Đề án Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính

rñi ro kiÓm so¸t ph¶i sö dông §¸nh gi¸ xem liÖu cã kh¶ n¨ng møc ®é cña rñi ro kiÓm so¸t thÊp h¬n sÏ ®­îc chøng minh hay kh«ng, vµ chi phÝ ®Ó cã ®­îc sù chøng minh ®ã X¸c ®Þnh liÖu møc ®¸nh gi¸ vÒ rñi ro kiÓm so¸t cã ®­îc chøng minh bëi c¸c cuéc kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t hay kh«ng Kh«ng chøng minh Chøng minh QuyÕt ®Þnh vÒ rñi ro ph¸t hiÖn g¾n liÒn víi møc tèi ®a cña rñi ro kiÓm so¸t cao h¬n møc kÕ ho¹ch ban ®Çu vµ lËp kÕ ho¹ch c¸c cuéc kh¶o s¸t chÝnh thøc ®Ó tho¶ m·n rñi ro ph¸t hiÖn QuyÕt ®Þnh vÒ rñi ro ph¸t hiÖn t¨ng lªn thÝch hîp vµ lËp kÕ ho¹ch c¸c cuéc kh¶o s¸t chÝnh thøc ®Ó tho¶ m·n møc rñi ro ph¸t hiÖn t¨ng lªn nµy Chøng minh Chøng minh 2.1.2. HiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. T×m hiÓu vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®­îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Tõng yÕu tè cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ph¶i ®­îc nghiªn cøu vµ hiÓu râ. KiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt hai khÝa c¹nh: (1) thiÕt kÕ c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc kh¸c nhau trong tõng yÕu tè cña hÖ thèng kiÓm so¸t, vµ (2) liÖu chóng cã ®­îc ®­a vµo trong qóa tr×nh ho¹t ®éng hay kh«ng. §iÒu nµy gióp cho kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh ®­îc khèi l­îng c¸c nghiÖp vô kinh tÕ tµi chÝnh cÇn ®­îc kiÓm tra còng nh­ viÖc thiÕt lËp c¸c thñ tôc kiÓm tra cÇn thiÕt. H×nh 2.2: HiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé HiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n HiÓu biÕt vÒ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t HiÓu biÕt vÒ m«i tr­êng kiÓm so¸t ThiÕt kÕ Ho¹t ®éng ThiÕt kÕ Ho¹t ®éng Ho¹t ®éng ThiÕt kÕ HiÓu biÕt vÒ m«i tr­êng kiÓm so¸t. KiÓm to¸n viªn sö dông hiÓu biÕt nh­ mét c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ th¸i ®é vµ nhËn thøc cña Ban gi¸m ®èc ®èi víi tÇm quan träng cña kiÓm so¸t. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn cã thÓ x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña hÖ thèng dù to¸n cña kh¸ch hµng nh­ mét phÇn cña viÖc hiÓu biÕt vÒ thiÕt kÕ m«i tr­êng kiÓm so¸t. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng dù to¸n khi ®ã cã thÓ ®­îc ®¸nh gi¸ mét phÇn b»ng c¸ch thÈm vÊn c¸c nh©n viªn dù to¸n ®Ó x¸c ®Þnh c¸c thÓ thøc dù to¸n vµ theo dâi c¸c chªnh lÖch gi÷a dù to¸n víi thùc tÕ. KiÓm to¸n viªn còng cã thÓ xem xÐt c¸c b¶ng liÖt kª cña kh¸ch hµng cã so s¸nh kÕt qu¶ thùc tÕ víi dù to¸n. HiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n. KiÓm to¸n viªn ph¶i hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc kÕ to¸n cña ®¬n vÞ ®Ó x¸c ®Þnh ®­îc: - C¸c lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu; - Nguån gèc c¸c lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu; - Tæ chøc bé m¸y kÕ to¸n; - Tæ chøc c«ng viÖc kÕ to¸n, gåm: HÖ thèng chøng tõ kÕ to¸n, tµi kho¶n kÕ to¸n, sæ kÕ to¸n vµ hÖ thèng b¸o c¸o tµi chÝnh; - Quy tr×nh kÕ to¸n c¸c nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu vµ c¸c sù kiÖn tõ khi ph¸t sinh ®Õn khi lËp vµ tr×nh bµy b¸o c¸o tµi chÝnh. Th«ng th­êng, ®iÒu nµy ®­îc hoµn thµnh vµ chøng minh b»ng sù m« t¶ liÖt kª hÖ thèng hoÆc b»ng s¬ ®å thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng qua c¸c giai ®o¹n. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng kÕ to¸n th­êng ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch theo dâi mét hoÆc mét sè nghiÖp vô kinh tÕ xuyªn suèt hÖ thèng kÕ to¸n (®­îc gäi lµ nghiÖp vô kinh tÕ xuyªn suèt). HiÓu biÕt vÒ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t. C¸c kiÓm to¸n viªn cã ®­îc hiÓu biÕt vÒ m«i tr­êng kiÓm so¸t vµ vÒ hÖ thèng kÕ to¸n theo mét c¸ch t­¬ng tù nh­ nhau ë hÇu hÕt c¸c cuéc kiÓm to¸n, nh­ng viÖc cã ®­îc mét sù hiÓu biÕt vÒ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t th× l¹i kh¸c nhau ®¸ng kÓ. §èi víi nh÷ng kh¸ch hµng cã quy m« nhá h¬n th× th­êng chØ nhËn diÖn ®­îc rÊt Ýt hoÆc thËm chÝ kh«ng cã thÓ thøc kiÓm so¸t nµo c¶ v× qu¸ tr×nh kiÓm so¸t th­êng kh«ng cã hiÖu qu¶ do sè l­îng nh©n viªn h¹n chÕ. Trong tr­êng hîp ®ã, møc ®¸nh gi¸ cao cña rñi ro kiÓm so¸t ®­îc sö dông. Ở nh÷ng kh¸ch hµng cã c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t s©u réng vµ kiÓm to¸n viªn tin t­ëng lµ nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®ã cã kh¶ n¨ng tuyÖt vêi th× viÖc nhËn diÖn ®­îc rÊt nhiÒu qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong suèt giai ®äan t×m hiÓu c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t lµ ®iÒu thÝch hîp. Ở c¸c cuéc kiÓm to¸n kh¸c, kiÓm to¸n viªn vÉn cã thÓ nhËn diÖn mét sè l­îng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t giíi h¹n trong giai ®äan nµy råi sau ®ã nhËn diÖn thªm c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t kh¸c khi c«ng viÖc ®ang tiÕn triÓn. Møc ®é mµ theo ®ã c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®­îc nhËn diÖn lµ mét vÊn ®Ò thuéc vÒ sù ph¸n xÐt kiÓm to¸n. 2.1.3. §¸nh gi¸ vµ quyÕt ®Þnh. Khi ®· ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, vµ ®ñ cho viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, th× cã ba ®¸nh gi¸ ®Æc thï ph¶i ®­îc thùc hiÖn. Nh­ ta thÊy trªn h×nh 2.1, chóng còng ®ßi hái kiÓm to¸n viªn ph¶i ®Ò ra mét sè quyÕt ®Þnh nhÊt ®Þnh. §¸nh gi¸ liÖu c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã kiÓm to¸n ®­îc hay kh«ng: Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ®Çu tiªn lµ ®¸nh gi¸ liÖu c«ng ty ®ã cã thÓ kiÓm to¸n ®­îc hay kh«ng. Hai yÕu tè chÝnh x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng cã thÓ kiÓm to¸n ®­îc lµ tÝnh liªm chÝnh cña ban Gi¸m ®èc vµ tÝnh ®Çy ®ñ cña sæ s¸ch kÕ to¸n. RÊt nhiÒu thÓ thøc kiÓm to¸n trªn chõng mùc nµo ®ã dùa vµo c¸c kiÕn nghÞ cña ban Gi¸m ®èc. VÝ dô, ®èi víi kiÓm to¸n viªn, sÏ rÊt khã ®Ó ®¸nh gi¸ liÖu hµng tån kho cã l¹c hËu hay kh«ng nÕu kh«ng cã sù ®¸nh gi¸ trung thùc cña ban Gi¸m ®èc. NÕu ban Gi¸m ®èc thiÕu tÝnh trung thùc, ban Gi¸m ®èc cã thÓ cung cÊp nh÷ng ý kiÕn gian dèi khiÕn cho kiÓm to¸n viªn ph¶i dùa vµo b»ng chøng kh«ng ®¸ng tin cËy. Sæ s¸ch kÕ to¸n cã vai trß nh­ mét nguån trùc tiÕp cña b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thiÕt. VÝ dô, nÕu kh¸ch hµng kh«ng l­u gi÷ b¶n sao c¸c hãa ®¬n b¸n hµng vµ ho¸ ®¬n cña bªn b¸n th× th«ng th­êng kh«ng thÓ thùc hiÖn cuéc kiÓm to¸n trõ phi kiÓm to¸n viªn cã thÓ nhËn diÖn ®­îc mét nguån thay thÕ cña b»ng chøng ®¸ng tin cËy, hoÆc trõ phi sæ s¸ch thÝch hîp thÓ ®­îc x©y dùng cho nhu cÇu sö dông cña kiÓm to¸n viªn, th× c¸ch duy nhÊt lµ cho r»ng C«ng ty kh«ng thÓ kiÓm to¸n ®­îc. Khi kÕt luËn lµ C«ng ty kh«ng thÓ kiÓm to¸n ®­îc, kiÓm to¸n viªn sÏ tranh luËn vÒ c¸c t×nh huèng víi kh¸ch hµng (th­êng ë cÊp cao nhÊt) vµ hoÆc rót lui khái hîp ®ång, hoÆc c«ng bè mét b¸o c¸o kiÓm to¸n tõ chèi. §¸nh gi¸ møc ®é cña rñi ro kiÓm so¸t dùa trªn sù hiÓu biÕt ®· thu thËp ®­îc: Sau khi thu ®­îc mét sù hiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ vËn hµnh cña hÖ thèng kiÓm so¸t, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn mét ­íc l­îng ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm to¸n cho tõng môc tiªu kiÓm so¸t chi tiÕt. §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t bao gåm viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong viÖc ng¨n ngõa, ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a c¸c sai ph¹m trong ho¹t ®éng tµi chÝnh kÕ to¸n cña doanh nghiÖp. Theo ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400 §¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé, “sau khi hiÓu ®­îc hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé, kiÓm to¸n viªn ph¶i thùc hiÖn ®¸nh gÝa ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t theo c¸c c¬ së dÉn liÖu cho sè d­ cña mçi tµi kho¶n träng yÕu”. NÕu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®­îc thiÕt kÕ vµ vËn hµnh h÷u hiÖu th× rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ thÊp vµ ng­îc l¹i. C«ng viÖc nµy ®­îc lµm riªng rÏ cho tõng lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu trong tõng chu tr×nh nghiÖp vô. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn mét qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ môc tiªu cã c¨n cø hîp lý cho doanh sè vµ mét qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ riªng cho môc tiªu tÝnh ®Çy ®ñ. Cã nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ®Ó diÔn t¶ møc rñi ro nµy. Mét sè kiÓm to¸n viªn sö dông c¸ch diÔn ®¹t chñ quan nh­ cao, trung b×nh hoÆc thÊp. Mét sè kh¸c sö dông c¸c x¸c suÊt b»ng sè nh­ 100%, 60% hoÆc 20%. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu th­êng b¾t ®Çu b»ng viÖc xem xÐt m«i tr­êng kiÓm so¸t. NÕu th¸i ®é cña ban Gi¸m ®èc cho r»ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t lµ kh«ng quan träng th× ®é tin cËy cña c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t chi tiÕt rÊt ®¸ng nghi ngê. C¸ch tèt nhÊt lµ kiÓm to¸n viªn gi¶ sö rñi ro kiÓm so¸t cña tÊt c¶ c¸c môc tiªu ®Òu ë møc cao nhÊt (VÝ dô 100%). Ng­îc l¹i, nÕu th¸i ®é cña ban Gi¸m ®èc lµ tÝch cùc, kiÓm to¸n viªn sÏ xem xÐt c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc ®Æc thï trong ph¹m vi c¸c nh©n tè cña m«i tr­êng kiÓm so¸t, hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t. Cã hai vÊn ®Ò quan träng xem xÐt vÒ qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu: Mét lµ, kiÓm to¸n viªn kh«ng ph¶i thùc hiÖn qóa tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu theo c¸ch chÝnh thøc vµ chi tiÕt, trong nhiÒu cuéc kiÓm to¸n, nhÊt lµ ë c¸c C«ng ty nhá h¬n, kiÓm to¸n viªn sÏ gi¶ sö rñi ro kiÓm so¸t ë møc tèi ®a dï thùc tÕ nã cã hay kh«ng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Lý do cña kiÓm to¸n viªn ®èi víi viÖc chän c¸ch nµy lµ kiÓm to¸n viªn kÕt luËn nh­ vËy sÏ tiÕt kiÖm h¬n so víi kiÓm to¸n mét c¸ch bao qu¸t c¸c sè d­ trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. Hai lµ, cho dï kiÓm to¸n viªn tin r»ng rñi ro kiÓm so¸t lµ thÊp, møc ®é cña rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ bÞ giíi h¹n ë møc ®é mµ ®­îc chøng minh bëi c¸c b»ng chøng thu thËp ®­îc. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn tin r»ng rñi ro kiÓm so¸t cña doanh sè kh«ng ®­îc ghi sæ lµ thÊp, nh­ng ®· thu thËp Ýt b»ng chøng ®Ó chøng minh cho c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t cña môc tiªu ®Çy ®ñ. §¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ rñi ro kiÓm so¸t cña doanh sè ch­a ®­îc vµo sæ ph¶i hoÆc trung b×nh hoÆc cao. Nã chØ cã thÓ lµ thÊp khi cã thªm b»ng chøng ®­îc thu thËp ®Ó ñng hé cho c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t thÝch ®¸ng. §¸nh gi¸ xem liÖu cã kh¶ n¨ng møc rñi ro kiÓm so¸t thÊp h¬n ®¸nh gi¸ ban ®Çu hay kh«ng. Khi kiÓm to¸n viªn cho r»ng rñi ro kiÓm so¸t thùc tÕ cã thÓ thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi ®¸nh gi¸ ban ®Çu, kiÓm to¸n viªn cã thÓ chøng minh mét møc rñi ro thÊp h¬n (tr­êng hîp nµy x¶y ra khi kiÓm to¸n viªn chØ nhËn diÖn ®­îc mét sè l­îng h¹n chÕ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong giai ®o¹n t×m hiÓu). Dùa vµo kÕt qu¶ nµy, kiÓm to¸n viªn tin r»ng nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bæ sung cã thÓ ®­îc nhËn diÖn vµ kh¶o s¸t ®Ó lµm gi¶m rñi ro kiÓm so¸t h¬n n÷a. QuyÕt ®Þnh møc ®¸nh gi¸ thÝch hîp vÒ rñi ro kiÓm so¸t ®Ó sö dông. Sau khi kiÓm to¸n viªn hoµn thµnh qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu vµ xem xÐt liÖu cã kh¶ n¨ng cã mét møc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n vÒ rñi ro kiÓm so¸t hay kh«ng, kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh møc ®¸nh gi¸ nµo cña rñi ro kiÓm so¸t sÏ ®­îc sö dông: møc nµo trong c¸c møc ®ã, hay mét møc gi¶ ®Þnh tèi ®a. §©y thùc chÊt lµ mét quyÕt ®Þnh kinh tÕ, thõa nhËn sù c©n ®èi gi÷a chi phÝ cña viÖc kh¶o s¸t c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch hîp víi chi phÝ cña c¸c kh¶o s¸t thùc mµ cã thÓ tr¸nh ®­îc qua viÖc gi¶m møc ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. VÝ dô, gi¶ sö ®èi víi môc tiªu cã c¨n cø hîp lý vµ môc tiªu ®¸nh gi¸ cña doanh sè, kiÓm to¸n viªn tin r»ng chi phÝ cña viÖc x¸c nhËn c¸c kho¶n ph¶i thu cã thÓ gi¶m ®­îc 5000 $ qua viÖc chÞu ph¸t sinh 2000$ ®Ó ®¹t ®­îc møc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n cña rñi ro kiÓm so¸t. Chi phÝ ph¸t sinh thªm 2000$ lµ mét chi phÝ hiÖu qu¶. 2.1.4. Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t Nh÷ng ®¸nh gi¸ ë trªn ®ßi hái kiÓm to¸n viªn xem xÐt c¸ch thiÕt kÕ c¸c chÕ ®é vµ c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t thÝch hîp ®Ó ®¸nh gi¸ liÖu chóng cã hiÖu qu¶ hay kh«ng trong viÖc tho¶ m·n c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï. Mét sè b»ng chøng sÏ ®­îc thu thËp ®Ó ñng hé cho viÖc thiÕt kÕ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong giai ®o¹n t×m hiÓu, còng nh­ khi chóng ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Tuy nhiªn, nh»m môc ®Ých sö dông c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc kiÓm so¸t lµm c¨n cø cho viÖc lµm gi¶m møc ®¸nh gi¸ vÒ rñi ro kiÓm so¸t, b»ng chøng cô thÓ ph¶i ®­îc thu thËp vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña chóng trong suèt kú hoÆc Ýt nhÊt còng hÇu hÕt kú ®­îc kiÓm to¸n. C¸c thÓ thøc ®Ó thu thËp b»ng chøng vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ viÖc ®Æt chóng vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng trong giai ®o¹n t×m hiÓu ®­îc gäi lµ c¸c thÓ thøc ®Ó cã ®­îc sù hiÓu biÕt. C¸c thÓ thøc ®Ó kh¶o s¸t tÝnh hiÖu qu¶ chøng minh cho ®¸nh gi¸ gi¶m bít cña rñi ro kiÓm so¸t ®­îc gäi lµ kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. C¸ch thøc kh¶o s¸t sÏ ®­îc tr×nh bµy chi tiÕt ë môc 2.4. Khi kÕt qu¶ cña cuéc kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chøng minh cho c¸ch thiÕt kÕ cña c¸c chÕ ®é vµ thñ tôc kiÓm so¸t nh­ mong ®îi, kiÓm to¸n viªn tiÕp tôc sö dông møc ®¸nh gi¸ ®· chän cña rñi ro kiÓm so¸t nh­ kÕ ho¹ch. Tuy nhiªn, nÕu c¸c kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chØ ra r»ng c¸c chÕ ®é vµ c¸c thÓ thøc kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶, møc ®¸nh gi¸ cña rñi ro kiÓm so¸t ph¶i ®­îc xem xÐt l¹i. VÝ dô, c¸c cuéc kh¶o s¸t chØ ra r»ng viÖc ¸p dông mét qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bÞ c¾t gi¶m nöa chõng trong n¨m, hoÆc ng­êi sö dông nã ®· m¾c sai sãt th­êng xuyªn. Trong t×nh huèng nµy, møc ®¸nh gi¸ cao h¬n cña rñi ro kiÓm so¸t sÏ ®­îc sö dông, trõ phi c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bæ sung cã liªn quan víi c¸c môc tiªu ®ã cã thÓ ®­îc nhËn diÖn vµ ®­îc xÐt lµ hiÖu qu¶. 2.1.5. Rñi ro ph¸t hiÖn vµ c¸c kh¶o s¸t kÕ ho¹ch vÒ sè d­ trªn b¸o c¸o tµi chÝnh KÕt qu¶ nh÷ng b­íc trªn lµ møc ®¸nh gi¸ cña rñi ro kiÓm so¸t, cho tõng môc tiªu kiÓm so¸t néi bé, cho tõng lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu cña doanh nghiÖp. Khi møc ®¸nh gi¸ cña rñi ro kiÓm so¸t thÊp h¬n møc tèi ®a, nã sÏ ®­îc chøng minh b»ng kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï. Nh÷ng qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nµy sau ®ã ®­îc liªn hÖ víi c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï cña tµi kho¶n bÞ ¶nh h­ëng bëi c¸c lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu. Møc thÝch hîp cña rñi ro ph¸t hiÖn cña tõng môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï sau ®ã ®­îc x¸c ®Þnh theo m« h×nh rñi ro kiÓm to¸n . 2.2. ThÓ thøc ®Ó ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt. Trªn thùc tÕ, viÖc nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t thay ®æi ®¸ng kÓ gi÷a c¸c C«ng ty kh¸ch hµng. Ở nh÷ng kh¸ch hµng cã quy m« nhá h¬n, nhiÒu kiÓm to¸n viªn chØ cÇn ®¹t mét møc hiÓu biÕt ®ñ ®Ó ®¸nh gi¸ liÖu c¸c b¸o c¸o cã thÓ kiÓm to¸n ®­îc hay kh«ng vµ ®Ó ®¸nh gi¸ m«i tr­êng kiÓm so¸t ®èi víi th¸i ®é cña ban Gi¸m ®èc, vµ x¸c ®Þnh tÝnh ®Çy ®ñ cña hÖ thèng kÕ to¸n cña kh¸ch hµng. Th­êng th×, víi tÝnh hiÖu qu¶, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®­îc gi¶ ®Þnh lµ lín nhÊt, vµ rñi ro ph¸t hiÖn do ®ã sÏ thÊp. Ở nh÷ng kh¸ch hµng lín h¬n, nhÊt lµ víi c¸c hîp ®ång gia h¹n, kiÓm to¸n viªn lËp kÕ ho¹ch møc ®¸nh gi¸ thÊp cña rñi ro kiÓm so¸t cho hÇu hÕt c¸c phÇn cña cuéc kiÓm to¸n tr­íc khi cuéc kiÓm to¸n b¾t ®Çu. Ph­¬ng ph¸p th«ng dông lµ tr­íc hÕt ph¶i cã ®­îc mét sù hiÓu biÕt vÒ m«i tr­êng kiÓm so¸t vµ vÒ hÖ thèng kÕ to¸n ë møc kh¸ chi tiÕt, sau ®ã nhËn diÖn qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t, råi sau ®ã kh¶o s¸t tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. KiÓm to¸n viªn cã thÓ kÕt luËn lµ rñi ro kiÓm so¸t lµ thÊp chØ sau khi tÊt c¶ ba b­íc trªn ®· hoµn thµnh. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn: Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t, trong ®ã cã hai c¸ch phæ biÕn nh­ sau: Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn theo kho¶n môc: c¸ch lµm nµy dÔ thùc hiÖn do tiÕp cËn víi tõng kho¶n môc c¸ biÖt. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn theo chu tr×nh nghiÖp vô: theo ph­¬ng ph¸p nµy, kiÓm to¸n viªn xem xÐt c¸c chÝnh s¸ch, thñ tôc kiÓm so¸t ®Õn tõng chu tr×nh nghiÖp vô (chu tr×nh ®Çu t­ tµi chÝnh, chu tr×nh mua hµng vµ thanh to¸n, chu tr×nh tiÒn l­¬ng vµ nh©n viªn, chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn…). Ph­¬ng ph¸p nµy cho phÐp kiÓm to¸n viªn ph©n chia c¸c nghiÖp vô vµ c¸c sè d­ tµi kho¶n thµnh tõng lo¹i râ rµng (c¸c chu tr×nh) vµ sau ®ã kiÓm to¸n viªn cã thÓ t×m hiÓu vÒ c¸nh thøc kiÓm so¸t liªn quan ®Õn c¸c c¬ së dÉn liÖu cña tõng lo¹i nghiÖp vô vµ sè d­ tµi kho¶n trong chu tr×nh ®ã. 2.2.1. ThÓ thøc liªn quan víi c¸ch thiÕt kÕ vµ s¾p xÕp trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. NhiÖm vô cña kiÓm to¸n viªn trong qu¸ tr×nh thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Lµ t×m ra c¸c nguyªn lý cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®ã, thÊy ®­îc chóng ®· ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo, còng gièng nh­ giai ®o¹n t×m hiÓu ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng, c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n viªn th­êng ¸p dông lµ: Dùa vµo kinh nghiÖm tr­íc ®©y cña kiÓm to¸n viªn víi kh¸ch hµng. HÇu hÕt c¸c cuéc kiÓm to¸n cña mét c«ng ty ®­îc thùc hiÖn hµng n¨m do cïng mét c«ng ty kiÓm to¸n. Ngo¹i trõ ®èi víi c¸c hîp ®ång ®Çu tiªn, kiÓm to¸n viªn b¾t ®Çu cuéc kiÓm to¸n víi mét sè lín th«ng tin vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®· thu thËp trong nh÷ng n¨m tr­íc. V× c¸c hÖ thèng vµ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t th­êng kh«ng thay ®æi th­êng xuyªn nªn th«ng tin cã thÓ ®­îc cËp nhËt ho¸ vµ mang sang cuéc kiÓm to¸n cña n¨m hiÖn hµnh. ThÈm vÊn nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng. Mét ®iÓm b¾t ®Çu hîp lý ®Ó cËp nhËt th«ng tin ®­îc mang sang tõ cuéc kiÓm to¸n tr­íc, hoÆc ®Ó cã th«ng tin ban ®Çu, tõ nh÷ng nh©n viªn thÝch hîp cña c«ng ty kh¸ch hµng. ThÈm vÊn nh©n viªn c«ng ty kh¸ch hµng ë c¸c cÊp qu¶n lý vµ gi¸m s¸t cïng ®éi ngò nh©n viªn v¨n phßng th­êng ®­îc tiÕn hµnh nh­ mét phÇn cña qu¸ tr×nh thu thËp hiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Xem xÐt sæ tay vÒ thñ tôc vµ chÕ ®é cña c«ng ty kh¸ch hµng. §Ó thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ duy tr× hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña m×nh, mét c«ng ty ph¶i cã nhiÒu lo¹i tµi liÖu chøng minh cña chÝnh m×nh. Chóng gåm c¸c sæ tay vµ tµi liÖu vÒ chÕ ®é (nh­ b¶n ®iÒu lÖ cña c«ng ty) vµ c¸c sæ tay vµ tµi liÖu vÒ thÓ thøc (nh­ sæ tay kÕ to¸n vµ s¬ ®å tæ chøc). Th«ng tin nµy ®­îc kiÓm to¸n viªn nghiªn cøu vµ th¶o luËn víi nh©n viªn c«ng ty ®Ó ®¶m b¶o lµ chóng ®­îc thuyÕt minh vµ hiÓu ®óng ®¾n. Thanh tra c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt. C¸c nh©n tè cña m«i tr­êng kiÓm so¸t, c¸c chi tiÕt cña hÖ thèng kÕ to¸n, vµ sù vËn dông c¸c thñ tôc kiÓm so¸t, tÊt c¶ sÏ liªn quan víi sù ph¸t sinh cña rÊt nhiÒu chøng tõ vµ sæ s¸ch. Chóng sÏ ®­îc tr×nh bµy ë mét chõng mùc nµo ®ã trong c¸c sæ tay vÒ thñ tôc vµ chÕ ®é hiÖn cã. Qua viÖc thanh tra thùc tÕ c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt, kiÓm to¸n viªn cã thÓ ®­a néi dung cña c¸c sæ tay vµo thùc tÕ vµ hiÓu râ chóng h¬n. ViÖc thanh tra còng cung cÊp b»ng chøng lµ c¸c chÕ ®é vµ thñ tôc kiÓm so¸t ®· ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Quan s¸t c¸c mÆt ho¹t ®éng vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty. Ngoµi viÖc thanh tra sæ s¸ch vµ tµi liÖu ®· hoµn tÊt, kiÓm to¸n viªn cã thÓ quan s¸t nh©n viªn c«ng ty kh¸ch hµng trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ chóng vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng viÖc kÕ to¸n b×nh th­êng vµ c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t cña hä. §iÒu nµy cñng cè thªm sù hiÓu biÕt vµ kiÕn thøc lµ c¸c chÕ ®é vµ thñ tôc kiÓm so¸t ®· ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Quan s¸t, thanh tra, vµ thÈm vÊn cã thÓ ®­îc kÕt hîp mét c¸ch thuËn lîi vµ hiÖu qña d­íi h×nh thøc cña mét nghiÖp vô kinh tÕ xuyªn suèt ®· ®Ò cËp ®Õn ë trªn. Víi thÓ thøc ®ã, kiÓm to¸n viªn chän mét hoÆc mét sè chøng tõ cho sù b¾t ®Çu cña mét lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ vµ theo dâi chóng trong suèt qu¸ tr×nh kÕ to¸n. Ngoµi viÖc thanh tra tµi liÖu chøng minh ®· hoµn tÊt cña nghiÖp vô kinh tÕ ®· chän ë mçi giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®ã, c¸c cuéc thÈm vÊn ®­îc thùc hiÖn vµ c¸c mÆt ho¹t ®éng hiÖn hµnh ®­îc quan s¸t. 2.2.2. Tµi liÖu chøng minh sù hiÓu biÕt. Ba ph­¬ng ph¸p chøng minh b»ng tµi liÖu sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé th­êng ®­îc sö dông lµ b¶ng t­êng thuËt, l­u ®å, vµ b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. KiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông mét trong ba ph­¬ng ph¸p hoÆc kÕt hîp c¶ ba ph­¬ng ph¸p tuú thuéc ®Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n vµ quy m« kiÓm to¸n. B¶ng t­êng thuËt (Narrative) vÒ kiÓm so¸t néi bé lµ mét b¶n m« t¶ b»ng v¨n b¶n vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. B¶ng t­êng thuËt ®óng c¸ch cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t liªn quan cã bèn ®Æc ®iÓm: Gèc cña mäi chøng tõ vµ sæ s¸ch trong hÖ thèng. VÝ dô, b¶ng m« t¶ ph¶i nãi râ ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch ®Õn tõ ®©u vµ c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng ph¸t sinh nh­ thÕ nµo. TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh ®· x¶y ra. VÝ dô, nÕu sè tiÒn b¸n hµng ®­îc x¸c ®Þnh theo mét ch­¬ng tr×nh vi tÝnh lµ nh©n l­îng hµng göi ®i víi gi¸ tiªu chuÈn cña hµng tån kho th× ®iÒu nµy ph¶i ®­îc m« t¶. Sù chuyÓn giao cña mäi chøng tõ vµ sæ s¸ch trong hÖ thèng. ViÖc l­u tr÷ chøng tõ, göi chóng cho kh¸ch, huû bá chóng ®Òu ph¶i ®­îc tr×nh bµy. DÊu hiÖu chØ râ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t thÝch hîp víi qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t c¸c thñ tôc nµy bao gåm sù c¸ch ly vÒ tr¸ch nhiÖm (nh­ c¸ch ly viÖc ghi sæ tiÒn mÆt víi viÖc gi÷ tiÒn mÆt); phª chuÈn vµ t¸n thµnh; vµ kiÓm tra néi bé (nh­ so s¸nh ®¬n gi¸ b¸n víi c¸c hîp ®ång tiªu thô). ViÖc sö dông b¶ng t­êng thuËt rÊt th«ng dông ®èi víi c¸c hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®¬n gi¶n vµ dÔ m« t¶. Nh­ng bÊt lîi cña chóng lµ khã m« t¶ c¸c chi tiÕt cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé b»ng c¸c tõ râ vµ ®¬n gi¶n ®Ó lµm cho nã dÔ hiÓu mµ vÉn cung cÊp ®ñ th«ng tin cho qóa tr×nh ph©n tÝch cã hiÖu qu¶ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t (H×nh 2.3). H×nh 2.3: B¶ng m« t¶ vÒ kiÓm so¸t néi bé Bennington Co - Inc Thñ tôc thu quü Th¸ng 12- 19xx TÊt c¶ mäi kho¶n thu quü ®Òu ®­îc nhËn qua b­u ®iÖn d­íi d¹ng sÐc. Lorraina Martin, thñ quü, mçi s¸ng lÊy tõ b­u ®iÖn vµ giao cho Helen Ellis, phô tr¸ch sæ kÕ to¸n, d­íi d¹ng ch­a më. Ellis më th­ vµ ph©n ph¸t c¸c sÐc cña kh¸ch hµng ®­îc giao cho Martin. Martin sÏ ghi chÐp c¸c kho¶n tiÒn ®ã vµo nhËt ký thu quü, chuÈn bÞ hai liªn phiÕu ký th¸c vµ gñi c¸c kho¶n thu trong ngµy cho ng©n hµng National. Ng©n hµng sÏ göi l¹i phiÕu ký th¸c ®· nhËn qua b­u ®iÖn vµ Ellis sÏ l­u hå s¬ theo thø tù thêi gian. Ellis chuyÓn tõ nhËt ký th­ quü sang sæ c¸i phô kho¶n ph¶i thu hµng ngµy. Nh÷ng kh¸ch hµng bÞ göi l¹i bëi ng©n hµng (*) sÏ ®­îc Ellis giao cho ng­êi qu¶n lý «ng William Dale. «ng nµy sÏ theo dâi vµ ký th¸c. Ellis còng chuyÓn nh÷ng b¶n sao kª hµng th¸ng cña ng©n hµng d­íi d¹ng ch­a më cho Dale. Dale chØnh hîp b¶n sao kª hµng th¸ng cña ng©n hµng víi sè liÖu ®¬n vÞ, so s¸nh ngµy th¸ng vµ sè tiÒn ký th¸c víi bót to¸n trong sæ nhËt ký thu quü, kiÓm tra sù ®óng ®¾n cña c¸c kho¶n chiÕt khÊu b¸n hµng ®­îc ghi trong nhËt ký thu quü. Martin, Ellis vµ Dale ®Òu ®­îc b¶o hiÓm (**). KÕt luËn: KiÓm so¸t néi bé ®èi víi thu quü yÕu kÐm, kh«ng cã sù ph©n chia gi÷a c¸c chøc n¨ng giò tiÒn vµ chøc n¨ng ghi chÐp sæ s¸ch. V.M.H. Ngµy 6/7/19xx (*) Sec NSF (Not-Sufficient-Funds cheques) sÐc mµ ng­êi viÕt sÐc kh«ng cã ®ñ sè d­ ®Ó thanh to¸n. (**) Mét lo¹i “b¶o hiÓm trung thùc” (Fidelity bond) dµnh cho c¸c nh©n viªn chuyªn lµm c«ng t¸c thñ quü hoÆc gi÷ c¸c tµi s¶n dÔ mÊt kh¸c. H×nh 2.4a: C¸c ký hiÖu vÏ l­u ®å c¬ b¶n Chøng tõ – Tµi liÖu vµ c¸c b¸o c¸o c¸c lo¹i b»ng giÊy. VD: ho¸ ®¬n b¸n hµng Ký hiÖu qu¸ tr×nh - Mäi chøc n¨ng ho¹t ®éng; x¸c ®Þnh ho¹t ®éng g©y ra biÕn ®éng vÒ gi¸ trÞ, h×nh thøc hoÆc vÞ trÝ cña th«ng tin (1). VD: nh©n viªn tÝnh tiÒn lËp c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng. L­u tr÷ ngoµi d©y chuyÒn – L­u tr÷ ngoµi d©y chuyÒn vÒ chøng tõ, sæ s¸ch vµ hå s¬ EDP. VD: b¶n sao ho¸ ®¬n b¸n hµng ®­îc l­u tr÷ theo thø tù sè. B¨ng m¸y – Mét chøng cí hoÆc b¨ng m¸y céng ®­îc dïng cho c¸c môc ®Ých KiÓm so¸t. VD: b¨ng m¸y céng cña c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng. Ký hiÖu ®Çu vµo/ ®Çu ra - §­îc dïng ®Ó chØ c¸c th«ng tin nhËp hoÆc xuÊt ra khái hÖ thèng. VD: ViÖc nhËn ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng. kh«ng QuyÕt ®Þnh - §­îc dïng ®Ó chØ mét quyÕt ®Þnh ®­îc thùc hiÖn ®ßi hái hµnh ®éng kh¸c víi c©u tr¶ lêi “cã” hoÆc “kh«ng” (hiÕm khi ®­îc dïng). VD: ph­¬ng thøc tÝn dông ®èi víi kh¸ch hµng cã tho¶ ®¸ng kh«ng? cã Lêi chó gi¶i - Lêi b×nh hoÆc lêi gi¶i thÝch thªm ®Ó lµm râ ý. VD: nh©n viªn tÝnh tiÒn kiÓm so¸t tÝn dông tr­íc khi lËp ho¸ ®¬n. §­êng vËn ®éng ®Þnh h­íng – h­íng vËn ®éng cña qu¸ tr×nh hoÆc sè liÖu. Ký hiÖu nèi – Lèi ra, hoÆc lèi vµo tõ mét phÇn kh¸c cña s¬ ®å, ®­îc ®¸nh dÊu b»ng c¸c con sè. VD: mét chøng tõ ®­îc chuyÓn tõ bé phËn nµy qua bé phËn kh¸c. §­êng vËn ®éng c¾t nhau. C¸c ký hiÖu riªng ®èi víi c¸c hÖ thèng EDP: PhiÕu ®ôc lç B¨ng ®ôc lç B¨ng tõ L­u tr÷ b»ng ®Üa hoÆc b»ng hép. Khi qu¸ tr×nh ®­îc thùc hiÖn b»ng tay th× th­êng dïng ký hiÖu nµy. L­u ®å (Flowchart) – bao gåm l­u ®å ngang vµ l­u ®å däc - lµ sù tr×nh bµy toµn bé c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ¸p dông còng nh­ m« t¶ c¸c chøng tõ, tµi liÖu cïng sù vËn ®éng vµ lu©n chuyÓn liªn tiÕp cña chóng b»ng c¸c ký hiÖu vµ biÓu ®å. Mét l­u ®å ®Çy ®ñ bao còng gåm bèn ®Æc ®iÓm ë trªn. Ph­¬ng ph¸p l­u ®å thuËn lîi chñ yÕu v× nã cã thÓ cung cÊp mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vµ sóc tÝch vÒ hÖ thèng cña kh¸ch hµng, rÊt cã Ých ®èi víi kiÓm to¸n viªn vµ cã t¸c dông nh­ mét c«ng cô ph©n tÝch khi ®¸nh gi¸. Mét l­u ®å ®­îc lËp tèt gióp cho viÖc nhËn diÖn nh÷ng thiÕu sãt qua ®ã lµm dÔ dµng hiÓu râ vÒ hÖ thèng vËn hµnh. So víi b¶ng t­êng thuËt ph­¬ng ph¸p l­u ®å ®­îc ®¸nh gi¸ cao h¬n v× theo dâi mét l­u ®å dÔ h¬n lµ ®äc mét b¶ng t­êng thuËt. Ngoµi ra, cËp nhËt mét l­u ®å còng dÔ h¬n lµ cËp nhËt mét b¶ng t­êng thuËt. H×nh 2.4a,b tr×nh bµy mét sè ký hiÖu th­êng dïng ®Ó lËp l­u ®å. Kh«ng cÇn thiÕt ph¶i sö dông c¶ b¶ng t­êng thuËt vµ l­u ®å ®Ó cïng m« t¶ mét hÖ thèng v× c¶ hai ®Òu cã môc ®Ých m« t¶ dßng vËn ®éng cña chøng tõ vµ sæ s¸ch trong mét hÖ thèng kÕ to¸n. §«i khi sù kÕt hîp gi÷a b¶ng t­êng thuËt vµ l­u ®å ®­îc sö dông. QuyÕt ®Þnh nªn sö dông lo¹i nµo hoÆc kÕt hîp c¶ hai lo¹i phô thuéc vµo sù tho¶i m¸i t­¬ng ®èi ®èi víi viÖc nhËn biÕt cña c¸c kiÓm to¸n viªn n¨m hiÖn hµnh cïng c¸c n¨m sau vµ chi phÝ t­¬ng ®èi cña qu¸ tr×nh chuÈn bÞ. B¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé (Questionnaire). Mét b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Æt ra mét lo¹t c¸c c©u hái vÒ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong tõng lÜnh vùc kiÓm to¸n, kÓ c¶ c¸c m«i tr­êng kiÓm so¸t nh­ mét ph­¬ng tiÖn chØ cho kiÓm to¸n viªn c¸c khÝa c¹nh cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé mµ cã thÓ ch­a ®Çy ®ñ. Trong hÇu hÕt c¸c tr­êng hîp, b¶ng c©u hái ®­îc thiÕt kÕ víi yªu cÇu tr¶ lêi “cã” hoÆc “kh«ng”, mµ c¸c c©u tr¶ lêi “kh«ng” ph¶n ¸nh nh­îc ®iÓm tiÒm Èn cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña c«ng cô nµy lµ ®­îc lËp s½n nªn kiÓm to¸n viªn cã thÓ tiÕn hµnh nhanh chãng mµ kh«ng bá sãt c¸c vÊn ®Ò quan träng. Nh­îc ®iÓm chñ yÕu lµ nh÷ng phÇn riªng lÎ cña c¸c hÖ thèng cña c«ng ty kh¸ch hµng ®­îc nghiªn cøu mµ kh«ng cung cÊp mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t. Ngoµi ra, do ®­îc thiÕt kÕ chung, nªn