Đề tài Các công cụ của chính sách tiền tệ tại Việt Nam - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện

95 đến 1997, NHNN vẫn tiếp tục thực hiện chính sách tiền tệ “thắt chặt” để kiểm soát lạm phát từ đó đưa ra rỉ lệ hạn mức tín dụng ở mức vừa phải cho các NHTM. Song kết quả thực tế cho thấy hiện tượng phổ biến là hầu hết các NHTM đều có xu hướng vượt qúa chỉ tiêu hạn mức tín dụng được giao, cụ thể . Biểu 2: Tình hình thực hiện hạn mức T Dtín dụng (1995-1998). Năm Danh mục 1995 1996 1997 Quỹ T D /1998 KH giao Thực hiện KH giao Thực hiện KH giao Thực hiện KH giao Thực hiện Tăng so với năm trước 21% 37,8% 25% 29% 21% 26,4% 4% 4,8%S Hiện tượng trên xuất phát từ hai nguyên nhân cơ bản sau: Thứ nhất, trong giai đoạn nay tốc độọ huy động vốn nhàn rỗi bình quân hàng năm của các NHTM tăng nhanh (khoảng 26% đến 37% năm) vì vậy các NHTM tất yếu phải thực hiện đầu tư tăng trưởng tín dụng đối với nền kinh tế vì con đường để đầu tư qua thị trường tiền tệ, thị trường vốn là khó khăn trong điều kiện nước ta lúc bấy giờ. Thứ hai, Do diễn biến lãi suất đang có xu hướng giảm trần lãi suất cho vay trong khi đó để huy động nguồn vốn nhàn rỗi các NHTM phải tăng lãi suất huy động (do tâm lý người dân không muốn gửi), đĐiều đó làm cho chênh lệch giữa lãi suất cho vay với lãi suất huy động giao động ở mức 0,15% - 0,25% tháng, thấp hơn so với trước đây 0,3%-0,45% tháng. Với chênh lệch như vậy để đảm bảo hoạt động kinh doanh đủ bù đắp chi phí hoạt động thì buộc các NHTM phải tăng dư nợ đối với nền kinh tế. Hiện tượng trên cũng góp phần giải thích tại sao trong những năm 1995- 1997 mặc dù lạm phát được kiểm chế ở mức thấp (bình quân 6,9% năm) nhưng nền kinh tế vẫn đạt tốc độ tăng trưởng cao 9,28% năm. Tuy nhiên, từ năm 1998 đến nay, công cụ hạn mức tín dụng đã mất dần vai trò của nó trong việc hạn chế sự gia tăng của tổng phương tiện thanh toán vì lạm phát có xu hướng giảm và thấp dần ; mặt khác nhu cầu vốn của nền kinh tế ngày càng tăng và cần phải mở rộng tín dụng để thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế. Do đó từ quý II/1998, NHNN đã không áp dụng công cụ này như một công cụ thường xuyên để điều hành chính sách tiền tệ (mặc dùụ có thể coi nó như một giải phóng tình thế khi cần thiết). Công cụ này sẽ được xoá bỏ hoàn toàn khi thị trường tiền tệ ổn định , thị trường vốn phát triển và thị hoàn thiện khi thị trường tiền tệ ổn định, thị trường vốn phát triển và thị trường mở đi vào hoạt động có hiệu quả. 2.2.3 Công cụ dDự trữ bắt buộc Đây là công cụ gián tiếp điều chỉnh mức cung tiễn được sử dụng sớm nhất ở Việt Nam (từ 1991), theo pháp lệnh Ngân hàng (1990), tỷ lệ DTBB có thể ở mức từ 10% đến 30% tổng nguồn vốn huy động của các NHTM. Song trong điều kiện thực tế lúc bấy giờ khi tiềm lực của các NHTM Việt Nam còn nhỏ bé và lạm phát đã được kiềm chế ở mức đáng kể, nên NHNN đã quy định tỉ lệ DTBB là 10%; được áp dụng cho các NHTMQD, NHTM cổ phần ,chi nhánh NH nước ngoài,NH liên doanh và các công ty tài chính. Qua quá trình thực hiện ban đầu cho thấy rất ít NHTM dự trữ đủ 10% nhất là các NHTM cổ phần, do vậy để nâng cao hiệu quả của công cụ này, trong năm 1994, NHNN đã hai lần điều chỉnh tỉ lệ DTBB; quy định mức DTBB thống nhất đối với tất cả các NHTM(có phân biệt với các loại tiền gửi khác nhau :quỹ IV/199 4 tiền gửi, tiền tiết kiệm ổng kết không kì hạn: 13%; tiết kiện Tổng kết kì hạn 3,6 tháng, kì phiếu mục đích, trái phiếu: 8%) ; đồng thời đẩy mạnh việc áp dụng quy chế phạt đối với các TCTD không thực hiện đúng quy chế DTBB. Năm 1995, NHNN quy định (CT10/1995) DTBB chỉ được tính đối với loại tiền gửi có kì hạn từ 12 tháng trở xuống, thống nhất ở mức 10% được áp dụng cho tất cả các NHTMC( trừ NHTMCP nông thôn, HTX tín dụng, quỹ TDND tạm thời chưa phải thực hiện). Số lần tính DTBB hàng tháng tăng lên, lại bỏ dần tín phiếu kho bạc trong cơ cấu tiền gửi DTBB; tiễn gửi DTBB được hợp nhất với tiền gửi thanh toán của các NHTM vào một tài khoản chung là tài khoản tiền gửi không kì hạn tại NHNN. Tiền gửi dự trữ vượt được trả lãi 0,1% tháng (Năm 1996). Điều này đã tạo sự linh hoạt hơn cho việc điều chỉnh dự trữ của các NHTM tại NHNN, góp phần gián tiếp khống chế lãi suất thị trường và khối lượng tín dụng cung ứng để thực hiện tốt mục tiêu kiềm chế lạm phát. Đến T12/97, Quy chế DTBB có sự thay đổi để đảm bảo tính cụ thể, rõ ràng hơn: Tiền gửi DTBB tại NHNN được tính bình quân trong cả kì duy trì, tỷ lệ DTBB vẫn là 10%, tiền dự trữ vượt được hưởng lãi suất 0,2%2 tháng (bằng VND) và 4,86% năm (đối với USD). Đồng thời NHTM nào thiếu tiền gửi DTBB troọng kì duy trì sẽ bị phạt theo mức 200% lãi suất cho vay tái cấp vốn của NHNN (VND), từ đó khuyến khích các NHTM thực hiện đúng quy chế DTBB. Để luật NHNN có hiệu lực (từ 1/10/1998) ,Ttừ cuối 1998 và trong năm 1999, quy chế DTBB có những thay đổi đáng kể: Đối tượng áp dụngếm được mở rộng thêm (quỹ TDND, NH hợp tác);số tiền DTBB phải gửi tại NHNN để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia thay cho quy định về cơ cấu tiền DTBB trước đây: 70% gửi tại NHNN và 30% tiền mặt, ngân phiếu còn thời hạn thanh toán;, việc trả lãi tiền DTVBB do chính phủ quy định. Để tạo đà khôi phục, phát triển kinh tế trong năm 1999 tỉ lệ DTBB được điều chỉnh nhiều lần theo xu hướng gỉam nhằm nới lỏng tiền tệ, kích thíh đầu tư, tiêu dùng. Tỷ lệ DTBB đối với các TCTD năm 1999 Tính tiền tổng số dư tiền gửi huy động (VND, ngoại tệ) kì hạn dưới 12 tháng. Biểu 3: Tỷ lệ DTBB đối với các TCTD năm 1999 TCTD Tỉ lệ DTBB (%) 1/1/99 1/3/99 1/6/99 1/7/99 1/10/99 1. NHTMQD, NHTM của đô thị, chi nhánh NH nước ngoài, NH liên doanh & Công ty TC 10 7 6 5 5 - NH nông nghiệp và PTNT 10 7 6 5 3 2. NHTMCP nông thôn, NH hợp tác, Quỹ TDNDTW, khu vực. 0 5 4 1 1 3. TCTD có số dư tiền gửi phải ân tícnh DTBB dưới 500trđ quỹ TDND cơ sở, HTX tín dụng, NH phục vụ người nghèo. 0 0 0 0 0 Việc giảm tỷ lệ DTBB trên đã đóng góp phần nhất định vào việc mở rộng tín dụng, giảm chi phí hoạt động và góp phần làm dịu đi những khó khăn của các NHTM do lãi suất giảm. Như vậy, công cụ DTBB ngày càng được hoàn thiện và trở thành công cụ đắc lực của NHNN Việt Nam trong điều hành chính sách tiền tệ. Trong năm 2000, NHNN tiếp tục áp dụng tỷ lệ DTBB bằng VND như năm 1999. Riêng về tỷ lệ DTBB đối với tiền gửi bằng ngoại tệ để tạo tín hiệu hạn chế việc các TCTD huy động tiền gửi USD ( qua việc nâng lãi suất huy động) để gửi ra nước ngoài hưởng chênh lệch lãi suất, khuyến khích các TCTD cho vay trong nước , ngày 10/10/2000 NHNN đã điều chỉnh tỷ lệ DTBB đối với tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 12 tháng là 8% kể từ kỳ duy trì DTBB tháng 11/2000. Sau đó nhằm tiếp tục thực hiện chủ trương trên ,ngày 1/12/2000 NHNN tiếp tục nâng tỷ lệ DTBB lên 12% áp dụng từ kỳ duy trì DTBB 12/2000. Như vậy, công cụ DTBB ngày càng được hoàn thiện và trở thành công cụ đắc lực của NHNN Việt Nam trong điều hành chính sách tiền tệ. 2.2.4 Công cụ cCho vay tái chiết khấu ở Việt Nam, cho vay tái chiết khấu đã được sử dụng như là một công cụ của CSTT ngay từ những năm đầu của thời kỳ đổi mới. Tuy vậy, vìdo chưa hội đủ những điều kiện nên việc áp dụng nó còn giản đơn do vậy làm chomà hiệu quả của nó còn nhiều hạn chế. Mặc dù vậy trong những năm gần đây nó đã trở thành công cụ đắc lực góp phần thực hiện tốt các mục tiêu của CSTT quốc gia. Thời kỳ đầu, cho vay chiết khấu được thực hiện qua việc NHNN cho NHTM vay ngắn hạn khế ước căn cứ vào khế ước tín dụng ( có chất lượng ) do NHTM đem thế chấp tại NHNN, lãi suất tái cấp vốn được xác định dựa theo lãi suất cho vay (cao nhất ) của các NHTM và được điều chỉnh linh hoạt theo mục tiêu CSTT, quốc gia ở mỗi thời kỳ. Năm 1994 với mục tiêu kiềm chế lạm phát, NHNN hạn chế tới mức thấp nhất mức tái cấp vốn cho các NHTM qua việc nâng lãi suất tái cấp vốn từ 85% -100% lãi suất cho vay các NHTM, riêng NH nông nghiệpTM là 95%. Năm 1995 để đẩy mạnh mục tiêu trên, NHNN đã ngưng tái cấp vốn cho các NHTM nhằm đẩy mạnh công tác thu hồi nợ và giảm cho vay tín dụng của các NHTM. Nhờ đó, đến cuối 1995 dư nợ cho vay chiết khấu của NHNN đã giảm xuống 13% so với 1994. Năm 1996 ,để giải quyết tình trạng khó khăn trong thanh toán của các NHTM, NHTW đã thực hiện việc cho vay ngắn hạn đối với các NHTM trong trường hợp tạm thời thiếu khả năng thanh toán (qua các phiên thanh toán , bù trừ trên từng địa bàn). Nhưng áp dụng lãaĩ suất tái chiết khấu ở mức tối đa. Điều này một mặt bảo đảm được sự ổn định của hệ thống ngân hàng, mặt khác hạn chế được khả năng cung ứng vượt qúa về tín dụng của các NHTM đồng thời khuyến khích việc huy động vốn của các NHTM, cũng hạn chế bớt việc các NHTM vay tiền của NHNN, vì vậy cuối năm 1996, dư nợ cho vay tái chiết khấu ứng khoán chỉ tăng 3,5% so với 1995. Trong năm 1997 NHNN đã sử dụng phương thức tái cấp vốn có thế chấp (bằng chứng từ, tiền gửi ngoại tệ tại NHNN) nhằm bù đắp khó khăn tạm thời trong thanh toán cho các NHTM. Lãi suất tái cấp vốn được điều chỉnh từ quy định 100% lãi suất cho vay của các NHTM đối với nền kinh tế sang quy định mức lãi suất cụ thể (từ tháng 3-tháng 7năm 1997). Mức lãi suất tái cấp vốn quy định là 1,1% tháng, từ T8/1997là 0,9% ). Do trong năm 1997 các NHTM đã tích cực hơn trong việc trả nợ NHNN và khả năng huy động vốn tăng nên đến cuối 1997, dư nợ tái cấp vốn của NHNN giảm 11,9% so với 1996. Năm 1998, để thực hiện chính sách tiền tệ “thắt chặt” nhằm hạn chế sự gia tăng lạm phát do ảnh hưởng cuả cuộc khủng hoảng tài chính khu vực, NHNN đã tăng lãi suất tái chiết khấu từ 1% tháng 1,1% tháng (thấp hơn tiền lãi suất cho vay ngắn hạn là 0,1% tháng. Năm 1999, với mục tiêu khuyến khích tăng trưởng kinh tế, khắc phục nguy cơ giảm phát NHNN đã 4 lần điều chỉnh giảm lãi suất cho vay tái cấp vốn từ mức 1,1% tháng đầu năm xuất 0,5% tháng đồng thời quy chế về nghiệp vụ chất khấu, tái chiết khấu đã được ban hành để phát triển một bước hiệu quả công cụ này trong chính sách tiền tệ và tạo khả năng cân đối nguồn vốn hoạt động cho các ngân hàng. Các giấy tờ có giá ngắn hạnh được chiết khấu tại NHNN là tín phiếu kho Bạc, trái phiếu NHNN và các giấy tờ có giá ngắn hạn khác do NHNN quy định ở mỗi thời kỳ. Mức lãi suất tái chiết khấu được công bố là 0,45% tháng. Từ đầu năm đến cuối tháng 7/2000, nhằm khuyến khích mở rộng tín dụng của các TCTD, NHNN đã 2 lần giảm lãi suất tái cấp vốn từ 0,5% tháng xuống 0,45% tháng (31/3/2000) và xuống 0,4% tháng (31/7/2000). Đồng thời NHNN cũng giảm lãi suất tái chiết khấu từ 0,45% tháng xuống còn 0,4% tháng (T3/2000) và xuống 0,35% tháng (T7/2000). Tuy vậy cho đến T9 /2000 để hạn chế các TCTD bù đắp thiếu hụt thanh toán qua hình thức vay tái cấp vốn, tái chiết khấu từ NHNN và khuyến khích thực hiện bù đắp qua thị trường mở nhằm thúc đẩy sự phát triển của thị trường này, đồng thời tạo tín hiệu cho các TCTD tăng lãi suất huy động, ngày 2/11/2000 NHNN đã điều chỉnh tăng lãi suất tái cấp vốn lên 0,5% tháng và tăng lãi suất tái chiết khấu lên 0,45% tháng. Như vậy công cụ cho vay chiết khấu đã dần được áp dụng theo đúng bản chất của nó là tín hiệu cho các NHTM điều chỉnh lãi suất cùng với sự phát triển của thị trường ở Việt Nam , trở thành một công cụ đắc lực của chính sách tiền tệ quốc gia... 2.2.5 Công cụ Nnghiệp vụ thị trường mở ? Luật NHNN Việt Nam quy định “NHNN thực hiện nghiệp vụ thị trường mở thông qua việc mua, bán tínrái phiếu kho bạc, chứng chỉ tiền gửi, tín phiếu NHNN các loại giấy tờ có giá ngắn hạn khác trên thị trường tiền tệ để thực hiện CSTT quốc gia” Trước khi thị trường mở chính thức được đưa vào vận hành ở Việt Nam, NHNN đã từng bước tạo lập cơ sở cho nó qua việc tổ chức đấu thầu và phát hành các loại tínrái phiêú, đó là: Tínrái phiếu kho bạc Nhà nước (KBNN): từ năm 1996 đến hết năm 1998 NHNN đã phối hợp với KBNN tổ chức đấu thầu tínrái phiếu và trái phiếu kho bạc. Năm 1996, KBNN đã phát hành gần 100 tỷ đồng tín rái phiếu, qua NHNN, sau đó chủ yếu là phát hành trái phiếu kho bạc tổng mức giá trúng thầu (thời hạn một năm). Tổng mệnh giá trúng thầu nNăm 1997 là 2917,5 6 tỷ VND (37 đợt ); năm 1998 là 4020,7 tỷ VND (46 đợt),năm 1999 là 3011.6 tỉ VND(46 đợt) , năm 2000 là 4441.0 tỉ VND (43 đợt). Các đối tượng trúngđóng thầu chủ yếu là các NHTM Quốc doanh, các NHTM cổ phần và các Công ty Bảo hiểm. Song nếu theo quy định của luật NHNN thì các trái phiếu này không thể sử dụng làm công cho thị trường mở được. Tínrái phiếu NHNN: Do NHNN Việt Nam phát hành từ năm 1995, tính đến thời điểm tháng 7/1999 NHNN đã tổ chức được 6 đợt phát hành tínrái phiếu NHNN. Các đợt này đều được tổ chức vào các thời điểm khi mà tổng phương tiện thanh toán và lạm phát có xu hướng gia tăng nhằm rút bớt tiền trong lưu thông. Tổng mệnh giá đã phát hành của cả 6 đợt là 3.400 tỉ VND; phần lớn các tín phiếu này đều có thời hạn 3 tháng. Cho đến ngày 12/7/2000, NHNN chính thức khai trương đưa nghiệp vụ thị trường mở vào hoạt động theo phương hướng sử dụng nóo như là một công cụ điều tiết tiền tệ linh hoạt và có hiệu quả của NHNN. Trong năm 2000, NHNN đã thực hiện được 17 phiên giao dịch thị trường mở, trong đó có 14 phiên mua được 1353,50 tỷ đồng đạt 71,24% khối lượng chào mua với lãi suất trong khoảng 4,20%- 5,58% năm và 3 phiên bán được 550 tỷ đồng đạt 100% khối lượng chào bán với lãi suất trong khoảng 4,0%- 4,6% năm. Đến 31/12/2000 ; NHNN đã bơm bán 405 tỷ đồng qua thị trường mở sau khi loại trừ các khoản mua, bán đãủ đến hạn thaành toán. Từ 1/1/2001- 7/2/ 2001, NHNN đã thực hiện được 3 phiên giao dịch mua được 160 tỉ đồng chỉ đạt 50% khối lượng chào mua với mức lãi suất 3,5-4,6 %năm. Đã có 18 tổ chức tín dụng đăng kí là thành viên của thị trường (tuy vậy mỗi phiên giao dịch chỉ có thườngơngf xuyên từ 1 đến 3 thành viên tham gia). Phương thức giao dịch chủ yếu là Mua- Bán có kì hạn (15 ngày -4tháng ) hoặc mua hẳn- bán hẳn. Như vậy,ở Việt Nam thị trường mở đã tìm được con đường đi riêng cho mình và tính ưu việt của nó đã được phát huy tác dụng ở một mức độ nhất định V(iệc đưa thị trường mở vào hoạt động cuãng đã giúp cho các NHTM được chủ động hơn trong việc điều chỉnh sử dụng lượng vốn khả dụng của mình, qua đó NHNN phần nào đã thực hiện được mục tiêu CSTT quốc gia)..Tuy vậy ,đây mới chỉ là giai đoạn khởi đầu và mang tính chất thử nghiệm nên đòi hỏi nó phải được tiếp tục đổi mới và hoàn thiện. 2.3 Đánh giá quá trình thực hiện các công cụ của chính sách tiền tệ những năm qua. 2.3.1 Những thành tựu trong việc ổn định kinh tế vĩ mô. *Góp phần ổn định giá trtrị đồng bản tệị đồng tiền (VND): Có thể nói đây là thành tựu đáng được ghi nhận ở Việt Nam, bằng các công cụ điều tiết, NHNN đã kiểm soát chặt chẽ khối lượng tiền cung ứng hàng năm và đó được xem như một bàn tay hữu hiệu đẩy lùi và kiềm chế làm phát, ổn định sức mua của đồng tiền Việt Nam, làm cho giá cả ổn định, đời sống người dân không ngừng được cải thiện. Biểu 4: Mối quan hệ giữa tổng phương tiện thanh toán với tỷ lệ lạm phát Năm Cchỉỉ tiêu 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tốc độ tăng của M2(%) 78 34 19,8 27,8 22,3 22,7 25,4 23,9 39,28 38 Tỷ lệ lạm phát (%) 67,6 17,6 5,2 14,4 12,7 4,5 3,6 9,2 0,9 6 Về sức mua đối ngoại của đồng tiền, cơ chế điều hành tỉ gía từng bước được điều chỉnh phối hợp cùng với các công cụ của CSTT đã dđần phù hợp với thông lệ quốc tế, góp phần đẩy mạnh các mối quan hệ kinh tế đối ngoại của Việt Nam, thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu. Biểu 5: Tốc độ tăng trưởng xuất nhập khẩu của Việt Nam Năm cChỉ tiêu 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 20001999 - xXuất khẩu (%) 24 12 39 28 38 24 4 23,3 =11.540 tr USD - Nhập khẩu (%) 9 53 48 24 54 -7 11 1_ * Góp phần tăng trưởng kinh tế. * Góp phần tăng trưởng kinh tế:Việc ổn định giá trị VND đã tạo lòng tin của nhân dân vào đồng bản tệ, tạo môi trường đầu tư lành mạnh, thu hút được nguồn vốn đáng kể từ trong và ngoài nước. Đặc biệt việc điều chỉnh các công cụ CSTT: lãi suất, tỉ lệ dự trữ bắt buộc... của NHNN ở các giai đoạn cụ thể đã có vai trò quan trọng ảnh hưởng tới việc huy động và phân bổ nguồn vốn có hiệu quả trong nền kinh tế của các TCTD. Cũng từ đó mà góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế liên tục qua các năm. Biểu 6:Tình hình tăng trưởng kinh tế (G6DP) của Việt Nam Năm C chỉ tiêu 91 92 93 94 95 96 97 98 99 273.439 6,72000 6 DP (tỉ VND) giá so sánh 1981-1994 33.991 36.7355 39.982 195.5677 213.264213.833 244.676231.264 256.269244.676 256.269 273.439 Tăng trưởng 6DP(%) 6 8,6 8,1 8,8 9,5 9,3 8,8 5,8 4,8 6,7 Từ các kết quả trên cho thấy, việc sử dụng các công cụ điều tiết của CSTT ở Việt Nam đã góp phần đạt được hai mục đích thường mâu thuẫn nhau đó là: Vừa đẩy lùi lạm phát vừa tăng trưởng kinh tế. Có được kếtrất qủua này còn phải kể đến vai trò của nhiều CSKT vĩ mô khác nữa và đặc thù của nền kinh tế Việt Nam đó là chúng ta chưa đạt được mức năng suất biên của sản lượng tiềm năng trong nền kinh tế. * Ngoài ra, việc sử dụng các công cụ của CSTT cũng góp phần gián tiếp chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển các thành phần kinh tế, tạo thêm công ăn việc làm. Năm 1999 cả nước giải quyết được việc làm cho 1,2 triệu lao động. và thực hiện chính sách xoá đói giảm nghèo, phát triển nông nghiệp nông thôn (năm 2000,tỉ lệ hộ nghèo giảm còn 11%). thôn 2.3.2 Những vấn đề tồn tại trong qúa trình thực hiện các công cụ của CSTT những năm qua. Tiết cung Trong những năm qua, chúng ta chưa quan tâm đúng mức đến việc kiểm soát và điều hành toàn bộ quá trình cung ứng tiền (phương pháp dự đoán không phù hợp, phương thức điều hành MS không linh hoạt cùng với các biến đổi kinh tế, mới chỉ quan tâm đến khối lượng tiền phát hành hàng năm cho 2 mục tiêu (cung ứng phương tiện thanh toán cho nền kinh tế thông qua cho vay chiết khấu các NHTM và mua ngoại tệ, chưa đánh giá đúng khả năng tạo tiền của các NHTM). Từ đóso dẫn đến việc sử dụng các công cụ của chính sách tiền tệ nhằm điều tiết sự tăng, giảm khối lượng tiền trong nền kinh tế của NHNN thời gian qua cũng bị hạn chế ở nhiều mặt. Nhóm các công cụ trực tiếp: Được sử dụng chủ yếu trong việc điều tiết cung tiền thời gian qua, những công cụ này chỉ phù hợp với quá trình chuyển đổi kinh tế trong giai đoạn đầu nhưng trong tương lai sẽữ không còn phù hợp nữa (rõ nhất là công cụ hạn mức tín dụng đã bị loại bỏ từ quý II/98). Lãi suất là công cụ được sử dụng thường xuyên nhất trong điều hành CSTT ở Việt Nam vừa qua. Tuy nhiên, cũng như tình trạng ở các nứơc đang phát triển khác,ĐP T khác, ở Việt Nam lãi suất không nhạy cảm lắm với đầu tư. Điều này được thể hiện rõ rệt trong hai năm (1998, 1999) khi trần lãi suất cho vay giảm liên tục nhưng đầu tư vẫn chưa tăng mạnh, giá cả và sản lượng không những không tăng mà còn tiếp tục giảm (tuy điều nàay còn liên quan đến các yếu tố thực của nền kinh tế chứ không hoàn toàn xuất phát từ yếu tố tiền tệ danh nghĩa). .Việc NHNN luôn tiếp điều chỉnh lãi suất trong một khoảng thời gian ngắn (từ 1/6/99-4/9/99) đã 3 lần giảm lãi suất cho vay ) đã gây khó khăn cho các tổ chức tín dụng. Vì lãi suất cho vay được điều chỉnh giảm (liên tục) trong khi đó lãi suất nhận gửi ở thời kì trước vẫn giữ nguyên từ đó xuất hiện khả năng tiềm tàng về rủi ro lãi suất bất khả kháng. Việc điều chỉnh theo xu hướng giảm trong thời gian quaá ít có tác dụng tích cực đến việc tăng cường huy động vốn trong và dài hạn. Việc các NHTM tự quy định lãi suất tiền gửi thanh toán trong khung trần lãi suất cho vay tối đa đã dẫn tới các NHTM tranh giành ong **khách hàng bằng việc tăng lãi suất tiền gửi thanh toán lên khá cao, khiến cho tổng số vốn huy động của toàn ngành NH không tăng mà chỉ chuyển từ NH này sang NH khác, gây bất ổn định trong kinh doanh. . Các NHTMQD đang còn phải bao cấp qua lãi suất cho vay theo chỉ đạo của NHNN, nếu điều này kéo dài sẽ triệt tiêuền tínch kinh doanh của các NHTM. . Việc điều chỉnh lãi suất của NHNN nhiều khi còn chậm so với thị trường vì thế nó có tác dụng khẳng định hơn là hướng dẫn diễn biến thực tế. Mặt khác cơ sở để NHNN điều chỉnh lãi suất còn nặng về quan điểm trường phái trọng tiền ( căn cứ vào sự thay đổi của chỉ số giá cả thị trường là chủ yếu, sự ảnh hưởng của thị trường vốn còn hạn chế) . Hơn nữa, trong nền KTTT về mặt nguyên tắc thì lãi suất phải được hình thành trên cơ sở quan hệ cung cầu vốn trênoàn thị trường. Việc kiểm soát lãi suất của NHNN hiện nay chính sách là một kiểu can thiệp giá của nhà nước. Nếu cứ như vậy sẽ là không phù hợp trong tương laităng trưởng lãi khi hệ thống thị trường ở Việt Nam phát triển hoàn thiện hơn. Đối với Ccông cụ dự trữ bắt buộc :Trong nhiều năm liền (kể từ khi có pháp lệnh NH T5/1990TS 190) chúng ta dhuy trì một cách cứng nhắc tỉ lệ DTBB 10%, điều này chỉ phù hợp trong thời kỳ đầu nhưng sau đó khi đồng tiền Việt Nam đi vào ổn định thì đó là tỉ lệ không hợp lý, thiếu linh hoạt soang NHNN trong thời gian đó vẫn không có quyền thay đổi vì để sửa đổi pháp lệnh phải aỉo có thời gian. Kể từ khi luật NHNN được thực hiện, tỉ lệ DTBB tuyrong có được điều chỉnh giảm đi (0-20%) và linh hoạt hơn nhưng theo nhiều chuyên gia đánh giá thì nó vẫn ở mức cao. Việc thực hiện các quy định về DTBB của các TCTD chưa nghiêm, tiềm ẩn các nguy cơ khủng hoảng khả năng thanh toán. Mặt khác đối tượng phải áp dụng quy chế DTBB còn chưa đầy đủ, các đối tượng áp dụng thì mức độ tỉ lệ DTBB còn khác nhau- có nhiều yếu tố khộng hợp lý. Như vậy NHNN vẫn chưa thực sự tạo ra được một “sân chơi bình đẳng”đối với các TCTD. Trong điều kiện thực tế Việt Nam, tác dụng của công cụ nay còn hạn chế, chưa biểu hiện rõ nét, thời gian gần đây cùng với lãi suất thị trường, lãi suất tái cấp vốn, chúng ta đã liên tục hạ thấp tỉ lệ DTBB tuy nhiên vẫn chưa thúc đẩy nền kinh tế phát triển rõ rệt, kết quả biểu hiện còn khá khiêm tốn. Thực tế đó chứng tỏ ở Việt Nam hiện nay chưa có một cơ chế đầy đủ để CSTTC (cụ thể là các công cụ của CSTT) phát huy tác dụng, mối liên hệ - tác động của nó với các biến số kinh tế vĩ mô còn rất hạn chế. Đối với Ccông cụ cho vay tái chiết khấu: - Chúng ta còn thiếu tiền đềồ quan trọng để thực hiện nghiệp vụ này đó là việc sử dụngcác hoá phiếu, thương phiếu chưa phát triển phổ biến trong các giao dịch thương mại; công cụ mà NHNN thực hiện nghiệp vụ này là các tín phiếu kho bạc, tínrái phiếu NHNN. Theo lý thuyết, lương tiền phát hành vào lưu thông qua con đường tái chiết khấu sẽ là phù hợp hơn nếu nó được dựa trên các thương phiếu(vì lượng tiền đó được bảo đảm bằng sự gia tăng khối lượng hàng hoá của nền kinh tế) . .- Việc cho vay tái cấp vốn ngắn hạn để đáp ứng nhu cầu thanh toán của xcác NHTM hiện nay phải chăng là quá dễ dãi theo nguyên lí phát hành tiền. Nó có thể đáp ứng nhu cầu trước mắt của các NHTM nhưng nó cũng dễ phát sinh các tiêu cực trong qúa trình thực hiện , chưa kích thích sự năng độnggn của các NHTM . Như vậy sẽ tiềm ẩn nguy cơ lạm phát, gây bất ổn ônr đối với giá trị đồng tiền quốc gia. .- Trong việc điều chỉnh chính sách chiết khấu dường như chúng ta chỉ nặng về điều chỉnh lãi suất chiết khấu mà chưa chú ý đến “cửa sổ chiết khấu” của NHTW đối với các NHTM (vì quy mô cung ứng cho vay chiết khấu của NHNN đối với các NHTM cũng phải căn cứ vào thực lực của chính cácsách NH đó). Mặt khác việc áp dụng lãi suất chiết khấu nhiều khi còn mang nặng tính bao cấp ( ưu tiên NHTMQD) do vậy vai trò “người cho vay cuối cùng” đối với mọi TCTDtổ chức T D trong nưcs của NHNN chưa thực sự thể hiện rõ nét. Bởi lẽ sự phá sản do khủng hoảng thanh toán của một số NHTM (tự nhân, cổ phần) gần đây ở một phương diện nào đó cần thiết sự tài trợ, giúp đỡ của NHNN. * Đối với Côcông cụ nghiệp vụ thị trường mở: - Về cơ bản thì đây chưa thực sự trở thành một công cụ điều tiết linh hoạt, chủ yếu của NHNN ở Việt Nam mặc dù theo lý thuyết vai trò của nó là rất to lớn. - Vấn đề nêu trên có thể biểu hiện ở các khía cạnh sau: .+ Quá trình tạo “hàng hoá” còn chậm chạp, việc tổ chức đấu thầu tínrái phiếu kho bạc, phát hành tínrái phiếu NHNN của NHNN còn mang nặng trái phiếu tính hành chính, các chủ thể tham gia không nhiều chủ yếu là các NHTM NN quốc doanh, Công ty Bảo hiểm với mục đích đơn giản là giải quyết nguồn vốn khả dụng dư thừa của họ. .+ Việc mua bán lại tín phiếu còn chưa phổ biến đối với công chúứng khiến cho lượng tín phiếu mà các TCTD sau khi mua được hầuâù như lại nằm sau im trong két của họ điều đó cũng làm giảm ý nghĩa và sự sôi động của thị trường sơ cấp. mở đến lượng vốn khả dụng của các NHTM còn rất hạn chế. .Trên thị trường mở ,khối lượng giao dịch còn thấp , số thành viên tham gia chưa nhiều nên tác độngcủa thị trường mở đến lượng vốn khả dụng của các NHTM còn rất hạn chế.+ Dữ các tồn tại đòi hỏi phải có những định hướng cơ bản và các giải pháp phù hợp có hiệu quả ở Việt Nam Như vậy,từ các tồn tại trên đòi hỏi phải có những định hướng cơ bản và các giải pháp cụ thể để có thể sử dụng các công cụ của CSTT một cách có hiệu quả ở Việt Nam.. Chương 3 định hướng và giảI pháp hoàn thiện các công cụ của chính sách tiền tệ ở Việt Nam 3.1. Định hướng 3.1.1.Bối cảnh trong nước và quốc tế Bước sang thế kỷ 21,đất nước chúng ta có những điều kiện thuận lợi để phát triển đó là : sự ổn định về chính trị-xã hội,sự phát huy các lợi thế so sánh của đất nước phục vụ cho sự phát triển .Tuy vậy nền kinh tế của chúng ta từ khi đổi mới đến nay sau những năm phát triển liên tục,cao thì lại đang