨m 2000 gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t lµ 21777,4 tØ ®ång t¨ng 19,31% hay t¨ng 3524,7 tØ ®ång so víi n¨m 1999 vµ t¨ng 167,69% so víi n¨m 1990. N¨m 2001 tæng gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t 25359,7 tØ ®ång hay t¨ng 16,44% so víi n¨m 2000. N¨m 2002 tæng gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t 27600,2 tØ ®ång, t¨ng 8,83% hay t¨ng 2240,5 tØ ®ång so víi n¨m 2001, t¨ng 239,26% øng víi 19465 tØ ®ång so víi n¨m ®Çu 1990. N¨m 2003 tæng gi¸ trÞ thñy s¶n ®¹t 30212,3 tØ ®ång t¨ng 9,46% hay t¨ng 2612,1 tØ ®ång so víi n¨m 2002, t¨ng 271,37% øng víi 22077,1 tØ ®ång so víi n¨m 1990. Gi¸ trÞ thñy s¶n trung b×nh ®¹t 16881,25, l­îng biÕn ®éng tuyÖt ®èi trong giai ®o¹n nµy lµ 1839,759 tØ ®ång mang dÊu d­¬ng cho biÕt gi¸ trÞ thñy s¶n cña c¶ giai ®o¹n t¨ng, tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh lµ 110,61% t¨ng 10,61% so víi giai ®o¹n tr­íc. C¸c chØ tiªu trªn cho ta thÊy râ biÕn ®éng gi¸ trÞ thñy s¶n giai ®o¹n 1990-2003 cã xu h­íng t¨ng lªn. Chóng ta sÏ tiÕp tôc ph©n tÝch s¶n l­îng thñy s¶n giai ®o¹n 1990-2003 ®Ó lµm næi bËt thªm biÕn ®éng thñy s¶n VÒ s¶n l­îng thñy s¶n B¶ng biÕn ®éng s¶n l­îng thñy s¶n giai ®äan 1990-2003 b¶ng 1.5 ChØ tiªu GTSlượng Lîng t¨ng tuyÖt ®èi Tèc ®é ph¸t triÓn(%) Tèc ®é t¨ng (%) gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng n¨m (ngh×n tÊn) (ngh×n tÊn) liªn hoµn ®Þnh gèc Liªn hoµn §Þnh gèc Liªn hoµn §Þnh gèc 1990 890,6 1991 969,2 78,6 78,6 108,83 108,83 8,826 8,826 8,906 1992 1016 46,8 125,4 104,83 114,08 4,829 14,08 9,692 1993 1100 84 209,4 108,27 123,51 8,268 23,51 10,16 1994 1465 365 574,4 133,18 164,5 33,18 64,5 11 1995 1584,4 119,4 693,8 108,15 177,9 8,15 77,9 14,65 1996 1701 116,6 810,4 107,36 190,99 7,359 90,99 15,844 1997 1730,4 29,4 839,8 101,73 194,3 1,728 94,3 17,01 1998 1782 51,6 891,4 102,98 200,09 2,982 100,1 17,304 1999 2006,8 224,8 1116 112,62 225,33 12,62 125,3 17,82 2000 2250,5 243,7 1360 112,14 252,69 12,14 152,7 20,068 2001 2434,7 184,2 1544 108,18 273,38 8,185 173,4 22,505 2002 2647,4 212,7 1757 108,74 297,26 8,736 197,3 24,347 2003 2859,2 211,8 1969 108 321,04 8 221 26,474 Trung b×nh 1745,514 151,4 109,39 9,387 biÓu ®å s¶n l­îng thñy s¶n giai ®o¹n 1990-2003 Tõ b¶ng trªn cho thÊy s¶n l­îng thñy s¶n t¨ng nhanh vÒ sè l­îng. S¶n l­îng thñy s¶n trung b×nh cña ViÖt Nam 1745,5143 ngh×n tÊn cao h¬n s¶n l­îng thñy s¶n c¸c n¨m 1990 ( 890,6 ngh×n tÊn ), n¨m 1991 ( 969,2 ngh×n tÊn ), n¨m 1992 ( 1016 ngh×n tÊn ), n¨m 1993 ( 1100 ngh×n tÊn ), n¨m 1994 ( 1465 ngh×n tÊn ), n¨m 1995 ( 1584,4 ngh×n tÊn ) n¨m 1996 ( 1701 ngh×n tÊn ), n¨m 1997 ( 1730,4 ngh×n tÊn). Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh cña giai ®o¹n nµy lµ 109,3871% t¨ng 9,3871% so víi giai ®o¹n tr­íc. Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc n¨m 2003 lµ 321,043% t¨ng so víi n¨m 1990 lµ 221,043%. Nh­ vËy víi c¸c chØ tiªu cña d·y sè thêi gian chóng ta ®· t×m hiÓu ®­îc t×nh h×nh biÕn ®éng gi¸ trÞ s¶n l­îng cña thñy s¶n ViÖt Nam qua c¸c giai ®o¹n 1990-2003, trong giai ®o¹n nµy gi¸ trÞ thñy s¶n cã xu h­íng t¨ng vµ s¶n l­îng thñy s¶n còng cã xu h­íng t¨ng, cho thÊy gi¸ trÞ thñy s¶n vµ s¶n l­îng thñy s¶n cã mèi quan hÖ chÆt chÏ. 2. xu h­íngbiÕn ®éng cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt thñy s¶n ViÖt Nam B¶ng biÕn ®éng s¶n l­îng thñy theo th¸ng 2001-2002 vµ 2003 b¶ng 1.6 §¬n vÞ : tÊn th¸ng n¨m2001 s¶n l­îng th¸ng n¨m2002 s¶n l­îng th¸ng n¨m2003 s¶n l­îng 1 21136,5 1 24684,6 1 32735,1 2 24252,8 2 19776,5 2 22799,3 3 35966,3 3 32377,6 3 30929,4 4 27964,5 4 34669,5 4 34896,9 5 35358,8 5 42048,5 5 50705 6 35783,7 6 44815,3 6 38873,1 7 36613 7 41894,5 7 49921,8 8 36070,5 8 44152,7 8 45,57,2 9 34603 9 45113,2 9 44941,8 10 34032 10 43696,1 10 53647,4 11 24817,3 11 42723,9 11 36892,6 12 28892,1 12 42705,5 12 40697,2 (ngu