Đề tài Chất lượng tăng trưởng trong ngành may mặc

u ra cña mét ngµnh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn t¨ng tr­ëng vµ chÊt l­îng t¨ng tr­ëng cßn tuú thuéc vµo ®Æc thï riªng cña tõng ngµnh, c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña tõng ngµnh. * Vèn s¶n xuÊt lµ mét yÕu tè ®Çu vµo cña doanh nghiÖp ®­îc trùc tiÕp sö dông vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hiÖn t¹i cïng vãi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c, ®Ó t¹o ra s¶n phÈm hµng ho¸ (®Çu ra). Nã bao gåm c¸c m¸y mãc, thiÕt bÞ, ph­¬ng tiÖn vËn t¶i, nhµ kho vµ c¬ së h¹ tÇng kü thuËt (kh«ng tÝnh tµi nguyªn thiªn nhiªn nh­ ®Êt ®ai vµ kho¶ng s¶n...). Trong ®iÒu kiÖn n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ®æi, th× viÖc t¨ng tæng sè vèn kinh doanh sÏ lµm t¨ng thªm s¶n l­îng hoÆc trong khi sè lao ®éng kh«ng ®æi, t¨ng vèn b×nh qu©n ®Çu ng­êi lao ®éng, còng sÏ lµm gia t¨ng s¶n l­îng. TÊt nhiªn trªn thùc tÕ sù biÕn thiªn cña yÕu tè vèn kh«ng ®¬n gi¶n nh­ vËy, v× nã cã liªn quan ®Õn c¸c yÕu tè kh¸c nh­ lao ®éng, kü thuËt. H¬n n÷a tèc ®é t¨ng tr­ëng, tèc ®é gia t¨ng s¶n l­îng vµ chÊt l­îng t¨ng tr­ëng cßn phô thuéc vµo c¬ cÊu vèn, tr×nh ®é qu¶n lý vèn vµ hiÖu qu¶ sö dông vèn trong c¸c doanh nghiÖp vµ cña ngµnh c«ng nghiÖp ®ã. * Lao ®éng lµ yÕu tè s¶n xuÊt ®Æc biÖt cã tÇm quan träng nhÊt ®Þnh. Nguån søc lao ®éng ®­îc tÝnh trªn tæng sè lao ®éng c¸c lo¹i vµ cã kh¶ n¨ng lµm viÖc cña lùc l­îng lao ®éng ®ang sö dông trong ngµnh. Nguån lao ®éng víi t­ c¸ch lµ c¸c yÕu tè ®Çu vµo, trong s¶n xuÊt, còng gièng nh­ c¸c yÕu tè kh¸c ®­îc tÝnh b»ng tiÒn, trªn c¬ së gi¸ c¶ lao ®éng ®­îc h×nh thµnh do thÞ tr­êng vµ møc tiÒn l­¬ng quy ®Þnh. Lµ yÕu tè s¶n xuÊt ®Æc biÖt, do vËy l­îng lao ®éng kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ sè l­îng (®Çu ng­êi hay thêi gian lao ®éng) mµ cßn bao gåm chÊt l­îng cña lao ®éng, ng­êi ta gäi lµ vèn nh©n lùc. §ã lµ con ng­êi bao gåm tr×nh ®é tri thøc häc vÊn vµ nh÷ng kü n¨ng, kinh nghiÖm lao ®éng s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Do vËy nh÷ng chi phÝ nh»m n©ng cao tr×nh ®é ng­êi lao ®éng - vèn nh©n lùc, còng ®­îc coi lµ ®Çu t­ dµi h¹n cho ®Çu vµo. YÕu tè lao ®éng quyÕt ®Þnh rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, tõ ®ã t¸c ®éng kh«ng nhá tíi chÊt l­îng t¨ng tr­ëng. * §Êt ®ai vµ tµi nguyªn lµ yÕu tè s¶n xuÊt quan träng trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. MÆc dï víi nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn t¹i, ®Êt ®ai d­êng nh­ kh«ng quan träng. Song thùc tÕ còng kh«ng ph¶i hoµn toµn nh­ vËy. KÓ c¶ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, kh«ng thÓ kh«ng cã ®Êt ®ai. Do diÖn tÝch ®Êt ®ai lµ cè ®Þnh, ng­êi ta ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai b»ng ®Çu t­ thªm lao ®éng vµ vèn trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch nh»m t¨ng thªm s¶n phÈm. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm vai trß cña vèn næi lªn thªm vµ ®Êt ®ai trë thµnh kÐm quan träng. Nh­ng nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ lao ®éng vµ vèn cã thÓ thay thÕ hoµn toµn cho ®Êt ®ai. C¸c tµi nguyªn kh¸c còng lµ ®Çu vµo trong s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm tõ trong lßng ®Êt, tõ rõng vµ biÓn, nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn dåi dµo, phong phó ®­îc khai th¸c sÏ lµm t¨ng s¶n l­îng mét c¸ch nhanh chãng, nhÊt lµ c¸c ngµnh cã lîi thÕ vÒ tµi nguyªn vµ nguån lùc dåi dµo th× cµng cã nhiÒu kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng vµ n©ng cao chÊt l­îng t¨ng tr­ëng. * Nh÷ng thµnh tùu kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi lµ ®Çu vµo ®ãng vai trß cùc kú quan träng b»ng sù tiÕn bé cña c¸c n­íc NICs trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, do nh÷ng thµnh tùu tiÕn bé khoa häc kü thuËt ®­a l¹i. Nh÷ng kü thuËt vµ c«ng nghÖ ra ®êi lµ do sù tÝch lòy kinh nghiÖm trong lÞch sö vµ ®Æc biÖt lµ ®­îc t¹o ra tõ nh÷ng tri thøc míi - sù ph¸t minh, ®em ¸p dông vµo c¸c qui tr×nh s¶n xuÊt hiÖn t¹i. Sù chuyÓn nh­îng vµ øng dông nh÷ng ph¸t minh tiÕn bé kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi trong s¶n xuÊt, râ rµng lµ mét lîi thÕ lÞch sö cña c¸c d©n téc, c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn. V× nh÷ng chi phÝ cho viÖc mua kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi ë c¸c n­íc ®· ph¸t triÓn râ rµng lµ ®ì tèn kÐm thêi gian vµ cña c¶i h¬n rÊt nhiÒu so víi viÖc ph¶i ®Çu t­ ®Ó cã nh÷ng ph¸t minh míi, ph¶i ®i tõ ®Çu t­ gi¸o dôc, ®µo t¹o, nghiªn cøu khoa häc, tæng kÕt c¸c tri thøc, kinh nghiÖm vµ tù mµy mß chÕ t¹o råi míi cã thÓ øng dông vµo s¶n xuÊt... b. C¸c nh©n tè phi kinh tÕ ThÓ chÕ chÝnh trÞ vµ x· héi ngµy nay ®­îc ng­êi ta thõa nhËn vai trß cña nh­ lµ mét nh©n tè quan träng trong qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng. NÕu mét thÓ chÕ kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi æn ®Þnh vµ mÒm dÎo sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®æi míi liªn tôc c¬ cÊu ®Çu t­, c«ng nghÖ s¶n xuÊt phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tÕ, t¹o ra tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh chãng vµ chÊt l­îng t¨ng tr­ëng cao. Ng­îc l¹i nÕu thÓ chÕ kh«ng phï hîp sÏ g©y nhiÒu c¶n trë, mÊt æn ®Þnh nh÷ng quan hÖ lµm ¨n & hîp t¸c cã thÓ g©y ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi sù t¨ng tr­ëng chung cña mét ngµnh. Tuy vËy dï thÓ chÕ cã tÇm quan träng ®Õn ®©u th× còng chØ t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó h­íng c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo h­íng cã lîi hoÆc h¹n chÕ nh÷ng bÊt lîi trong sù ph¸t triÓn chung cña ngµnh. Tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ y thøc ph¸p luËt cña ng­êi d©n còng lµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn chÊt l­îng lao ®éng. ChÝnh v× vËy ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng l©u dµi vµ æn ®Þnh, th× ®Çu t­ cho ®µo t¹o båi d­ìng lao ®éng ®­îc coi lµ nh÷ng ®Çu t­ cÇn thiÕt vµ ®i tr­íc mét b­íc cho t­¬ng lai. Phần II:Thực trạng về chất lượng tăng trưởng trong ngành May MặcViệt Nam 2.1 Thực trạnh của ngành may mặc Việt Nam trong nhũng năm vừa qua 2.1.1 Tình hình phát triển của ngành May Mặc Việt Nam Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña toµn ngµnh cã thÓ chia lµm nh÷ng giai ®o¹n nh­ sau: Giai ®o¹n 1954 - 1975: §­îc sù quan t©m cña Nhµ n­íc, ngµnh may ®· ph¸t triÓn nhanh chãng víi nhiÒu nhµ m¸y ®­îc x©y dùng. C¸c doanh nghiÖp dÖt - may Nhµ n­íc bao gåm toµn bé c¸c doanh nghiÖp lín (sau nµy thuéc Tæng c«ng ty DÖt - may ViÖt Nam) s¶n xuÊt theo chØ tiªu kÕ ho¹ch cña Uû ban KÕ ho¹ch Nhµ n­íc, cung cÊp toµn bé nhu cÇu vÒ quÇn ¸o, ch¨n mµn cho nh©n d©n. Giai ®o¹n 1976 - 1990: Trong giai ®o¹n nµy, ngµnh may ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt do tiÕp qu¶n c¸c doanh nghiÖp lín ë phÝa Nam vµ x©y dùng thªm ®­îc nhiÒu nhµ m¸y trªn c¶ n­íc. §Õn 1990, ngµnh may ®· cã quy m« kh¸ lín víi 166 DNNN, 620 HTX vµ hé c¸ thÓ. Giai ®o¹n 1991 - 1999: §æi míi kinh tÕ ®· khiÕn toµn ngµnh ®øng tr­íc khã kh¨n vµ th¸ch thøc rÊt lín. ThiÕt bÞ c«ng nghÖ cò kü vµ l¹c hËu, hÇu hÕt l¹c hËu 30 - 40 n¨m so víi khu vùc vµ thÕ giíi. C¸c doanh nghiÖp trong ngµnh l¹i thiÕu vèn cho ®Çu t­, ®æi míi c«ng nghÖ; thiÕu kü n¨ng qu¶n trÞ doanh nghiÖp trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tr­íc thùc tr¹ng l¹c hËu cña ngµnh vµ yªu cÇu cña ®æi míi, nhiÒu doanh nghiÖp ®· ®Çu t­ n©ng cÊp thiÕt bÞ cò vµ ®Çu t­ c«ng nghÖ míi ®Ó c¶i thiÖn vµ ®æi míi s¶n phÈm, ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr­êng. Bªn c¹nh ®ã, víi LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t­ n­íc ngoµi, c¸c doanh nghiÖp liªn doanh vµ 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc thµnh lËp. Qu¸ tr×nh ®Çu t­ nµy lµm thay ®æi bé mÆt ngµnh vÒ quy m«, tr×nh ®é c«ng nghÖ, mÉu m· hµng ho¸ vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu. §Õn cuèi n¨m 1999, s¶n xuÊt 250 triÖu s¶n phÈm may. Tæng sè lao ®éng trong ngµnh (gåm c¶ dÖt) gÇn 1 triÖu ng­êi, trong sè ®ã, c¸n bé cã tr×nh ®é kü s­ trë lªn lµ trªn 3000 ng­êi. Sè l­îng c¬ quan gi¸o dôc ®µo t¹o kiÕn thøc trong ngµnh t¨ng bao gåm: 2 viÖn, 1 trung t©m, 4 tr­êng trung häc ®µo t¹o c«ng nh©n, 2 khoa ®µo t¹o kü s­ dÖt nhuém ë hai tr­êng ®¹i häc lín lµ §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi vµ §¹i häc Kü thuËt TP Hå ChÝ Minh. Trong giai ®o¹n nµy, ngµnh cã nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt rÊt quan träng, tõ chç chØ s¶n xuÊt phôc vô nhu cÇu tiªu dïng néi ®Þa vµ xuÊt khÈu sang Liªn X«, mét sè n­íc §«ng ¢u, s¶n phÈm may ®· cã kim ng¹ch xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr­êng ph¸t triÓn víi c¸c yªu cÇu vÒ hµng dÖt may phøc t¹p nh­ EU, NhËt, Mü, Canada, .. Ngµnh ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n kho¶ng 10%/ n¨m. Kim ng¹ch xuÊt khÈu lu«n ®øng thø h¹ng cao trong sè c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña c¶ n­íc. N¨m 1997, Tæng c«ng ty DÖt May ViÖt Nam (VINATEX) ®­îc thµnh lËp víi trªn 60 ®¬n vÞ thµnh viªn, tËp trung vµo viÖc ®iÒu tiÕt trong ®Çu t­, s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ nµy. Tõ n¨m 2000 - nay: Thùc hiÖn "chiÕn l­îc t¨ng tèc ph¸t triÓn ngµnh dÖt - may ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010". §Ò ¸n nµy ®· ®­a ra nh÷ng môc tiªu cho ngµnh ®Õn n¨m 2005 vµ n¨m 2010 vµ ®Ó thùc hiÖn ®­îc, ngµnh cÇn tËp trung ®Çu t­ hiÖn ®¹i ho¸ c¶ chiÒu s©u lÉn chiÒu réng ®Ó võa n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, võa më réng s¶n xuÊt. Mòi nhän ®Çu t­ lµ s¶n phÈm may chÊt l­îng cao xuÊt khÈu vµ nguyªn liÖu cung øng cho ngµnh may. §ång thêi cÇn cñng cè, ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, æn ®Þnh chÊt l­îng s¶n phÈm, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng tiÕp thÞ ®Ó t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. H¬n 10 n¨m qua, ngµnh lu«n ®øng thø 2 (sau dÇu khÝ) trong c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n tõ 1996 - 2000, hµng may mÆc xuÊt khÈu t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 20 - 25%, chiÕm 13 - 14% tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu c¶ n­íc. Giai ®o¹n tõ 2000 - 2004, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ngµnh may nh­ sau: B¶ng 1: XuÊt khÈu ngµnh may 1995 - 2004 Nguån: Tæng c«ng ty DÖt - May ViÖt Nam Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña ngµnh may chiÕm b×nh qu©n trªn 9% toµn ngµnh c«ng nghiÖp. Trong giai ®o¹n 2000 - 2004 kim ng¹ch xuÊt khÈu chiÕm xÊp xØ 14% so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh chiÕm kho¶ng 2% GDP cña c¶ n­íc vµ t¹o viÖc lµm cho gÇn 2 triÖu lao ®éng c«ng nghiÖp (Theo sè liÖu cña HiÖp héi DÖt May). Trong 3 th¸ng ®Çu n¨m 2005, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña dÖt may ®¹t 920 triÖu USD (kh«ng t¨ng so víi cïng kú n¨m 2004 vµ chØ tiªu xuÊt khÈu n¨m 2005 ®¹t 5 tû USD). Tû lÖ t¨ng tr­ëng ngµnh may cao h¬n tû lÖ t¨ng tr­ëng GDP vµ t­¬ng ®­¬ng víi tû lÖ t¨ng tr­ëng cña toµn ngµnh c«ng nghiÖp. Tû träng gi¸ trÞ xuÊt khÈu dÖt may trong tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña c¶ n­íc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lu«n chiÕm trªn 12%. Tuy trong c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cã c¶ hµng sîi, dÖt vµ hµng may, nh­ng kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng may lu«n gi÷ vÞ trÝ ¸p ®¶o. §iÒu ®¸ng chó ý lµ hiÖn nay xuÊt khÈu may ®­îc thùc hiÖn chñ yÕu b»ng ph­¬ng ph¸p gia c«ng (chiÕm kho¶ng 60% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu toµn ngµnh dÖt may). Nguyªn liÖu vµ phô liÖu do c¸c doanh nghiÖp trong n­íc s¶n xuÊt vµ cung øng cho may xuÊt khÈu hÕt søc h¹n hÑp. §iÒu nµy ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn hiÖu qu¶ vµ tÝnh chñ ®éng cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu. B¶ng 2: Ngµnh may trong c¬ cÊu c«ng nghiÖp Nguån: Bé C«ng nghiÖp 2.1.2 Vài nét hạn chế trong ngành May Mặc Việt Nam - Tình hình đầu tư của ngành may Đầu tư nước ngoài vào ngành dệt may Việt Nam có xu hướng tăng nhanh trong giai đoạn 1989 - 1997. Riêng năm 1993 đã thu hút được 24 dự án với tổng số vốn đăng ký 578.842 triệu USD. Sang giai đoạn 1998 - 1999, do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính - tiền tệ, đầu tư nước ngoài vào Việt Nam có xu hướng suy giảm. Năm 1998, tổng số dự án đầu tư chỉ bằng 1/6 so với năm 1997. Đến năm 2000, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành đã có dấu hiệu phục hồi. Nhìn chung, hoạt động đầu tư được triển khai thuận lợi ở các doanh nghiệp, nhiều dự án thực hiện đi vào hoạt động có hiệu quả. Các doanh nghiệp dệt may hầu hết tập trung vào đầu tư đổi mới và cải tạo thiết bị nhằm khắc phục điểm yếu cơ bản của ngành. Chất lượng sản phẩm nhờ vậy được nâng cao, hiệu quả sản xuất kinh doanh được cải thiện. Tuy nhiên, công tác đầu tư cũng bộc lộ những hạn chế nhất định. Chẳng hạn như, có một số dự án chưa tính toán đầy đủ các luận chứng kinh tế - kỹ thuật, hiệu quả đầu tư thấp hoặc tình trạng đầu tư không đồng bộ dẫn đến không phát huy được hiệu quả.Khả năng hấp thụ vốn đầu tư còn nhiều bất cập.Sụ phân vùng quy hoạch trong việc triển khai dự án đầu tư không thục sự quản lý chặt chẽ. Ngoài ra, việc đầu tư còn chưa quan tâm đúng mức đến đầu tư phát triển nguồn nhân lực. - Cấu sản phẩm của ngành Đánh giá về chất lượng sản phẩm, mặc dù các doanh nghiệp dệt vải sợi trong nước đã cố gắng đầu tư, nhưng theo đánh giá của các chuyên gia dệt may thì chất lượng sản phẩm vải sợi vẫn chưa cao. Hiện tại, tỷ lệ nội địa hoá của ngành dệt - may trong cả nước chiếm khoảng 25%. Năm 2005, ngành đặt ra mục tiêu nâng dần sản lượng sản xuất nguyên liệu trong nước để tăng tỷ lệ nội địa hoá sản phẩm may xuất khẩu lên 40%. Hầu hết vải sợi trong nước không đáp ứng được các yêu cầu chất lượng sản phẩm. Các doanh nghiệp may khi sản xuất sản phẩm để xuất khẩu vẫn phải nhập vải sợi từ nước ngoài. Chất lượng sản phẩm may nhìn chung được đánh giá cao, đáp ứng được nhu cầu của khách hàng trong và ngoài nước. Tuy nhiên, hầu hết các doanh nghiệp hoạt động theo phương thức gia công. Phương thức này không những đem lại giá trị gia tăng thấp mà còn làm cho các doanh nghiệp may Việt Nam bị động trong sản xuất. Tình trạng phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nước ngoài đã làm giá thành sản phẩm dệt may Việt Nam cao hơn khoảng 20 - 30% so với sản phẩm cùng loại của Trung Quốc. - Nguồn nhân lực Cơ cấu lao động trong ngành mất cân đối về cơ cấu đào tạo, trình độ đào tạo trong ngành còn thấp kém. Lực lượng cán bộ kỹ thuật ngành dệt may ngày càng thiếu và giảm đi do sức hấp dẫn về lương của các ngành khác. Hiện nay, xu hướng dịch chuyển lao động từ các doanh nghiệp nhà nước sang các doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng mạnh mẽ. Theo số liệu thống kê, hàng năm có khoảng 6% cán bộ kỹ thuật, kỹ sư ngành dệt may chuyển sang các ngành khác. Các doanh nghiệp nhà nước vô hình chung đã trở thành nơi đào tạo nguồn nhân lực cho các thành phần kinh tế khác. Các trường đào tạo kỹ sư ngành dệt may không hấp dẫn người theo học, dẫn đến nguy cơ thiếu hụt cán bộ kỹ thuật của ngành trong tương lai. 2.2 Chất lượng tăng trưởng trong ngành May Mặc 2.2.1 Đánh giá chung về chất lượng tăng trưởng trong ngành May Mặc §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn, hiÖu qu¶ doanh thu, chi phÝ s¶n xuÊt ®­îc ®¸nh gi¸ qua 5 n¨m nh­ sau: B¶ng 5: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn TT ChØ sè (®¬n vÞ:%) 2000 2001 2002 2003 2004 1 Tû suÊt lîi nhuËn/vèn ho¹t ®éng 3,84 0,681 1,29 2,09 5,3 2 Tû suÊt lîi nhuËn/vèn CSH 4,06 0,76 1,44 2,40 6,0 3 Tû suÊt lîi nhuËn/doanh thu 0,96 0,18 0,30 0,4 0,84 4 Tû suÊt lîi nhuËn/chi phÝ s¶n xuÊt 0,98 0,17 0,30 0,4 0,85 Nguån: Tæng c«ng ty DÖt – May ViÖt Nam Tõ kÕt qu¶ trªn cã thÓ nhËn xÐt ngµnh may ®· sö dông hiÖu qu¶ vèn, ®Æc biÖt lµ hiÖu qu¶ sö dông vèn chñ së h÷u. MÆc dï vËy hiÖu qu¶ sö dông chi phÝ s¶n xuÊt vÉn ch­a thùc sù tèt. VÒ hiÖu qu¶ sö dông vèn ho¹t ®éng, trong 5 n¨m, n¨m 2004, ngµnh may ®· ®¹t ®­îc kÕt qu¶ cao nhÊt víi tû suÊt lîi nhuËn trªn mét ®ång vèn ®Çu t­ ho¹t ®éng lµ 5,3 cao gÊp 2,5 lÇn so víi n¨m 2004 vµ 1,38 lÇn so víi n¨m 2000. Vèn chñ së h÷u ®­îc ®¸nh gi¸ thùc hiÖn hiÖu qu¶ h¬n so víi vèn ho¹t ®éng. Tuy nhiªn, t×nh h×nh thùc hiÖn doanh thu vµ chi phÝ kh«ng thùc sù tèt. MÆc dï trong n¨m 2004, c¶ tû suÊt lîi nhuËn/ doanh thu vµ tû suÊt lîi nhuËn/chi phÝ s¶n xuÊt ®Òu t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 2003, nh­ng so víi n¨m 2000, hiÖu qu¶ doanh thu vµ sö dông chi phÝ vÉn gi¶m sót ®¸ng kÓ (n¨m 2000, nÕu mçi ®ång chi phÝ t¹o ra 0.0096 ®ång lîi nhuËn th× n¨m 2004 chØ t¹o ra 0.0084 ®ång lîi nhuËn). ViÖc thùc hiÖn doanh thu vµ chi phÝ kÐm hiÖu qu¶ xuÊt ph¸t tõ mét sè nguyªn nh©n nh­ sau: Nguyªn nh©n néi t¹i: h¬n 70% doanh thu cña ngµnh may t¹o ra tõ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt gia c«ng - ph­¬ng thøc CIF (kh«ng tham gia vµo hÖ thèng ph©n phèi), nªn gi¸ trÞ doanh thu thÊp. Bªn c¹nh ®ã, mÆc dï chi phÝ nh©n c«ng trong ngµnh ®­îc coi lµ rÎ (so víi khu vùc vµ thÕ giíi) song do sù bÊt hîp lý trong vÞ trÝ s¶n xuÊt cña c¸c nhµ m¸y vµ x­ëng s¶n xuÊt trong ngµnh nªn xÈy ra t×nh tr¹ng c¸c c«ng ty ph¶i chÞu chi phÝ ph¸t sinh do biÕn ®éng sè l­îng nh©n c«ng cao. H¬n n÷a, ngµnh c«ng nghiÖp phô trî cho ngµnh dÖt may thùc sù ch­a ph¸t triÓn ë ViÖt Nam, hiÖn ViÖt Nam ph¶i nhËp tíi 90% nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo cho s¶n xuÊt cña ngµnh. §©y còng lµ nh©n tè khiÕn chi phÝ s¶n xuÊt cao. Ngoµi ra, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng cao do hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp may thiÕu vèn s¶n xuÊt nªn ®· vay vèn ng¾n h¹n ®Ó ®Çu t­ vµo dµi h¹n. ViÖc nµy kh«ng nh÷ng mang l¹i rñi ro tµi chÝnh cao mµ cßn lµm cho kho¶n chi phÝ ®Þnh kú cña doanh nghiÖp t¨ng. Quy m« s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp cßn nhá bÐ nªn mÊt lîi thÕ vÒ quy m«, liªn kÕt néi t¹i ngµnh cßn yÕu. C«ng nghÖ, kü thuËt l¹c hËu còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng. Nguyªn nh©n bªn ngoµi: HiÖn nay, ngµnh may mÆc ViÖt Nam ®· ®­îc thÞ tr­êng Ch©u ¢u, Canada dì bá h¹n ng¹ch. Tuy nhiªn, n¨ng lùc c¹nh tranh thùc tÕ cña ngµnh cßn yÕu l¹i ph¶i c¹nh tranh víi Trung Quèc vµ c¸c n­íc Nam ¸, vèn lµ nh÷ng ®èi thñ qu¸ m¹nh. Mét sè chi phÝ ®Çu vµo kh¸c nh­ chi phÝ vËn chuyÓn, chi phÝ th«ng tin liªn l¹c cao so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi còng lµ mét trë ng¹i lín cho doanh nghiÖp trong ngµnh. 2.2.2 Phân tích chuỗi giá trị ngành Phân tích chuỗi giá trị cho chúng ta một bức tranh sinh động về việc tạo ra giá trị gia tăng của toàn ngành. Việc phân tích này cũng chỉ ra rằng, không chỉ có khâu sản xuất mới tạo ra giá trị gia tăng. Trong hầu hết các chuỗi giá trị, khâu thiết kế thường đóng góp một tỷ lệ lớn giá trị gia tăng, cao hơn hẳn khâu sản xuất. Và cũng bởi thế, lao động làm việc trong các khâu mang lại giá trị gia tăng cao thường đòi hỏi trình độ cao hơn và tiền công cũng cao hơn. Bên cạnh đó, phân tích chuỗi giá trị gia tăng còn cho chúng ta biết con đường, cách thức thương mại hoá sản phẩm của ngành. Đặc biệt là, cùng với phân tích chuỗi giá trị gia tăng của ngành may mặc, chúng ta có thể tìm ra những điểm yếu về liên kết trong chuỗi giá trị, những điểm này có thể mang lại lợi nhuận thấp và là rào cản sức mạnh của toàn ngành. Trước khi phân tích chuỗi giá trị trong nội bộ ngành may mặc của Việt Nam, nghiên cứu tiếp cận chuỗi giá trị theo vùng địa lý và chuỗi giá trị theo sự kiểm soát của các doanh nghiệp đầu ngành trên toàn cầu. - Về chuỗi giá trị theo vùng địa lý: Có thể phân ra thành 3 chuỗi: chuỗi giá trị quốc tế, chuỗi giá trị quốc gia và chuỗi giá trị địa phương. Trong chuỗi giá trị quốc tế có thể hiểu như sau: việc thiết kế kiểu dáng diễn ra ở New York, London, , vải được sản xuất ở Trung Quốc, các phụ liệu đầu vào khác được sản xuất tại ấn Độ và sản xuất sản phẩm cuối cùng được thực hiện ở những nước có chi phí nhân công thấp, ưu đãi về quota và thuế như Việt Nam, Trung Quốc, Trong chuỗi giá trị này, Việt Nam mới chỉ tham gia vào khâu sản xuất sản phẩm cuối cùng, khâu được đánh giá tạo ra lượng giá trị gia tăng thấp nhất trong toàn chuỗi giá trị. Khoảng 90% doanh nghiệp may mặc của Việt Nam tham gia vào khâu này của chuỗi giá trị dưới hình thức sản xuất gia công. Chuỗi giá trị quốc gia được hiểu là toàn bộ quá trình sản xuất của ngành từ upstream đến downstream đều được thực hiện trong nội bộ một quốc gia. Với chuỗi giá trị này, đã có một số doanh nghiệp trong ngành của Việt Nam thực hiện và mang lại thành công bước đầu chẳng hạn như May 10, Việt Tiến, Các doanh nghiệp này tham gia vào chuỗi giá trị quốc gia song song với việc tham gia vào sản xuất gia công. Hơn nữa với hạn chế về năng lực thiết kế, đặc biệt là hạn chế trong sản xuất phụ liệu cho ngành nên giá trị gia tăng tạo ra trong chuỗi chưa thực sự cao. Phương thức sản xuất gia công vẫn chiếm một tỷ lệ lớn trong các doanh nghiệp này. Về chuỗi doanh nghiệp địa phương, trên thực tế, tại Việt Nam, hình thức hộ gia đình chủ yếu tham gia vào chuỗi giá trị này, theo đó, từ khâu thiết kế cho tới khâu phân phối ra sản phẩm cuối cùng đều trong phạm vi một vùng. Tại Việt Nam, sản phẩm tạo ra trong chuỗi giá trị này thường thì chất lượng và giá cả thấp, hầu hết chỉ phục vụ cho nhóm khách hàng thu nhập thấp tại địa phương. - Chuỗi giá trị theo sự kiểm soát của các doanh nghiệp đầu ngành trên toàn cầu: Đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, cùng với nỗ lực hội nhập kinh tế khu vực và thế giới là sự dỡ bỏ dần bảo hộ trong nước. Điều này đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp có quy mô vừa nhỏ bé, vừa thiếu năng lực và kinh nghiệm sẽ phải tìm cách tiếp cận với thị trường để tồn tại, sẽ phải nâng cao năng lực sản xuất, hiểu biết về phân phối để có thể tham gia vào nhiều khâu của chuỗi giá trị, . Do vậy, biện pháp hữu hiệu là liên kết với các hãng dẫn đầu ngành dưới nhiều hình thức để có thể tham gia vào chuỗi giá trị này. Chuỗi giá trị nội bộ ngành: ý tưởng Thiết kế Chuẩn bị sản xuất Sản xuất Thương mại hoá Trong chuỗi giá trị nội bộ ngành, khâu sản xuất là khâu có tỷ suất lợi nhuận thấp nhất chỉ chiếm tới 4 - 8%. Trong khi đó, khâu ý tưởng và thiết kế là khâu có tỷ suất lợi nhuận cao nhất trong chuỗi thì lại là khâu yếu nhất của ngành may mặc Việt Nam. Chỉ khoảng 30% giá trị xuất khẩu của ngành dưới dạng FOB (tức là có tham gia vào khâu ý tưởng và thiết kế) còn lại là xuất khẩu dưới hình thức sản xuất gia công. Tuy nhiên, trên thực tế, xuất khẩu dạng FOB ở một số doanh nghiệp vẫn chưa hoàn toàn đúng với các tiêu chí của xuất khẩu dạng này. Khâu chuẩn bị sản xuất là khâu tạo ra giá trị gia tăng thấp thứ 2 sau khâu sản xuất. Tuy nhiên, hiện tại ngành may mặc Việt Nam vẫn còn rất yếu trong khâu này, khoảng gần 90% nguyên vật liệu đầu vào phải nhập khẩu, yếu tố này đã đẩy chi phí sản xuất lên cao. Trong khâu thương mại hoá, dệt may Việt Nam mới chỉ thực sự mạnh về khâu thương mại hoá trong nước, thương mại hoá ở các thị trường xuất khẩu còn rất yếu. Mặc dù đã bước đầu có xuất khẩu dạng FOB, song tỷ lệ rất thấp, trong các doanh nghiệp may, chủ yếu vẫn là xuất khẩu dạng CIF. Tại thị trường trong nước, nhiều doanh nghiệp may đã có những chính sách marketing thành công chẳng hạn Công ty may Việt Tiến (với chiến lược Marketing chiếm lĩnh thị trường phía Bắc), hay công ty May 10 với danh tiếng tại thị trường phía Bắc. Mặc dù vậy, năng lực marketing yếu tại công ty trong ngành cũng là một trong các nguyên nhân chính của việc yếu về khâu thương mại hoá. Khâu phân phối chưa có sự tham gia của các hãng phân phối lớn và chuyên nghiệp, chủ yếu các doanh nghiệp tự thực hiện phân phối thông qua hệ thống các cửa hàng giới thiệu sản phẩm và các đại lý nhỏ lẻ của tư nhân. Với thị trường xuất khẩu, khâu phân phối hoàn toàn dựa vào đối tác (ngay cả với xuất khẩu dạng FOB). Tại thị trường Châu Âu, các nhà phân phối thường chính là nhà thiết kế vì hơn ai hết chính họ là người tường tận nhất nhu cầu và điều kiện để thoả mãn nhu cầu khách hàng. Các chuyên gia trong ngành may mặc ước tính tới 70% lợi nhuận (tính trên 1 sản phẩm may mặc từ khâu đầu đến khâu cuốc cùng của chuỗi giá trị) thuộc về các nhà phân phối lẻ này. Do vậy, để tăng giá trị gia tăng cho toàn ngành, việc chú trọng vào khâu thương mại hoá nhằm gia tăng giá trị cảm nhận của sản phẩm, tăng khối lượng tiêu thụ, kích thích tiêu dùng thực sự cần chuyên môn hoá và chuyên nghiệp hoá. 2.2.3 Phân tích các yếu tố nội tại ảnh hưởng tới chất lượng tăng truởng ngành May MặcViệt Nam . C«ng nghÖ Nh×n chung, c«ng nghÖ cña ngµnh may mÆc ViÖt Nam hiÖn nay ®· ®­îc c¶i tiÕn, ®æi míi mét c¸ch ®¸ng kÓ vµ ngµy cµng rót ng¾n kho¶ng c¸ch thÕ hÖ c«ng nghÖ víi mét sè n­íc cã ngµnh c«ng nghiÖp may mÆc ph¸t triÓn, trong ®ã ®¸ng kÓ ®Õn lµ viÖc ®æi míi c«ng nghÖ trong c«ng ®o¹n may vµ hoµn tÊt s¶n phÈm: c¸c m¸y may sö dông hÇu hÕt lµ m¸y hiÖn ®¹i cã tèc ®é cao, cã b¬m dÇu tù ®éng, ®¶m b¶o vÖ sinh c«ng nghiÖp; viÖc hoµn tÊt s¶n phÈm ®­îc thùc hiÖn trong hÖ thèng lµ h¬I ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng s¶n phÈm. Tuy nhiªn, trong hai ®o¹n ®Çu cña quy tr×nh c«ng nghÖ may lµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt vµ c¾t th× viÖc ®æi míi c«ng nghÖ vÉn ch­a ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó vµ hiÖu qu¶ cßn thÊp, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp vÉn gi¸c ®å vµ tr¶i v¶i thñ c«ng... TÝnh hÕt n¨m 2003, toµn ngµnh cã trªn 220.000 m¸y may c¸c lo¹i, s¶n xuÊt ®­îc h¬n 500 triÖu s¶n phÈm may mçi n¨m. Tõ nh÷ng con sè ®­îc ph¶n ¸nh trong phÇn thùc tr¹ng cña ngµnh may m¹c ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua ®· minh chøng râ nÐt cho t¸c ®éng cña yÕu tè C«ng nghÖ ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña ngµnh may mÆc ViÖt Nam. . Nh©n lùc Ngµnh may mÆc nãi riªng, dÖt may nãi chung lµ mét trong sè Ýt ngµnh ®ang cã lîi thÕ so sanh ®èi víi mét sè n­íc trong khu vùc, thÓ hiÖn râ ë lùc l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng, tuy nhiªn ®©y còng lµ ngµnh c«ng nghiÖp mµ c¸c s¶n phÈm chñ yÕu ®­îc kÕt tinh tõ hµm l­îng lao ®éng gi¶n ®¬n.. ChÊt l­îng nguån nh©n lùc ®· cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn tÝch cùu. §iÒu nµy ®­îc minh chøng qua nh÷ng c¶i thiÖn râ nÐt vÒ søc khoÎ, tr×nh ®é v¨n ho¸, tr×nh ®é chuyªn m«n cña lao ®éng ViÖt Nam trong thêi gian qua.. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thÕ m¹nh ®­îc coi nh­ lîi thÕ so s¸nh t­¬ng ®èi cña ngµnh may mÆc ViÖt Nam so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ mét sè n­íc trªn thÕ giíi, nguån nh©n lùc cña ngµnh may mÆc ViÖt Nam vÉn tån t¹i kh¸ nhiÒu h¹n chÕ vµ ®ã còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh ¶nh h­ëng kh¸ tiªu cùc ®Õn chÊt l­îng t¨ng tr­ëng cña ngµnh; ViÖc thiÕu c©n ®èi vÒ ®µo t¹o hay nãi c¸ch kh¸c, cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ trong ®µo t¹o vµ tr×nh ®é cña nh©n c«ng, tr×nh ®é ®µo t¹o còng lµ vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra cho ngµnh may mÆc ViÖt Nam. Ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng tiÖn phôc vô kü n¨ng thùc hµnh cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ ®Æc biÖt ®ang tån t¹i sù chuyÓn dÞch c¬ häc lùc l­îng lao ®éng tõ ngµnh may mÆc sang mét sè ngµnh kh¸c cã søc hÊp dÉn h¬n nh­ chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n, c«ng nghiÖp ®iÖn tö... . §Çu t­ tµi chÝnh. §Ó hiÓu râ h¬n vÒ t¸c ®éng, vai trß cña ®Çu t­