Đề tài Các giải pháp nhằm tăng cường khả năng quản lý các dự án ODA

, bé tµi chÝnh sÏ lµm thñ tôc uû quyÒn cho ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc chän thùc hiÖn nghiÖp vô thanh to¸n quèc tÕ cho vay l·i vµ thanh to¸n trong n­íc. L·i suÊt vµ thêi h¹n cho vay do thñ t­íng ChÝnh phñ quyÕt ®inh trªn c¬ së c¸c kiÕn nghÞ cña bé kÕ häach vµ ®Çu t­, bé tµi chÝnh vµ ng©n hµng Nhµ n­íc. Nh×n chung ®èi víi ®¹i ®a sè c¸c dù ¸n l·i suÊt vµ thêi h¹n cho vay l·i ¸p dông theo ®iÒu kiÖn cho vay tõ n­íc ngoµi. Ng©n hµng ®­îc chän thùc hiÖn cho vay l·i ®­îc h­ëng phÝ 0,3%/ n¨m. Còng cã tr­êng hîp nhµ tµi trî buéc ChÝnh phñ thùc hiÖn cho vay l·i theo mét l·i suÊt hä ®Þnh tr­íc. VÝ dô dù ¸n c¶ng Sµi Gßn vay vèn cña ADB phÝ 1%/ n¨m. ADB buéc ChÝnh phñ cho dù ¸n vay l·i víi l·i suÊt 6,11%/ n¨m. Trong tr­êng hîp nµy ChÝnh phñ ph¶i mÊt thªm thñ tôc tho¸i l¹i kho¶n chªnh l·i mµ dù ¸n ®· nép, coi ®ã lµ nguån vèn tù bæ sung cña sù ¸n. L¹i cã tr­êng hîp ChÝnh phñ chñ ®éng ®iÒu chØnh l·i suÊt cho vay l·i. VÝ dô nh­ ®èi víi c¸c dù ¸n thuéc nghÞ ®inh thö tµi chÝnh ký víi Ph¸p n¨m 1994. Tuy nhiªn viÖc cho vay l·i theo l·i suÊt nµo ®­îc Ên ®Þnh ra ch­a cã c¨n cø nµo. Ch¼ng h¹n Bé kÕ häach vµ ®Çu t­ kiÕn nghÞ Thñ t­íng ChÝnh phñ cho c¸c nhµ m¸y mÝa ®­êng cho vay l¹i toµn bé 40 triÖu USD rót vèn ®ît 1 tõ kho¶n vay ch­¬ng tr×nh n«ng nghiÖp cña ADB víi l·i suÊt thèng nhÊt nh­ c¸c dù ¸n kh¸c nh­ng kh«ng v­ît qu¸ 7%/ n¨m. NÕu c¸ch lµm trªn ®©y tiÕp tôc kÐo dµi, ch¾c ch¾n viÖc ®iÒu phèi ODA sÏ bÞ ¸ch t¾c bëi c¸c nguyªn nh©n sau: - Thø nhÊt: C¸c dù ¸n ®Òu chØ h­¬ng vµo c¸c nguån tµi trî cã l·i suÊt thÊp. §· cã tr­êng hîp do l·i suÊt cao c«ng thªm c¸c rµng buéc kh¸c do nhµ tµi trî ®Æt ra mµ chñ dù ¸n tõ chèi kho¶n ODA. - Thø hai: Do thiÕu ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt cho vay l·i nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn ph©n cÊp gia quyÕt l·i suÊt khiÕn cho khèi l­îng c«ng viÖc cã liªn quan ®Õn sö dông vèn ODA thªm trång chÊt, viÖc ra quyÕt ®Þnh tèn nhiÒu thêi gian. 4.3 Thñ tôc rót vèn. ViÖc rót vèn ODA nãi vhung rÊt phøc t¹p, ®ång thêi phô thuéc c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh trong n­íc vµ cña nhµ tµi t¹ còng nh­ c¸c h×nh thøc rót vèn theo th«ng lÖ quèc tÕ. §èi víi c¸c dù ¸n ODA vay nî n­íc ngoµi thñ tôc rót vèn nh­ sau: - Bé th­¬ng m¹i cïng víi nhµ n­íc lùa chän mét ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Ó thùc hiÖn viÖc cho chñ dù ¸n vay l·i hoÆc cÊp ph¸t vèn cho dù ¸n (nÕu dù ¸n ®ã thuéc ®èi t­îng ng©n s¸ch). - Bé tµi chÝnh hoÆc ng©n hµng Nhµ n­íc lµm thñ tôc uû quyÒn cho ng©n hµng ®­îc chän thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô thanh to¸n trong vµ ngoµi n­íc. - Ng©n hµng ®­îc chän ký hîp ®ång nhËn vèn vay víi Bé tµi chÝnh (hoÆc ng©n hµng Nhµ n­íc) vµ hîp ®ång cho vay l·i víi c¸c chñ dù ¸n. Sau ®ã c¸c b­íc tiÕp theo trong thñ tôc rót vèn cßn tuú thuéc vµo h×nh thøc rót vèn ®· ®¨ng ký víi nhµ tµi trî: + Víi h×nh thøc thanh to¸n trùc tiÕp: - Chñ dù ¸n lËp hå s¬ rót vèn (®¬n xin rót vèn, cã ý kiÕn cña c¬ quan chñ qu¶n, b¶n sao hîp ®ång th­¬ng m¹i, b¶n sao vËn ®¬n, b¶n sao hãa ®¬n ng­êi cung øng hµng ho¸). NÕu ®­îc Bé tµi chÝnh hoÆc ng©n hµng Nhµ n­íc chÊp nhËn, chñ dù ¸n ký ®¬n xin rót göi cho nhµ tµi trî xem xÐt vµ duyÖt. - Sau khi xÐt duyÖt nhµ tµi trî ph¸t lÖnh chuyÓn tiÒn cho ng©n hµng ®¹i diÖn cña m×nh. Ng©n hµng nµy thùc hiÖn chuyÓn tiÒn b»ng ®iÖn ®Õn ng©n hµng ®­îc chän cña dù ¸n ®Ó ng©n hµng nµy chuyÓn tiÕp ®Õn tµi kho¶n cña ng­êi cung øng. - NhËn ®­îc th«ng b¸o ®· chuyÓn tiÒn cho vay cña ng©n hµng ®¹i diÖn nhµ tµi trî göi b¶n kª vÒ vèn rót vay cho dù ¸n. + H×nh thøc hoµn vèn: Theo h×nh thøc nµy chñ dù ¸n ph¶i øng tiÒn thanh to¸n chi phÝ cho ng­êi cung øng hµng ho¸, thi c«ng x©y dùng. Sau ®ã lµm hå s¬ xin rót vèn (®¬n xin rót vèn, b¶n sao hîp ®ång th­¬ng m¹i, c¸c chøng tõ ®· thanh to¸n) ®Ó Bé tµi chÝnh hoÆc ng©n hµng Nhµ n­íc xem xÐt quyÕt ®Þnh. C¸c b­íc cßn l¹i thùc hiÖn nh­ thanh to¸n trùc tiÕp. + H×nh thøc cÊp nh­ cam kÕt: - Chñ dù ¸n lµm ®¬n ®Ó ng©n hµng ®­îc chän më L/c göi tíi ng©n hµng phôc vô ng­êi cung øng (®ång thêi göi b¶n sao L/c cho chñ dù ¸n). - Chñ dù ¸n lËp hå s¬ cam kÕt ( b¶n sao hîp ®ång th­¬ng m¹i, b¶n sao ho¸ ®¬n, b¶n sao th­ tÝn dông vµ ®¬n). Sau khi ®­îc c¸c c¬ quan ký tho¶ ­íc tÝn dông chÊp nhËn ®¬n ®Ò nghÞ ®­îc göi ®Õn nhµ tµi trî ®Ó ph¸t hµnh thñ tôc cam kÕt. - Thñ tôc cam kÕt ®­îc göi cho chñ dù ¸n vµ ®ång thêi göi cho ng©n hµng phôc vô ng­êi cung cÊp hµng ho¸ ®Ó ng©n hµng nµy th«ng b¸o chÝnh thøc thùc hiÖn L/c cho ng­êi cung cÊp hµng ho¸. - Ng­êi cung cÊp hµng ho¸ göi chóng tõ cÊp hµng cho ng©n hµng phôc vô ng©n hµng nµy kiÓm tra chøng tõ vµ thùc hiÖn thanh to¸n vµ ®Ò nghÞ nhµ tµi trî hµo vèn trªn c¬ së chøng minh phï hîp víi L/c. - Nhµ tµi trî xÐt duyÖt vµ ra lÖnh rót vèn cho ng©n hµng ®¹i diÖn cña m×nh c¸c b­íc cßn l¹i thùc hiÖn nh­ h×nh thøc rót vèn trùc tiÕp. +H×nh thøc më tµi kho¶n ®Æc biÖt(tµi kho¶n t¹m øng) - Chñ dù ¸n lËp hå s¬ xin rót vèn tõ kho¶n tÝn dông cña nhµ tµi trî ®Ó bæ sung cho tµi kho¶n ®Ëc biÖt më t¹i ng©n hµng ®­îc chän göi tíi bé tµi chÝnh vµ ng©n hµng nhµ n­íc.Hå s¬ gåm: b¶n sao hîp ®ång mua s¾m thiÕt bÞ, x©y dùng, b¶n kª chi, b¶n kª ®èi chiÕu víi ng©n hµng ®­îc chän. - Sau khi ®­îc Bé tµi chÝnh vµ ng©n hµng nhµ n­íc chÊp nhËn chñ dù ¸n göi ®¬n xin rót vèn vµ ­íc tÝnh chi phÝ tíi nhµ tµi trî. - Nhµ tµi trî xÐt duyÖt ®¬n vµ dù to¸n, ph¸t lÖnh chuyÓn tiÒn ®Ó ng©n hµng ®¹i diÖn cña m×nh thùc hiÖn chuyÓn tiÒn vµo tµi kho¶n t¹m øng cu¶ ng©n hµng ®­îc chän vµ th«ng b¸o l¹i cho nhµ tµi trî. - Ng©n hµng ®­¬c chän b¸o cho chñ dù ¸n. - Chñ dù ¸n lËp hå s¬ xin rót vèn tõ tµi s¶n ®Æc biÖt ®Ó chi tr¶ gåm: giÊy ®Ò nghÞ rót vèn, b¶n sao c¸c hîp ®ång, b¶n x¸c nhËn gi¸ trÞ x©y l¾p, b¶n sao vËn ®¬n, b¶n kÒ ®èi chiÕu víi ng©n hµng ®­îc chän. - Sau khi ®· nhËn ®ñ c¸c chøng tõ cÇn thiÕt nãi trªn, Bé Tµi ChÝnh sÏ th«ng b¸o sè vèn cÇn thanh to¸n chØ ng©n hµng ®­îc chän thùc hiÖn thanh to¸n. - Ng­êi cung cÊp hµng göi tr¶ chñ dù ¸n c¸c chøng tõ thanh to¸n. - Chñ dù ¸n lµm ®¬n thanh to¸n kho¶n t¹m øng vµ lµm hå s¬ xin rót vèn tiÕp ®Ó göi nhµ tµi trî sau khi ®· ®­îc bé tµi chÝnh vµ ng©n hµng Nhµ n­íc chÊp nhËn. §èi víi dù ¸n ODA viÖn trî kh«ng hoµn l¹i nh×n chung thñ tôc rót vèn ®¬n gi¶ h¬n: - C¨n cø vµo tiÕn bé thùc hiÖn dù ¸n, c¸c hîp ®ång ®· ký kÕt, danh môc c¸c kho¶n chi, chñ dù ¸n lµm ®¬n xin rót vèn ®Ó göi ®Õn nhµ tµi trî xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh cho phÐp rót vèn trªn c¬ së lÖnh chuyÓn tiÒn cña nhµ tµi trî ng©n hµng ®¹i diÖn chuyÓn tiÒn ®Õn tµi kho¶n cña ng­¬× cung cÊp hµng ho¸ dÞch vô hoÆc ®Õn ng©n hµng ®­îc chän. Cã nh÷ng tr­êng hîp viÖc xem xÐt ®¬n xin rót vèn do v¨n phßng ®¹i diÖn cña nhµ tµi trî thùc hiÖn. Khi ®¬n ®­îc chÊp thuËn ®¹i diÖn nhµ tµi trî ph¸t sÐc ®Ó chñ dù ¸n nhËn tiÒn t¹i ng©n hµng. - Khi cã giÊy b¸o cña ng©n hµng ®­îc chän, chñ dù ¸n mang v¨n kiÖn, v¨n b¶n phª duyÖt ch­¬ng tr×nh, dù ¸n, hiÖp ®Þnh hoÆc c¸c v¨n b¶n ®­îc tho¶ thuËn, b¶n thuyÕt minh kÕ häach sö dông tiÒn tµi tµi trî ®Õn Bé tµi chÝnh lµm giÊy x¸c nhËn viÖn trî. NÕu dù ¸n nhËp hµng ho¸ tõ n­íc ngoµi th× c¨n cø ®Ó x¸c nhËn viÖn trî lµ v¨n kiÖn, v¨n b¶n phª duyÖt ch­¬ng tr×nh, dù ¸n, hiÖp ®Þnh hoÆc c¸c v¨n b¶n ®­îc tho¶ thuËn, v¨n b¶n phª duyÖt hîp ®ång, vËn ®¬n, b¶n kª chi tiÕt, ho¸ ®¬n th­¬ng m¹i vµ giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm. Tr­êng hîp nhµ tµi trî mua hµng t¹i ViÖt Nam ®Ó giao cho chñ dù ¸n th× cÇn cã b¶n chÝnh ho¸ ®¬n kiªm phiÕu xuÊt kho lËp theo mÉu cña Bé tµi chÝnh ban hµnh. GiÊy x¸c nhËn viÖn trî lµ c¨n cø ®Ó hoµn tÊt c¸c thñ tôc nhËp hµng, rót tiÒn vµ thanh to¸n víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. 4.4 Vèn b¶o ®¶m trong n­íc. BÊt kú mét dù ¸n ODA nµo còng cÇn ®Õn kho¶n vèn ®¶m b¶o trong n­íc vèn nµy ®­îc dïng ®Ó trang tr¶i sau khi trõ c¸c kho¶n chi phÝ sau: - Chi phÝ chuÈn bÞ dù ¸n: x©y dùng, b¸o c¸o nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi vµ kh¶ thi. - Chi phÝ thu håi vèn tøc lµ chñ dù ¸n ph¶i ®øng ra thanh to¸n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n, tr­íc khi nhµ tµi trî thanh to¸n tõ kho¶n vay hµng viÖn trî theo tõng ®ît. - C¸c chi phÝ t¹o tiÒn ®Ò vËt chÊt hoÆc cung cÊp mét sè hµng ho¸ dÞch vô ®Çu vµo: trô së lµm viÖc, ph­¬ng tiÖn ®i l¹i, mét sè chuyªn gia, gi¶i phãng mÆt b»ng, ®Òn bï di d©n... HÇu hÕt c¸c nhµ tµi trî ®Òu muèn ChÝnh phñ ViÖt Nam ph¶i cung cÊp kho¶n vèn b¶o ®¶m trong n­íc nµy ®Ó n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ trong viÖc quyÕt ®Þnh thùc hiÖn mét sù ¸n nµo ®ã. C¸c dù ¸n vay vèn OECF hoÆc WB th­êng quy ®Þnh vèn b¶o ®¶m trong n­íc b»ng 15% tæng gi¸ trÞ dù ¸n, c¸c dù ¸n viÖn trî cña c¸c tæ chøc Liªn hiÖp quèc th­êng cÇn vèn b¶o ®¶m trong n­íc b»ng 20% gi¸ trÞ dù ¸n. L­îng vèn b¶o ®¶m trong n­íc lín còng nh­ c¸c quy ®Þnh vÒ c©n ®èi nguån vèn kh«ng râ rµng ®ang lµ nh÷ng nguyªn nh©n lµm kÐo dµi thêi gian thùc hiÖn dù ¸n hiÖn nay. - Mét sè dù ¸n ®Çu t­ lín kh«ng c©n ®èi ®­îckinh phÝ chuÈn bÞ dù ¸n. Trong nhiÒu tr­êng hîp nhÊt lµ c¸c dù ¸n lín, ®Çu t­ b»ng vèn vay cña WB, ADB hay OECF, nhµ tµi trî ph¶i cÊp mét kho¶n kinh phÝ th«ng qua mét sö dôngù ¸n hç trî kü thuËt ®Ó lµm b¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi. MÆt kh¸c ngay vèn ng©n s¸ch dïng cho chuÈn bÞ dù ¸n ®ang cã s½n th× theo thñ tôc hiÖn hµnh vèn nµy còng chØ ®­îc rót sau khi ChÝnh phñ ®· thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt dù ¸n kh¶ thi. - §èi víi c¸c kho¶n vèn b¶o ®¶m trong n­íc kh¸c (vèn håi tè, phÇn ®ãng gãp vµo thùc hiÖn dù ¸n), tr¸ch nhiÖm c©n ®èi kh«ng râ rµng. Mét sè dù ¸n ®­îc ng©n s¸ch Trung ­¬ng c©n ®èi, mét sè kh¸c do ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng, ng©n s¸ch ngµnh hoÆc chñ dù ¸n tù c©n ®èi. Nh­ng do thiÕu quy ®Þnh râ nªn sau khi dù ¸n ®­îc ký kÕt chñ dù ¸n ®Òu yªu cÇu ng©n s¸ch Trung ­¬ng c©n ®èi. - Vèn b¶o ®¶m trong n­¬c ®Ó chuÈn bÞ thùc hiÖn dù ¸n (gi¶i phãng mÆt b»ng, thiÕt kÕ x©y dùng...) chØ ®­îc cÊp ph¸t khi ®· ký kÕt ®­îc hiÖp ®Þnh, nghÞ ®Þnh víi nhµ tµi trî, trong khi ®ã ®èi víi mét sè nhµ tµi trî hiÖp ®Þnh ®­îc ký kÕt khi ®· ®¹t ®­îc kÕt qu¶ thÇu. 5. Sù phèi hîp theo ch­¬ng tr×nh dù ¸n. Nguån vèn ®Ó thùc hiÖn dù ¸n ODA bao gåm: vèn trong n­íc vµ vèn n­íc ngoµi cho vay. Khèi l­îng c«ng viÖc vµ thñ tôc thùc hiÖn mét dù ¸n ODA nhiÒu vµ phøc t¹p h¬n so víi mét dù ¸n ®Çu t­ b»ng nguån vèn kh¸c. H¬n n÷a nh÷ng ®iÒu kiÖn cña c¸c nhµ tµi trî h¹n chÕ viÖc chñ ®éng cña ChÝnh phñ trong viÖc sö dông vèn ODA. Ta cã s¬ ®å quy tr×nh thùc hiÖn mét dù ¸n ®Êu thÇu x©y dùng b»ng nguån vèn ODA. h×nh thµnh dù ¸n quy ho¹ch khai th¸c vµ sö dông ODA cam kÕt tµi trî vËn ®éng tµi trî lùa chän dù ¸n quy ho¹ch ngµnh ®Þa ph­¬ng vµ vïng l·nh thæ môc tiªu chiÕn l­îc quèc gia X¸c ®Þnh dù ¸n (2) ChuÈn bÞ ®Çu t­ ®µm ph¸n ký kÕt hîp ®ång phª chuÈn ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­ thÈm ®Þnh b¸o c¸o NC KT x©y dùng b¸o c¸o NC KT ®µm ph¸n ký kÕt s¬ bé dù ¸n thÈm ®Þnh b¸o c¸o NCTKT x©y dùng b¸o c¸o NCTKT (3) Thùc hiÖn ®Çu t­ th¶m ®Þnh thiÕt kÕ chuÈn bÞ mÆt b»ng x©y dùng cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt chän thÇu t­ vÊn t­ vÊn kh¶o s¸t thiÕt kÕ gi¸m ®Þnh thiÕt kÕ kü thuËt vµ thiÕt kÕ thi c«ng cÊp giÊy phÐp x©y dùng Xin phÐp x©y dùng lËp hå s¬ xin giao ®Êt qu¶n lý kü thuËt vµ chÊt l­îng x©y dùng vµ mua s¾m, l¾p ®Æt m¸y thiÕt bÞ ký hîp ®ång thi c«ng xÐt thÇu tæ chøc ®Êu thÇu cÊp vèn cho c«ng tr×nh (4) NghiÖm thu vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n. ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n nghiÖm thu c«ng tr×nh S¬ ®å quy tr×nh dù ¸n ®Çu t­ x©y dùng b»ng vèn ODA míi chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng b­íc chñ yÕu vµ m« t¶ tr×nh tù thùc hiÖn mét dù ¸n th«ng th­êng. Trong thùc tÕ c¸c b­íc cña tr×nh tù nµy cßn chi tiÕt h¬n nhiÒu vµ cã mét sè b­íc kh«ng cÇn thiÕt diÔn ra theo tr×nh tù nh­ trªn. ThÝ dô viÖc x¸c ®Þnh dù ¸n tr¶i qua c¸c kh©u h×nh thµnh ý t­ëng dù ¸n, lùa chän dù ¸n ë c¬ qu¶n qu¶n lý cÊp trªn trùc tiÕp (d­íi ®©y gäi lµ c¬ quan chñ qu¶n) ë bé kÕ häach vµ ®Çu t­ tr­íc khi dù ¸n ®ã ®­îc tr×nh lªn ®Ó Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt. Trong mét sè tr­êng hîp, nhµ tµi trî chñ ®éng cö chuyªn gia vµo x¸c ®Þnh dù ¸n. VÝ dô: WB. - VËn ®éng tµi trî còng bao gåm hµng lo¹t vßng th­¬ng l­îng gi÷a c¸c c¬ quan ®Çu mèi ®iÒu phèi, qu¶n lý vµ sö dông ODA vµ nhµ tµi trî. Trong tr­êng hîp nhµ tµi trî cö ng­êi vµo tham gia x¸c ®Þnh dù ¸n, cam kÕt viÖn trî sÏ diÔn ra sau khi hai bªn thèng nhÊt ®­îc danh môc c¸c dù ¸n ­u tiªn thuéc gãi viÖn trî nhµ tµi trî c«ng bè tr­íc. - §èi víi c¸c dù ¸n lín, viÖc lËp dù ¸n do mét c«ng ty t­ vÊn ®¶m nhiÖm. ViÖc lùa chän c«ng ty t­ vÊn ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ®Êu thÇu quèc tÕ hoÆc ®Êu thÇu trong néi bé n­íc tµi trî. Nh­ vËy viÖc chän thÇu vµ ký hîp ®ång t­ vÊn diÔn ra sau khi cã cam kÕt tµi trî. - Còng nh­ nhiÒu tr­êng hîp viÖc lËp dù ¸n ®­îc tiÕn hµnh th«ng qua mét dù ¸n hç trî kü thuËt (viÖn trî kh«ng hoµn l¹i). - §èi víi mét sè nhµ tµi trî viÖc ký kÕt hiÖp ®Þnh chØ ®­îc tiÕn hµnh sau khi kinh phÝ dù ¸n ®· ®­îc x¸c ®Þnh qua kÕt qu¶ ®Êu thÇu chø kh«ng ph¶i ë giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Çu t­. - ViÖc cÊp vèn tµi trî cho dù ¸n diÔn ra song song víi viÖc x©y dùng mua s¾m l¾p ®Æt thiÕt bÞ, tuy nhiªn nh÷ng thñ tôc cã liªn quan cã thÓ ®­îc b¾t ®Çu tõ khi ®µm ph¸n, ký hiÖp ®inh. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n nªu trªn, sù phèi hîp gi÷a c¸c bªn cã liªn quna ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua b¶ng d­íi ®©y (B¶ng 1: Sù phèi hîp trong quy tr×nh thùc hiÖn dù ¸n ODA). Quy tr×nh tiÕn hµnh vµ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, chñ dù ¸n vµ nhµ tµi trî nh­ trªn cho ta thÊy mét khèi l­îng lín c«ng viÖc cÇn thùc hiÖn cã liªn quan ®Õn mét dù ¸n ODA. Trong c¸c b­íc c«ng viÖc cña quy tr×nh trªn hiÖn nay cã mét sè tån t¹i sau ®©y: - Sè l­îng viªn chøc ChÝnh phñ cã liªn quan ®Õn quy tr×nh dù ¸n cã ®ñ kh¶ n¨ng vµ kinh nghiÖm cÇn thiÕt, kÓ c¶ møc ®é th«ng th¹o ngo¹i ng÷ míi chiÕm tû lÖ nhá. Khi mét dù ¸n viÖn trî ®· ®­îc h×nh thµnh c¸c c¬ quan ChÝnh phñ th­êng chØ cßn gi÷ vai trß thô ®éng trong viÖc lËp dù ¸n phï hîp víi yªu cÇu thÈm ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ nhµ tµi trî, ®iÒu nµy kh«ng chØ g©y chËm trÔ trong tiÕn tr×nh dù ¸n mµ cßn cã khi dÉn ®Õn nguy c¬ kh«ng tÝnh hÕt c¸c h¹n chÕ vµ ®iÒu kiÖn thùc hiÖn dù ¸n trong n­íc. - ThiÕu sù t­¬ng ®ång trong chÝnh s¸ch vµ thñ tôc dù ¸n gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî. ChÝnh s¸ch tµi trî vµ lÜnh vùc ­u tiªn cña nhµ tµi trî còng nh­ yªu cÇu vµ tr×nh tù dù ¸n hä ®Æt ra míi ®ang ®­îc biÕt tíi vµ ®ang cã nhiÒu b­íc c«ng viÖc ®­îc quy ®Þnh kh¸c víi trong n­íc. - C¸c c¬ quan ChÝnh phñ ®­a ra nh÷ng chØ dÉn kh«ng thèng nhÊt. Bé kÕ häach vµ ®Çu t­, Bé tµi chÝnh vµ Ng©n hµng Nhµ n­íc cã quan niÖm kh¸c nhau vÒ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi viÖc ®µm ph¸n ký kÕt hiÖp ®Þnh cho c¸c dù ¸n ODA vèn vay ­u ®·i còng nh­ xö lý l·i suÊt cho vay l¹i nguån vèn nµy (ch­a thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh l·i suÊt cho vay l·i). B¶ng: Sù phèi hîp trong quy tr×nh thùc hiÖn dù ¸n ODA nh­ sau: II. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n ODA ®· vµ ®ang thùc hiÖn ®èi víi mét sè ngµnh vµ lÜnh vùc chñ yÕu ë n­íc ta. 1. §èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nãi chung. HiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n ODA lµ rÊt to lín rÊt nhiÒu c¸c dù ¸n ODA ®· ®­îc hoµn thµnh vµ ®· ®­îc ®­a vµo sö dông vµ ®· ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ - x· héi v« cïng to lín cho ®Êt n­¬c nh­: nhµ m¸y ®iÖn Phó Mü II giai ®oan 1 (400 MW) vµ mét lo¹t biÕn thÕ ®­êng d©y chuyÓn t¶i ®iÖn, viÖc c¶i thiÖn n©ng cÊp nhiÒu quèc lé nh­ quèc lé 1 vµ quèc lé 5, c¶i thiÖn t×nh h×nh cÊp n­íc t¹i Hµ néi, Lµo Cai vµ Hoµ B×nh, nhiÒu bªnh viÖn nh­ bÖnh viÖn Trî RÉy (Hå ChÝ Minh) vµ ViÖt §øc (Hµ néi) vµ 9 bÖnh viÖn kh¸c t¹i Hµ néi, H¶i phßng vµ Trµ Vinh, c¸c ch­¬ng tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ, x©y dùng l¹i mét lo¹t c¸c tr­êng häc, ®Æc biÖt lµ c¸c tr­êng tiÓu häc bÞ ph¸ huû bëi b·o vµ lò, n©ng cÊp Khoa n«ng nghiÖp ë Tr­êng §¹i Häc CÇn Th¬... Trong c¸c n¨m tíi ODA sÏ tiÕp tôc ®­îc sö dông vµo c¸c dù ¸n ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng chiÕn l­îc cña ViÖt Nam trong c¸c lÜnh vùc then chèt nh­: ®iÖn n­íc, giao th«ng vËn t¶i, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n bao gåm c¶ thuû l¬i, trång rõng vµ thuû s¶n, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång, ph¸t triÓn khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ. §ã chÝnh lµ nh÷ng lÜnh vùc then chèt ®¶m b¶o cho nhu sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ViÖt Nam khi b­íc sang thÕ kû 21. 2. Ngµnh giao th«ng vËn t¶i vµ b­u chÝnh viÔn th«ng. Trong thêi kú 1986 - 1990 tû träng ODA dµnh cho lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i vµ b­u chÝnh viÔn th«ng kh«ng lín chñ yÕu tËp trung nguån lùc ODA cho viÖc ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i vµ b­u chÝnh viÔn th«ng. §©y lµ lÜnh vùc thu hót sù quan t©m cña nhiÒu nhµ tµi trî còng nh­ ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn ­u tiªn cua ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1991 - 1995. VÒ giao th«ng vËn t¶i, ViÖt Nam ®· ký nhiÒu hiÖp ®Þnh ®Ó c¶i t¹o vµ n©ng cÊp Quèc lé sè 1 ( ®o¹n Hµ néi - vinh, Nha Trang - TP Hå ChÝ Minh - CÇn Th¬), quèc lé sè, quèc lé 18 (®o¹n ChÝ Linh - BiÓu Nghi) x©y dùng cÇu s«ng Gianh, kh«i phôc 38 cÇu trªn quèc lé 1, x©y dùng 28 cÇu nhá ë khu vùc n«ng th«n. N©ng cÊp C¶ng Sµi Gßn, C¶ng H¶i Phßng. Phôc håi 9 cÇu trªn tuyÕn ®­êng s¾t Hµ Néi- TP Hå ChÝ Minh... Trong sè c¸c c«ng tr×nh nãi trªn mét sè ®· ®­îc khëi c«ng x©y dùng vµo n¨m 1995, cßn l¹i mét sè trong n¨m 1996, ngoµi ra mét sè c«ng tr×nh quan träng kh¸c ®· ®­îc c¸c nhµ tµi trî cam kÕt hç trî trong thêi kú 1996 - 2000 nh­ tiÕp tôc c¶i t¹o quèc lé 1 (®o¹n Vinh - Hµ §«ng - Nha Trang, Hµ näi - L¹ng S¬n), x©y dùng cÇu Mü ThuËn, cÇu BÝnh, C¶ng CÇn Th¬, ph¸t triÓn giao th«ng ®­êng thuû l­u vùc s«ng Cöu Long, c¶i t¹o tuyÕn ®­êng s¾t Hµ néi - TP Hå ChÝ Minh, Hµ néi - H¶i Phßng. C¸c dù ¸n giao th«ng n«ng th«n còng ®­îc tµi trî b»ng c¸c nguån vèn ODA nh­ dù ¸n x©y dùng 29 cÇu nhá ë n«ng th«n vµ miÒn nói, dù ¸n giao th«ng ë NhËt B¶n, dù ¸n ph¸t triÓn giao th«ng n«ng th«n t¹i TØnh Qu¶ng Nam - §µ N½ng vµ Tuyªn Quang vay vèn IFAD. C¶i t¹o vµ ph¸t triÓn giao th«ng n«ng th«n còng lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng trong ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mµ mét sè nhµ tµi trî ®ang dù kiÕn thùc hiÖn t¹i ViÖt Nam nh­: EU, §an M¹ch, PhÇn Lan, NhËt B¶n... Mét sè dù ¸n ph¸t triÓn giao th«ng ®« thÞ t¹i mét sè thµnh phè nh­ hµ néi, H¶i Phßng, TP Hå ChÝ Minh ®ang ®­îc c¸c nhµ tµi trî nghiªn cøu. Trong 5 n¨m nµy trÞ gi¸ vèn ODA thùc hiÖn trong ngµnh giao th«ng vËn t¶i lµ 160,19 triÖu USD b¨ng 36% tæng vèn ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch vµo ngµnh. Ngµnh B­u chÝnh viÔn th«ng ®­îc tµi trî 33,556 triÖu USD trong 5 n¨m 1991 - 1995. Cïng víi c¸c nguån vèn kh¸c ODA ®· gãp phÇn hiÖn ®¹i ho¸ n©ng cao n©ng cao n¨ng lùc cña ngµnh naú. §Õn nay c¶ n­íc ®· cã kho¶ng trªn 750.000 mµy ®iÖn tho¹i, trªn 2.000 kªnh liªn l¹c liªn tØnh vµ trªn 2.000 kªnh liªn l¹c quèc tÕ. Nh×n chung ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay nh÷ng dù ¸n giao th«ng quan träng, cã dù ¸n th× ®· thùc hiÖn xong, cã dù ¸n b¾t ®Çu míi thùc hiÖn nªn ch­a thÓ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cô thÓ cña chóng nãi chung trªn ®Þa bµn toµn quèc hay t¹i c¸c vïng cô thÓ ®Ó ph¸t triÓn cña ngµnh nµy. Tuy nhiªn cã thÓ thÊy r»ng viÖc hoµn thµnh c¸c dù ¸n trªn sÏ gãp phÇn t¹o c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n nßng cèt cho ViÖt Nam, nhÊt lµ trong lÜnh vùc ®­êng bé, c¸c cÇu lín vµ h¶i c¶ng quan träng. 3. §èi víi ngµnh c«ng nghiÖp. Trong thêi gian võa qua mét phÇn vèn ODA còng ®· ®­îc sö dông ®Çu t­ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, nhê vËy n¨ng lùc s¶n xuÊt cña ngµnh ®· t¨ng lªn mét c¸ch ®¸ng kÓ. Ngµnh ®iÖn: Cã thÓ thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c nguån ®iÖn vµ hÖ thèng ®­êng d©y tr¹m biÕn thÕ quan träng trong th¬× kú 1986 - 1990 vµ 1991 -1995 ®· ®­îc ®Çu t­ hoÆc hç trî b»ng vèn ODA trong ®ã c¸c c«ng tr×nh quan träng lµ: nhµ m¸y thuû ®iÖn Hoµ B×nh 1920 KW, thuû ®iÖn TrÞ An 440 KW, nhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i 440 KW. Trong kÕ häach 1986 - 1990 ®· t¨ng n¨ng lùc ®­îc 1335 MW so víi n¨m 1985 s¶n l­îng ®iÖn ph¸t ra n¨m 1990 t¨ng 72,5% ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n mçi n¨m 211,1%. - Ngµnh than: HÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh kh«i phôc vµ më réng cña ngµnh than ®­îc ®Çu t­ b»ng nguån vèn ODA cña Liªn X« (cò) ®¹t møc c«ng suÊt thiÕt kÕ cña thêi kú 1986 - 1990 lµ 7,5 triÖu tÊn/ n¨m. - Ngµnh c¬ khÝ: ®©y lµ ngµnh cã nhiÒu dù ¸n ®Çu t­ b»ng nguån vèn ODA trong thêi kú 1986 - 1990 trong ®ã mét sè c«ng tr×nh lín nh­: nhµ m¸y c¬ khÝ CÈm Ph¶ söa ch÷a thiÕt bÞ má (c«ng suÊt 32.000 tÊn/ n¨m), nhµ m¸y sö ch÷a thiÕt bÞ ®iÖn §«ng Anh (c«ng suÊt 2.800 MW/ n¨m), nhµ m¸y Diesel S«ng CÇu... trong lÜnh vùc ®ãng vµ söa ch÷a tµu biÓn cã c¸c nhµ m¸y nh­ ®ãng tµu H¹ Long, nhµ m¸y xe löa Gia L©m... - Ngµnh s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng cã mét sè c«ng tr×nh lín ®­îc ®Çu t­ b»ng vèn ODA trong ®ã næi bËt lµ nhµ m¸y Xi m¨ng Hoµng Th¹ch 2 ®Çu t­ tõ n¨m 1993 víi tæng sè vèn ®Çu t­ lµ 1551,5 tû ®ång trong ®ã vèn ODA cña §an M¹ch 110 triÖu Cuaron (26 triÖu USD). Tãm l¹i ODA ®· t¹o lËp ®­îc mét sè c«ng tr×nh c«ng nghiÖp t­¬ng ®èi lín cã vai trß h¹t gièng trong tõng biÓu ngµnh vÒ c¸c mÆt c«ng nghÖ, qu¶n lý vµ ®µo t¹o. G¾n víi c¸c dù ¸n ODA mét sè c«ng nghÖ trung b×nh vµ tiªn tiÕn ®· ®­îc chuyÓn giao vµo nÒn c«ng nghiÖp ViÖt Nam. ViÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®iÖn trong kÕ häach 1996 - 2000 sÏ n©ng cao ®¸ng kÓ tû träng vèn ODA cña ngµnh c«ng nghiÖp. 4. Ngµnh n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Trong thêi kú 1986 - 1990 viÖn trî song ph­¬ng cho ngµnh n«ng nghiÖp chñ yÕu tõ hai nguån lµ Liªn X« (cò) vµ Thuþ §iÓn. Tuy kh«ng cã sè liÖu chÝnh x¸c vÒ viÖn trî cho ngµnh n«ng nghiÖp trong thêi kú nµy nh­ng cã thÓ nãi Liªn X« ®· cung cÊp kho¶ng 100 triÖu USD trong 5 n¨m ®ã. Riªng n¨m 1990 Liªn X« cho vay kho¶ng 40 triÖu USD cho c¸c n«ng tr­êng cao su vµ s¶n xuÊt rau qu¶. Thuþ §iÓn lµ n­íc cung cÊp c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹icho ngµnh l©m nghiÖp nh­ lµ mét phÇn cña ch­¬ng tr×nh liªn quan ®Õn nhµ m¸y giÊy B·i B»ng. Nguån viÖn trî ®a ph­¬ng dµnh cho ngµnh n«ng nghiÖp chñ yÕu lµ c¸c quü C« - OÐt, ch­¬ng tr×nh l­¬ng thùc thÕ giíi WFP vµ ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn hiÖp quèc UNDP. Sang thêi kú 1991 - 1995 ODA dµnh cho ph¸t triÓn n«ng - l©m - ng­ nghiÖp vµ thuû lîi cã nhiÒu thay ®æi: Nguån vèn cho vay chñ yÕu do ADB vµ WB cung cÊp vµ ®­îc sö dông cho tÝn dông n«ng th«n, kh«i phôc thuû lîi vµ t¨ng c­êng thÓ chÕ. ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i tr­íc ®ã ViÖt Nam dùa vµo mét sè nhµ tµi trî song ph­¬ng cïng víi mét sè lín c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ phi ChÝnh phñ. Còng ®· cã mét sè thay ®æi trong viÖc ph©n bæ viÖn trî ODA gi÷a c¸c tiÓu ng¹ch. ViÖn trî cho c¸c ngµnh thuû s¶n ®· t¨ng 3 - 4 lÇn trong 1 vµ n¨m tr­íc do cã sù quan t©m cña nhµ tµi trî song ph­¬ng míi. Ph©n bè ®Þa lý c¸c kho¶n ODA ®· ®ång ®Òu h¬n ®Æc biÖt ®· chó träng tíi c¸c vïng cã khã kh¨n nh­ miÒn Trung, ®ång b»ng s«ng Cöu Long trong n¨m 1994 tæng sè vèn thùc hiÖn ­íc ®¹t kho¶ng 126 triÖu USD cao gÊp 3 lÇn so víi n¨m 1993 n¨m 1995 lµ 170 triÖu USD. Trong n¨m 1994 cã kho¶ng 125 dù ¸n ®ang thùc hiÖn trong tÊt c¶ c¸c tiÓu ngµnh. Tuy nhiªn viÖc ph©n chia tæng sè viÖn trî nµy theo tõng tiÓu ngµnh cho tõng n¨m sÏ d­a mét bøc tranh kh«ng chÝnh x¸c vÒ viÖc ph©n bæ viÖn trî. C¸c kho¶n göi gi¶i ng©n tõ c¸c kho¶n vay cña WB, ADB, NhËt B¶n chiÕm trªn 2/3 sè viÖn trî thùc hiÖn cho ngµnh n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh cã liªn quan tong c¸c n¨m kÓ tõ n¨m 1995 trë ®i. Mét sè tæ chøc ®a ph­¬ng kh¸c cung cÊp vèn vay tÝn dông cho n«ng th«n lµ quü ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc tÕ IFAD. Trong n¨m 1994 gi¶i ng©n ®¹t kháng 2 triÖu USD vµ n¨m 1995 lµ 5 - 10 triÖu USD. C¸c nguån gi¶i ng©n tõ c¸c kho¶n vay song ph­¬ng dµnh cho khèi n«ng nghiÖp trong giai ®o¹n 1994 - 1997 ­íc tÝnh ®¹t 15 triÖu USD/ n¨m. ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ngµnh n«ng nghiÖp trong c¸c n¨m 1995 - 1997 chñ yÕu lµ BØ, §an M¹ch , Ph¸p, §øc, NhËt vµ Thuþ §iÓn, Italia. Trong thêi kú 1996 - 1999, ODA trong n«ng nghiÖp cã thÓ thÊy qua b¶ng sau: C¸c lÜnh vùc Tæng gi¸ trÞ ODA Tû träng ODA/ tæng n­íc ®Çu t­ chñ yÕu Thuû lîi 12.228 5807 47,50% ADB, WB, WFP n«ng nghiÖp 14.681 7777 52,3% WB, USA, Ph¸p, ADB thuû s¶n 10.950 4.088 37,3% ADB, §an M¹ch, NhËt l©m nghiÖp 2802,5 118 4,2% Tæng 40662,5 17.790 43,75% Sè liÖu : UNDP vµ Bé kÕ häach vµ ®Çu t­. 5. LÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Trong giai ®o¹n 1986 - 1990 nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA cho lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®oµ t¹o chñ yÕu nhËn ®­îc tõ Liªn x« (cò) vµ mét sè n­íc §«ng ¢u d­íi h×nh thøc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i trong khu«ng khæ c¸c hiÖp ®Þnh vµ nghÞ ®Þnh th­ ký kÕt gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ ChÝnh phñ c¸c n­íc nãi trªn. KÓ tõ n¨m 1991 ®Õn nay ®· cã sù thay ®æi c¬ b¶n trong viÖc cung cÊp ODA cho ViÖt Nam trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®oµ t¹o. Do cã biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ cña Liªn x« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u nªn nguån ODA tõ c¸c n­íc nµy kh«ng cßn n÷a. §Õn n¨m 1993 ViÖt Nam ®· ký hiÖp ®Þnh hîp t¸c ®µo t¹o víi Nga vµ Ba Lan tuy nhiªn sè l­îng nhiÒu. Bªn c¹nh ®ã viÖc ODA cho lÜnh vùc gi¸o dôc ®µo t¹o tõ c¸c n­íc kh¸c, c¸c tæ chøc thuéc Liªn hiÖp quèc, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ ®· t¨ng lªn, bï d¾p mét phÇn thiÕu hôt ®· mÊt tõ Liªn x« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u. Mét sè nhµ tµi trî chñ yÕu trong lÜnh vùc nµy lµ: - australia: ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o kh¸ lín, chiÕm kho¶ng 1/4 tæng nguån ODA cña n­íc nµy dµnh cho ViÖt Nam. Trong ch­¬ng tr×nh nµy lín nhÊt lµ hç trî ®µo t¹o ®¹i häc. HiÖn nay cã 497 sinh viªn ®ang häc tËp t¹i ®©y, phÝ tæn hµng n¨m kho¶ng 13 - 14 triÖu USD. - C¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ ®· cung cÊp c¸ dù ¸n lín b»ng nguån vèn vay ­u ®·i ®Ó gióp lÜnh vùc ph¸t triÓn gi¸o dôc cña ViÖt Nam trong ®ã WB cho vay 70 triªu USD trong tæng sè 78 triÖu USD cña dù ¸n ph¸t triÓn gi¸o dôc tiÓu häc thùc hiÖn trong thêi kú 1994 - 2001. ADB ®· ký hiÖp ®Þnh cho vay 40 triÖu USD vµo n¨m 1995 cho dù ¸n gi¸o dôc trung häc. Ngoµi ra ADB cßn cung cÊp c¸c dù ¸n gi¸o dôc vµ t¨ng c­êng n¨ng lùc cho c¸c c¬ quan ®iÒu hµnh trong gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. 6. §èi víi lÜnh vùc khoa häc - c«ng nghÖ vÒ m«i tr­êng. Theo thèng kª cña Bé khoa häc - c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng vµ UNDP, nguån ODA