Đề án Thực trạng phương thức thanh toán tín dụng chứng từ dùng trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam

ông nghệ thông tin. Ngoài các văn bản pháp lý trên, các bên tham gia có thể áp dụng các văn bản pháp lý hiện hành khác. Các bên tham gia tín dụng chứng từ Với khái niệm trên, phương thức tín dụng chứng từ bao gồm các đối tượng tham gia: - Người xin mở thư tín dụng (L/C): là người nhập khẩu hàng hoá. - Ngân hàng mở L/C: là ngân hàng phục vụ người nhập khẩu, ngân hàng này cung cấp tín dụng và đứng ra cam kết trả tiền cho người xuất khẩu. - Người thụ hưởng: là người xuất khẩu hay người nào khác do người xuất khẩu chỉ định. - Ngân hàng thông báo L/C: là ngân hàng đại lý cho ngân hàng mở L/C và phục vụ cho người thụ hưởng. Ngoài ra, trong vài trường hợp đặc biệt có thể có thêm các bên khác tham gia như ngân hàng xác nhận và ngân hàng trả tiền. Nội dung Về mặt thủ tục pháp lý, hiện tại phương thức tín dụng chứng từ được thực hiện theo “Điều lệ và cách thức thực hành thông nhất về tín dụng chứng từ” do Văn phòng Thương Mại Quốc Tế phát hành năm 1993, gọi tắt là UCP 500. Toàn bộ nội dung và quy trình thực hiện phương thức thanh toán tín dụng chứng từ được mô tả ở sơ đồ sau: Ngân hàng mở L/C Ngân hàng thông báo L/C Người nhập khẩu Người xuất khẩu Quy trình thực hiện phương thức thanh toán tín dụng chứng từ được thực hiện theo các bước sau: Hai bên xuất khẩu và nhập khẩu ký kết hợp đồng thương mại. Người nhập khẩu làm thủ tục xin mở L/C yêu cầu ngân hàng mở L/C cho người xuất khẩu thụ hưởng. Ngân hàng mở L/C theo yêu cầu của người nhập khẩu và chuyển L/C sang ngân hàng thông báo để báo cho người xuất khẩu biết. Ngân hàng thông báo L/C thông báo cho người xuất khẩu biết rằng L/C đã được mở. Dựa vào nội dung của L/C, người xuất khẩu giao hàng cho người nhập khẩu. Người nhập khẩu sau khi giao hàng lập bộ chứng từ thanh toán gửi vào ngân hàng thông báo để được thanh toán. Ngân hàng thông báo chuyển bộ chứng từ thanh toán sang ngân hàng mở L/C xem xét trả tiền. Ngân hàng mở L/C sau khi kiểm tra chứng từ nếu thấy phù hợp thì trích tiền chuyển sang ngân hàng thông báo để ghi có cho người thụ hưởng. Nếu không phù hợp thì từ chối thanh toán. Ngân hàng thông báo ghi có và báo có cho người xuất khẩu. Ngân hàng mở L/C trích tài khoản và báo nợ cho người nhập khẩu. Người nhập khẩu xem xét chấp nhận trả tiền và ngân hàng mở L/C trao bộ chứng từ để người nhập khẩu có thể nhận hàng. Các nhân tố ảnh hưởng tới phuơng thức L/C Trong thanh toán quốc tế, mọi phương thức thanh toán đều có những ưu và nhược điểm nhất định và từ ưu nhược điểm đó có thể phát sinh những tồn tại, rủi ro trong thanh toán quốc tế. Phương thức thanh toán tín dụng chứng từ được xem là phương thức an toàn hơn so với các phương thức thanh toán khác. Tuy nhiên, đây không phải là phương thức thanh toán an toàn tuyệt đối cho các bên liên quan mà nó có thể phát sinh những tồn tại, rủi ro trong thanh toán khi một trong các bên là kẻ lừa đảo. Trong phương thức thanh toán tín dụng chứng từ việc thanh toán của các ngân hàng thương mại dựa trên bộ chứng từ hoàn hảo - phù hợp các điều khoản và điều kiện của L/C, nhưng quan điểm về sự phù hợp chứng từ giữa các ngân hàng chưa thật nhất quán. Ngân hàng này cho là hợp lệ nhưng ngân hàng khác lại không cho là như thế. Vì vậy trong thực tiễn xảy ra nhiều rủi ro trong thanh toán quốc tế làm ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả của thanh toán quốc tế. Rủi ro trong thanh toán L/C hàng xuất khẩu: do sự thiếu xót của ngân hàng trong khâu kiểm tra chứng từ hàng xuất, sự dễ dãi của người xuất khẩu trong kiểm tra, xem xét, chấp nhận nội dụng L/C đã cho qua các bất lợi như: ngày và nơi hết hiệu lực L/C tại ngân hàng phát hành. Ngân hàng trong nước chỉ đóng vai trò ngân hàng xuất trình, người bán không chủ động trong sửa chữa sai sót, quyền định đoạt chứng từ thuộc về ngân hàng phát hành. Người mua và ngân hàng mở L/C có thể dựa vào bất hợp lệ của chứng từ để trút bỏ trách nhiệm thanh toán dẫn đến tranh chấp kéo dài gây thiệt hại cho nhà xuất khẩu, ảnh hưởng đến chất lượng của hoạt động thanh toán quốc tế. Rủi ro trong thanh toán hàng nhập khẩu: người bán giao hàng không đúng hợp đồng, không giao hàng nhưng vẫn lập bộ chứng từ phù hợp với L/C để đòi tiền người mua đã được ngân hàng cho vay thanh toán L/C hàng nhập nên cũng bị vạ lây. Thư tín dụng Khái niệm Thư tín dụng (gọi tắt là L/C) là văn bản pháp lý trong đó một ngân hàng theo yêu cầu của khách hàng đứng ra cam kết sẽ trả cho người hưởng thụ một số tiền nhất định nếu người này xuất trình bộ chứng từ phù hợp với những quy định đã nêu trong văn bản đó. L/C được tạo lập trên cơ sở hợp đồng thương mại giữa người mua, người bán và giấy đề nghị mở L/C do người mua lập và nộp vào ngân hàng. Phần lớn các điều khoản trên L/C xuất phát từ các nội dung cơ bản của hợp đồng ngoại thương, nhưng khi L/C đã được mở thì nó hoàn toàn độc lập với hợp đồng thương mại đó. Phân loại Trong buôn bán quốc tế có thể áp dụng rất nhiều loại thư tín dụng khác nhau tuỳ theo từng hoàn cảnh cụ thể. Tuy nhiên, có một số loại thư tín dụng thường gặp trong thanh toán quốc tế như: - Thư tín dụng có thể huỷ ngang: là loại L/C mà người mở L/C có quyền thông báo cho ngân hàng phát hành sửa đổi hoặc huỷ bỏ L/C bất cứ lúc nào mà không cần thông báo trước cho người bán hay người thụ hưởng. Loại L/C này ít được sử dụng trong thanh toán quốc tế do tình trạng thanh toán bấp bênh của nó. - Thư tín dụng không thể huỷ ngang: là loại L/C sau khi mở thì ngân hàng mở L/C không được sửa đổi, bổ sung hoặc huỷ bỏ trong thời gian hiệu lực của nó nếu không có sự thoả thuận của các bên tham gia. Đây là loại L/C được sử dụng phổ biến nhất trong thanh toán quốc tế vì đảm bảo được mức độ an toàn trong thanh toán tiền hàng. - Thư tín dụng không thể huỷ ngang, có xác nhận: là loại L/C không thể huỷ ngang, được một ngân hàng khác xác nhận và đảm bảo trả tiền theo yêu cầu của ngân hàng mở L/C. - Thư tín dụng không thể huỷ ngang, miễn truy đòi: là loại L/C mà sau khi người xuất khẩu đã nhận tiền thì ngân hàng mở L/C không còn quyền đòi tiền lại trong bất cứ trường hợp nào. - Thư tín dụng có thể chuyển nhượng: là loại L/C không thể huỷ ngang, cho phép người thụ hưởng có thể yêu cầu ngân hàng mở L/C chuyển nhượng toàn bộ hay một phần số tiền của L/C cho một hay nhiều người khác. - Thư tín dụng tuần hoàn: là loại L/C không thể huỷ ngang, sau khi thực hiện xong hay hết hạn hiệu lực thì nó tự động có hiệu lực trở lại cho đến khi nào thực hiện hết tổng giá trị hợp đồng. - Thư tín dụng giáp lưng: là loại L/C được mở trên cơ sở một L/C khác mà người nhập khẩu đã mở cho người xuất khẩu hưởng để thanh toán tiền hàng. L/C trước được gọi là L/C gốc, L/C sau gọi là L/C giáp lưng. - Thư tín dụng dự phòng: là loại L/C do ngân hàng của người xuất khẩu phát hành, cam kết sẽ thanh toán lại cho người nhập khẩu nếu người xuất khẩu không hoàn thành được nghĩa vụ giao hàng. - Thư tín dụng thanh toán dần: là loại L/C không thể huỷ ngang, trong đó ngân hàng mở L/C hay ngân hàng xác nhận cam kết với người thụ hưởng sẽ thanh toán dần toàn bộ số tiền của L/C trong thời hạn quy định. 1.3. Nội dung của L/C Thư tín dụng được lập trên cơ sở đơn xin mở thư tín dụng, nội dung của L/C bao gồm các nội dung sau: Số hiệu L/C: mỗi L/C đều có số hiệu riêng, dùng để ghi vào các chứng từ thanh toán và là cơ sở trao đổi thông tin của các đối tượng liên quan. - Địa điểm mở L/C: là địa điểm mà ngân hàng cam kết trả tiền cho người xuất khẩu. - Ngày mở L/C: là ngày ngân hàng chính thức nhận đơn xin mở L/C của người nhập khẩu, ngày bắt đầu thời hạn hiệu lực của L/C. - Tên, địa chỉ của những người có liên quan đến tín dụng chứng từ: người xin mở L/C, người thụ hưởng L/C, ngân hàng mở L/C, ngân hàng thông báo, ngân hàng xác nhận, ngân hàng thanh toán… - Loại L/C: có nhiều loại L/C nên cần phải ghi rõ loại L/C nào. Theo UCP 500, nếu không ghi gì thì được coi như là L/C không thể huỷ ngang. - Số tiền: phải ghi cả số và chữ, đồng thời phải có ghi đơn vị tiền tệ rõ ràng. Không nên ghi bằng số tuyệt đối. - Thời gian và nơi hết hiệu lực L/C. Thời hạn hiệu lực của L/C được tính từ ngày mở L/C cho đến ngày hết hiệu lực thanh toán L/C. Thời hạn hết hiệu lực là thời hạn sau ngày giao hàng một khoảng nhất định tuỳ theo quy định cụ thể trong L/C. - Mô tả hàng hoá, dịch vụ: tên hàng, quy cách, số lượng hoặc trọng lượng hàng hoá, giá cả hàng hoá. - Các chứng từ yêu cầu: phải quy định rõ ràng bao gồm những loại chứng từ nào, số lượng bao nhiêu. - Thời hạn xuất trình chứng từ: phải nằm trong thời gian hiệu lực của L/C. - Thời hạn trả tiền: tuỳ theo từng quy định cụ thể, có thể nằm ngoài thời gian hiệu lực của L/C. - Thời hạn giao hàng: tuỳ theo phương tiện vận tải mà thời hạn giao hàng là khác nhau. Qua nội dung và trình tự các bước tiến hành phương thức thanh toán tín dụng chứng từ, ta thấy rằng phương thức thanh toán tín dụng chứng từ là phương thức thanh toán sòng phẳng đảm bảo quyền lợi cho cả hai bên xuất khẩu và nhập khẩu. Bên xuất khẩu được ngân hàng đứng ra cam kết trả tiền, còn bên nhập khẩu được ngân hàng đứng ra xem xét kiểm tra bộ chứng từ nhằm đảm bảo cho bên nhập khẩu nhận đầy đủ, kịp thời và chính xác hàng hoá đặt mua trước khi trả tiền. Trong phương thức này, ngân hàng đóng vai trò chủ động trong thanh toán chứ không chỉ làm trung gian thanh toán đơn thuần như những phương thức khác. Chính vì vậy mà phương thức này được sử dụng nhiều nhất trong thanh toán quốc tế. Tuy vậy, phương thức thanh toán tín dụng chứng từ chỉ có thể sử dụng trong quan hệ thanh toán mậu dịch, còn trong thanh toán phi mậu dịch vẫn phải sử dụng phương thức chuyển tiền. Chương 2: Thực trạng về phương thức thanh toán tín dụng chứng từ tại Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam Khái quát chung về Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam Ngày 1-4-1963, Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam ra đời, chính thức đánh dấu sự ra đời và phát triển của hoạt động thanh toán quốc tế. Ngân hàng Ngoại thương liên tục giữ vai trò chủ lực trong hệ thống ngân hàng Việt Nam và được xếp hạng là một trong 23 doanh nghiệp đặc biệt của Nhà nước. Là ngân hàng thương mại phục vụ đối ngoại lâu đời nhất ở Việt Nam, Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam luôn được biết đến như một ngân hàng đứng đầu về nguồn vốn và có uy tín trong các lĩnh vực tài trợ, thanh toán xuất nhập khẩu, kinh doanh ngoại hối, bảo lãnh ngân hàng và các dịch vụ tài chính, ngân hàng quốc tế. Cho đến nay, Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam đã phát triển thành một hệ thống gồm 25 chi nhánh trong nước và 29 chi nhánh cấp 2, 1 công ty tài chính và 3 văn phòng đại diện ở nước ngoài, 1 công ty chứng khoán, 1 công ty thuê mua tài chính, 1 công ty quản lý nợ và khai thác tài sản, góp vốn cổ phần vào 5 doanh nghiệp và 7 ngân hàng, tham gia 3 liên doanh với nước ngoài.Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam là thành viên Ban Giám đốc Hiệp hội Ngân hàng Châu Á nhiệm kỳ 2000-2002. Đây là lần thứ tư liên tiếp Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam được bầu và cũng là ngân hàng duy nhất ở Việt Nam trúng cử vào vị trí danh dự này. Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam đã thiết lập quan hệ đại lý với 1500 ngân hàng tại gần 100 nước trên khắp các châu lục của thế giới; là đại lý chính thức của tổ chức chuyển tiền nhanh quốc tế MoneyGram; là đại lý thanh toán 5 loại thẻ tín dụng quốc tế Visa, MasterCard, JCB, American Express và Dinners Club đồng thời phát hành 3 loại thẻ: Vietcombank-Visa, Vietcombank-MasterCard và Vietcombank American Express. Năm 1995, Ngân hàng Ngoại thương là ngân hàng đầu tiên tại Việt Nam được tạp chí AsiaMoney bình chọn là "Ngân hàng tốt nhất tại Việt Nam".Từ năm 1996-2001, sáu năm liên tiếp Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam được Ngân hàng JP Morgan Chase của Hoa Kỳ tặng giải thưởng "Chất lượng dịch vụ tốt nhất" trong giao dịch thanh toán quốc tế qua hệ thống SWIFT. Ngân hàng Ngoại thương cũng vinh dự được tạp chí The Bankers thuộc tập đoàn tài chính quốc tế Financial Times của Anh Quốc trao tặng danh hiệu "Ngân hàng tốt nhất" năm 2000, 2001, 2002 và 2003. Năm 2003 nhận giải thưởng "Ngân hàng có chất lượng dịch vụ thanh toán tốt nhất" của The Bank Of New York, "Giải thưởng vàng về quản lý tiền mặt và chất lượng thanh toán toàn cầu" của HSBC chi nhánh Hoa Kỳ và "Giải thưởng Ngân hàng có chất lượng thanh toán Đôla Mỹ tốt nhất" của Deutsche Bank trao tặng năm 2004. Trong những năm qua, bằng những nỗ lực vượt bậc và được sự ủng hộ của đông đảo khách hàng, Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam đã giữ vững là ngân hàng thương mại có mức tăng trưởng vào bậc nhất ở Việt Nam. Thực trạng thanh toán hàng xuất khẩu bằng phương thức tín dụng chứng từ tại Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (VCB) Hoạt động thanh toán xuất khẩu qua NH Ngoại thương Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào tình hình xuất khẩu hàng hoá trong nước cũng như sự lựa chọn của những nhà xuất khẩu trong nước thanh toán tiền hàng xuất khẩu qua VCB. Tình hình hoạt động thanh toán xuất khẩu qua VCB được đánh giá qua các tiêu chí sau: Thị phần thanh toán xuất khẩu qua NH Ngoại thương Việt Nam Thanh toán xuất khẩu thực hiện tại tất cả các chi nhánh của VCB nhưng phần lớn được thực hiện tại Sở Giao Dịch ở Hà Nội và chi nhánh VCB Hồ Chí Minh. Phương thức thanh toán xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương chủ yếu đuợc sử dụng là ba phương thức thanh toán cơ bản: phương thức chuyển tiền, phương thức nhờ thu và phương thức tín dụng chứng từ. Tỷ trọng thanh toán xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương so với tổng kim ngạch thanh toán xuất khẩu của cả nước được biểu thị dưới bảng sau: Năm Xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương Kim ngạch Tỷ trọng so với cả nước (%). 2000 3.263 28,3 2001 4.163 29,1 2002 4.675 28,3 2003 5.692 28,6 2004 6.976 26,7 2005 8.864 29,4 Doanh số thanh toán xuất nhập khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương năm 2004 đạt 16,4 tỷ USD, tăng 32,3% so với năm trước. Trong đó, doanh số thanh toán xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương năm 2004 đạt 6.967 triệu USD, tăng 22,4% so với năm 2003, chiếm 26,7% thị phần của cả nước. Doanh số thanh toán nhập khẩu năm năm 2004 đạt 9.409 triệu USD tăng 39,3% so với năm 2003 và chiếm 29,9% thị phần nhập khẩu của cả nước. Doanh số thanh toán xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương năm 2003 đạt 5.692 triệu USD, tăng 21,8% so với năm 2002, chiếm 28,6% thị phần của cả nước. Doanh số thanh toán nhập khẩu năm 2003 đạt 6.756 triệu USD tăng 21,9% so với năm 2002 và chiếm 27% kim ngạch nhập khẩu hàng hoá của cả nước. Năm 2002, Ngân hàng Ngoại thương vẫn tiếp tục giữ vững được vị trí dẫn đầu của Việt Nam trong hoạt động thanh toán quốc tế. Doanh số thanh toán xuất nhập khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương năm 2002 đạt 10,2 tỷ USD. Trong đó, doanh số thanh toán xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương đạt 4.675 triệu USD, tăng 7,7% so với năm 2001, chiếm 28,3% thị phần của cả nước. Doanh số thanh toán nhập khẩu đạt 5.541 triệu USD tăng 24,6% so với năm 2001 và chiếm 28,7% thị phần của cả nước. Kết quả này có được cũng là nhờ sự nỗ lực lớn của bản thân Ngân hàng Ngoại thương. Với chính sách khách hàng hấp dẫn, áp dụng phí dịch vụ thấp, cung cấp dịch vụ trọn gói nên đã thu hút được một lượng khách hàng lớn thường xuyên thanh toán qua ngân hàng. Vào năm 1995, tỷ trọng thanh toán xuất nhập khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương chiếm hơn 40,40% so với cả nước. Đây là những năm đầu khi pháp lệnh ngân hàng ra đời, dù không còn thế “độc quyền” như trước nhưng Ngân hàng Ngoại thương vẫn thu hút được một lượng lớn khách hàng đến giao dịch. Năm 1997 giảm từ 41,23% xuống còn 30,61% do phải san sẻ thị trường với các ngân hàng khác. Các ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam được các ngân hàng mẹ hỗ trợ về vốn, thiết bị máy móc, thủ tục đơn giản, nghiệp vụ giỏi nên có điều kiện thu hút khách hàng hơn ta. Sang đến năm 1998, tỷ trọng thanh toán xuất nhập khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương giảm xuống còn 27%. Đây là giai đoạn Ngân hàng Ngoại thương phải đối phó với những khó khăn liên tiếp từ trong nước và cả ngoài nước. Nhiều đơn vị có nợ quá hạn tại Ngân hàng Ngoại thương không xuất trình chứng từ qua Ngân hàng Ngoại thương để trốn nợ. Một số khách hàng lớn có tài khản tại các ngân hàng cổ phần nên tiến hành thanh toán qua các ngân hàng đó. Tiếp theo, đến năm 2000, thị phần thanh toán xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương mới có dấu hiệu phục hồi đạt 28,3 % và sang năm 2001 đã đạt được 29,1% so với tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Tỷ trọng của phương thức tín dụng chứng từ và các phương thức khác Phương thức thanh toán 2002 2003 2004 1. Chuyển tiền 6.5% 6.2% 4.9% 2. Nhờ thu 8.6% 3.5% 3.1% 3. Tín dụng chứng từ 84.9% 90.3% 92% Nhìn bảng số liệu ta thấy kim ngạch thanh toán xuất khẩu thực hiện tại Ngân hàng Ngoại thương chủ yếu là sử dụng phương thức tín dụng chứng từ (L/C). Kim ngạch thanh toán này tăng lên rất nhanh qua các năm từ 3969 triệu USD năm 2002 lên 5140 triệu USD năm 2003 và đạt gần 6418 triệu USD năm 2004. Như vậy kim ngạch thanh toán bằng phương thức này tăng lên gần gấp đôi sau 2 năm. Nếu xét tỷ trọng thì năm 2002 phương thức thanh toán này chiếm 84,9% đến năm 2003 con số này là 90,3% và năm 2004 là 92%. Điều đó cho thấy việc sử dụng phương pháp này trong hoạt động thanh toán xuất khẩu liên tục tăng lên trong các năm nhưng tỷ trọng chỉ tăng lên rất ít so với tốc độ tăng của kim ngạch xuất khẩu. Sở dĩ như vậy là do kim ngạch thanh toán xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương liên tục tăng cao qua các năm. Có thể nói rằng tỷ trọng sử dụng phương pháp tín dụng chứng từ ngày càng tăng lên cho thấy tính ưu việt của phương thức thanh toán này cũng như sự hiểu biết của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu trong nước khi sử dụng nó trong công cụ thanh toán xuất khẩu. Doanh số thanh toán tiền hàng xuất khẩu của phương thức tín dụng chứng từ và các phương thức khác được biểu thị dưới biểu sau: Đơn vị: Triệu USD Phương thức thanh toán 2002 2003 2004 1. Chuyển tiền 304 353 342 2. Nhờ thu 402 199 216 3. Tín dụng chứng từ 3969 5140 6418 Tình hình các thị trường VCB tham gia thanh toán xuất khẩu bằng L/C Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (VCB) thực hiện hoạt động thanh toán quốc tế với hầu hết các thị trường mà nước ta có mối quan hệ kinh tế đối ngoại, quan hệ kinh doanh xuất nhập khẩu hàng hoá, dịch vụ. Tuy nhiên, doanh số thanh toán tiền hàng xuất khẩu ở các thị trường phụ thuộc vào tình hình xuất khẩu trong nước qua các thị trường đó. Dưới đây là một số thị trường lớn mà VCB tham gia thanh toán hàng xuất khẩu bằng phương thức tín dụng chứng từ. §¬n vÞ : TriÖu USD Thị trường Năm 1999 Năm 2000 Năm 2001 Tỷ trọng Dsố Tỷ trọng (%) Dsố Tỷ trọng (%) Dsố Tỷ trọng (%) 00/99 % 01/00 % EU 641,7 29,6 735,1 25,4 845,5 22,1 14,5 15,0 ASEAN 457,4 21,1 445,7 15,4 573,9 15,0 -2,6 28,7 Nhật 424,9 19,4 494,9 17,1 792 20,7 16,5 60,0 Bắc Mỹ 129,5 6,0 246 8,5 306,1 8,0 89,9 24,4 Thị trường khác 518,2 23,9 972.4 33,6 1308,4 34,2 87,6 34,55 Tổng doanh số 2168 2894 3826 33,49 32,3 Có thể nói rằng hoạt động thanh toán tiền hàng xuát khẩu qua VCB thường được tập trung tại một số thị trường lớn, những thị trường mà nước ta có kim ngạch xuất khẩu lớn, thường là những thị trường quen thuộc và tỷ trọng thanh oán qua các thị trường này qua những năm gần đây đã có thay đổi, có những thị trường tỷ trọng thanh toán giảm xuống so với tổng doanh số thanh toán xuất khẩu như thị trường EU năm 1999 chiếm 29,6% tỷ trọng thanh toán xuất khẩu bằng L/C nhưng đến năm 2001 giảm xuống còn 22,1%. Tuy tỷ trọng giảm xuống nhưng doanh số thanh toán vẫn gia tăng qua các năm. Phần lớn hàng xuất khẩu sang EU là các mặt hàng về dệt may, thực phẩm và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Đối với thị trường châu Á, do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính tiền tệ cuối năm 1997 nên có doanh số thanh toán thị phần bị giảm xuống nhưng những năm sau đó đã có sự phục hồi và tăng trưởng. Các thị trường mà VCB thanh toán trong khối ASEAN chủ yếu là Singapo, Thái Lan, Indonesia, Malaisia… với các mặt hàng chủ yếu là thực phẩm như: gạo, cafe, cacao, thuỷ sản… Nhật Bản là nước Châu Á mà nước ta có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất. Các mặt hàng chủ yếu xuất sang Nhật là café, thực phẩm, thủ công mỹ nghệ… Tình hình khách hàng trong nước tham gia thanh toán tiền hàng xuất khẩu bằng L/C qua VCB Trong những năm còn độc quyền về hoạt động thanh toán quốc tế, tất cả mọi thành phần tham gia thanh toán quốc tế đều phải thanh toán qua Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam. Tuy nhiên sau khi tất cả mọi NHTM đều có quyền tham gia vào nghiệp vụ thanh toán quốc tế thì VCB không còn là độc quyền nữa, và thị phần thanh toán luôn có sự cạnh tranh với các NHTM khác. Với truyền thống và thế mạnh trong thanh toán quốc tế, Ngân hàng Ngoại thương vẫn là NHTM được những nhà xuất khẩu trong nước lựa chọn làm ngân hàng để thực hiện thanh toán. Do luôn có những chính sách khách hàng hợp lý mà có rất nhiều khách hàng giao dịch với giá trị lớn và là khách hàng thường xuyên của VCB như: Công ty Vinafood, công ty Petrolimex, công ty Coalimex… Nhìn chung, khối lượng khách hàng trong nước giao dịch và thanh toán qua Ngân hàng Ngoại thương vẫn chiếm một tỷ trọng lớn so với các NHTM khác. Liên hệ với cơ cấu mặt hàng xuất khẩu của nước ta hiện nay cho thấy rằng các mặt hàng xuất khẩu chủ lực vẫn được thực hiện thanh toán qua VCB bằng phương thức L/C. Tỷ trọng về doanh số thanh toán qua các năm vẫn tăng đều. Cơ cấu mặt hàng thanh toán xuất khẩu qua VCB cũng không có nhiều thay đổi, có một số mặt hàng mới thanh toán qua VCB nhưng với giá trị thanh toán thấp. Dầu thô vẫn là mặt hàng chủ yếu, chiếm tỷ trọng cũng như doanh số lớn nhất trong các mặt hàng thanh toán qua VCB. Mặt hàng này đều đạt trên 45% trong tổng doanh số các mặt hàng thanh toán qua VCB. Các mặt hàng như gạo, thuỷ sản cũng tăng đều qua các năm. Duy chỉ có mặt hàng café là có sự biến động do tình hình thị trường café thế giới biến động, tuy tỷ trọng có phần giảm sút trong tổng doanh số thanh toán nhưng trên thực tế doanh số mặt hàng này vẫn giữ được mức tăng trưởng ổn định. Những thuận lợi và khó khăn VCB gặp phải trong thanh toán tiền hàng bằng L/C Từ một ngân hàng độc quyền về hoạt động thanh toán quốc tế, VCB đã phải vươn mình để đạt được một tỷ lệ đáng kể trong cuộc cạnh tranh gay gắt với hàng loạt NHTM cổ phần, NHTM quốc doanh và nhất là với NH nước ngoài có đầy đủ tiềm năng và công nghệ ngân hàng phát triển cũng như bề dày kinh nghiệm hoạt động trong cơ chế thị trường. Bên cạnh đó, thực hiện chính sách kinh tế mở cửa của nhà nước, hàng loạt các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào việc xuất nhập khẩu hàng hoá và dịch vụ trong khi chưa được trang thiết bị đầy đủ kiến thức về kinh tế thị trường, chưa am hiểu về thanh toán quốc tế, hành lang pháp lý trong nước chưa hình thành hoặc chưa hoàn thiện. Hoạt động trong tình hình không mấy thuận lợi, song thanh toán quốc tế vẫn là lợi thế của Ngân hàng Ngoại thương mà ngân hàng cần phải duy trì và phát huy. Trong mấy năm qua, Ngân hàng Ngoại thương vẫn chiếm tỷ lệ hơn 30% trong tổng kim ngạch thanh toán xuất nhập khẩu của cả nước. Để duy trì và đẩy mạnh thanh toán xuất nhập khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương, ta cần phải nhìn thấy được mặt mạnh và yếu, khó khăn và thuận lợi, trách nhiệm của ngân hàng trong nghiệp vụ thanh toán quốc tế để không ngừng nâng cao chất lượng thanh toán thu hút khách hàng, mang lại nguồn lực đáng kể cho ngành, đất nước đồng thời cũng là để tự bảo vệ mình trong cơ chế thị trường đầy khó khăn. 5.1. Những mặt đã đạt được trong hoạt động thanh toán tiền hàng xuất khẩu bằng phương thức TDCT - Về doanh số, tỷ trọng thanh toán bằng phương thức L/C: VCB đã phát huy một cách có hiệu quả những tiềm năng của mình trong nghiệp vụ này như: uy tín, kinh nghiệm, trình độ nghiệp vụ…trong phương thức thanh toán này. Tỷ trọng của phương thức L/C ngày càng tăng và doanh số thanh toán bằng L/C chiếm tỷ trọng lớn nhất trong các phương thức thanh toán. - Về mặt quan hệ đại lý ngân hàng: VCB có hệ thống chi nhánh rộng khắp trong cả nước, các chi nhánh đều được sự bổ trợ về vốn, tín dụng và nghiệp vụ trong hoạt động thanh toán quốc tế. Ngoài ra, VCB cũng có quan hệ đại lý ngân hàng với nhiều nước trên thế giới đặc biệt, có rất nhiều ngân hàng nước ngoài mở tài khoản tại VCB để tăng uy tín trong hoạt động thanh toán quốc tế. - Về công tác nghiệp vụ: VCB luôn quan tâm đến trình độ nghiệp vụ chuyên môn của các thanh toán viên, chính vì vậy các thanh toán viên luôn được nâng cao kiến thức về nghiệp vụ chuyên môn và đã hạn chế được tối đa các rủi ro trong xử lý chứng từ. 5.2 Những mặt chưa đạt được trong hoạt động thanh toán tiền hàng xuất khẩu bằng phương thức tín dụng chứng từ - Về công tác khách hàng: khách hàng thanh toán tiền hàng xuất khẩu qua Ngân hàng Ngoại thương với số lượng khá lớn, với chủng loại hàng xuất khẩu đa dạng. Tuy nhiên thường với giá trị thanh toán thấp và trong quá trình thanh toán VCB thường gặp phải một số khó khăn như: Nhiều tài khoản của khách hàng còn chưa được tất toán và gặp khó khăn trong truy đòi, nhiều L/C trả chậm của khách hàng nước ngoài… - Về cơ sở vật chất kỹ thuật, công nghệ ngân hàng: VCB tiến hành các thao tác nghiệp vụ dựa trên hệ thống máy tính hiện đại, với các phần mềm luôn được cập nhật để phù hợp với hệ thống truyền dữ liệu quốc tế. - Về công tác khách hàng: