Đề án Dãy số thời gian trong việc phân tích và dự đoán thống kê về Du Lịch

mang tÝnh chÊt t¹o ®µ vµ ch­a huy ®éng ®­îc tèi ®a nguån lùc trong vµ ngoµi n­íc trong viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng ch­¬ng tr×nh nµy. §­¬ng nhiªn còng cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan nhÊt ®Þnh mµ chóng ta cÇn ph¶i nhËn thÊy vµ kh¾c phôc. II. Vai trß cña thèng kª trong viÖc nghiªn cøu vÒ du lÞch . Chóng ta biÕt mäi sù vËt hiÖn t­îng lu«n biÕn ®æi qua thêi gian vµ kh«ng gian theo nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh, mµ chóng ta biÕt r»ng quy luËt kh«ng tù sinh ra vµ nã còng kh«ng tù mÊt ®i mµ chØ tån t¹i ë d¹ng nµy hay d¹ng kh¸c.Chóng ta kh«ng thÓ t¹o ra quy luËt khi chóng ta cÇn mµ ®iÒu kiÖn cña c¸c quy luËt ch­a xuÊt hiÖn,hay lo¹i bá quy lu©t ®i khi c¸c ®iÒu kiÖn quy luËt vÉn ®ang tån t¹i. Cô thÓ nh­ mét n¨m gåm cã bèn mïa Xu©n-H¹-Thu-§«ng cø sau mçi n¨m th× hiÖn t­îng nµy l¹i ®­îc lÆp l¹i(®©y lµ quy luËt) dï khoa häc cã ph¸t triÓn nh­ thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a th× còng kh«ng bao giê t¹o ra ®­îc hai mïa Xu©n trong mét n¨m,hay lo¹i bá mïa ®«ng ®i ®Ó trong mét n¨m chØ cßn l¹i ba mïa.Mµ chóng ta cÇn ph¶i biÕt r»ng mét n¨m cã bèn mïa,chóng ta cÇn ph¶i biÕt ®­îc ®Æc ®iÓm biÕn ®éng cña tõng mïa vµ tõ ®ã v¹ch ra xu h­íng ph¸t triÓn.VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi chóng ta lµ lµm thÕ nµo ®Ó t×m ®­îc quy luËt vËn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng. Trong thèng kª ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng,ng­êi ta d­a vµo d·y sè thêi gian.Víi viÖc thèng kª c¸c hiÖn t­îng sè lín qua thêi gian cïng víi c¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª chóng ta sÏ t×m ra quy luËt vËn ®éng cña mçi hiÖn t­îng.V× vËy viÖc ph©n tÝch thèng kª c¸c hiÑn t­îng s«th«ng qua thêi gian cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc t×m ra c¸c quy luËt biÕn ®éng cña hiÖn t­îng.Qua d·y sè thêi gian ta cã thÓ nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm,vÒ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng tõ ®ã v¹ch râ xu h­íng vµ tÝnh quy kuËt cña sù ph¸t triÓn ®ång thêi qua ®ã ta còng cã thÓ dù ®o¸n møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai. Du lÞch lµ mét trong nh÷ng nghµnh kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, tû suÊt doanh lîi cña nã th­êng cao gÊp tõ 2 ®Õn 4 lÇn so víi c¸c nghµnh kh¸c vµ lîi nhuËn thu ®­îc tõ ho¹t ®éng kinh doanh cña nghµnh Du lÞch trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chiÕm mét phÇn rÊt lín trong GDP vµ trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Song tèc ®é t¨ng cña doanh thu vÒ du lÞch hµng n¨m trong thùc tÕ lµ ch­a cao so víi tiÒm n¨ng vµ ®iÒu kiÖn mµ ta cã. Nguyªn nh©n kh¸ch quan lµ chóng ta ch­a t×m thÊy quy luËt vËn ®éng cña nã, ch­a ®¸nh gi¸ nghiªm tóc thùc chÊt ®Ó t×m ®­îc nh÷ng ­u, nh­îc ®iÓm, ch­a n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô du lÞch, hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ n­íc vµ n©ng cao c¬ së vËt chÊt phôc vô du lÞch V× vËy viÖc nghiªn cøu tÝnh quy luËt cña nghµnh du lÞch lµ mét vÊn ®Ò tÊt yÕu, nã gióp chóng ta t×m ra ®­îc xu h­íng vËn ®éng tõ ®ã v¹ch râ xu h­íng ph¸t triÓn vµ qua ®ã chóng ta cã thÓ khai th¸c tèi ®a mäi tiÒm n¨ng nh»m ®­a du lÞch ViÖt Nam lªn tÇm cao míi, ®­a ViÖt Nam trë thµnh trung t©mdu lÞch - th­¬ng m¹i cã tÇm cì trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi. Ch­¬ng II. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian I. Kh¸i niÖm d·y sè thêi gian, ý nghÜa vµ cÊu t¹o. 1. Kh¸i niÖm: -TÝnh tÊt yÕu: mÆt l­îng cña hiÖn t­îng th­êng xuyªn biÕn ®éng qua thêi gian. Trong thèng kª, ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng nµy ng­êi ta th­êng dùa vµo d·y sè thêi gian. -Kh¸i niÖm: D·y sè thêi gian lµ d·y c¸c trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®­îc s¾p xÕp theo thø tù thêi gian. 2. ý nghÜa cña d·y sè thêi gian Qua d·y sè thêi gian ta cã thÓ nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm vÌ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng, v¹ch ra xu h­íng vµ tÝnh quy luËt cña sù ph¸t triÓn, ®ång thêi dù ®o¸n c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai. 3. CÊu t¹o cña d·y sè thêi gian Mçi d·y sè thêi gian ®­îc cÊu t¹o bëi hai thµnh phÇn lµ: thêi gian vÒ chØ tiªu vÒ hiÖn t­îng nghiªn cøu. Thêi gian cã thÓ lµ ngµy, tuÇn, th¸ng, quý, n¨m.. ®i dµi gi÷a hai thêi gian liÒn nhau ®­îc gäi lµ kho¶ng c¸ch thêi gian. ChØ tiªu vÒ hiÖn t­îng ®­îc nghiªn cøu cã thÓ lµ sè tuyÖt ®èi, sè t­¬ng ®èi, sè b×nh qu©n..,trÞ sè cña chØ tiªu gäi lµ møc ®é cña d·y sè. 4. C¸c d¹ng d·y sè thêi gian C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tån t¹i vÒ quy m« cña hiÖn t­îng qua thêi gian cã: D·y sè thêi kú. D·y sè thêi kú biÓu hiÖn quy m«(khèi l­îng) cña hiÖn t­îng trong tõng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. VD: Cã tµi liÖu vÒ sè l­îng kh¸ch tham quan ®Õn ViÖt Nam qua mét sè n¨m nh­ sau: N¨m 1995 1996 1997 1998 1999 L­ît ng­êi 1351296 1607155 1715673 1520128 1781754 VÝ dô trªn lµ mét d·y sè thêi kú ph¶n ¸nh sè l­ît kh¸ch quèc tÕ ®Õn ViÖt Nam qua tõng n¨m. Trong d·y sè thêi kú c¸c møc ®é lµ nh÷ng sè tuyÖt ®èi thêi kú,do ®ã ®é dµi cña kho¶ng c¸ch thêi gian ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn trÞ sè cña chØ tiªu vµ còng cã thÓ céng c¸c trÞ sè cña chØ tiªu ®Ó ph¶n ¸nh quy m« cña hiÖn t­îng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi h¬n D·y sè thêi ®iÓm D·y sè thêi ®iÓm biÓu hiÖn quy m« (khèi l­îng )cña hiÖn t­îng l¹i nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh VD. Cã tµi liÖu vÒ sè l­îng kh¸ch du lÞch cña mét DNKDDL vµo c¸c ngµy ®Çu th¸ng 1,2,3,4,5 n¨m 1999 nh­ sau: Ngµy 1-1 1-2 1-3 1-4 1-5 Sè l­îng kh¸ch (ng­êi) 8500 7960 8437 8309 8257 C¸c sè liÖu trªn chØ ph¶n ¶nh sè l­îng kh¸ch du lÞch vµo ngµy ®Çu cña c¸c th¸ng. Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi ®iÓm sau th­êng bao gåm toµn bé hoÆc mét bé phËn møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi ®iÓm tr­íc ®ã. V× nÕu chóng ta céng c¸c trÞ sè cña chØ tiªu kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc quy m« cña hiÖn t­îng. §©y còng chÝnh lµ ®iÓm mÊu chèt ®Ó ph©n biÖt lÞch sö kh¸c nhau gi÷a d·y sè thêi kú vµ d·y sè thêi ®iÓm. II. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian. §Ó ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm biÕn ®éng qua thêi gian cña hiªn t­îng nghiªn cøu ng­êi ta th­êng tÝnh c¸c chØ tiªu sau ®©y: 1) Møc ®é trung b×nh theo thêi gian . ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é ®aÞ biÓu cña c¸c møc ®é tuyÖt ®èi trong mét d·y sè thêi gian. Tuú theo d·y sè thêi kú hay d·y sè thêi ®iÓm mµ cã c¸c c«ng thøc kh¸c nhau §èi víi d·y sè thêi kú møc ®é trung b×nh theo thêi gian ®­îc tÝnh : §èi víi d·y sè thêi ®iÓm . Cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau th× møc ®é trung b×nh ®­îc tÝnh b¨ng c«ng thøc: Kho¶ng c¸ch thêi gian kh«ng b»ng nhau th× møc ®é trung b×nh theo thêi gian ®­îc tÝnh b»ng c«ng thøc : 2) L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi. ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ møc ®é tuyÖt ®èi gi÷a hai thêi gian nghiªn cøu. NÕu møc ®é cña hiÖn t­îng nµy t¨ng lªn th× trÞ sè cña hai chØ tiªu mang dÊu d­¬ng (+) vµ ng­îc l¹i mang dÊu ©m(-). Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu mµ ta cã c¸c chØ tiªu vÒ l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m) sau ®©y: L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn (hay tõng kú) gäi lµ hiÖu sè gi÷a møc ®é kú nghiªn cøu (yi) vµ møc ®é kú ®øng liÒn tr­íc nã (yi-1) chØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi gi÷a hai thêi gian liÒn nhau (thêi gian i-1 vµ thêi gian i). C«ng thøc tÝnh: (2.1) d i : lµ l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn. - L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi ®Þnh gèc (hay tÝnh dån) lµ hiÖu sè gi÷a møc ®é kú nghiªn cøu (yi) vµ møc ®é cña mét kú nµo ®ã ®­îc chän lµm gèc, th­êng lµ møc ®é ®Çu tiªn trong d·y sè (y1) chØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc t¨ng(hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh: Di = yi - y1 (i=2,3...n) (2.2) Trong ®ã: Di: lµ c¸c l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc) (i=2,3...n) Ta nhËn thÊy r»ng : Tøc lµ tæng c¸c l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn b»ng l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi ®Þnh gèc. (2.3) -L­îng t¨ng (hoÆc gi¶m )tuyÖt ®èi trung b×nh lµ møc trung b×nh cña c¸c l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn. Trong ®ã : : lµ l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi trung b×nh. 3) Tèc ®é ph¸t triÓn. Tèc ®é ph¸t triÓn lµ mét sè t­¬ng ®èi ( th­êng ®­îc biÓu hiÖn b»ng lÇn hoÆc %) ph¶n ¸nh tèc ®é vµ xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu ta cã c¸c lo¹i tèc ®é ph¸t triÓn sau ®©y: -Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian liÒn nhau. (i=2,3..n) (3.1) C«ng thøc tÝnh nh­ sau: Trong ®ã: ti: lµ tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cña thêi gian i so víi thêi gian i-1. Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh nh­ sau: (i=2,3..n) (3.2) Trong ®ã: Ti :lµ tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc. Chó ý: Gi÷a tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn vµ tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc cã c¸c mèi liªn hÖ sau ®©y: +TÝch tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn b»ng tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc tøc lµ: t2 . t3...tn =Tn (i= (2,3..n) Pti = Ti + Th­¬ng cña hai tèc dé ph¸t triÓn ®Þnh gèc liÒn nhau b¨ng tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc liªn hoµn gi÷a hai thêi gian ®ã.Tøc lµ: (i=1,2,...,n). -Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh lµ trÞ sè ®¹i biÓu cña c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn C«ng thøc: (3.3) Trong ®ã lµ tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh. V× Suy ra Tõ c«ng thøc (3.4) cho ta thÊy chØ nªn tÝnh chØ tiªu tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ®èi víi nh÷ng hiÖn t­îng biÕn ®éng theo mét xu h­íng nhÊt ®Þnh. 4) Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m). ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tèc ®é cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian ®· t¨ng(+) hoÆc gi¶m(-) bao nhiªu lÇn (hoÆc bao nhiªu %). T­¬ng øng víi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn ta cã tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m sau ®©y: -Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn (hay tõng kú) lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng hoÆc gi¶m liªn hoµn víi møc ®é kú gèc liªn hoµn. Suy ra ai=ti-1 (i=2,3,...,n) Trong ®ã: ai : lµ tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m liªn hoµn. -Tèc ®é t¨ng hoÆc giÈm ®Þnh gèc lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng (gi¶m) ®Þnh gèc víi møc ®é kú gèc cè ®Þnh. C«ng thøc Ai=Ti-1 hoÆc Ai (%) =Ti (%) -100( %) Trong ®ã: Ai : lµ tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m ®Þnh gèc. -Tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m trung b×nh lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m ®¹i biÓu trong suèt thêi gian nghiªn cøu. C«ng thøc: HoÆc 5) Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng (hoÆc gi¶m). ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh cø 1% t¨ng (hoÆc Gi¶m) cña tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m liªn hoµn th× t­¬ng øng víi mét trÞ sè tuyÖt ®èi lµ bao nhiªu. C«ng thøc: Trong ®ã: gi : lµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng hoÆc gi¶m: Ta còng cã thÓ biÕn ®æi: Chó ý : ChØ tiªu nµy chØ tÝnh cho tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m liªn hoµn. V× ®èi víi tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m ®Þnh gèc th× kh«ng tÝnh v× lu«n lµ mét sè kh«ng ®æi y1/100. III. Mét sè ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng. 1) Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông khi mét d·y sè thêi kú cã kho¶ng c¸ch thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n vµ cã nhiÒu møc ®é mµ qua ®ã ch­a ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. 2) Ph­¬ng ph¸p sè trung b×nh tr­ît (di ®éng). Sè trung b×nh tr­ît lµ sè trung b×nh céng cña mét nhãm nhÊt ®Þnh c¸c møc ®é cña d·y sè ®­îc tÝnh b»ng c¸ch lÇn l­ît lo¹i dÇn c¸c møc ®é ®Çu, ®ång thêi thªm vµo c¸c møc ®é tiÕp theo, sao cho nã b»ng tæng c¸c møc ®é tiÕp theo, sao cho tæng sã l­îng c¸c møc ®é tham gia tÝch sè trung b×nh kh«ng thay ®æi. Gi¶ sö cã d·y sè thêi gian: y1,y2,y3,...,yn-2,yn-1,,yn. Nªó tÝch trung b×nh tr­ît cho nhãm ba møc ®é , ta cã. ................................... ................................... Trung b×nh tr­ît cµng ®­îc tÝnh tõ nhiÒu møc ®é th× cµng cã t¸c dông san b»ng ¶nh h­ëng c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn . Nh­ng mÆt kh¸c l¹i lµm gi¶m sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y trung b×nh tr­ît. 3) Ph­¬ng ph¸p håi quy . -Ph­¬ng ph¸p håi quy lµ ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông ®Ó biÓu hÖn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng cã nhiÒu dao ®éng ngÉu nhiªn , møc ®é gi¶m thÊt th­êng. Néi dung cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ ng­êi ta t×m mét ph­¬ng tr×nh håi quy ®­îc x©y dùng trªn c¬ së d·y sè thêi gian gäi lµ hµm xu thÕ . -Hµm xu thÕ tæng qu¸t cã d¹ng . Trong ®ã : t møc ®é lý thuyÕt . a0 ,, a1 ...,an .. c¸c tham sè cña ph­¬ng tr×nh håi quy vµ th­êng ®­îc x¸c ®Þnh b×nh ph­¬ng nhá nhÊt tøc lµ. t: thø tù thêi gian . - Mét sè ph­¬ng tr×nh th­êng gÆp . 3.1 .Ph­¬ng ph¸p tuyÕn tÝnh. Ph­¬ng tr×nh nµy th­êng ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn di (cßn gäi lµ sai ph©n bËc mét) xÊp xØ nhau . Cã hai c¸ch x¸c ®Þnh tham sè a0 , a1 . B»ng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt a0, a1 tho¶ m·n hÖ ph­¬ng tr×nh sau . Ta còng cã thÓ t×m a0, a1 : B»ng c¸ch tÝnh : Khi ®ã: 3.2. Ph­¬ng tr×nh bËc 2 . Ph­¬ng tr×nh nµy ®­îc sö dông khi c¸c sai ph©n bËc hai( tøc lµ sai ph©n cña sai ph©n bËc mét) xÊp xØ nhau . T I 1 a0 a1 a2 2 a0 2a1 4a2 a1 3a2 3 a0 3a1 9a2 a1 5a2 2a2 4 a0 4a1 16a2 a1 7a2 2a2 c¸c tham sè a0 , a1 , a2 ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph­¬ng tr×nh : 3.3. Ph­¬ng tr×nh hµm mò Ph­¬ng tr×nh hµm mò ®­îc sö dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau . Theo ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt ta t×m a0,a1 th«ng qua hÖ ph­¬ng tr×nh sau: 3.4) Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô: BiÕn ®éng thêi vô lµ biÕn ®éng mang tÝnh chÊt lÆp ®i lÆp l¹i trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh cña tõng n¨m. -NÕu biÕn ®éng thêi vô qua thêi gian nhÊt ®Þnh cña tõng n¨m cã c¸c n¨m t­¬ng ®èi æn ®Þnh, kh«ng cã hiÖn t­îng t¨ng hoÆc gi¶m râ rÖt th× chØ sè biÕn ®éng thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: Trong ®ã : i: thø tù thêi gian(th¸ng hoÆc quý). Sè b×nh qu©n cña c¸c møc ®é thêi gian cïng tªn i Sè b×nh qu©n chung cña tÊt c¶ c¸c møc ®é trong d·y. Ii: ChØ sè thêi vô cña thêi gian thø i. - NÕu biÕn ®éng thêi vô qua nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña c¸c n¨m cã sù t¨ng hoÆc gi¶m râ rÖt th× chØ sè biÕn ®éng thêi vô ®­îc x¸c ®Þnh: Trong ®ã: Yi: c¸c møc ®é thùc tÕ trong d·y sè. : Møc ®é lý thuyÕt b»ng ph­¬ng ph¸p håi quy. N: Sè n¨m. 3.5). Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian. Ph­¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt lµ ph©n tÝch d·y sè thêi gian gåm ba thµnh phÇn. -Thµnh phÇn thø nhÊt lµ hµm xu thÕ (ft) ph¶n ¸nh xu h­íng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng kÐo dµi qua thêi gian. -Thµnh phÇn thø hai lµ biÕn ®énh thêi vô (st) nã lµ sù lÆp l¹i cña hiÖn t­îng trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh hµng n¨m -Thµnh phÇn thø ba lµ biÕn ®éng ngÉu nhiªn (zt). - Ba thµnh phÇn trªn cã thÓ kÕt hîp víi nhau thµnh hai d¹ng. +D¹ng kÕt hîp nh©n phï hîp víi biÕn ®éng thêi vô cã biªn ®é biÕn ®æi t¨ng: +D¹ng kÕt hîp céng phï hîp víi biÕn ®éngthêi vô cã biÕn ®éng Ýt Th«ng th­êng ta dïng b¶ng Buys-Ballot (B¶ng B.B) ®Ó ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña d·y thêi gian. Gi¶ sö hµm xu thÕ lµ d¹ng tuyÕn tÝnh: BiÕn ®éng thêi vô theo th¸ng St=ei ( th¸ng , n¨m ). BiÕn ®éng ngÉu nhiªn cã ®é lÖch b»ng 0. Zt=0 Vµ ba thµnh phÇn ®­îc kÕt hîp theo d¹ng céng ta cã: Trong thùc tÕ Zt rÊt khã x¸c ®Þnh v× vËy nªn ta cã: C¸c tham sè a,b,ci ®­îc x¸c ®Þnh b¨ng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt. D¹ng tæng qu¸t. Th¸ng, quý N¨m 1 ...... i ... m j.Tj 1 Y11 ... yil ... ym1 ..... j Y1j ... yij ... ymj ... n y1n ... yin ... ymn Cj Trong ®ã : IV) Mét sè ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n trªn c¬ së d·y sè thêi gian. Dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n (d®tknh) lµ viÖc dù ®o¸n qu¸ tr×nh tiÕp theo cña hiÖn t­îng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n, nèi tiÕp víi hiÖn t¹i b»ng viÖc sö dông nh÷ng th«ng tin thèng kª vµ ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p thÝch hîp. -Môc ®Ých cña d®tknh lµ nh»m ®­a ra kÕt qu¶ tõ ®ã lµm c¨n cø ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu chØnh lËp c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, lµm sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ kÞp thêi nhÊt. 1)Dù ®o¸n dùa vµo ph­¬ng tr×nh håi quy b»ng ph­¬ng ph¸p ngo¹i suy ph­¬ng tr×nh håi quy. Trong ®ã: h=1,2,3,.... Møc ®é chØ ®o¸n ë møc t+h 2) Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n. Ta cã m« h×nh sau: Trong ®ã: : lµ l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n. Yn: Møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian. 3) Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông khi tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ nhau. M« h×nh cña dù ®o¸n theo n¨m: Trong ®ã: Y1: Møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè thêi gian. Yn: Møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian. h:TÇm xa cña dù ®o¸n. : Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn. Trong tr­êng hîp cã tµi liÖu cña tõng quý ta cã thÓ sö dông m« h×nh dù ®o¸n. Trong ®ã: yi,j:Møc ®édù ®o¸n cña quý i(i=) cña n¨m J Yi: Tæng c¸c møc ®é cña quý i. 4) Dù ®o¸n dùa vµo b¶ng Buys.Ballot (b¶ng B.B). M« h×nh cã d¹ng: Y=a+b.t+cj Trong ®ã: a: lµ tham sè tù do. b: hÖ sè håi quy cj:hÖ sè thêi vô Ch­¬ng III. vËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian vµ dù ®o¸n thèng kª trong viÖc ph©n tÝch biÕn ®éng cña du lÞch ViÖt Nam. I) Kh¸i niÖm vµ vai trß cña Du lÞch. 1) Kh¸i niÖm. - Kh¸i niÖm du lÞch lµ nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng­êi ®i tíi mét n¬i (ngoµi m«i tr­êng th­êng xuyªn cña m×nh) trong mét kho¶ng thêi gian ®· d­îc c¸c tæ chøc du lÞch quy ®Þnh tr­íc môc ®Ých cña chuyÕn ®i kh«ng ph¶i lµ ®Ó kiÕm tiÒn trong ph¹m vi cña vïng tíi th¨m. 2)Vai trß cña du lÞch: - Khi ®êi sèng cña x· héi ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn vµ n©ng cao, nhu cÇu x· héi cña con ng­êi ngµy cµng t¨ng th× du lÞch ®· trë thµnh mét mãn ¨n tinh thÇn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi cuéc sèng hµng ngµy cña mçi chóng ta. Kh«ng nh÷ng thÕ du lÞch cßn trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ quan träng cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. ë n­íc ta nÒn kinh tÕ vÒ du lÞch tuy cßn kh¸ míi mÎ nh­ng nã còng ®· vµ ®ang gãp mét phÇn rÊt lín trong thu nhËp quèc d©n. Song thùc tÕ lµ ch­a cao. Bëi lÏ ViÖt Nam cña chóng ta ®­îc coi lµ mét ®Êt n­íc cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ du lÞch, cã nhiÒu c¶nh quan ®Ñp, ®ã lµ mét trong nh÷ng thÕ m¹nh mµ thiªn nhiªn ­u ®·i xong chóng ta ch­a biÕt khai th¸c hoÆc chØ míi khai th¸c ®­îc mét phÇn rÊt nhá. Víi xu thÕ chung cña thÕ giíi du lÞch ngµy ®· trë thµnh mét tiÒm n¨ng kinh tÕ mòi nhän cña ®Êt n­íc chóng ta. Song viÖc khai th¸c nh÷ng tiÒm n¨ng vÒ du lÞch lµ mét vÊn ®Ò mµ chóng ta cÇn ph¶i ®Æt dÊu chÊm hái (?). §Ó cã thÓ tr¶ lêi ®­îc c©u hái ®ã chóng ta cÇn ph¶i ®i s©u vµo hai vÊn ®Ò ®ã lµ: + Sè l­ît kh¸ch mµ ngµnh du lÞch phôc vô + Tæng doanh thu cña c¸c ®¬n vÞ kinh doanh du lÞch. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu hai vÊn ®Ò nµy ta cã thÓ dù ®o¸n ®­îc sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng du lÞch trong t­¬ng lai ®Ó tõ ®ã ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý hîp lý nh»m mang l¹i hiÖu qu¶ tèt nhÊt. §Ó cã thÓ ®­a du lÞch VÖt Nam chóng ta lªn mét tÇm cao míi, ®Ó ViÖt Nam trë thµnh mét trung t©m du lÞch th­¬ng m¹i – dÞch vô cã tÇm cì trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi. II) D·y sè thêi gian trong viÖc ph©n tÝch biÕn ®éng vÒ tæng doanh thu cña c¸c ®¬n vÞ kinh doanh du lÞch. 1) Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm sù biÕn ®éng tæng doanh thu qua thêi gian. Tæng doanh thu lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña ngµnh du lÞch. Nã lµ c¨n cø quan träng ®Ó chóng ta lËp c¸c kÕ ho¹ch ho¹t ®éng trong nh÷ng n¨m tíi .V× vËy viÖc nghiªn cøu tæng doanh thu cña nghµnh Du LÞch lµ mét ®iÒu tÊt yÕu khi chóng ta sö dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ®Ó ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª vÒ Du LÞch ViÖt Nam . Tõ sè liÖu vÒ tæng doanh thu cña nghµnh Du LÞch ViÖt Nam tõ sè liÖu ë niªn gi¸m thèng kª 1997- 2000 ta lËp ®­îc b¶ng sè liÖu qua c¸c n¨m , th«ng qua b¶ng sè liÖu ta thÊy ®­îc sù biÕn ®éng tæng doanh thu theo thêi gian qua mét sè chØ tiªu : N¨m Tæng DT du lÞch (triÖu ®ång) L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi hµng n¨m(triÖu ®ång) Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn(%) Tèc ®é t¨ng (gi¶m) liªn hoµn (%) 1995 5653169 - - - 1996 5954155 300986 105,32 5,32 1997 6430175 476020 107,99 7,99 1998 6631049 200874 103,12 3,12 1999 6519761 -111188 98,32 -1,68 Tæng 31188409 *) C¸c chØ tiªu b×nh qu©n giai ®o¹n 1995 – 1998 + Tæng doanh thu du lÞch b×nh qu©n. ( TriÖu ®ång/n¨m) + L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n: (triÖu ®ång / n¨m) + Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n (LÇn/n¨m) *) C¸c chØ tiªu b×nh qu©n giai ®o¹n 1995 - 1999 +Tæng doanh thu du lÞch b×nh qu©n (triÖu ®ång/ n¨m) + L­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n (triÖu ®ång/n¨m) + Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n (lÇn/ n¨m) Qua kÕt qu¶ tÝnh to¸n ta thÊy tæng doanh thu cña ngµnh du lÞch ngµy cµng t¨ng song kh«ng ®¹t ®­îc møc cao, thËm chÝ cã lóc cßn gi¶m nh­ n¨m 1999. Tæng doanh thu du lÞch b×nh qu©n trong giai ®o¹n 1995- 1999 lµ 6237681(triÖu ®ång/n¨m) cßn giai ®o¹n 1995-1998 lµ 6167137 (triÖu ®ång/n¨m) ®iÒu nµy cã nghÜa lµ tæng doanh thu du lÞch cña n¨m 1999 vÉn cao h¬n so víi tæng doanh thu trung b×nh cña giai ®o¹n 1995-1998 nªn nã ®· lµm cho doanh thu trung b×nh cña giai ®o¹n 1995-1999 t¨ng lªn mÆc dï tæng doanh thu du lÞch n¨m 1999 lµ thÊp h¬n so víi n¨m 1998. Trong giai ®o¹n 1995-1998 trung b×nh mét n¨m t¨ng 325.966 (triÖu ®ång), trong khi ®ã giai ®o¹n 1995-1998 trung b×nh mét n¨m t¨ng 325.966 (triÖu ®ång) ®iÒu nµy cho thÊy l­îng t¨ng tuyÖt ®èi b×nh qu©n cña giai ®o¹n 1995-1999 lµ thÊp h¬n so víi giai ®o¹n 1995-1998 nguyªn nh©n lµ do: Do tæng doanh thu cña ngµnh du lÞch n¨m 1999 thÊp h¬n so víi n¨m 1998. Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n cña giai ®o¹n 1995-1999 lµ 1,0363 (lÇn) trong khi ®ã giai ®o¹n 1995-1998 lµ 1,0546 (lÇn) ta thÊy tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n cña giai ®o¹n 1995-1999 lµ thÊp h¬n giai ®o¹n 1995-1998. Nguyªn nh©n chÝnh cña vÊn ®Ò nµy còng lµ do tæng doanh thu cña nghµnh du lÞch 1999 thÊp h¬n 1998. Qua ®©y ta thÊy ngµnh du lÞch ho¹t ®éng thùc sù ch­a cã hiÖu qu¶, do ®ã doanh thu cña ngµnh du lÞch cßn thÊt th­êng ch­a æn ®Þnh. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy kh«ng chØ chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè chñ quan mµ mét phÇn lµ do sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè kinh tÕ - x· héi, kh«ng chØ ë n­íc ta mµ c¶ c¸c n­íc trong khèi vµ c¸c n­íc trªn thÕ giíi còng bÞ t¸c ®éng. 2) Ph©n tÝch xu h­íng biÕn ®éng cña doanh thu qua thêi gian. §Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau: Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian, ph­¬ng ph¸p sè b×nh qu©n tr­ît, ph­¬ng ph¸p håi quy, ph­¬ng ph¸p biÕn ®éng thêi vô...Do ®Æc ®iÓm vÒ nguån sè liÖu nªn trong phÇn nµy ta nªn sö dông ph­¬ng ph¸p håi quy. Trong ph­¬ng ph¸p håi quy ta cã thÓ gÆp nhiÒu d¹ng hµm håi quy kh¸c nhau. V× vËy chóng ta ph¶i lùa chän d¹ng hµm nµo cho thÝch hîp vµ ph¶n ¸nh ®óng xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng mét c¸ch tèt nhÊt; cã nhiÒu c¸ch lùc chän c¸c hµm kh¸c nhau nh­ dùa vµo ®å thÞ thèng kª, c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh møc ®é t¨ng hoÆc gi¶m... Ngoµi ra ta cã thÓ dùa vµo tû sè t­¬ng quan, sai sè m« h×nh, hÖ sè biÕn thiªn... d¹ng hµm tèt nhÊt lµ d¹ng hµm cã tû sè t­¬ng quan lín nhÊt sai sè m« h×nh nhá nhÊt vµ hÖ sè biÕn thiªn nhá nhÊt. Dùa trªn c¬ së nguån sè liÖu vÒ tæng doanh thu cña c¸c ®¬n vÞ kinh doanh du lÞch ta thÊy ®­îc mét sè d¹ng hµm sau: Hµm tuyÕn tÝnh Hµm Paratol D¹ng hµm = 5.514.548,9 + 241.041,3t = 4.964.664,4 + 712.338,0143 t - 78.557,78571t2 Tû sè t­¬ng quan 0,914975 0,980859 Sai sè m« h×nh 193.662,20 114.381,41 Qua b¶ng trªn ta thÊy hµm Parabol cã sai sè m« h×nh nhá h¬n vµ tû sè t­¬ng quan lín h¬n. Do ®ã ta chän hµn Parabol lµm hµm chuÈn vµ sù biÕn ®éng cña doanh thu du lÞch cña c¸c ®¬n vÞ kinh doanh du lÞch. Ta cã: B¶ng tæng doanh thu lý thuyÕt cña ngµnh Du LÞch tõ n¨m 1995 - 1999. N¨m 1995 1996 1997 1998 1999 tæng doanh thu (TriÖu ®ång) 5598474 6075189 6394788 6557272 6562640 3). Dù ®o¸n chØ tiªu doanh thu. V× c¸c møc ®é trong d·y sè biÓu diÔn tæng doanh thu cña sù biÖn ®éng lín do ®ã viÖc dù ®o¸n chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi. ë ®©y ta dù ®o¸n dùa vµo hµm Parabol ®· lùa chän. = 4.964.664,4 + 712.338,0143.t - 78.557,78571.t2 Do ®ã tæng doanh thu dù ®o¸n ®iÓm cho c¸c n¨m 2000, 2001, 2002 nh­ sau: - N¨m 2000: 2000 = 4.964.664,4 + 712.338,0143 x 6 - 78.557,78571 x 36 2000 = 6.410.892,2 (triÖu ®ång) - N¨m 2001: 2001 = 4.964.664,4 + 712.338,0143 x 7 - 78.557,78571 x 49 2001 = 6.102.629 (triÖu ®ång) §èi víi dù ®o¸n kho¶ng Trong ®ã Sp sai sè cña dù ®o¸n. Se sai sè m« h×nh. = 114.381,41 n: møc ®é cña d·y sè. P: sè th¸m sè. Do ®ã ta cã sai sè cña dù b¸o Sp. - N¨m 2000: Sp = 114.381,41. Sp = 132.894,189 (triÖu ®ång) - N¨m 2001: Sp = 114.381,41. Sp = 135.337,910 (triÖu ®ång) - N¨m 2002: Sp = 114.381,41. Sp = 132.894,189 (triÖu ®ång) Aa : Gi¸ trÞ cña tiªu chuÈn T - rtuden víi n - 1 bËc tù do vµ x¸c suÊt tin cËy lµ 1- a. Víi a = 0,05 ta cã = 2,132 Ta cã dù ®o¸n kho¶ng vµ tæng doanh thu cña ngµnh du lÞch. - N¨m 2000 6.410.892,2 -2,132 x132.899,189 £ 2000£ 6.410.892,2 + 2,132 x 132.899,189 6.127.551,129 £ 2000£ 6.694.233,271 - N¨m 2001 6.102.029 - 2,132 x 135.337,91 £ 2001£ 6.102.029 + 2,132 x 135.337,91 5.813.488,576 £ 2001 £ 6.390.569,424 Qua kÕt qu¶ tÝnh to¸n ta thÊy doanh thu cña ngµnh du lÞch cã xu h­íng gi¶m xuèng. §©y lµ mét dÊu hiÖu kh«ng kh¶ quan mµ ngµnh du lÞch cÇn ph¶i xem xÐt ®Ó kh¾c phôc nguy c¬ nµy. §å thÞ tæng doanh thu III. D·y sè thêi gian trong viÖc ph©n tÝch biÕn ®éng sè l­ît kh¸ch ngµnh du lÞch phôc vô. 1. Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm sù biÕn ®éng sè l­ît kh¸ch ngµnh du lÞch phôc vô. - Sè l­ît kh¸ch mµ ngµnh du lÞch phôc vô lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi tæng doanh thu cña ngµnh du lÞch. KÕt qu¶ nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña chØ tiªu nµy lµ c¨n cø quan träng ®Ó lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng vµ qu¶n lý trong thêi gian tíi: - T×nh h×nh biÕn ®éng sè l­ît kh¸ch ngµnh du lÞch phôc vô qua c¸c n¨m ®ùc thÓ hiÖn ë b¶ng sau. B¶ng III.1: sè l­ît kh¸ch ngµnh du lÞch phôc vô tõ n¨m 1995 - 1999 N¨m Sè l­ît kh¸ch ngµnh du lÞch phôc vô L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi hµng n¨m (ng­êi) Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn (%) Tèc ®é t¨ng (gi¶m) liªn hoµn (%) 1995 9.528.704 - - - 1996 9.920.234 441.536 104,63 4,03 1997 9