Chuyên đề Việt Nam gia nhập WTO thực trạng và giải pháp

trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ; chuẩn bị tham gia các công ước quốc tế về bảo hộ tác phẩm văn học, nghệ thuật, công ước Geneva về bảo hộ người ghi âm, chống sao chép trái phép Việt Nam cũng đã thông báo về tình hình trợ cấp cho lĩnh vực công nghiệp, trợ cấp cho lĩnh vực nông nghiệp, thông báo về doanh nghiệp thương mại nhà nước, thông báo Chương trình hành động thực hiện các Hiệp định về rào cản kỹ thuật ( TBT ), Chương trình hành động thực hiện các Hiệp định về các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động, thực vật (SPS ); Bản chào về hạn ngạch thuế quan (TRQ) với mức hạn chế tối đa diện áp dụng; Bản chào mở cửa thị trường dịch vụ với yêu cầu cam kết vượt cao hơn các cam kết trong Hiệp định thương mại Việt – Mỹ, theo đó Việt Nam cam kết trong 10 lĩnh vực dịch vụ với 92 tiểu ngành II- Qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO lµ qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh, x©y dùng chÝnh s¸ch NÕu nh×n tõ khÝa c¹nh chÝnh s¸ch th× nh÷ng c«ng viÖc chuÈn bÞ néi dung cho c¸c phiªn häp tíi cña Ban c«ng t¸c cã thÓ ®­îc coi lµ lé tr×nh nhanh. Lé tr×nh nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc nÕu: mét lµ, nhÞp ®é ®æi míi trong n­íc còng ®­îc ®Èy nhanh ®Ó cã thÓ t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn thùc sù trªn c¶ hai mÆt trËn x©y dùng ph¸p luËt vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, tõ ®ã cho phÐp ViÖt Nam ®¸p øng c¸c quy ®Þnh cña WTO mét c¸ch dÔ dµng h¬n; hai lµ, ph¶i ®æi míi c¸ch tiÕp cËn ®èi víi c¸c môc tiªu b¶o hé, ph©n lo¹i nh÷ng th¸ch thøc ®Ó chñ ®éng xö lý vµ tËp trung nguån lùc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò gia nhËp, chuÈn bÞ kÕ ho¹ch hµnh ®éng thùc hiÖn c¸c hiÖp ®Þnh WTO. NghÞ quyÕt cña Bé ChÝnh trÞ vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ x¸c ®Þnh héi nhËp kinh tÕ nãi chung vµ gia nhËp WTO nãi riªng lµ yÕu tè quan träng ®em l¹i nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi tõ bªn ngoµi cho ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ph¶i phï hîp víi hoµn c¶nh cña mét n­íc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp vµ ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ. Qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ph¶i g¾n kÕt víi qu¸ tr×nh ®æi míi mäi mÆt ho¹t ®éng kinh tÕ trong n­íc6. VÊn ®Ò quan träng lµ lµm thÕ nµo sö dông tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO nh mét nh©n tè thóc ®Èy ®æi míi tiÕp tôc tiÕn lªn trªn nÒn mãng nh÷ng thµnh tùu trong 17 n¨m qua. Trung Quèc kh¸ thµnh c«ng trong viÖc tranh thñ thêi gian ®µm ph¸n ®Ó t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc trong n­íc7. §æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam còng ®· cã b­íc tiÕn quan träng trong nh÷ng n¨m tiÕn hµnh ®µm ph¸n gia nhËp WTO: - ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch më cöa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¬ cÊu theo hưíng t¨ng cưêng hiÖu qu¶ trªn mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ vµ huy ®éng tèi ®a nguån lùc trong n­íc. NhiÒu biÖn ph¸p ®· ®­îc ®Ò ra ®Ó t¹o lËp s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ. ViÖc ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®­îc chÊn chØnh ®Ó n©ng cao tÝnh c«ng khai vµ dÔ l­êng tr­íc cho nh÷ng ng­êi thùc hiÖn. - §Çu tư n­íc ngoµi ®ưîc thõa nhËn lµ mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµ ®­îc dµnh nhiÒu ­u ®·i. C¸c luËt thuÕ míi ®· xo¸ bá sù chªnh lÖch gi÷a møc thuÕ ®¸nh vµo hµng nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong n­íc, hoÆc gi÷a doanh nghiÖp ViÖt Nam víi doanh nghiÖp ®Çu t­ n­íc ngoµi. GiÊy phÐp ®Çu t­ ®­îc thay thÕ b»ng thñ tôc ®¨ng ký ®Çu t­. C¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc phÐp ho¹t ®éng díi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, vµ quy ®Þnh vÒ tû lÖ xuÊt khÈu b¾t buéc tõng b­íc ®­îc lo¹i bá. PhÝa n­íc ngoµi ®­îc phÐp mua 30% cæ phÇn cña c¸c c«ng ty ViÖt Nam. - Trong lÜnh vùc qu¶n lý nhËp khÈu, c¬ chÕ xuÊt nhËp khÈu hµng n¨m tr­íc ®©y ®­îc thay thÕ b»ng c¬ chÕ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu 5 n¨m, nh»m ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh vµ t¨ng kh¶ n¨ng dù b¸o cho doanh nghiÖp. QuyÒn kinh doanh ®­îc më réng cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. C¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc quyÒn nhËp khÈu kh«ng h¹n chÕ c¸c hµng hãa thuéc ph¹m vi ®¨ng ký trong giÊy phÐp ®Çu t­. - BiÓu thuÕ nhËp khÈu ®· ®­îc x©y dùng l¹i phï hîp víi C«ng ­íc quèc tÕ n¨m 1996 vÒ hÖ thèng ®iÒu hßa danh môc hµng hãa (HS), t¨ng sè dßng thuÕ lªn 10.750 dßng so víi 6.320 dßng cña biÓu thuÕ tr­íc ®©y. ViÖt Nam thÓ hiÖn quyÕt t©m thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan theo GATT (CVA), b¾t ®Çu ¸p dông thÝ ®iÓm cho mét sè nhãm mÆt hµng vµ më réng ra nhiÒu mÆt hµng vµo n¨m 2004. - Sù ph©n biÖt vÒ gi¸ ®èi víi n­íc s¹ch, c­íc phÝ ®iÖn tho¹i, vÐ tham quan du lÞch ®èi víi kh¸ch lµ ngêi ViÖt Nam vµ kh¸ch n­íc ngoµi ®· ®­îc b·i bá. ViÖt Nam sÏ lo¹i bá hoµn toµn chÝnh s¸ch hai gi¸ vµo n¨m 2005, sau khi ®ång nhÊt gi¸ vÐ m¸y bay vµ gi¸ ®iÖn. - VÒ ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng thùc hiÖn HiÖp ®Þnh cña WTO vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIMs), cuèi n¨m 2002, ViÖt Nam ®· b·i bá quy ®Þnh thuÕ nhËp khÈu theo tû lÖ néi ®Þa hãa ®èi víi xe m¸y vµ phô tïng xe m¸y. ChÝnh s¸ch néi ®Þa hãa dÇn dÇn trë nªn minh b¹ch h¬n vµ sÏ phï hîp víi quy ®Þnh WTO vµo n¨m 2006. C¸c quy ®Þnh vÒ tû lÖ xuÊt khÈu, quy ®Þnh vÒ tû gi¸ vµ c¸c h¹n chÕ kh¸c dÇn dÇn ®­îc níi láng, khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­. - VÒ ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng thùc hiÖn HiÖp ®Þnh cña WTO vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ (TRIP), ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ban hµnh c¸c v¨n b¶n luËt vµ cñng cè c¬ chÕ thùc thi ph¸p luËt trong lÜnh vùc së h÷u trÝ tuÖ. ViÖt Nam ®ang xem xÐt gia nhËp c¸c c«ng ­íc quèc tÕ vÒ së h÷u trÝ tuÖ nh C«ng ­íc Berne vÒ B¶o hé t¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt, C«ng ­íc Geneva vÒ B¶o hé ngêi s¶n xuÊt b¶n ghi ©m, chèng sao chÐp tr¸i phÐp... ViÖc thùc thi ph¸p luËt ®­îc ®Æc biÖt chó träng th«ng qua c¸c chiÕn dÞch bµi trõ chèng hµng gi¶, hµng nh¸i nh·n m¸c. iii- søc Ðp vÒ thêi h¹n gia nhËp WTO Nãi chung, c¸c n­íc gia nhËp WTO kh«ng ®Æt ra thêi h¹n gia nhËp v× hä cho r»ng môc tiªu ®µm ph¸n lµ trë thµnh thµnh viªn WTO khi ®¹t ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn tho¶ ®¸ng cho phÐp thµnh viªn míi thùc hiÖn c¸c nghÜa vô cña WTO. Ch¼ng h¹n, Liªn bang Nga tuyªn bè Nga kh«ng ®Ò ra thêi h¹n gia nhËp vµ sÏ chØ trë thµnh thµnh viªn WTO khi ®¹t ®­îc tho¶ thuËn c©n b»ng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô, sao cho WTO trë thµnh yÕu tè kÝch thÝch sù ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng cña Nga8. MÆt kh¸c, c¸c n­íc gia nhËp tiÕn hµnh ®µm ph¸n díi søc Ðp nhÊt ®Þnh vÒ mÆt thêi gian. Thø nhÊt, do nhu cÇu ph¸t triÓn, c¸c n­íc gia nhËp ®Òu dµnh u tiªn cho xuÊt khÈu vµ viÖc nhanh chãng më réng thÞ trêng xuÊt khÈu. Thø hai, viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi ®ßi hái c¸c n­íc gia nhËp ph¶i sím t¹o mét m«i trêng ®Çu t­ hÊp dÉn vµ æn ®Þnh. Thø ba, sau khi Vßng ®µm ph¸n §« - ha kÕt thóc th× tiªu chÝ gia nhËp sÏ cßn cao h¬n. Mét sè n­íc nh Trung Quèc coi ®µm ph¸n gia nhËp WTO lµ ®éng lùc bªn ngoµi ®Ó thóc ®Èy c¶i c¸ch kinh tÕ, còng nh­ ®¹t ®­îc sù ®ång thuËn chÝnh trÞ ®èi víi c¶i c¸ch trong n­íc9. Ÿ Søc Ðp vÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu XuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· cã chuyÓn biÕn ®¸ng khÝch lÖ tõ n¨m 1986. Trong 5 n¨m, kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng 3 lÇn, ®¹t 2,4 tû USD n¨m 1990; vµ 16,5 tû USD n¨m 2002. §©y lµ con sè rÊt kh¶ quan, tuy nhiªn xu h­íng t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cã biÓu hiÖn gi¶m dÇn. Møc t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu trong giai ®o¹n 1985-2002 lµ 22%/n¨m; giai ®o¹n 1990-2000 lµ 17%; vµ møc trung b×nh cña 2 n¨m 2001-2002 lµ 7%. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cha kÓ dÇu löa cña ViÖt Nam chiÕm 0,2% xuÊt khÈu phi dÇu löa cña thÕ giíi. XuÊt khÈu chiÕm 39% GDP n¨m 2002, thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi tû lÖ 60% cña c¸c n­íc §«ng ¸ vµ tû lÖ 125% cña Malaysia. Do vai trß quan träng cña xuÊt khÈu ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch xuÊt khÈu m¹nh mÏ vµ quyÕt liÖt h¬n n÷a th× míi cã thÓ ®¹t ®­îc nh÷ng chØ tiªu t¨ng tr­ëng GDP hµng n¨m cho giai ®o¹n 2001-2010 lµ 7,5%, t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu lµ 15%/n¨m10. Hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nãi chung chÞu møc thuÕ quan xÊp xØ tõ 30-40%, cao h¬n rÊt nhiÒu so víi møc thuÕ trung b×nh mµ c¸c thµnh viªn WTO dµnh cho nhau. §èi víi n­íc c¸c thµnh viªn ph¸t triÓn, WTO ®· c¾t gi¶m thuÕ quan xuèng møc b×nh qu©n 3,8%, cßn c¸c n­íc thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn ®¹t møc 12,3%. Sau 1 n¨m thùc hiÖn HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt - Mü víi møc thuÕ nhËp khÈu b×nh qu©n vµo thÞ tr­êng Hoa Kú gi¶m tõ 40% xuèng 4% vµo cuèi n¨m 2001, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Hoa Kú ®· t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 2001. T¨ng tr­ëng xuÊt khÈu còng cã thÓ ®¹t ®Õn møc ba con sè nÕu ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn WTO. ViÖc Trung Quèc gia nhËp WTO cã ¶nh h­ëng ®Õn xuÊt khÈu cña mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn sang c¸c n­íc thø ba, ®Æc biÖt vÒ hµng dÖt may. C¸c chuyªn gia kinh tÕ cña Ng©n hµng ThÕ giíi ®¸nh gi¸ kh¸ tÝch cùc vÒ t¸c ®éng nµy ®èi víi ViÖt Nam nãi chung. Ch¼ng h¹n ViÖt Nam cã thÓ xuÊt khÈu nh÷ng chñng lo¹i hµng hãa mµ ViÖt Nam cã lîi thÕ c¹nh tranh nh­ cao su, dÇu thùc vËt, dÇu má, khÝ ®èt. ViÖt Nam cßn cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ®iÖn tö vµ dÖt may b¸n thµnh phÈm ®Ó sö dông lµm ®Çu vµo s¶n xuÊt t¹i c¸c n­íc. Tuy nhiªn, ViÖt Nam sÏ ph¶i ®èi ®Çu víi c¹nh tranh cña hµng hãa Trung Quèc trªn thÞ trêng thø ba do chñng lo¹i xuÊt khÈu cña hai n­íc kh¸ gièng nhau. Trung Quèc cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu «-t«, hµng tiªu dïng vµ nguyªn liÖu sang thÞ tr­êng ViÖt Nam. §èi víi dÖt may, nÕu ch­a trë thµnh thµnh viªn WTO vµo n¨m 2005 th× ViÖt Nam sÏ lµ n­íc xuÊt khÈu lín duy nhÊt vÒ dÖt may ph¶i chÞu h¹n ng¹ch nhËp khÈu. Thùc tÕ nµy sÏ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn xuÊt khÈu hµng dÖt may cña ViÖt Nam nãi chung, v× Trung Quèc t¨ng xuÊt khÈu hµng dÖt may lªn gÊp ®«i sau n¨m ®Çu tiªn lµ thµnh viªn WTO11. Ÿ Søc Ðp vÒ ®Çu t­ n­íc ngoµi Khu vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi ®ang cã sù ph¸t triÓn nhanh chãng, trë thµnh mét bé phËn quan träng cña nÒn kinh tÕ. TÝnh ®Õn th¸ng 5 n¨m 2003 cã h¬n 4000 dù ¸n ®Çu t­ ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 39,9 tû USD, vèn thùc hiÖn lµ 21 tû USD. Trong nh÷ng n¨m qua, khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®ãng gãp 22% tæng sè vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn, 23% kim ng¹ch xuÊt khÈu, 40% s¶n l­îng c«ng nghiÖp, 14% GDP vµ t¹o 620.000 viÖc lµm trùc tiÕp. Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, ChÝnh phñ ViÖt Nam tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña khu vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi lµ bé phËn kh«ng t¸ch rêi cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña nã mét c¸ch dµi h¹n vµ kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö. VÒ diÔn biÕn ®Çu t­ trªn thÕ giíi, theo mét b¸o c¸o cña OECD, xu híng gi¶m ®Çu t­ vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cßn tiÕp diÔn trong c¸c n¨m tíi. Riªng n¨m 2002, ®Çu t­ ®æ vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ gi¶m 12%, ®¹t 90 tû USD so víi 102 tû n¨m 2001. ViÖc trë thµnh thµnh viªn WTO cã ý nghÜa quan träng lµm cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi yªn t©m r»ng m«i tr­êng ®Çu t­ ë ViÖt Nam hÊp dÉn vµ æn ®Þnh vÒ luËt ph¸p12. Ÿ Søc Ðp Vßng ®µm ph¸n §«-ha Vßng ®µm ph¸n §«-ha v× sù ph¸t triÓn dù kiÕn kÕt thóc vµo n¨m 2005, sÏ ®Èy nhanh h¬n n÷a qu¸ tr×nh tù do hãa th­¬ng m¹i víi ph¹m vi réng h¬n so víi Vßng Uruguay. NÕu Vßng ®µm ph¸n §«-ha kÕt thóc ®óng thêi h¹n ®· ®Þnh th× trong vßng mÊy n¨m n÷a WTO cã kh¶ n¨ng trë thµnh mét tæ chøc toµn diÖn h¬n hiÖn nay. §iÒu kiÖn gia nhËp còng sÏ cao h¬n vÒ c¶ yªu cÇu tu©n thñ c¸c quy t¾c vµ c¶ vÒ møc ®é më cöa thÞ tr­êng. Ph¹m vi c¸c cuéc ®µm ph¸n còng sÏ réng h¬n bao gåm: tù do hãa h¬n n÷a vÒ th¬ng m¹i hµng hãa vµ dÞch vô; nh÷ng vÊn ®Ò míi nh ®Çu t­, c¹nh tranh, mua s¾m chÝnh phñ, thuËn lîi hãa th­¬ng m¹i (hay cßn gäi lµ “nh÷ng vÊn ®Ò Sinh-ga-po”); mèi quan hÖ gi÷a th­¬ng m¹i vµ m«i tr­êng... còng sÏ ®­îc ®a vµo ch­¬ng tr×nh nghÞ sù. KÕt qu¶ cña Vßng §«-ha sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c n­íc ®ang ®µm ph¸n gia nhËp, tr­íc hÕt lµ hä sÏ ph¶i “Tr¶ gi¸ cao h¬n cho chiÕc vÐ vµo cöa WTO”. Vµo thêi ®iÓm hiÖn nay cã 26 n­íc ®ang ®µm ph¸n gia nhËp WTO. C¨m-pu-chia ®· ®­îc kÕt n¹p t¹i Héi nghÞ Bé tr­ëng WTO lÇn thø 5 tæ chøc t¹i Cancun (Mª-hi-c«) vµo ngµy 12 th¸ng 9 n¨m 2003. Nga vµ U-krai-na ®ang cè g¾ng gia nhËp trong n¨m 2004; c¸c n­íc kh¸c còng ®ang thóc ®Èy tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp. C©u l¹c bé gåm 146 thµnh viªn hiÖn nay sÏ ®­îc më réng, c¸c n­íc ®øng ngoµi sÏ bÞ ph©n biÖt ®èi xö nhiÒu h¬n n÷a trong th­¬ng m¹i quèc tÕ, sÏ cßn ë vÞ trÝ bªn lÒ cña hÖ thèng th­¬ng m¹i toµn cÇu. ViÖt Nam chñ tr­¬ng tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ víi b­íc ®i thËn träng, tr¸nh sù x¸o trén vÒ kinh tÕ vµ gi¶m thiÓu “c¸i gi¸” cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ tr­êng. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi chung ñng hé tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ, nhng lùa chän mét lé tr×nh më cöa thÞ tr­êng tõng b­íc trong khi gia nhËp WTO13. Nh÷ng søc Ðp nãi trªn sÏ t¨ng thªm khã kh¨n cho ViÖt Nam trong khi võa muèn gia nhËp nhanh, võa muèn thùc hiÖn tuÇn tù viÖc ®iÒu chØnh, söa ®æi chÝnh s¸ch. III. Các khó khăn, trở ngại trong quá trình gia nhập WTO Quá trình gia nhập WTO của Việt Nam còn gặp rất nhiều khó khăn, trở ngại cả khách quan lẫn chủ quan. Có thể kể ra là: Hiểu biết về WTO của các cơ quan Chính phủ, các cán bộ tham gia đàm phán, các doanh nhân và các tầng lớp dân cư còn rất hạn chế. Nội dung các nguyên tắc ứng xử trong WTO và nội dung các Hiệp định của tổ chức này còn ít được biết tới. Theo điều tra của Viện Kinh tế thuộc Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia thì có tới 72% các doanh nghiệp không có hiểu biết gì về các quy định của WTO trong số 98% số doanh nghiệp có biết rằng Việt Nam đang đàm phán gia nhập tổ chức này (chưa nói tới các tầng lớp dân cư ). Hơn nữa, Việt Nam còn thiếu các diễn đàn tham vấn giữa cơ quan Chính phủ và các doanh nghiệp về các vấn đề liên quan đến WTO để Chính phủ có thể bảo vệ thỏa đáng các lợi ­ích chính đáng của tất cả các doanh nghiệp ( mặc dù thời gian qua Chính phủ đã có các cuộc tiếp xúc thường xuyên với các doanh nghiệp để làm thông thoáng cơ chế chính sách kinh tế và môi trường đầu tư ). Do đó, thiếu sự ủng hộ và hỗ trợ cần thiết của các tầng lớp dân cư đối với quá trình hoạch định chính sách và thực thi các chính sách pháp luật. Hơn nữa, kinh nghiệm tham gia đàm phán của cán bộ các Bộ, ngành trong đoàn đàm phán cũng có những hạn chế nhất định. Thực trạng nền kinh tế Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đooir từ nền kinh tế tập trung, quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường, các chính sách chế độ về quản lý kinh tế, quản lý xã hội đang trong quá trình hình thành và phát triển, các chính sách chế độ còn chưa đầy đủ và còn nhiều chồng chéo. Việc quản lý và kinh doanh theo pháp luật chưa trở thành nề nếp và thói quen của đại bộ phân dân cư và các doanh nhân. Điều này tạo ra nhiều khó khăn cho việc thực hiện các nguyên tắc của WTO về tính rõ ràng, minh bạch, tính ổn định và có thể dự báo trước của các chính sách cũng như việc thực hiện đầy đủ các chính sách của pháp luật. Có rất nhiều các lĩnh vực trong đàm phán với WTO còn rất mới lạ với trình độ phát triển của nền kinh tế Việt Nam như: lĩnh vực thương mại dịch vụ, lĩnh vực sở hữu trí tuệ, bản quyền công nghệ gây khó khăn không chỉ trong đàm phán, mà còn gây khó khăn trong việc hoạch định chính sách pháp lý và việc thực thi pháp luật. Quy định về 11 lĩnh vực dịch vụ với 144 tiểu ngành của WTO khác xa so với quy định của Việt Nam về các ngành dịch vụ. Đối với lĩnh vực sở hữu trí tuệ, Hiệp định về chống bán phá giá, Hiệp định về giám định trước khi giao hàng, Hiệp định về các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động vật, thực vật, hiệp định về các rào cản kỹ thuật hoàn toàn là những khái niệm mới lạ trong nền kinh tế Việt Nam. Hệ thống thông tin nói chung và thông tin kinh tế nói riêng còn chưa phát triển, do đó, rất thiếu thông tin về các thị trường trên thế giới, về từng mặt hàng cụ thể, về các rào cản thương mại nước ngoài gây nhiều bất lợi trong đàm phán với các thành viên. Các thị trường về vốn, thị trường bất động sản, thị trường lao động, thị trường thiết bị, thị trường tài chính chưa phát triển đồng bộ nên các cơ sở dữ liệu về xuất nhập khẩu, về đầu tư, về dịch vụ tài chính còn rất sơ lược và nghèo nàn gây nhiều khó khăn cho việc hoạch định các chính sách kinh tế vĩ mô. Việt Nam còn chưa có các nghiên cứu đầy đủ và kỹ lưỡng về tác động kinh tế xã hội của quá trình hội nhập kinh tế nói chung của WTO nói riêng nên chưa đề ra được các chính sách phát triển kinh tế xã hội dài hạn, phù hợp với điều kiện hội nhập. Khả năng của các cơ quan nghiên cứu, các cơ quan hoạch định chính sách và các cơ quan thực hiện ở các cấp đối với các vấn đề WTO còn nhiều hạn chế, làm cho khả năng phối hợp giữa các cơ quan này trong tiến trình gia nhập WTO trở thành 1 vấn đề khó khăn. Thêm vào đó là việc 1 số nước phát triển đưa ra các yêu cầu cao hơn các quy định hiện hành của WTO như: thoái thác quyền của các nước đang phát triển được hưởng “sự đối sử đặc biệt và khác biệt”; yêu cầu hạ thuế suất toàn bộ của biểu thuế nhập khẩu xuống mức rất thấp; cam kết ở những lĩnh vực dịch vụ mà các nước thành viên còn đang tranh cãi; không đưa ra được những lập luận sắc đáng cho các yêu cầu quá mức về mở cửa thị trường: làm cho quá trình đàm phán gia nhập WTO và quá trình sửa đổi thực hiện các hiệp định của WTO càng khó khăn và phức tạp. IV- Th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp CÇn ph©n biÖt râ hai nhãm th¸ch thøc. Nhãm thø nhÊt b¾t nguån tõ thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp (t¹m gäi lµ th¸ch thøc mang tÝnh hÖ thèng). Nhãm th¸ch thøc nµy cã tÝnh chÊt dµi h¹n, nªn kh«ng ph©n tÝch trong nghiªn cøu nµy. Nhãm th¸ch thøc thø hai liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam (xin gäi lµ nh÷ng th¸ch thøc phi hÖ thèng), nh­ sau: - Thø nhÊt, c¸c c¬ quan ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¶i lµm sao kÕt hîp ®­îc ®µm ph¸n gia nhËp diÔn ra t¹i Gi¬-ne-v¬ víi viÖc chuÈn bÞ gia nhËp WTO trong n­íc (®iÒu chØnh chÝnh s¸ch trong n­íc, nh­ tr×nh bµy t¹i phÇn 3) d­íi t¸c ®éng cña ba ¸p lùc ®èi víi viÖc gia nhËp (nh­ tr×nh bµy t¹i phÇn 4), ®Ó ®¹t ®­îc sù c©n b»ng vÒ lîi Ých vµ nghÜa vô khi gia nhËp. Theo c¸c nhµ nghiªn cøu Bhattasali, Shantong vµ Martin, qu¸ tr×nh x©y dùng chÝnh s¸ch nh­ vËy ph¶i ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu sau: 1). T¹o lËp m«i trêng chÝnh s¸ch kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, t­ nh©n vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi; 2). §iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ më cöa thÞ tr­êng cho hµng hãa vµ dÞch vô cña n­íc ngoµi (cã tÝnh ®Õn nh÷ng t¸c ®éng dµi h¹n cña chÝnh s¸ch kinh tÕ); 3). M«i tr­êng luËt ph¸p vÒ kinh doanh mang tÝnh minh b¹ch vµ cã thÓ dù b¸o tr­íc; 4). TÝnh minh b¹ch cña c¬ chÕ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i; vµ 5). Cã sù ®èi xö ­u ®·i h¬n ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn14. Cã thÓ thÊy r»ng ®Ó ®¹t ®­îc sù c©n b»ng vÒ lîi Ých vµ nghÜa vô nh­ trªn, ®ßi hái c¸c c¬ quan tham gia ®µm ph¸n ph¶i cã sù phèi hîp rÊt tèt, n¾m v÷ng kiÕn thøc vÒ c¸c lÜnh vùc trong WTO vµ ph¶i cã tr×nh ®é thÝch hîp. Nh÷ng n¨ng lùc ®ã chØ cã thÓ ph¸t huy ®­îc víi ®iÒu kiÖn c¸c nhµ ®µm ph¸n cã ®ñ kü n¨ng ®µm ph¸n vµ kinh nghiÖm vÒ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng. - Thø hai, ViÖt Nam vµ c¸c n­íc thµnh viªn ®Òu cã chung mét mong muèn x©y dùng mét hÖ thèng ph¸p luËt minh b¹ch vµ phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO, tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, hÖ thèng ph¸p luËt cßn nhiÒu chång chÐo vµ cha ®Çy ®ñ, ®ßi hái ph¶i cã sù rµ so¸t, lµm râ nh÷ng lÜnh vùc nµo hoÆc v¨n b¶n nµo ®· phï hîp hoÆc cha phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO. Trªn c¬ së kÕt qu¶ rµ so¸t nµy, ViÖt Nam cÇn ®iÒu chØnh ch­¬ng tr×nh x©y dùng ph¸p luËt cho nh÷ng n¨m tíi. T¹i c¸c cuéc ®µm ph¸n ë Gi¬-ne-v¬, ViÖt Nam míi chØ cung cÊp danh môc c¸c v¨n b¶n luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ, cha cã ®iÒu kiÖn m« t¶ bøc tranh chung vÒ thùc tr¹ng hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam vµ nh÷ng b­íc ®i cÇn thiÕt ®Ó dÇn dÇn thu hÑp kho¶ng c¸ch gi÷a ph¸p luËt hiÖn hµnh víi nh÷ng quy ®Þnh cña c¸c hiÖp ®Þnh WTO. Trong mét sè tr­êng hîp, mét sè thµnh viªn cha yªn t©m vÒ kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét ®iÒu kho¶n ph¸p lý cô thÓ nµo ®ã cña WTO, th× trªn thùc tÕ ®iÒu kho¶n ®ã ®· ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c v¨n b¶n luËt hiÖn hµnh. Tuy nhiªn, viÖc rµ so¸t luËt ph¸p hÕt søc phøc t¹p, tèn nhiÒu chi phÝ, c«ng søc vµ thêi gian, th«ng th­êng ph¶i mÊt hµng n¨m míi lµm xong. Th¸ch thøc nµy trë nªn khã kh¨n h¬n khi n¨ng lùc vµ nguån lùc cña c¸c c¬ quan tham gia rµ so¸t chÝnh s¸ch cßn kh¸ h¹n chÕ. Thø ba, ®µm ph¸n gia nhËp WTO cµng phøc t¹p khi mét sè n­íc ph¸t triÓn ®a ra yªu cÇu cao h¬n so víi quy ®Þnh hiÖn hµnh cña WTO (hay cßn gäi lµ WTO céng), tho¸i th¸c quyÒn cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®­îc hëng “sù ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt”, ®a ra nh÷ng ®iÒu kho¶n ph©n biÖt ®èi xö nh­ c¸i gäi lµ quy chÕ nÒn kinh tÕ phi thÞ tr­êng. C¸c nhµ ®µm ph¸n Nga cho biÕt r»ng c¸c nư­íc thµnh viªn yªu cÇu Nga gi¶m thuÕ suÊt xuèng møc 0% hoÆc rÊt thÊp, cam kÕt 100% mÆt hµng cña biÓu thuÕ. VÒ dÞch vô, hä yªu cÇu cam kÕt ë nh÷ng lÜnh vùc mµ b¶n th©n c¸c n­íc thµnh viªn cßn ®ang tranh c·i. Mét sè n­íc kh«ng ®a ra ®­îc lËp luËn x¸c ®¸ng vÒ yªu cÇu cña hä hay chÝnh n­íc hä kh«ng cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp t¬ng øng ®Ó h­ëng nh÷ng nh­îng bé vÒ më cöa thÞ tr­êng mµ hä yªu cÇu. TÊt c¶ nh÷ng ®ßi hái WTO céng kh«ng cã c¬ së ph¸p lý vµ kh«ng tÝnh ®Õn t×nh h×nh thùc tÕ cña c¸c n­íc gia nhËp15. NhiÒu n­íc míi gia nhËp gÆp khã kh¨n khi b¾t tay vµo thùc hiÖn c¸c cam kÕt cô thÓ. LÝt-va, L¸t-via, Croa-tia, Gru-zia, M«n-®«-va vµ mét sè n­íc kh¸c ®· cïng ®­a ra tuyªn bè b¸o chÝ t¹i Héi nghÞ Bé tr­ëng WTO lÇn thø IV t¹i §«-ha nãi vÒ sù ®èi xö kh«ng c«ng b»ng ®èi víi c¸c n­íc míi gia nhËp vµ thiÕu kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c yªu cÇu WTO céng nh­ vËy. Thø t­, sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn WTO cÇn ®­îc cñng cè h¬n n÷a. Hai t¸c gi¶ Bïi Xu©n NhËt vµ Schmidt (thuéc ViÖn Nghiªn cøu Th­¬ng m¹i, Bé Th­¬ng m¹i) m« t¶ hÖ thèng ®iÒu phèi liªn bé cña ViÖt Nam lµ mét m« h×nh pha trén ba m« h×nh ®iÒu phèi liªn bé kh¸c nhau: mét c¬ quan ®iÒu phèi liªn bé ®Æc biÖt, m« h×nh tËp trung vµ m« h×nh phi tËp trung. M« h×nh pha trén nµy khã cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc 3 vÊn ®Ò tån t¹i chÝnh: - Khã kh¨n trong viÖc thùc thi khu«n khæ ph¸p luËt v× kh«ng cã c¬ cÊu hµnh chÝnh phï hîp. - ThiÕu hiÓu biÕt vÒ c¸c yªu cÇu vÒ thiÕt lËp c¸c luËt vµ quy ®Þnh phï hîp víi WTO. - Xung ®ét gi÷a chøc n¨ng cña c¸c bé, c¬ quan; thiÕu sù tù nguyÖn chung cña c¸c c¬ quan tham gia vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®Ó cã thÓ th¶o luËn c¸c nhiÖm vô, chøc n¨ng, c¬ cÊu mét c¸ch tù do16. Nh÷ng ®¸nh gi¸ nµy kh«ng nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh hoµn toµn t×nh h×nh thùc tÕ, nh­ng cã thÓ trë thµnh chñ ®Ò tèt ®Ó tiÕp tôc cuéc trao ®æi nh»m t×m c¸ch hoµn thiÖn sù phèi hîp trong bèi c¶nh cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh, chØ ®¹o cña ChÝnh phñ vÒ ®µm ph¸n gia nhËp WTO trong hai n¨m gÇn ®©y. Thø n¨m, n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ c¸c c¬ quan thùc hiÖn ë c¸c cÊp ®èi víi c¸c vÊn ®Ò WTO cßn nhiÒu h¹n chÕ, lµm cho kh¶ n¨ng phèi hîp liªn bé trong qu¸ tr×nh gia nhËp trë nªn khã kh¨n h¬n. Theo mét nghiªn cøu do V¨n phßng Uû ban quèc gia vÒ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ chñ tr× víi sù trî gióp cña UNDP, c¸c c¬ quan chÝnh phñ gÆp ph¶i nh÷ng h¹n chÕ n¨ng lùc nh­ sau: 1). ThiÕu hiÓu biÕt vÒ WTO vµ thiÕu kinh nghiÖp ®µm ph¸n; 2). Nhu cÇu ®µo t¹o rÊt lín kÓ c¶ ®µo t¹o chuyªn m«n lÉn tiÕng Anh; 3). DÞch vô vµ së h÷u trÝ tuÖ lµ hai lÜnh vùc khã kh¨n nhÊt; 4). C¬ së d÷ liÖu vÒ ®Çu t­ vµ dÞch vô tµi chÝnh cßn nghÌo nµn; 5). GÆp bÊt lîi trong ®µm ph¸n do thiÕu th«ng tin vÒ c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i n­íc ngoµi; 6). CÇn lµm cho nh©n d©n hiÓu biÕt nhiÒu h¬n vÒ héi nhËp kinh tÕ ®Ó cã sù ñng hé cÇn thiÕt; 7). ThiÕu nghiªn cøu vÒ t¸c ®éng x· héi cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nªn cha cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn phï hîp17. Thø s¸u, thiÕu diÔn ®µn tham vÊn gi÷a c¬ quan chÝnh phñ vµ céng ®ång doanh nghiÖp. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc míi gia nhËp WTO cho thÊy sù tham vÊn nµy rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n. Trong qu¸ tr×nh tham vÊn cã thÓ xuÊt hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò míi mµ Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp ®Òu quan t©m, cã thÓ t¨ng c­êng trao ®æi th«ng tin ®Ó ChÝnh phñ b¶o vÖ tháa ®¸ng lîi Ých c¬ b¶n cña céng ®ång doanh nghiÖp khi ®­a ra c¸c cam kÕt. NhiÒu n¨m qua, ChÝnh phñ ViÖt Nam th­êng xuyªn tæ chøc nh÷ng diÔn ®µn cÊp cao tham vÊn víi khèi doanh nghiÖp ®Ó tiÕp tôc lµm th«ng tho¸ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ m«i trêng ®Çu t­. Tuy nhiªn, nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn WTO ch­a ®­îc ®­a vµo ch­¬ng tr×nh cña nh÷ng diÔn ®µn nh­ vËy, t¹o ra mét kho¶ng trèng trong ®èi tho¹i chÝnh s¸ch, cã thÓ g©y ¶nh hëng tiªu cùc cho doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ. T×nh tr¹ng nµy cÇn ®­îc kh¾c phôc ®Ó trong thêi gian sím cã thÓ thiÕt lËp kªnh tham vÊn th­êng xuyªn gi÷a ChÝnh phñ vµ doanh nghiÖp vÒ c¸c vÊn ®Ò WTO. Theo nghiªn cøu míi ®©y cña ViÖn Kinh tÕ thuéc Trung t©m Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia th× 98% doanh nghiÖp ®­îc hái cã biÕt vÒ ®µm ph¸n gia nhËp WTO, nhng cã ®Õn 72% doanh nghiÖp kh«ng cã hiÓu biÕt g× vÒ quy ®Þnh WTO18. V. Các giái pháp cấp bách để thúc đẩy tiến trình gia nhập WTO Ngoµi nh÷ng cè g¾ng cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cho phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO, söa ®æi l¹i c¸c b¶n chµo vÒ hµng hãa vµ dÞch vô dùa trªn kÕt qu¶ ®µm ph¸n t¹i Gi¬-ne-v¬, nh÷ng biÖn ph¸p sau ®©y cÇn ®­îc thùc hiÖn ®Ó cho c¸c cuéc ®µm ph¸n gia nhËp ®¸p øng mong ®îi cña c¶ ViÖt Nam vµ c¸c n­íc quan t©m: CÇn ®Èy m¹nh phæ biÕn th«ng tin, n©ng cao kiÕn thøc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò WTO còng nh­ néi dung ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch vµ b¶n chµo vÒ hµng hãa vµ dÞch vô cho nh©n d©n vµ c¸c doanh nghiÖp n¾m ®îc. C¸c doanh nghiÖp cÇn ®­îc hç trî ®Ó n©ng cao hiÓ