Đề án Thực trạng và giải pháp huy động vốn của các Doanh nghiệp vừa và nhỏ

vµ thanh to¸n kh«ng ph¶i lóc nµo còng diÔn ra ®ång thêi nªn tÝn dông th­¬ng m¹i xuÊt hiÖn vµ tån t¹i nh­ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Thùc chÊt, lu«n diÔn ra ®ång thêi qu¸ tr×nh doanh nghiÖp nî kh¸ch hµng tiÒn vµ chiÕm dông tiÒn cña kh¸ch hµng. NÕu sè tiÒn doanh nghiÖp chiÕm dông ®­îc cña kh¸ch hµng lín h¬n sè tiÒn doanh nghiÖp bÞ chiÕm dông th× sè tiÒn d­ ra sÏ mang b¶n chÊt tÝn dông th­¬ng m¹i. D­íi ®©y lµ c¸c h×nh thøc tÝn dông th­¬ng m¹i chñ yÕu ®èi víi doanh nghiÖp võa vµ nhá: Thø nhÊt, doanh nghiÖp mua m¸y mãc, thiÕt bÞ theo ph­¬ng thøc tr¶ chËm. SÏ chØ cã h×nh thøc tÝn dông nµy nÕu ®­îc ghi râ trong hîp ®ång mua b¸n vÒ gi¸ c¶, sè lÇn tr¶ vµ sè tiÒn tr¶ mçi lÇn vµ kho¶ng c¸ch gi÷a mçi lÇn tr¶ tiÒn. Nh­ thÕ doanh nghiÖp cã m¸y mãc, thiÕt bÞ sö dông ngay nh­ng tiÒn l¹i ch­a ph¶i tr¶ ngay, sè tiÒn ch­a ph¶i tr¶ lµ sè tiÒn doanh nghiÖp chiÕm dông ®­îc cña ng­êi cung øng. Trong m«i tr­¬ng kinh doanh hiÖn nay, víi nhiÒu mÆt hµng th× mua b¸n ch­a ph¶i tr¶ ngay ®­îc coi nh­ mét chiÕn l­îc marketing cña ng­êi b¸n cho nªn doanh nghiÖp cã thÓ dÔ dµng t×m ®­îc nguån vèn tÝn dông lo¹i nµy. §Æc biÖt, khi thÞ tr­êng cã nhiÒu nhµ cung øng c¹nh tranh víi nhau, doanh nghiÖp cµng cã lîi thÕ vÒ gi¸ c¶, thêi h¹n tr¶,....Khi qu¸ tr×nh nµy diÔn ra mét c¸ch th­êng xuyªn th× nguån tÝn dông nµy ®ãng vai trß nh­ mét nguån tÝn dông trung hoÆc dµi h¹n. Víi h×nh thøc tÝn dông nµy doanh nghiÖp cã thÓ ®Çu t­ chiÒu s©u víi vèn Ýt mµ kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh cña m×nh. H×nh thøc tÝn dông mua m¸y mãc, thiÕt bÞ theo ph­¬ng thøc tr¶ chËm cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp võa vµ nhá v× c¸c doanh nghiÖp nµy vèn Ýt, thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó vay vèn vµ ®æi míi c«ng nghÖ. Bªn c¹nh ®ã, h×nh thøc mua m¸y mãc thiÕt bÞ theo ph­¬ng thøc tr¶ chËm còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, mua theo ph­¬ng thøc nµy doanh nghiÖp sÏ ph¶i chÞu chi phÝ kinh doanh sö dông vèn kh¸ cao. MÆt kh¸c, sÏ chØ mua theo ph­¬ng thøc tr¶ chËm ®­îc nÕu doanh nghiÖp cã uy tÝn, cã truyÒn thèng tÝn dông sßng ph¼ng còng nh­ t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh. Thø hai, vèn kh¸ch hµng øng tr­íc. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, khi ký hîp ®ång ®Æt hµng kh¸ch hµng th­êng ph¶i ®Æt cäc tr­íc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh, sè tiÒn ®Æt cäc nµy doanh nghiÖp ®­îc sö dông mÆc dï ch­a s¶n xuÊt vµ cung cÊp s¶n phÈm hay dÞch vô cho kh¸ch hµng. Tuú theo l­îng mua hµng cña kh¸ch, th«ng th­êng doanh nghiÖp chiÕm dông ®­îc tõ hai nguån: - Vèn øng tr­íc cña kh¸ch hµng lín Vèn øng tr­íc cña ng­êi tiªu dïng Th«ng th­êng sè vèn chiÕm dông nµy lµ kh«ng lín. MÆt kh¸c, ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm (dÞch vô) doanh nghiÖp ph¶i ®Æt hµng (nguyªn vËt liÖu,...) nªn l¹i bÞ ng­êi cÊp hµng chiÕm dông vèn cña doanh nghiÖp còng theo h×nh thøc nµy nªn nÕu c¸c qu¸ tr×nh kinh doanh diÔn ra b×nh th­êng th× sè d­ vèn chiÕm dông nµy lµ kh«ng lín. Tuy nhiªn, kinh doanh trong thÞ tr­êng hiÖn t¹i ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n, c©n nh¾c rÊt cÈn träng v× kh«ng ph¶i chØ tån t¹i l­îng vèn nhÊt ®Þnh kh¸ch hµng ®Æt cäc tr­íc mµ bªn c¹nh ®ã l¹i tån t¹i l­îng tiÒn kh¸ch hµng chiÕm dông l¹i khi mua hµng cña doanh nghiÖp, l­îng tiÒn ®ã nhiÒu khi lµ rÊt lín. Ch­¬ng 2 Thùc tr¹ng vÊn ®Ò huy ®éng vèn cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. I. Doanh nghiÖp võa vµ nhá trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sè l­îng Doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n­íc ta ph¸t triÓn mét c¸ch kh¸ nhanh, theo c¸c sè liÖu thèng kª vµ kÕt qu¶ tæng ®iÒu tra c¸c tæ chøc kinh tÕ th× ®Õn cuèi n¨m 1999 sè l­îng c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ 43.772 doanh nghiÖp chiÕm tØ träng 91% tæng sè c¸c Doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Trong n¨m 2000 sè doanh nghiÖp míi ®­îc thµnh lËp theo LuËt doanh nghiÖp d­íi nhiÒu h×nh thøc víi sè vèn ®¨ng ký trung b×nh trªn d­íi 1 tû ®ång, hÇu hÕt sè doanh nghiÖp nµy còng cã quy m« võa vµ nhá vµ nÕu xÐt theo chØ tiªu lao ®éng d­íi 200 ng­êi th× doanh nghiÖp võa vµ nhá cã 46.834 doanh nghiÖp chiÕm tØ träng 97% tæng sè doanh nghiÖp. Nh­ vËy, xÐt vÒ mÆt sè l­îng th× doanh nghiÖp ë n­íc ta ®Òu cã quy m« võa vµ nhá chiÕm 91 – 97% tæng sè doanh nghiÖp vµ ch­a tÝnh ®Õn kho¶ng 1,4 triÖu hé s¶n xuÊt kinh doanh c¸ thÓ. Nh­ vËy, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá gi÷ mét vai trß v« cïng quan träng trong nÒn kinh tÕ, nhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· x¸c ®Þnh: “ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ mét trong nh÷ng chiÕn l­îc träng t©m trong nh÷ng n¨m tíi.” Tuy nhiªn, do c¬ chÕ c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ sù ¶nh h­ëng cña t×nh h×nh khñng ho¶ng tµi chÝnh, kinh tÕ cña mét sè n­íc trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi ®· cã t¸c ®éng, ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµm cho c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n­íc ta béc lé nh÷ng mÆt h¹n chÕ vµ gÆp kh«ng Ýt c¸c khã kh¨n trong ho¹t ®éng kinh doanh. Cô thÓ lµ: ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t­ vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt ®· cã suy gi¶m so víi ®Çu t­ vµo c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, th­¬ng m¹i cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµm gi¶m ®¸ng kÓ sù ®ãng gãp vµo GDP cña lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. Tuy nhiªn, ngay c¶ trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i - dÞch vô th× t×nh tr¹ng hµng biªn giíi, hµng ®· qua sö dông, hµng nhËp lËu (chñ yÕu tõ Trung Quèc) trµn ngËp trªn thÞ tr­êng víi gi¸ rÎ còng g©y cho c¸c doanh nghiÖp nµy rÊt nhiÒu khã kh¨n. ThÞ tr­êng vµ kh¸ch hµng bÞ thu hÑp céng víi sù lóng tóng trong qu¶n lý ®· dÉn tíi viÖc mét sè doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n hoÆc buéc ph¶i gi¶i thÓ h¹n chÕ phÇn nµo vai trß cña lo¹i h×nh Doanh nghiÖp nµy trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Tr×nh ®é c«ng nghÖ, trang thiÕt bÞ, m¸y mãc võa cò, võa l¹c hËu l¹i kh«ng ®ång bé ®· dÉn ®Õn viÖc s¶n phÈm lµm ra kh«ng phï hîp víi nhu cÇu, thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng do ®ã h¹n chÕ rÊt lín kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá trªn thÞ tr­êng. Lùc l­îng c«ng nh©n kü thuËt vµ lao ®éng lµnh nghÒ ®­îc ®µo t¹o lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cßn qu¸ Ýt; viÖc ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i diÔn ra kh«ng th­êng xuyªn vµ ®ång bé dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thõa ë n¬i nµy nh­ng l¹i thiÕu ë n¬i kh¸c kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña s¶n xuÊt, céng víi ®éi ngò c¸n bé thiÕu kü n¨ng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh nªn viÖc qu¶n lý vµ sö dông lao ®éng v« cïng khã kh¨n dÉn ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Doanh nghiÖp võa vµ nhá kh«ng cao, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, thu nhËp kh«ng æn ®Þnh. T×nh tr¹ng thiÕu vèn cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá, ®©y lµ mét vÊn ®Ò bøc sóc vµ ®¸ng lo ng¹i nhÊt hiÖn nay. Sù suy gi¶m cña kinh tÕ khu vùc sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ diÔn ra cuèi n¨m 97 ®Çu n¨m 98 ®· cã t¸c ®éng trùc tiÕp tíi nÒn kinh tÕ n­íc ta ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. Mét sè nhµ ®©ï t­ n­íc ngoµi ®· rót vèn ®Çu t­ ë VN vÒ kh«i phôc kinh tÕ trong n­íc, mét sè kh¸c do e ng¹i vÒ sù æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ trong n­íc vµ khu vùc (®©y lµ thÞ tr­êng chñ yÕu cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá) kh«ng ®Çu t­ thªm hoÆc rót vèn ®Çu t­ sang thÞ tr­êng kh¸c dÊn ®Õn sù sôt gi¶m khñng khiÕp cña nguån vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. Vµ cuèi cïng c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ ng­êi g¸nh chÞu trùc tiÕp hËu qu¶ cña viÖc suy gi¶m nguån vèn nµy.{sè liÖu cô thÓ}. H¬n n÷a viÖc tiÕp cËn víi c¸c nguån vèn kh¸c l¹i rÊt khã kh¨n, trong ®ã nguån vèn chñ yÕu ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµ nguån vèn vay tõ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nh­ng thùc tÕ hiÖn nay l¹i cã rÊt Ýt c¸c Doanh nghiÖp ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn thÕ chÊp, b¶o ®¶m tiÒn vay theo yªu cÇu cña ng©n hµng ®Ó vay vèn, tû träng vèn vay ng©n hµng cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá chØ chiÕm 20% nhu cÇu vèn ho¹t ®éng. Nh×n chung c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ®Òu dùa vµo nguån vèn tù cã lµ chÝnh hoÆc huy ®éng tõ c¸c nguån kh¸c nh­ b¹n bÌ, ng­êi th©n... ViÖc c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá kh«ng tiÕp cËn vµ sö dông ®­îc c¸c nguån vèn ®Æc biÖt lµ nguån vèn tÝn dông lµ h¹n chÕ lín nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lo¹i h×nh Doanh nghiÖp nµy. C¸c chÝnh s¸ch vÜ m«, vi m« nh»m hç trî Doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn h¹n chÕ, nÆng vÒ h×nh thøc, thiÕu h­íng dÉn cô thÓ nh­ chÝnh s¸ch ®èi víi Doanh nghiÖp sö dông nhiÒu lao ®éng n÷, chÝnh s¸ch vay vèn tÝn dông víi l·i suÊt ­u ®·i nh»m gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, c¸c hÖ thèng th«ng tin, c¸c dÞch vô t­ vÊn vÒ mÆt hµng, thÞ tr­êng, c«ng nghÖ, thiÕt bÞ, m«i tr­êng luËt ph¸p, th«ng lÖ quèc tÕ vÒ kinh doanh... kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c nhu cÇu cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá. Nh÷ng khã kh¨n phiÒn to¸i ®èi víi Doanh nghiÖp võa vµ nhá xung quanh c¸c thñ tôc kª khai h¶i quan, thñ tôc tÝn dông vay vèn, tÝnh thuÕ, hoµn tr¶ thuÕ, nhµ ®Êt ... vÉn cßn lµ nçi lo l¾ng, b¨n kho¨n cña c¸c Doanh nghiÖp. 2. T×nh h×nh huy ®éng vèn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. 2.1 Thùc tr¹ng vÊn ®Ò huy ®éng vèn cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, t×nh h×nh kh¸ phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c Doanh nghiÖp lµ t×nh tr¹ng thiÕu vèn. §èi víi c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá t×nh tr¹ng thiÕu vèn lµ mét tÊt yÕu kh«ng thÓ tr¸nh khái . Theo sè liÖu ®iÒu tra ë Hµ Néi n¨m 1994 cã h¬n 60% Doanh nghiÖp thiÕu vèn chØ ®¸p øng ®­îc mét phÇn nhá nhu cÇu vÒ vèn cña Doanh nghiÖp. §ã lµ do nhiÒu nguyªn nh©n, nh­ng tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn lµ sù t¸c ®éng cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ trong n­íc vµ thÕ giíi trong mét thêi gian dµi lµm cho sau mçi chu kú s¶n xuÊt kh«ng ®ñ t¸i t¹o, kh«ng bï ®¾p ®­îc sè vèn ban ®Çu hoÆc sù d­ ra kh«ng ®¸ng kÓ. Sù thiÕu vèn cßn do nhiÒu Doanh nghiÖp cã hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp, thËm chÝ cã n¬i cã lóc kh«ng cã hiÖu qu¶, lµm cho l­îng vèn hao hôt, mÊt dÇn (th©m hôt vèn); t×nh tr¹ng chiÕm dông vèn lÉn nhau, nî nÇn lßng vßng, d©y d­a gi÷a c¸c Doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ ®ang diÔn ra rÊt nghiªm träng (trong giai ®o¹n II cña qu¸ tr×nh thanh to¸n c«ng nî, sè nî ph¶i xö lý lªn tíi 18.000 tû ®ång). Nh­ng ®¸ng chó ý nhÊt lµ sù thiÕu vèn t­¬ng ®èi ®ang diÔn ra trªn b×nh diÖn réng vµ kh¸ gay g¾t. §ã lµ nh÷ng tr­êng hîp Doanh nghiÖp cã yªu cÇu më réng kinh doanh hoÆc yªu cÇu ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng trong c¹nh tranh ph¸t triÓn, nh­ng kh«ng cã nguån cung øng vèn (vèn trong d©n kh«ng huy ®éng ®­îc, vèn ng©n hµng cho vay rÊt h¹n chÕ). Cô thÓ nguån vèn cho Doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng d­íi ®©y. B¶ng 1: C¬ cÊu vèn cña c¸c DNVVN ë mét sè tØnh §¬n vÞ tÝnh: % Nguån vèn Hµ Néi Qu¶ng Ninh H¶i Phßng Tæng sè TB Vèn chñ së h÷u 45,6 49,3 46,7 47,2 Vay ng­êi th©n, b¹n bÌ 24,7 24,5 22,3 24,3 Vay nãng 2,2 2,5 2,15 2,4 Vay ng©n hµng 24 20,5 21,5 21,1 §ãng gãp c«ng nh©n 1,9 2,3 3,5 2,5 C¸c nguån kh¸c 1,6 1,7 3,8 2,2 Nguån: Tæ chøc lao ®éng thÕ giíi (1998) Tõ b¶ng trªn ta thÊy, l­îng vèn huy ®éng ®­îc cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá chñ yÕu tõ c¸c nguån c¸ nh©n nh­ cña chñ doanh nghiÖp, b¹n bÌ, ng­êi th©n vµ c¸c kho¶n vay kh«ng chÝnh thøc kh¸c, chiÕm 75,2%; l­îng vèn vay tõ ng©n hµng vµ ®ãng gãp cña c«ng nh©n chØ chiÕm mét l­îng nhá 23,6%, cßn l¹i lµ tõ mét sè nguån kh¸c 2,2%. §iÒu nµy chøng tá c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá gÆp khã kh¨n trong viÖc huy ®éng vèn ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh nhÊt lµ tõ phÝa ng©n hµng. ë Hµ Néi, hiÖn t¹i chØ cã kho¶ng 25% Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®­îc vay vèn ng©n hµng; 11,9% Doanh nghiÖp vay vèn tõ c¸c hîp t¸c x· tÝn dông... Nh÷ng c¶n trë ë tÇm vÜ m« dÉn ®Õn viÖc cung øng vèn cho Doanh nghiÖp hiÖn nay ®ang trë thµnh vÊn ®Ò bøc xóc. MÆt kh¸c, thÞ tr­êng vèn trung vµ dµi h¹n ch­a ph¸t triÓn, kh«ng thu hót m¹nh mÏ c¸c nguån vèn nhµn rçi trong x· héi nh»m ®¸p øng cho nhu cÇu vèn cña c¸c Doanh nghiÖp. §Ó cô thÓ h¬n, ta h·y xem xÐt thùc tr¹ng t×nh h×nh huy ®éng vèn cña Doanh nghiÖp võa vµ nhá tõ c¸c nguån vèn sau: 2.1.1. Vèn chñ së h÷u: Lµ lo¹i vèn th­êng ®­îc t¹o ra tõ vèn riªng cña c¸c nghiÖp chñ, vèn ®ãng gãp cña c¸c cæ ®«ng, b¹n bÌ, hä hµng... Nguån vèn nµy chiÕm kho¶ng 5 - 10% vèn lu©n chuyÓn cña Doanh nghiÖp võa vµ nhá. Thùc tÕ ta thÊy hiÖn nay c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá th­êng sö dông phÇn lín nguån vèn nµy vµo viÖc kinh doanh chiÕm kho¶ng 47,2% trªn tæng sè vèn toµn Doanh nghiÖp. §Ó huy ®éng ®­îc nguån vèn nµy, Doanh nghiÖp ®· gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n: - Do ®Æc ®iÓm cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ ë chç ng­êi chñ Doanh nghiÖp chØ cã ph­¬ng tiÖn tµi chÝnh ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh nªn hä kh«ng thÓ bá ra nhiÒu h¬n sè vèn mµ hä ®· ®ãng gãp vµo Doanh nghiÖp , l­îng vèn nµy th­êng kh«ng ®æi trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp . M«i tr­êng kinh doanh, m«i tr­êng ®Çu t­, chÕ ®é ph¸p lý kh«ng æn ®Þnh ch­a khuyÕn khÝch t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c luång tiÒn nhµn rçi ®­îc ®Çu t­ vµo Doanh nghiÖp. V× vËy mµ nguån vèn nµy ch­a ®­îc tËn dông mét c¸ch triÖt ®Ó, trong khi c¸c doanh nghiÖp ®ang ë t×nh tr¹ng ®ãi vèn th× l­îng tiÒn “chÕt” vÉn n»m trong tói cña ng­êi d©n kh¸ lín. 2.1.2 Nguån vèn chÝnh thøc. Nguån vèn nµy ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cã triÓn väng trong t­¬ng lai. Nh­ng hiÖn nay c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn ch­a tiÕp cËn ®­îc nhiÒu vµ triÖt ®Ó víi nguån vèn nµy, tØ träng c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá vay ®­îc tõ nguån vèn chÝnh thøc chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt khiªm tèn so víi c¸c Doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp lín kh¸c. 2.1.2.1 Doanh nghiÖp võa vµ nhá víi nguån vèn vay ng©n hµng. XÐt trªn tæng thÓ, c¸c sè liÖu rót ra tõ mét tµi liÖu do ng©n hµng Trung ¦¬ng Ên hµnh cho thÊy phÇn tÝn dông trung vµ dµi h¹n so víi toµn bé c¸c lo¹i tÝn dông mµ hÖ thèng ng©n hµng ®· cÊp trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 1997 chiÕm 19%. Con sè nµy chØ lµ con sè trung b×nh vµ hiÓn nhiªn lµ kh«ng tÝnh ®Õn sù kh¸c biÖt rÊt lín gi÷a c¸c ng©n hµng trong ho¹t ®éng tÝn dông cã kú h¹n. Tuy nhiªn con sè nµy cho phÐp nhËn thÊy r»ng nh×n chung phÇn tÝn dông cã kú h¹n vÉn cßn thÊp vµ c¸c ng©n hµng cßn tra ®­îc tØ lÖ 20% tÝn dông cã kú h¹n trªn tæng sè tÝn dông ng©n hµng Nhµ n­íc yªu cÇu. Nhu cÇu vay vèn cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá kh¸ cao trong ®ã ng©n hµng kh«ng ®¸p øng ®­îc ®Çy ®ñ nhu cÇu ®ã.  B¶ng 2: Møc ®é vay vèn tõ ng©n hµng. §¬n vÞ: % Møc ®é vay vèn tõ ng©n hµng 1995 1996 1997 1998 Kh«ng vay ®­îc tõ ng©n hµng 55,9 35,5 28,4 22,5 <10% tæng sè DNVVN vay ®­îc vèn 5,3 6,3 8,2 9,4 10% - 30% cÇu vÒ vèn cña DNVVN 20,1 35,1 38,6 41,2 30% - 50% cÇu vÒ cña DNVVN 12,3 15,5 16,5 17,7 >50% cÇu vÒ vèn cña DNVVN 6,4 7,6 8,3 9,2 Nguån: UNIDO - MPI(1998) Ta thÊy sè Doanh nghiÖp võa vµ nhá vay ®­îc vèn qua c¸c n¨m t¨ng lªn nh­ng cßn rÊt chËm do c¸c h×nh thøc vay ng©n hµng ph¶i tr¶i qua c¸c thñ tôc nghiªm ngÆt, phiÒn hµ vµ thÕ chÊp chÆt chÏ, ph¶i cã luËn chøng cô thÓ cña ph­¬ng ¸n kinh doanh... Trªn thùc tÕ chØ cã kho¶ng 30 - 40% sè chñ Doanh nghiÖp cã yªu cÇu ®­îc vay. H¬n n÷a l·i suÊt vay vèn cña ng©n hµng ch­a khuyÕn khÝch ph¸t triÓn lo¹i h×nh Doanh nghiÖp nµy. Trong khu vùc kinh tÕ quèc doanh, Doanh nghiÖp võa vµ nhá chÞu chung c¬ chÕ qu¶n lý vèn cña Nhµ n­íc: Thø nhÊt, Doanh nghiÖp ®­îc giao vèn vµ b¶o toµn vèn. Thø hai, kh¶ n¨ng t¹o vèn kh«ng ®­îc th«ng qua quü khÊu hao c¬ b¶n, qua lîi nhuËn ®Ó l¹i trÝch quü ph¸t triÓn. Thø ba, vay ng©n hµng: Kh¶ n¨ng vay ng©n hµng cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá quèc doanh chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc nÕu triÓn väng doanh thu cña Doanh nghiÖp cho phÐp tr¶ nî trong 2 - 3 n¨m. V× vËy chØ cã mét sè rÊt Ýt cã thÓ lµm ®­îc trong mÊy n¨m. §èi víi ng©n hµng quèc doanh: C¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm kho¶ng 70% kh¸ch hµng cña c¸c ng©n hµng quèc doanh, phÇn tÝn dông cã kú h¹n mµ c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá nµy nhËn ®­îc cã thÓ ®­îc ®¸nh gi¸ b»ng kho¶ng 15% toµn bé c¸c kho¶n tÝn dông mµ c¸c ng©n hµng nµy cung cÊp. Mét trong c¸c lý do gi¶i thÝch l­îng tÝn dông cã kú h¹n do c¸c ng©n hµng quèc doanh cÊp kh«ng cao lµ ë chç c¸c ng©n hµng nµy kh«ng cã ®ñ nguån lùc tµi chÝnh dµi h¹n. Nh­ng gÇn ®©y mét sè ng©n hµng ®­îc giao qu¶n lý “nguån tµi trî” do ®èi t¸c n­íc ngoµi cÊp, do ®ã c¸c ng©n hµng sÏ cã nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt ®Ó cÊp tÝn dông cã kú h¹n cho nh÷ng kh¸ch hµng ®¸p øng ®­îc mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. C¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá sÏ cã c¬ héi vay ®­îc nhiÒu vèn h¬n. §èi víi Ng©n hµng cæ phÇn C¸c ng©n hµng nµy chñ yÕu h­íng ho¹t ®éng vµo tÝn dông ng¾n h¹n. Tuy nhiªn Doanh nghiÖp võa vµ nhá khã vay ®­îc nguån vèn nµy do Ýt cã tµi s¶n thÓ chÊp, h¬n n÷a vÊn ®Ò khã kh¨n c¬ b¶n mµ c¸c ng©n hµng th­êng gÆp ph¶i ®ã lµ thiÕu nguån tµi chÝnh dµi h¹n, dÉn ®Õn g©y khã kh¨n cho viÖc ®i vay. §èi víi Ng©n hµng liªn doanh Ho¹t ®éng trong viÖc cÊp tÝn dông cã kú h¹n phÇn nµy chiÕm trung b×nh kho¶ng 20% so víi toµn bé l­îng tÝn dông mµ ng©n hµng liªn doanh cÊp. Tuy vËy, c¸c ng©n hµng nµy quan t©m nhiÒu ®Õn kh¸ch hµng lµ nh÷ng Doanh nghiÖp quèc doanh lín vµ nh÷ng Doanh nghiÖp liªn doanh hay 100% vèn n­íc ngoµi h¬n lµ c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá. C¸c kho¶n tÝn dông cã kú h¹n mµ c¸c ng©n hµng nµy cÊp cho Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ c¸c Doanh nghiÖp quèc doanh nhá vµ c¸c Doanh nghiÖp t­ nh©n cã quy m« t­¬ng ®èi lín. §èi víi Ng©n hµng n­íc ngoµi C¸c kho¶n vay ®­îc ghi b»ng ngo¹i tÖ, còng nh­ ng©n hµng liªn doanh. C¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam hÇu nh­ kh«ng thÓ huy ®éng ®­îc vèn tõ nguån nµy. 2.1.2.2 Doanh nghiÖp võa vµ nhá víi nguån thuª mua tµi chÝnh. HiÖn nay cã c¸c c«ng ty thuª mua tµi chÝnh ®­îc thµnh lËp ë ViÖt Nam: C¸c c«ng ty do nh÷ng ng©n hµng ViÖt Nam lËp ra: 3 c«ng ty cã nguån gèc tõ Vietcombank, VBARD; BIDV. C¸c c«ng ty liªn doanh cã: “Vietnam International leasing compaty Ltd” (VILC) “VENA leasing Company” (VENA); “Vietnam leasing Company Ltd” (VLC). Trong ®ã ®èi t¸c ViÖt Nam lµ: ®èi t¸c víi VILC lµ Incombank; ®èi t¸c VENA, Tr­êng Thµnh trading & series company Ltd”. C¸c c«ng ty 100% vèn n­íc ngoµi. C¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá cã thÓ ®Ò nghÞ c¸c c«ng ty nµy cho thuª ®éng s¶n vµ bÊt ®éng s¶n mµ hä dù kiÕn ký hîp ®ång víi c¸c c«ng ty cho thuª tµi chÝnh vµ cã sù høa hÑn vÒ bÊt ®éng s¶n tuú theo t×nh h×nh. §©y lµ nh÷ng h×nh thøc cung cÊp vèn rÊt cã kh¶ quan cho Doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam, ngay c¶ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Doanh nghiÖp sÏ cã kh¶ n¨ng sö dông vèn trong khi ch­a cã ®ñ vèn vµ cam kÕt tr¶ vèn lÉn l·i theo ®Þnh kú ®· tho¶ thuËn víi c«ng ty cho thuª tµi chÝnh. Quy tr×nh xÐt duyÖt cho thuª tµi chÝnh ®­îc c¸c c«ng ty nµy quy ®Þnh. Khã kh¨n trong khi thuª mua tµi chÝnh lµ: + C¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ch­a quen thuéc víi viÖc huy ®éng nguån vèn nµy. + C¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá khi ®i thuª ph¶i chÞu mét l·i suÊt cao(bï phÇn khÊu hao m¸y mãc nguyªn vËt liÖu). + C¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn ph¶i thuyÕt tr×nh kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cung cÊp th«ng tin cña Doanh nghiÖp cho c¸c c«ng ty thuª mua tµi chÝnh biÕt. §©y chÝnh lµ mét h¹n chÕ lín ®èi víi Doanh nghiÖp võa vµ nhá t×m kiÕm ®Õn nguån vèn nµy. 2.1.2.3 Quü hç trî ph¸t triÓn Ho¹t ®éng th«ng qua ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo, quü tÝn dông nh©n d©n, quü ph¸t triÓn n«ng th«n, liªn hiÖp hîp t¸c x·, quü hç trî ®Çu t­ quèc gia. §Õn th¸ng 9 n¨m 1998, trong c¶ n­íc cã gÇn 5 tû USD nhµn rçi, hµng ngh×n tû cña quü hç trî ®Çu t­ quèc gia ch­a ®­îc sö dông, hµng chôc ngh×n ha ®Êt, nhµ x­ëng ch­a sö dông ®óng. Nh×n chung nguån vèn chÝnh thøc nµy ®¸p øng ®­îc 25,6% nghiªn cøu vèn cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá. N¨m 1998 ngµnh ng©n hµng dµnh tíi 35% (4500 tû ®ång), tæng d­ nî cho c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá song tû lÖ nµy cßn ë møc thÊp. Sau khi NghÞ ®Þnh 43/1999/N§-CP ngµy 29/6/1999 cña ChÝnh phñ ra ®êi, Quü hç trî ph¸t triÓn ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ kh¶ quan nh­: n¨m 2000 ®· thÈm ®Þnh gÇn 1000 dù ¸n, ký h¬n 1300 hîp ®ång tÝn dông cã gi¸ trÞ h¬n 6.800 tû ®ång vµ gi¶i ng©n h¬n 4.700 tû ®ång, thùc hiÖn cho vay l¹i 765 triÖu USD b»ng vèn ODA, b­íc ®Çu ®· hç trî l·i suÊt sau ®Çu t­ cho 49 dù ¸n víi sè tiÒn lµ 11,5 tû ®ång. Tuy vËy, viÖc vay vèn tõ nguån nµy vÉn gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n cßn tån t¹i sau: ®èi t­îng cßn ë ph¹m vi hÑp nhÊt lµ víi c¸c doanh nghiÖp thuéc tØnh, thµnh phè kh«ng thuéc vïng khã kh¨n hoÆc ®Æc biÖt khã kh¨n; vÒ thÕ chÊp (b¶o ®¶m tiÒn vay) còng lµ nh÷ng yÕu tè mµ c¸c chñ ®Çu t­ kh«ng thÓ kh¾c phôc ®­îc, ®ã lµ ch­a kÓ ®Õn møc vay tèi ®a tõ 50 – 70% so víi nhu cÇu cña dù ¸n, chñ dù ¸n ph¶i bá ra sè cßn thiÕu qu¸ nhiÒu nªn lóng tóng kh«ng biÕt xoay vµo ®©u. Mét khã kh¨n n÷a ®èi víi c¸c DNVVN lµ th«ng tin, c¸c chñ ®Çu t­ kh«ng ®­îc tiÕp xóc víi c¸c v¨n b¶n vÒ c¬ chÕ tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn, nãi c¸ch kh¸c lµ kh«ng c¬ quan nµo phæ biÕn c¸c NghÞ quyÕt, NghÞ ®Þnh vµ c¸c v¨n b¶n cña Nhµ n­íc vÒ tÝn dông ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn.; khã kh¨n nµy cßn ®Æc biÖt h¬n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp d©n doanh v× kh«ng cã c¬ quan cÊp trªn. 2.1.2.4 Nguån vèn phi chÝnh phñ vµ chÝnh phñ HiÖn nay cã nhiÒu tæ chøc quèc tÕ nh­ ILO, UNIDO, ZDH tæ chøc ph¸t triÓn Hµ Lan, viÖc Friedrich Erbert (§øc, ESCAP...) rÊt quan t©m tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam: Cô thÓ - Dù ¸n VIE/98/MO2/SID: Gi÷a chÝnh phñ ViÖt Nam (qua VCCI - phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam) víi chÝnh phñ Thôy §iÓn - ILO. Cã trÞ gi¸ 1,7 tr USD lµ dµnh cho Doanh nghiÖp võa vµ nhá. - Dù ¸n “Tµi chÝnh n«ng th«n”: dù ¸n nµy víi thêi h¹n dù kiÕn lµ 4 n¨m ®­îc tµi trî nhê mét kho¶n vay 120 tr USD do “HiÖp héi ph¸t triÓn quèc tÕ” (IDA) cÊp cho Nhµ n­íc ViÖt Nam. Môc ®Ých cña dù ¸nlµ hç trî nh÷ng cè g¾ng cña chÝnh phñ ViÖt Nam trong viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng t¹i c¸c vïng n«ng th«n. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã c¸c môc tiªu ®­îc ®Ò ra nh­ sau: + KhuyÕn khÝch ®Çu t­ ë khu vùc t­ nh©n. + T¨ng c­êng kh¶ n¨ng tµi trî cho ®Çu t­ thuéc khu vùc t­ nh©n. +N©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn dÞch vô tµi chÝnh cña ng­êi nghÌo t¹i c¸c vïng n«ng th«n. Qua gãc ®é mµ chóng ta quan t©m, dù ¸n nµy thÓ hiÖn d­íi h×nh thøc mét “nguån tµi trî” trÞ gi¸ 100 tr USD. Gäi lµ quü ph¸t triÓn n«ng th«n, quü nµy dïng ®Ó t¸i tµi trî cho c¸c kho¶n vay ng¾n, trung vµ dµi h¹n do c¸c Ng©n hµng trong n­íc cÊp cho c¸c hé kinh doanh, c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá t¹i vïng n«ng th«n. - Quü ph¸t triÓn Doanh nghiÖp võa vµ nhá (SMDF): Dù ¸n nµy cã thêi gian 3 n¨m do céng ®ång Ch©u ¢u tµi trî, môc tiªu cña dù ¸n nµy lµ gióp ®ì ViÖt Nam t rong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, nhiÒu ho¹t ®éng ®­îc ®Ò ra nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c Doanh nghiÖp quèc doanh vµ t­ nh©n võa vµ nhá trong 24 tØnh thµnh, nh»m t¨ng c­êng ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi ®Æc biÖt lµ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm. Dù ¸n cã mét quü tµi chÝnh kho¶ng 25tr USD ®Ó t¸i tµi trî, mét phÇn danh cho c¸c kho¶n vay cã kú h¹n mµ nhiÒu ng©n hµng trong n­íc ®­îc tham gia cÊp cho c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ®¸p øng ®ñ yªu cÇu. - Nguån tµi trî Mª K«ng (MFL): §©y lµ nguån tµi trî trÞ gi¸ 5 tr USD do c«ng ty tµi chÝnh quèc tÕ (SFI) trùc tiÕp vËn hµnh vµ qu¶n lý, SFI lµ mét trong nh÷ng c«ng ty cña Ng©n hµng thÕ giíi qu¶n lý vµ hç trî thµnh lËp quü ph¸t triÓn Doanh nghiÖp võa vµ nhá. Dù ¸n MPDF víi thêi gian vËn hµng 5 n¨m, ®· më réng ho¹t ®éng cña m×nh sang ViÖt Nam, Lµo, Campuchia. Dù ¸n cã môc ®Ých thóc ®Èy thµnh lËp vµ ph¸t triÓn Doanh nghiÖp võa vµ nhá ®Þa ph­¬ng. Mét mÆt b»ng c¸ch cung cÊp hµng lo¹t c¸c dÞch vô t­ vÊn phong phó gióp ®ì c¸c tæ chøc ®Þa ph­¬ng cã ho¹t ®éng ¶nh h­ëng ph¸t triÓn Doanh nghiÖp. - Qua thùc tÕ nghiªn cøu c¸c nguån tµi trî vÒ vèn cña c¸c dù ¸n trªn ta thÊy c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn gÆp mét sè nh÷ng khã kh¨n sau: + Nguån vèn cña c¸c dù ¸n cßn h¹n hÑp ch­a ®ñ ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn cña c¸c Doanh nghiÖp. + Møc ®é cung cÊp chØ giíi h¹n trong mét sè Doanh nghiÖp nhÊt ®Þnh. + Thêi gian tµi trî ng¾n h¹n 3 - 5 n¨m, kh«ng ®ñ ®Ó c¸c Doanh nghiÖp ph¸t triÓn Doanh nghiÖp, quay vßng vèn trong chu kú ho¹t ®éng kinh doanh. + Thñ tôc cho vay cßn nhiÒu v­íng m¾c. + C¸c tæ chøc qu¶n lý nguån vèn cßn ph ©n t¸n, kh«ng ®ång bé, kh«ng quy ®­îc vÒ mét ®Çu mèi qu¶n lý ®Ó Doanh nghiÖp võa vµ nhá tiÕp cËn mét c¸ch dÔ dµng. 2.1.3 Nguån vèn phi chÝnh thøc (PCT) ë ViÖt Nam cã c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn PCT nh­: Vay nh©n th©n b¹n bÌ, ng­êi quen, nh©n viªn trong Doanh nghiÖp; Hôi hä, cÇm cè tµi s¶n; Vay ng­êi cho vay chuyªn nghiÖp; øng tr­íc vèn b»ng b¸n non; øng tr­íc hµng ho¸; nguyªn vËt liÖu; b¸n tr¶ chËm. KÕt qu¶ ®iÒu tra 5 tØnh thµnh phè ta thÊy trong 316 Doanh nghiÖp cã nhu cÇu vay vèn th× cã tû lÖ c¸c Doanh nghiÖp vay víi h×nh thøc phi chÝnh thøc nh­ b¶ng d­íi ®©y: B¶ng 3: C¸c h×nh thøc huy ®éng vèn phi chÝnh thøc cña DNVVN §¬n vÞ: % TT C¸c h×nh thøc huy ®éng vèn PCT Tû lÖ Doanh nghiÖp vay 1 Vay nh©n th©n, b¹n bÌ 48,4 2 Huy ®éng qua hôi hä 3,2 3 øng tr­íc vèn cña ng­êi bao tiªu s¶n phÈm 13,3 4 øng tr­íc vèn cña ng­êi cung cÊp NVL 20,9 5 Huy ®éng thªm vèn ®Ó thùc hiÖn doanh vô 6,0 6 Vay ng­êi lao ®éng trong DN 6,3 7 H×nh thøc kh¸c 6,0 Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra 5 tØnh, thµnh phè cña nhãm nghiªn cøu (10/1998) Theo c¸c chuyªn gia tµi chÝnh, khã cã thÓ ®Þnh l­îng chÝnh x¸c quy m« vèn PCT, nh­ng cã thÓ ­íc tÝnh dùa vµo tû träng tiÒn mÆt trong tæng l­îng tiÒn l­u th«ng (M3). Tû träng tiÒn mÆt chiÕm kho¶ng 33% tæng l­¬ng M3, hiÖn nay tû lÖ ®ã lµ 45%, tû lÖ nµy lµ kh¸ cao so víi c¸c n­íc ASEAN (15%). Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng quy m« vèn PCT lµ kh¸ lín, chiÕm kho¶ng 25% tæng vèn kinh doanh cña Doanh nghiÖp võa vµ nhá. Tuy nhiªn vÒ h×nh thøc huy ®éng vèn phi chÝnh thøc vÉn cßn gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n: lín nhÊt ®ã lµ ch­a cã m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi, do ®ã mét sè h×nh thøc huy ®éng vèn lo¹i nµy th­êng dÉn ®Õn ®æ vì nh­ hôi, hä, vay nãng... Ngoµi ra cßn cã c¸c khã kh¨n nh­ l·i suÊt cao vµ thêi h¹n vay ng¾n. KÕt qu¶ ®iÒu tra