Đề án Vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở nước ta

së nhËn thøc tÝnh quy luËt ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ sù kh¸i qu¸t, ®óc rót tõ kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ tõ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ®Ó ®­a ra chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, nh»m sö dông kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t­ng b­íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ m« h×nh kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §©y lµ mét kiÓu kinh tÕ thÞ tr­êng míi trong lich sö cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Còng cã thÓ nãi kinh tÕ thÞ tr­êng lµ “ c¸i phæ biÕn ”, cßn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ “ c¸i ®Æc thï ” cña ViÖt Nam, phï hîp víi ®IÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. Nãi kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã nghÜa ®©y kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ thÞ tr­êng tù do theo kiÓu t­ b¶n chñ nghÜa, còng kh«ng ph¶I lµ kinh tÕ bao cÊp, qu¶n lý theo kiÓu tËp trung quan liªu; vµ còng ch­ hoµn toµn lµ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa, bëi v× nh­ trªn ®· nãi,ViÖt Nam ®ang ë trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, võ cã võ ch­ cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cña chñ nghÜa x· héi. Chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ sù tiÕp thu cã chän läc thµnh tùu cña v¨n minh nh©n lo¹i, ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong viÖc thóc ®Èy søc s¶n xuÊt, x· héi ho¸ lao ®éng, c¶i tiÕn kÜ thuËt - c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, t¹o ra nhiÒu cña c¶i, gãp phÇn lµm giµu cho chñ nghÜa x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n; ®ång thêi ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nh­ ch¹y theo lîi nhuËn ®¬n thuÇn, c¹nh tranh khèc liÖt, bãc lét vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ ®¸ng, Ýt quan t©m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. §©y còng lµ sù lùa chän tù gi¸c con ®­êng vµ m« h×nh ph¸t triÓn trªn c¬ së qu¸n triÖt lý luËn M¸c – enin, n¨m b¾t ®óng quy luËt kh¸ch quan vµ vËn dông s¸ng t¹o vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. §¹i héi IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam chØ râ :Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ võ tu©n theo nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng võa dùa trªn c¬ së vµ ®­îc dÉn d¾t, chi phèi bëi c¸c nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi, thÓ hiÖn trªn c¶ ba mÆt : Së h÷u, tæ chøc qu¶n lý, vµ ph©n phèi. Nãi c¸c kh¸c, kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa chÝnh lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc nh»m môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Môc ®Ých cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. phat triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, tiªn tiÕn. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o; kinh tÕ nhµ n­íc cung víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, vµ b¨ng c¶ søc m¹nh vËt chÊt cña lùc l­îng kinh tÕ nhµ n­íc; ®ång thêi sö dông c¬ chÕ thÞ tr­êng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó kÝch thÝch s¶n suÊt, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®«ng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi. T¨ng tr­ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi ®¶m b¶o tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng b­íc ph¸t triÓn. T¨ng tr­¬ng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶ s¾c d©n téc, n©ng cao d©n trÝ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con ng­êi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ®Êt n­íc. Còng cã thÓ nãi, kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ cña mét x· héi ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ nÒn kinh tÕ cßn ë tr×nh ®é thÊp sang nÒ kinh tÕ ë tr×nh ®é cao h¬n h­¬ng tíi chÕ ®é x· héi míi – x· héi x· héi chñ nghÜa. §©y lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã tæ chøc, cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ sù qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa, ®­îc ®Þnh h­íng cao vÒ mÆt x· héi, h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng khuÕt tËt cña tÝnh tù ph¸t thÞ tr­êng, nh¨m phôc vô tèt nhÊt lîi Ých cña ®¹i ®a sè nh©n d©n vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n­íc. Chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thÓ hiÖn t­ duy, quan niªm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vÒ sù phï hîp gi· quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Cã ý kiÕn cho r»ng, kh«ng thÓ cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; r¨ng chñ nghÜa x· héi vµ kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng thÓ dung hîp víi nhau, nÕu ®em “ ghÐp ” ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµo kinh tÕ thÞ tr­êng th× ch½ng kh¸c nµo trén dÇu vµo n­íc, t¹o ra mét c¬ thÓ “ ®Çu Ng« m×nh Së ”. Theo chóng t«i, ý kiÕn nµy kh«ng ®óng. Kh«ng ®óng lµ v×, hoÆc ý kiÕn nµy muèn tr× kÐo ViÖt Nam trong quü ®¹o ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n, phñ nhËn ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, kh«ng muèn ViÖt Nam ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §ã lµ ®iÒu tr¸i víi quy luËt kh¸ch quan, kh«ng thÓ chÊp nhËn. HoÆc ý kiÕn nµy kh«ng tho¸t ra ®­îc khái t­ duy cò, ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr­êng víi chñ nghÜa t­ b¶n, cho kinh tÕ thÞ tr­êng lµ c¸i riªng cã cña chñ nghÜa t­ b¶n, tõ ®ã “ dÞ øng ” víi kinh tÕ thÞ tr­êng, kh«ng thÊy hÕt nh÷ng yÕu tè míi, xu h­íng míi cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i, lËp l¹i sai lÇm cña mét thêi kú tr­íc ®©y. Còng cã ý kiÕn nhÊn m¹nh mét chiÒu nh÷ng ®Æc tr­ng chung, nh÷ng c¸i phæ biÕn cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ch­a thÊy hÕt hoÆc cßn ph©n v©n, nghi ngê vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nh÷ng c¸i dÆc thï cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã ch­a tin lµ kinh tÕ thÞ tr­êng cã thÓ ph¸t triÓn trªn c¬ së chÕ ®é c«ng h÷u lµ nÒn t¶ng, kinh tÕ quèc doanh lµ chñ ®¹o; r»ng trong kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng thÓ cã kÕ ho¹ch. Kh«ng thÓ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, kh«ng thÓ kh¾c phôc ®­îc nh÷ng tiªu cùc mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr­êng,v.v…L¹i cã ý kiÕn b¨n kho¨n cho r»ng, viÖc lùa chän kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ trë vÒ víi chñ nghÜa t­ b¶n, cã thªm ®Þnh ng÷ “ ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ” th× còng chØ lµ ®Ó cho yªn lßng, cho cã vÎ “ gi÷ v­ng lËp tr­êng ” mµ th«i, tr­íc sau g× còng tr­ît sang con ®­êng t­ b¶n chñ nghÜa. Chóng t«i cho r»ng, nh÷ng b¨n kho¨n nµy lµ dÔ hiÓu, bëi v× ®©y lµ nh÷ng ®iÒu cßn rÊt míi mÎ ch­a cã tiÒn lÖ, nÕu kh«ng x¸c ®Þnh râ néi dung ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vµ kiªn tr× vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa ®ãi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× nh÷ng ®iÒu ®ã rÊt dÔ x·y ra. Chóng t«i cßn ph¶ivõa lµm v­a tæng kÕt, rót kinh nghiÖm. Nh­ng cã nh÷ng ®iÒu cÇn kh¼ng ®Þnh: trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i ngµy nay, nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ duy tr× m·i m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa, kh«ng thÓ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr­êng víi chñ nghÜa t­ b¶n. ChÝnh C.M¸c ®· phª ph¸n sù nhÇm lÉn gi÷a kinh tÕ hµng ho¸ víi kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa cña ph¸i kinh tÕ häc tÇm th­êng. C.M¸c kh¼ng ®Þnh r»ng : “ …s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ l­u th«ng hµng ho¸ lµ nh÷ng hiÖn t­îng thuéc vÒ nhiÒu ph­¬ng thø s¶n xuÊt hÕt søc kh¸c nhau, tuy r¨ng quy m« vµ tÇm quan träng cña chóng kh«ng gièng nhau…Chóng ta hoµn toµ ch­a biÕt mét tý g× vÒ ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt Êy vµ chóng ta ch­a thÓ nãi g× vÒ nh÷ng ph­¬ng thøc Êy, nÕu nh­ chóng ta chØ biÕt cã nh÷ng ph¹m trï trõu t­îng cña l­u th«ng hµng ho¸, nh÷ng ph¹m trï chung cho tÊt c¶ c¸c ph­¬ng thøc Êy ”. Ph¶i ch¨ng viÖc nhËn thøc cho ®óng vµ nãi cho ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc thï Êy lµ tr¸ch nhiÖm mµ C.M¸c giao cho vµ göi g¾m c¸c thÕ hÖ ngµy nay. Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lµ sù trë vÒ víi ph­¬ng thøc chuyÓn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, mµ ®iÒu quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ ph¶i chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, v¨n minh nh»m môc tiªu tõng b­íc ®i lªn chñ nghÜa x· héi. §©y lµ sù lùa chän phï hîp víi c¸c quy luËt ph¸t triÓn vµ c¸c ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña thêi ®¹i vµ cña nh÷ng n­íc ®i sau , cho phÐp c¸c n­íc nµy gi¶m thiÓu nh÷ng ®au khæ vµ rót ng¾n ®­îc con ®­êng ®i cña m×nh tíi chñ nghÜa x· héi trªn c¬ së sö dông ®­îc ­u thÕ còng nh­ h¹n chÕ ®­îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña hai c¬ chÕ : KÕ ho¹ch vµ thÞ tr­êng .Nãi c¸ch kh¸c, kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Æc biÖt ,võa tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña hÖ thèng kinh tÕ thÞ tr­êng, võa ®¶m b¶o tÝnh ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa . ChÝnh tÝnh chÊt ,®Æc tr­ng c¬ b¶n nµy chi phèi vµ quyÕt ®Þnh ph­¬ng tiÖn , c«ng cô, ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ vµ con ®­êng ®¹t tíi môc tiªu, lµ sö dông kinh tÕ thÞ tr­êng, n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa , ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, më cöa vµ héi nhËp nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ph¸t triÓn rót ng¾n trong kho¶ng thêi gian kh«ng dµi cã thÓ kh¾c phôc t×nh tr¹ng l¹c hËu, ®­a ViÖt Nam trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. PhÇn II Vai trß cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng A. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng I. Sù cÇn thiÕt chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Do nhËn thøc cß ®¬n gi¶n vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi, nªn chóng ta ®· thiÕt lËp thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch vµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, quan liªu, bao cÊp. M« h×nh kinh tÕ vµ c¬ chÕ ®ã cã nh÷ng ®Æc tr­ng sau: Thø nhÊt, Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu víi hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt tõ trªn xuèng d­íi. Do ®ã ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu ph¶I dùa vµo chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc cÊp trªn, tõ ph­¬ng h­íng s¶n, nguån vËt t­, ®Þa chØ tiªu thô s¶n phÈm, ®Õn viÖc ®Þnh gi¸, s¾p xÕp bé m¸y. Thø hai, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nh­ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Nh÷ng thiÖt h¹i do c¸c quyÕt ®Þnh kh«ng ®óng g©y ra th× ng©n s¸ch nhµ n­íc ph¶i g¸nh chÞu. HËu qu¶ do hai ®iÓm nãi trªn mang l¹i lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc lµm thay chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Cßn c¸c doanh bghiÖp võa bÞ trãi buéc, v× kh«ng cã quyÒn tù chñ, võa û l¹i vµo cÊp trªn, v× kh«ng bÞ r»ng buéc tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Thø ba, trong c¬ chÕ cò quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ bÞ coi th­êng, nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu, do ®ã ho¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®ù¬c thùc hiÖn d­íi c¸c h×nh thøc: Bao cÊp qua gi¸ lµ h×nh thøc phæ biÕn vµ nghiªm träng nhÊt. Nhµ n­íc ®Þnh gi¸ tµi s¶n, thiÕt bÞ, vËt t­, hµng ho¸ thÊp h¬n gÝa trÞ cña chóng. Víi gi¸ thÊp nh­ vËy, xem nh­ mét phÇn nh÷ng thø ®o¸ ®­îc cho kh«ng. Bao cÊp qua chÕ ®é tem phiÕu ( tiÒn l­¬ng hiÖn vËt ). ChÕ ®é cung c©p tem phiÕu víi gi¸ thÊp ®· biÕn thµnh mét läi tiÒn l­¬ng hiÖn vËt ®· ph¸ vì nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng. - Bao cÊp theo chÕ ®é cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch mµ kh«ng r»ng buéc tr¸c nhiÖm vÒ vËt chÊt ®èi víi ng­êi ®­îc cÊp vèn ®· t¹o ra g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Thø t­, bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh qua nhiÒu trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®«ingò c¸n bé kÐm n­ng lù qu¶n lý, nh­ng phong c¸ch th× cöa quyÒn quan liªu. M« h×nh kinh tÕ chØ huy, mµ ®iÓn h×nh lµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸, tË trung, bao cÊp…Víi nh÷ng ®Æc tr­ng nªu trªn cã nh÷ng ­u ®Æc ®iÓm lµ tËp trung ®­îc nguån lùvµo nh÷ng môc tiªu chñ yÕu, nh­ng nã l¹i thñ tiªu c¹nh tranh nªn k×m h·m sù ph¸t triÓn cña khoa häc – kÜ thuËt. M« h×nh kinh tÕ ®ã kh«ng cã tiªu chÈn kh¸ch quan ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ, bëi lÏ gi¸ c¶ gÇn nh­ kh«ng cã quan hÖ g× víi gi¸ trÞ hang ho¸, còng nh­ lµ t­¬ng quan cung cÇu, nªn mäi sù tÝnh to¸n ®Òu sai lÖch, lµm mÊt ®Þ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµm triÖt tiªu tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Khi ®ã chñ yÕu ph¸t triÓn kinh tÕ theo bÒ réng chø bkh«ng ph¶i chiÒu s©u. V× vËy, ®æi míi t­ duy vÒ kinh tÕ, §¶ng ta ®· ®Ò ra ph­¬ng h­íng ®æi míi kinh tÕ lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. II . TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Kinh tÕ thÞ tr­êng víi chñ nghÜa x· héi kh«ng chØ lµ méttrong nh÷ng ®¹i vÊn ®Ò, lµ ®iÓm then chèt trong lÝ luËn vÒ chñ nghÜa x· héi mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn rÊt quan träng ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa.§¹I héi lÇn thø IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. §©y lµ m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cña ViÖt Nam . Quan ®IÓm nµy lµ kÕt qña cñamét qu¸ tr×nh ®æi míi t­ duy, vËn dông lý luËn, tæng kÕt thùc tiÔn; lµ qóa tr×nh t×m tßi, thö nghiÓm tr¨n trë, ®Çu tranh t­ t­ëng – lý luËn trong ®¶ng vµ ngoµi x· héi. Thùc tiÓn ®· kh¼ng ®Þnh vµ chøng minh ®©y lµ mét b­íc ®ét ph¸ cã tÝnh s¸ng t¹o vµ c¸ch m¹ng trong t­ duy lý luËn cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vÒ chñ nghÜa x· héi. Chóng ta biÕt, t­ duy lý luËn tr­íc ®©y coi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®èi lËp tuyÖt ®èi víi chñ nghÜa x· héi nh­ “n­íc ®èi víi löa”, chóng kh«ng thÓ dung hîp. Theo t­ duy ®ã, kinh tÕ thÞ tr­êng ®ång nhÊt víi chñ nghÜa t­ b¶n ; cßn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®­îc ®ång nhÊt víi chñ nghÜa x· héi vµ tÝnh ­u viÖt cña chñ nghÜa x· héi còng ®­îc coi lµ b¾t nguåntõ ®ã . Thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn thÕ giíi mÊy thËp niªn gÇn ®©y ®· chøng minh t­ duy ®ã kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Trong chñ nghÜa x· héi, vÉn tån t¹i s¶n xuÊt hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr­êng, c¶ s¶n xuÊt, l­u th«ng ph©n phèi ®Òu ph¶i th«ng qua thÞ tr­êng, ®Òu ph¶i chÞu sù t¸c ®«ng cña quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh, tøc nh÷ng quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Sai lÇm cña c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y lµ, trong mét thêi gian t­¬ng ®èi dµi, ®· phñ nhËn kinh tÕ thÞ tr­êng, thùc hiÖn c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp. T¹i ViÖt Nam, c¬ chÕ kÕ ho¹c hoa tËp trung bao cÊp ®· tån t¹i t­¬ng ®èi dµi, t­ khi hoµ b×nh lËp ë miÒn b¾c (1954) cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX. T×nh tr¹ng do 3 nguyªn nh©n chñ yÕu sau: Thø nhÊt, do theo nhËn thøc lý luËn cò; Thø hai, do ¶nh h­ëng cña m« h×nh cò vÒ chñ nghÜa x· héi ë c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa; Thø ba, do yªu cÇu cña thùc tiÔn kh¸ng chiÕn ch«ng ngo¹i x©m. Ph¶i nhÊn m¹nh lµ, c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp ë ViÖt Nam d· ph¸t huy t¸c tÝch cùc trong viÖc huy ®éng søc ng­êi søc cña cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n­íc, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n­íc. Tuy nhiªn,sau khi ®Êt n­íc thèng nhÊt (1975), sù tiÕp tôc tån t¹i qu¸ møc cña c¬ chÕ tËp trung bao cÊp ®· trë thµnh c¬ chÕ k×m h·m, c¶n trë viÖc ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt,®êi sèng , ®­a ®Êt n­íc r¬i vµo khñng ho¶ng kinh tÕ –x· héi nh÷ng n¨m sau ®ã. §óng nh­ V.I.Lª - Nin nãi, ­u ®iÓm cña ngµy h«m qua kÐo dµi qu¸ møc ®· trë thµnh khuyÕt h«m nay. MÆc dï chÞu sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ ®ã nh­ng nhiÒu nh©n tè míi kh«ng ngõng xuÊt hiÖn trong phong trµo quÇn chóng trªn c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, ph©n phèi l­u th«ng v.v… ®Ó t×m c¸ch tho¸t khái sù k×m h·m. Nh÷ng hiÖn t­îng “ xÐ rµo ” chÝnh lµ sù thÓ qu¸ tr×nh tr¨n trë t×m tßi ®ã, thÓ hiÖn nhu cÇu tÊt yÕu cña cuéc sèng ®­îc §¶ng ta ®ãn nhËn, s¬ kÕt nh»m chuÈn bÞ cho sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ – x· héi. §¹i héi VI (1986) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam khëi x­íng ®­êng lèi ®ái míi t­ duy kinh tÕ, lµ mét b­íc ngoÆt c¸ch m¹ng trong nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam . §¹i héi VII (1991) vµ VIII (1996) cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc ®­êng lèi ®ã vµ tiÕn nh÷ng b­íc míi trong nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi. C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®­îc §¹i héi VII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam th«ng qua kh¼ng ®Þnh: “ Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ” . V¨n kiÖn §¹i héi VIII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam tiÕp tôc nhÊn m¹nh : “ S¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi, mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, tån t¹i kh¸ch quan, cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ c¶ khi chñ ngi· x· héi ®­îc x©y dùng”. §Õn §¹i héi I X cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, viÖc ®­a ra kh¸I niÖm “ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· häi chñ nghÜa ” ®· ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn míi trong t­ duy lý luËn cña §¶ng. Nã thÓ hiÖn râ rµng, døt kho¸t cña §¶ng trong viÖc tõ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, trong viÖc thõa nhËn chñ nghÜa x· héi cã thÓ dung hîp víi kinh tÕ thÞ tr­êng, cã thÓ sö dông kinh tÕ thÞ tr­êng lµm ph­¬ng tiÖn ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ b­íc ®i phï hîp víi giai ®o¹n lÞch sö mµ ®Êt n­íc hiÖn nay ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa kh¸c vÒ b¶n chÊt giai cÊp x· héi,vÒ môc ®Ých… víi kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa, song còng lµ ch­a hoµn toµn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi. “ Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þng h­íng x· héi chñ nghÜa ” vµ “ Kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa ” lµ nh÷ng kh¸i niÖm cïng b¶n chÊt nh­ng kh¸c nhau vÒ cÊp ®é, tr×nh ®é. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ ë mét kiÓu tæ chøc nÒn kinh tÕ võa dùa trªn ng÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Nã lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ – x· héi, trong ®ã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng g¾n víi thÞ tr­êng,®­îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng d­íi sù qu¶n lý,cña nhµ n­íc ViÖt Nam. V× vËy, kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng chØ lµ c«ng nghÖ, lµ kØ thuËt mµ cßn lµ quan hÖ x· héi, kh«ng chØ bao hµm yÕu tè lùc l­îng s¶n xuÊt mµ cßn c¶ quan hÖ s¶n xuÊt.Nã gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u mµ trong ®ã nã phô thuéc vµo chÕ ®é së h÷u Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa thèng trÞ. §iÒu ®ã cho thÊy, kh«ng cã kinh tÕ thÞ tr­êng chung chung, thuÇn tuý, trõu t­îng , t¸ch khái c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, t¸ch khái chÕ ®é x· héi. Trong c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, kinh tÕ thÞ tr­êng mang tÝnh chÊt x· héi kh¸c nhau. T¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Õn ®©u cßn phô thuéc vµo chÕ ®é x· héi, vµo ®­¬ng lèi cña §¶ng cÇm quyÒn, vµo chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña nhµ n­íc Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cã hai ®Æc ®iÓm c¬ b¶n : Mét lµ, ®©y lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng míi bøc ®Çu h×nh thµnh, cßn s¬ khai, cßn ë tr×nh ®é thÊp, c¸c lo¹i thÞ tr­êng ch­a h×nh thµnh ®Çy ®ñ dång bé. Hai lµ, kinh tÕ thÞ tr­êng mang tinh ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, nã kh¸c víi kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa, nã do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o vµ nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ, sù l·nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n vµ vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ tÊt yÕu bëi v×: §©y lµ mét ®Æc ®iÓm b¶n chÊt kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®­îc chi phèi bëi b¶n cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Kh«ng cã §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o vµ nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý th× kh«ng thÓ cã kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa mµ ®ã chØ lµ kinh tÕ thÞ tr­êng t­ b¶n chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ tr­êng vèn cã xu h­íng tù ph¸t t­ b¶n chñ nghÜa. ChØ cã §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o b¨ng ®­êng lèi, chñ tr­¬ng ®óng ®¾n phï hîp vµ sù qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa b¨ng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, b»ng c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« (tµi chÝnh, tÝn dông, kÕ ho¹ch, quy ho¹ch…) míi h¹n chÕ tÝnh tù ph¸t t­ b¶n chñ nghÜa, ®¶m b¶o ®­îc ®Þnh h­¬ng x· héi chñ nghÜa cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc, thùc hiªn ®­îc sù kÕt hîp gi÷a kÕ ho¹ch vµ thÞ tr­êng, gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong mçi b­íc ph¸t triÓn. Kinh tÕ thÞ tr­êng vèn cã hai mÆt : mÆt thuËn (tÝch cùc) nh­ thóc ®Èy kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh, chó träng lîi Ých vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ … vµ mÆt nghÞch (tiªu cùc) nh­ thóc ®Èy ph©n ho¸ giµu – nghÌo, khuyÕn khÝch lèi sèng thùc dông vÞ k× , ch¹y theo ®ång tiÒn, h¹ thÊp gi¸ trÞ ®¹o ®øc …MÆt nghÞch cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng m©u thuÉn víi b¶n chÊt cña chñ nghi· x· héi. V× vËy, sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ qu¶n lý cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa sÏ ph¸t huy ®­îc mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng. §¶ng céng s¶n vµ nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng lùc l­îng l·nh ®¹o vµ qu¶n lý x· héi . N­ìng lùc l­îng nµy cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan , chuyÓn ho¸ chóng thµnh ®­êng lèi,chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, kÕ ho¹ch …®Ó tæ chøc thùc hiÖn, ®­a vµo cuéc sèng, n©ng cao dêi sèng cña quÇn chóng nh©n d©n ®«ng ®¶o nh»m môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh,x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §¶ng céng s¶n vµ nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng thµnh tè c¬ b¶n cña hÖ thèng chÝnh trÞ, cña kiÕn tróc th­îng tÇng chÝnh trÞ . t¨ng c­êng sù l·nh ®¹o cña ®¶ng vµ vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc chÝnh lµ t¨ng c­êng sù t¸c ®éng cña chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ®èi víi kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn ®óng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; ng­îc l¹I, sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng sÏ buéc §¶ng ph¶I tù ®æi míi, tù chØnh ®èn ,nhÊt lµ ®æi míi ph­¬ng thøc l·nh ®¹o,cßn nhµ n­íc ph¶I ®æi míi tæ chøc vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng, qui luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng . Nh­ vËy, trong quan niÖm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ thùc tiÔn “ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ” ë ViÖt Nam võa qua ®· ph¶n ¸nh sinh ®éng t­ t­ëng biÖn chøng rÊt quan träng cña V.I.Lª nin- t­ t­ëng vÒ sù tù gi¸c kÕt hîp c¸c mÆt ®èi lËp biÖn chøng : chñ nghÜa x· héi vµ kinh tÕ thÞ tr­êng, nh÷ng mÆt ®èi lËp t­ëng chõng kh«ng thÓ kÕt hîp ®­îc nh­ “ ®Êt víi trêi ” ,nh­ “ n­íc víi löa” ,nh­ ng­êi céng s¶n víi ng­êi bu«n xØ.VÊn ®Ò cßn l¹i lµ ë chç, kÕt hîp nh­ thÕ nµo ®Ó t¹o ra nh÷ng “©m thanh du d­¬ng ªm tai ” chø kh«ng ph¶i nh÷ng ®iÖu nh¹c chèi tai ” ,nh­ V.I.Lª nin tõng vÝ von mét c¸ch h×nh ¶nh. Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n vµ qu¶n lý cña Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa lµ nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña sù kÕt hîp ®ã. Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ võa qua ¬ ViÖt Nam chÝnh lµ thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña quan hÖ hµng ho¸- tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng dùa trªn t­ duy, lý luËn míi vÒ quan hÖ gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng vµ chñ nghÜa x· héi .Theo ®ã, vai trß cña Nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ còng cã sù thay ®æi c¨n b¶n. §ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nhµ n­íc tõ ®éc quyÒn sang quan hÖ míi gi÷a Nhµ n­íc vµ thÞ tr­êng ( “ bµn tay h÷u h×nh ” – “ bµn tay v« h×nh ” ),gi÷a Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp, gi÷a Nhµ n­íc vµ nh©n d©n trong c¸c ho¹t ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ.NÕu tr­íc ®©y Nhµ n­íc lµ chñ thÓ cña chÕ ®é së h÷u, th× hiÖn nay ®ang gi÷ vai trß chñ ®¹o trong hÖ thèng ®a së h÷u, nÕu tr­íc ®©y lµ trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh doanh th× hiÖn nay lµ thiÕt kÕ “ luËt ch¬i ” ,hç trî vµ t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho s¶n xuÊt kinh doanh, vµ nÕu trø¬c ®©y thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ trùc tiÕp th× hiÖn nay chuyÓn sang ®iÒu tiÕt b»ng hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«.Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam ,chøc n¨ng c¬ b¶n cña Nhµ n­íc vÒ kinh tÕ bao gåm :-§Þnh h­íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ th«ng qua chiÕn l­îc, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, quy ho¹ch vµ qu¶n lý vÜ m«. -Ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trªn c¬ së ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ s¬ h÷u,lÊy kinh tÕ nhµ n­íc lµm chñ ®¹o; thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi lîi Ých mét c¸ch hîp lý th«ng qua viÖc s÷ dông c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ (ng©n s¸ch, thuÕ,tÝn dông…), t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn m¹nh mÏ cho nÒn kinh tÕ . -T¹o lËp m«i tr­êng ph¸p lý lµnh m¹nh vÒ kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l­îng s¶n xuÊt, t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ ho¹t ®éng b×nh ®¼ng vµ t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. -Thùc hiÖn tèt chøc n¨ng kiÓm tra, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo ®óng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch. Nghiªm trÞ c¸c tÖ n¹n bu«n lËu, trèn thuÕ, tham nhòng, quan liªu, s¸ch nhiÔu phiÒn hµ … B. Vai trß cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta I. Vai trß vµ chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ n­íc trong nÒn