Đề tài Cơ sở khoa học của mô hình công ty mẹ – công ty con

«ng ) Cty TNHH nhiÒu thµnh viªn C¸c lo¹i h×nh cña C«ng ty con C«ng ty mÑ vµ c«ng ty con ®Òu lµ doanh nghiÖp ®éc lËp , cã t­ c¸ch ph¸p nh©n ®Çy ®ñ, cã vèn vµ tµi s¶n riªng. C«ng ty mÑ lµ mét trong c¸c c«ng ty chñ së h÷u c«ng ty con. Mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con lµ mèi quan hÖ gi÷a chñ së h÷u víi c«ng ty cã vèn cña m×nh. Mèi quan hÖ nµy ®­îc x¸c lËp trong LuËt Doanh nghiÖp vµ ®iÒu lÖ c«ng ty. Mét c«ng ty h«m nay lµ c«ng ty con cña c«ng ty mÑ, h«m sau cã thÓ nã lµ c«ng ty liªn kÕt víi c«ng ty mÑ hoÆc lµ ®éc lËp víi c«ng ty mÑ nÕu c«ng ty mÑ b¸n cæ phÇn cña c«ng ty con mµ nã n¾m gi÷ cho c«ng ty kh¸c. Nh­ vËy m« h×nh c«ng ty mÑ con rÊt linh ho¹t, kh«ng qu¸ lÖ thuéc vµo sù qu¶n lÝ cña c¸c cÊp hµnh chÝnh mµ chØ phô thuéc vµo quyÕt ®Þnh cña chñ së h÷u. Chóng ta xem thö cÊu tróc cña c«ng ty ®Çu t­ x©y dùng vµ xuÊt nhËp khÈu VN(Constrexim Holding) ®­îc Thñ t­íng chÝnh phñ cho phÐp chuyÓn sang ho¹t ®éng theo m« h×nh míi nµy. Trong giai ®o¹n ®Çu, Constrexim Holding ®· cã 10 c«ng ty con tham gia, bao gåm n¨m doanh nghiÖp nhµ n­íc, bèn c«ng ty TNHH, mét c«ng ty cæ phÇn. Trong ®ã : - C¸c doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn thÝ ®iÓm m« h×nh c«ng ty mÑ- con lµ : C«ng ty §óc T¢N LONG. C«ng ty th­¬ng m¹i vµ x©y dùng Sµi Gßn. C«ng ty c¬ giíi vµ x©y l¾p. C«ng ty cæ phÇn g¹ch èp l¸t Terrajjo. C«ng ty th­¬ng m¹i vµ x©y dùng MiÒn Trung. C¸c c«ng ty TNHH vµ cæ phÇn lµ: C«ng ty cæ phÇn dÇu t­ ph¸t triÓn c«ng nghÖ x©y dùng A-D t¹i Tp Hµ néi. C«ng ty TNHH Hoµng Gia t¹i Tp HCM. C«ng ty TNHH T©n §« t¹i TP Hµ Néi. C«ng ty TNHH Phôc H­ng t¹i TP Hµ Néi. C«ng ty TNHH Ban Mai t¹i TP Hµ Néi. Sau khi chuyÓn ®æi sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ-con th× Constrexim Holding ®· ho¹t ®éng rÊt hiÖu qu¶, tËn dông c¸c ­u ®iÓm vèn cã mµ m« h×nh c«ng ty mÑ-con ®em l¹i. II. M« h×nh C«ng ty mÑ – con lµ mét h×nh thøc tæ chøc C«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con ®Òu lµ c¸c doanh nghiÖp ®éc lËp, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n ®Çy ®ñ, cã vèn vµ tµi s¶n riªng. Tuy nhiªn ®Ó nãi mét c¸ch râ rµng th× tµi s¶n cña c«ng ty con cã c¸i lµ cña riªng c«ng ty con nh­ng còng cã c¸i lµ cña chung gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con. §iÒu nµy ®­îc nhËn thÊy bëi tØ lÖ gãp vèn cña c«ng ty mÑ vµo c«ng ty con, nÕu c«ng ty mÑ gãp 100% vèn vµo c«ng ty con (Cty con lµ cty TNHH mét thµnh viªn) th× toµn bé tµi s¶n cña c«ng ty con ®Òu thuéc c«ng ty mÑ, trong tr­êng hîp nµy c«ng ty con chØ ®ãng vai trß thay c«ng ty mÑ kinh doanh. Cßn nÕu c«ng ty mÑ chØ gãp vèn víi mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh th× c«ng ty con cã c¶ tµi s¶n riªng vµ chung. Theo nghÞ quyÕt TW 3 ®Ò ra , th× c¸c tæng c«ng ty dÇn dÇn chuyÓn ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ – con. Dï ®ang trong giai ®o¹n thÝ ®iÓm ho¹t ®éng m« h×nh nh­ng chóng ta cÇn nh×n nhËn râ ®©u lµ tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty mÑ, ®©u lµ tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty con. C«ng ty mÑ cã tr¸ch nhiÖm trªn phÇn vèn gãp mµ m×nh ®ãng gãp vµo c«ng ty con, quan hÖ kinh tÕ gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con lµ b×nh ®¼ng, tù nguyÖn, kh«ng tån t¹i h×nh thøc “xin – cho” nh­ trong thêi k× ¸p dông m« h×nh TCT n÷a. Ngoµi ra c«ng ty mÑ cßn t¨ng c­êng c¸c ho¹t ®éng ®Ó qu¶ng b¸ th­¬ng hiÖu cña m×nh, t¹o n¨ng lùc c¹nh tranh cho c¸c c«ng ty con. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty con, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi sè vèn mµ m×nh ®­îc nhËn ®ång thêi víi sè vèn cña m×nh n÷a. Tuy c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con ho¹t ®éng ®éc lËp nh­ng toµn bé m« h×nh nµy ®Òu ®­îc ®Æt d­íi sù qu¶n lÝ thèng nhÊt cña Héi §ång Gi¸m §èc do Tæng Gi¸m §èc c«ng ty mÑ lµm chñ tÞch vµ gi¸m ®èc c¸c c«ng ty con lµm ñy viªn. Héi ®ång nµy ®Ò ra c¸c môc tiªu, chiÕn l­îc ph¸t triÓn, c¸c quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch dµi h¹n cña toµn bé tæ chøc. §¶m b¶o sù liªn kÕt ®a chiÒu trong m« h×nh vÒ ph­¬ng diÖn th­¬ng hiÖu, thÞ phÇn, tÝn dông, tµi chÝnh vµ thËm chÝ lµ c¶ nguån nh©n lùc n÷a. Bªn c¹nh Héi §ång Gi¸m §èc lµ Ban kiÓm so¸t víi tr­ëng Ban kiÓm so¸t do bé tr­ëng cña bé ®ã bæ nhiÖm, gióp Héi §ång Gi¸m §èc kiÓm tra, gi¸m s¸t tÊt c¶ c¸c c«ng ty trong m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con, kÓ c¶ c«ng ty mÑ. M«i tr­êng kinh doanh cÊp n M«i tr­êng kinh doanh cÊp 1 M«i tr­êng kinh doanh cÊp 1 C«ng ty mÑ C«ng ty con cÊp 1 C«ng ty con cÊp 1 C«ng ty con cÊp 2 C«ng ty con cÊp 2 C«ng ty con cÊp n Quan hÖ qu¶n lÝ trùc tiÕp Quan hÖ phèi hîp M« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con Nh×n vµo h×nh minh häa vÒ c«ng ty con vµ m« h×nh c«ng ty mÑ – con ta cã thÓ thÊy r»ng ®Ó chuyÓn ®æi sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ – con cÇn ®a d¹ng hãa së h÷u cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, trong ®ã cã mét c«ng ty chiÕm sè cæ phÇn chi phèi vµ c«ng ty nµy ph¶i cã vÞ trÝ quan träng ®Ó cã thÓ trë thµnh c«ng ty mÑ. HoÆc cã thÓ chuyÓn ®æi c«ng ty sang ho¹t ®éng theo h×nh thøc c«ng ty TNHH mét thµnh viªn theo nghÞ ®Þnh 63 cña chÝnh phñ, ho¹t ®éng theo luËt DN vµ chÞu sù chi phèi ho¹t ®éng cña c«ng ty mÑ. Th«ng th­êng mèi liªn kÕt gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con ®­îc ph©n lµm hai lo¹i. Thø nhÊt, chi phèi chÆt : Th«ng qua sè cæ phÇn khèng chÕ cña c«ng ty mÑ ®èi víi c«ng ty con. Sè cæ phÇn khèng chÕ nµy dao ®éng tõ 30-51% tïy thuéc vµo tõng c«ng ty mµ sè cæ phÇn khèng chÕ nµy kh¸c nhau. §èi víi mét sè c«ng ty lín víi sæ cæ phÇn khèng chÕ cã khi chØ lµ 10% v× sè cæ phiÕu ph©n t¸n nhá lÎ ra ngoµi rÊt nhiÒu vµ kh«ng tËp trung vµo tay mét ng­êi s¬ h÷u ngoµi ra cã thÓ do cæ phÇn nµy qu¸ ®­îc ­u chuéng nªn ®­îc trao tay liªn tôc vµ gi¸ kh¸ cao. Thø hai, chi phèi láng : Nhê h×nh thøc nµy mµ mét c«ng ty mÑ cã thÓ ®Çu t­ vµo nhiÒu c«ng ty con hay nã cã thÓ hîp t¸c víi mét hoÆc nhiÒu c«ng ty kh¸c. B»ng h×nh thøc nµy th× c«ng ty mÑ chØ ®ãng vai trß lµ ng­êi gãp vèn kinh doanh víi c«ng ty con ®ã, vµ nã cã thÓ tham gia hoÆc kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh kinh doanh cña c«ng ty ®­îc gãp vèn. Nh­ng dï lµ liªn kÕt theo kiÓu g× th× môc tiªu cña nã vÉn lµ t¨ng hiÖu qu¶ cña qu¶n lÝ, t¨ng søc m¹nh c¹nh tranh, ®a d¹ng hãa vÒ s¶n phÈm vµ ®Þa lÝ, gi¶m bít chi phÝ giao dÞch kh«ng cÇn thiÕt, chia sÎ th«ng tin, rñi ro vµ lîi nhuËn nh»m. ChÝnh v× thÕ nguyªn t¾c n¾ng bï dµi, m¹nh bï yÕu, lÊy sù kh¸c biÖt ®Î t¹o nªn søc m¹nh – nghÜa lµ c¸c c«ng ty con còng ph¶i bæ xung, hç trî nhau vÒ sù thiÕu hôt cña c¸c nguån lùc chø kh«ng ph¶i lµ c¹nh tranh lo¹i tõ lÉn nhau Nh­ vËy sù liªn kÕt gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con nhê vµo c¬ chÕ vèn, ®iÒu nµy tiÕn bé h¬n mét b­íc so víi m« h×nh TCT. M« h×nh TCT ho¹t ®éng dùa theo c¬ chÕ hµnh chÝnh, TCT vµ c¸c ®¬n vÞ cÊp d­íi vÉn lµ “mÖnh lÖnh” vµ “xin - cho”. C¬ chÕ ho¹t ®éng cña m« h×nh c«ng ty mÑ–con linh ®éng h¬n, thay v× c«ng ty con ph¶i xin vèn , th× nay c«ng ty mÑ ®Çu t­ cho c«ng ty con. §©y thùc sù lµ b­íc ®æi míi trong c¬ chÕ qu¶n lÝ tõ mÖnh lÖnh hµnh chÝnh sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. III. M« h×nh c«ng ty mÑ – con cã ph¶i lµ mét h×nh thøc ho¹t ®éng cña t­ b¶n tµi chÝnh vµ bän ®Çu sá tµi chÝnh III.1. Sù h×nh thµnh cña m« h×nh c«ng ty mÑ–con trong thêi k× chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn Nguån gèc h×nh thµnh t­ b¶n tµi chÝnh thÓ hiÖn th«ng qua vai trß míi cña ng©n hµng. Song song víi qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n trong c«ng nghiÖp th× trong ng©n hµng còng diÔn ra qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n trong ng©n hµng. §ã lµ qu¸ tr×nh ng©n hµng lín th«n tÝnh ng©n hµng nhá, hoÆc hîp nhÊt thµnh nh÷ng ng©n hµng lín h¬n. Nhê sù ph¸t triÓn song song trong ng©n hµng vµ c«ng nghiÖp ®· lµm s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ lµm cho c¸c ng©n hµng vµ t­ b¶n c«ng nghiÖp cµng phô thuéc vµo nhau h¬n. C¸c tæ chøc ®éc quyÒn trong ng©n hµng th× cho c¸c tæ chøc ®éc quyÒn trong c«ng nghiÖp vay tiÒn, dÇn dÇn dÉn tíi sù phô thuéc c¶ c¸c nghiÖp vô tµi chÝnh, tiÕp theo lµ sù kiÓm so¸t, gi¸m s¸t ngµy cµng chÆt chÏ h¬n cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn trong c«ng nghiÖp vµo c¸c tæ chøc trong ng©n hµng. Dï vËy chóng vÉn dùa vµo nhau ®Ó mµ ph¸t triÓn, chÝnh Lª-Nin ®· nãi: “T­ b¶n tµi chÝnh lµ kÕt qu¶ cña sù hîp nhÊt t­ b¶n cña mÊy ng©n hµng ®éc quyÒn lín víi t­ b¶n ng©n hµng cña nh÷ng tËp ®oµn c¸c nhµ c«ng nghiÖp ®éc quyÒn” ( V.I Lª Nin toµn tËp, tËp 22 Nhµ xuÊt b¶n Sù ThËt , Hµ Néi , 1963, trang 339). Tuy nhiªn ®iÒu cÇn quan t©m ë ®©y lµ sù th©u tãm cña c¸c ng©n hµng trong ng©n hµng hay trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp , vµ sù xuÊt hiÖn cña t­ b¶n tµi chÝnh vµ bän ®Çu sá tµi chÝnh. Chóng th«ng qua c¸i gäi lµ “chÕ ®é tham dù”, ®Ó thèng trÞ c¸c ngµnh kinh tÕ. Thùc chÊt cña chÕ ®é tham dù lµ mét nhµ tµi chÝnh lín hoÆc mét tËp ®oµn tµi chÝnh nhê cã sè cæ phiÕu khèng chÕ mµ n¾m ®­îc c¸c c«ng ty cæ phÇn chñ yÕu, gäi lµ “c«ng ty mÑ”, c«ng ty nµy mïa l¹i cæ phÇn cña c¸c c«ng ty kh¸c nhê n¾m ®­îc sè cæ phiÕu khèng chÕ mµ thèng trÞ ®­îc c¸c c«ng ty nµy mµ gäi lµ c¸c “c«ng ty con”, ®Õn l­ît nã l¹i chi phèi c¸c “c«ng ty ch¸u”.... ChÕ ®é nµy cµng ngµy cµng ph¸t triÓn vµ më réng, tr­íc kia t­ b¶n tµi chÝnh chØ khèng chÕ chñ yÕu trong ngµnh c«ng nghiÖp vµ ng©n hµng th× nay chóng khèng chÕ gÇn nh­ kh¾p c¸c ngµnh kinh tÕ, thùc hiÖn chÕ ®é tham dù ph¸t triÓn theo x©u chuçi hay mãc xÝch. Theo h×nh thøc nµy c¸c c«ng ty mÑ hoÆc c¸c c«ng ty con cña c¸c tËp ®oµn t­ b¶n tµi chÝnh th©m nhËp vµ khèng chÕ c¸c c«ng ty con vµ c«ng ty ch¸u cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ kh¸c, t¹o nªn sù xo¾n xÝt vÒ quyÒn lîi vµ ®Êu tranh, giµnh giËt lÉn nhau gi÷a chóng. III.2. Sù h×nh thµnh cña m« h×nh c«ng ty mÑ–con trong thêi k× x· héi chñ nghÜa mµ cô thÓ lµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa Tr­íc kia, doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng theo luËt DNNN cßn doanh nghiÖp t­ nh©n ho¹t ®éng theo luËt DN, gi÷a hai luËt nµy cã sù ph©n chia râ rµng vÒ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña thµnh viªn tham gia. Trong m« h×nh c«ng ty mÑ- con th× tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong m«i tr­êng LuËt DN, tøc lµ ®· t¹o sù b×nh ®¼ng gi÷a doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp t­ nh©n. Cã sù tham gia cña nhiÒu chñ thÓ thuéc thuéc c¸c lÜnh vùc cã chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau. Trong m« hinh c«ng ty mÑ con cã c¶ së h÷u nhµ n­íc, së h÷u t­ nh©n, së h÷u tËp thÓ, thµnh phÇn kinh tÕ cã sù tham gia cña n­íc ngoµi. Sù lu©n chuyÓn vèn gi÷a c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con trë nªn mÒm dÎo h¬n. Tuy nhiªn cã sù ®éc lËp t­¬ng ®èi gi÷a c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con. C«ng ty mÑ gãp vèn vµo c«ng ty con vµ c«ng ty con chÞu tr¸ch nhiÖm kinh doanh, cßn c«ng ty mÑ chØ nhËn sè l·i dùa trªn phÇn vèn gãp cña m×nh. C«ng ty con kh«ng ph¶i ®ãng phô phÝ qu¶n lÝ nh­ m« h×nh tæng c«ng ty, do ®ã cã sù ®éc lËp t­¬ng ®èi víi c«ng ty mÑ. Sù ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ vÜ m« cña nhµ n­íc. Qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c c«ng ty ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ – con ®Ó dÇn tiÕn tíi ho¹t ®éng theo m« h×nh tËp ®oµn kinh doanh. Ch­¬ng II ¦u vµ nh­îc ®iÓm cña m« h×nh c«ng ty mÑ–con Chóng ta thùc hiÖn thÝ ®iÓm chuyÓn tõ m« h×nh TCT sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ–con, do sau m«t thêi gian ho¹t ®éng theo m« h×nh TCT , chóng ta ®· nh×n ra nh­îc ®iÓm cña m« h×nh TCT lµ : Thø nhÊt, víi vÞ thÕ ®éc quyÒn nhµ n­íc, cung øng nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô thiÕt yÕu (kÕt cÊu h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ), lµ ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhiÒu hµng ho¸ kh¸c, nh­ng mét sè tæng c«ng ty ®· kh«ng nç lùc trong viÖc phÊn ®Êu h¹ gi¸ thµnh, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, dÞch vô. thËm chÝ cã tr­êng hîp cßn t¨ng gi¸. Qua ®ã còng gi¸n tiÕp lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Víi vai trß b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi lín vµ gãp phÇn gi÷ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« nh­ng cã tr­êng hîp mét sè tæng c«ng ty kh«ng b¶o ®¶m kÞp thêi c©n ®èi cung - cÇu nh­ ë c¸c mÆt hµng x¨ng dÇu, xi m¨ng,... ch­a chñ ®éng thu mua vµ ®¶m b¶o gi¸ l­¬ng thùc, n«ng s¶n cho n«ng d©n. Thø hai, tr­íc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc vµ tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, so víi khu vùc vµ thÕ giíi, r»ng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c tæng c«ng ty cßn nhá bÐ. BiÓu hiÖn lµ: vèn Ýt, c«ng nghÖ phÇn lín l¹c hËu; n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ chÊt l­îng s¶n phÈm thÊp, gi¸ thµnh cao, kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm. Mét sè tæng c«ng ty do kh«ng cã ®èi thñ c¹nh tranh trong n­íc nªn mäi vÊn ®Ò vÒ thÞ tr­êng còng nh­ ®iÒu hoµ s¶n xuÊt ®Òu dùa vµo Nhµ n­íc, gi¸ b¸n hµng ho¸ cao, chÊt l­îng kh«ng ®¶m b¶o, kh«ng c¹nh tranh næi víi hµng ho¸ cña n­íc ngoµi.         Thø ba, ch­a t¹o ®­îc søc m¹nh tæng thÓ cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong mét tæng c«ng ty nh­ mong muèn, do ®ã ch­a ph¸t huy ®­îc triÖt ®Ó néi lùc còng nh­ c¸c lîi thÕ so s¸nh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Do ®ã viÖc chuyÓn ®æi sang m« h×nh c«ng ty mÑ-con lµ cÇn thiÕt v× m« h×nh nµy cã nh÷ng ­u ®iÓm sau : I.¦u ®iÓm Thø nhÊt, t¨ng quyÒn tù chñ kinh doanh cña c¸c c«ng ty thµnh viªn. Sù chØ ®¹o, chi phèi cña c«ng ty mÑ ®èi víi c«ng ty con ®­îc thùc hiÖn th«ng qua h×nh thøc §¹i héi cæ ®«ng, quyÒn h¹n cña cæ ®«ng ®­îc luËt hiÖn hµnh quy ®Þnh. Ho¹t ®éng theo c¬ chÕ c«ng ty TNHH mét thµnh viªn hoÆc luËt doanh nghiÖp, quyÒn tù chñ kinh doanh cña c¸c c«ng ty con ®­îc t¨ng c­êng , gi¶m bít sù qu¶n lÝ, can thiÖp qóa s©u vµ c«ng viÖc cña c«ng ty con nh­ m« h×nh TCT. Thø hai, xuÊt hiÖn mét lo¹i h×nh c«ng ty míi–C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn. C«ng ty TNHH mét thµnh viªn ®­îc thµnh lËp tõ nh÷ng doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc gi÷ 100% sè vèn th«ng qua nghÞ ®Þnh 63/2001/N§-CP ngµy 14/9/2001. Trong lo¹i h×nh c«ng ty TNHH mét thµnh viªn nµy th× c¬ chÕ qu¶n lÝ, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña ®¹i diÖn chØ së h÷u vµ ngêi qu¶n lÝ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp ®­îc ph©n ®Þnh râ rµng cô thÓ dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ cßn ®èi víi DNNN ho¹t ®éng theo luËt DNNN th× ch­a cã sù ph©n ®Þnh râ rµng, cô thÓ, nhÊt qu¸n , ®¹i diÑn chñ së h÷u cßn can thiÖp vµo viÖc qu¶n lÝ tµi s¶n cña doanh nghiÖp. Nh­ vËy lo¹i h×nh c«ng ty TNHH mét thµnh viªn ®· t¹o ra b­íc chuyÓn biÕn míi trong viÖc qu¶n lÝ DNNN cßn 100% vèn thuéc së h÷u nhµ n­íc. Sù ®æi míi nµy ®· lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cho DNNN. Thø ba, lµm cho TCT thùc sù lµ mét ®¬n vÞ kinh doanh, cã vai trß trung t©m, lµ mét nhµ ®Çu t­ cì lín ®èi víi c¸c c«ng ty con. ThËt vËy, sau khi xãa bá ®­îc c¬ chÕ “xin- cho” th× sù ®Çu t­ cña TCT ®ãng vai trß quan träng ®èi víi c¸c c«ng ty con. TCT sÏ ®Çu t­ sã vèn cña m×nh vµo c¸c c«ng ty con cña nã, sù ®Çu t­ nµy sÏ ®­îc ®¸nh gi¸ dùa trªn c¸c tiªu thøc vÒ tØ lÖ sinh lêi cña c¸c dù ¸n mµ c«ng ty con cã ®­îc, phô thuéc vµo tØ lÖ lîi nhuËn mµ c«ng ty mÑ cã ®­îc... C¸c c«ng ty con sÏ sö dông th­¬ng hiÖu, ph©n chia thÞ phÇn, nguån nh©n lùc cña c«ng ty mÑ, cïng víi sù kÕt hîp ho¹t ®éng víi c¸c c«ng ty con cïng cÊp nh»m thùc hiÖn môc tiªu, chiÕn l­îc kinh doanh mµ Héi ®ång gi¸m ®èc ®· ®Ò ra. T¨ng hiÖu qu¶ vµ hiÖu n¨ng cña qu¶n lÝ hÖ thèng DNNN vèn cßn chøa ®ùng nhiÒu yÕu kÐm. Thø t­, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn sÏ ®­îc thùc hiÖn tèt h¬n vµ nhanh h¬n do c«ng ty mÑ sÏ nhËn ®­îc sè lîi nhuËn t­¬ng øng víi sè vèn ®· bá ra ®Ó ®Çu t­ vµo c«ng ty con. Vèn sÏ ®­îc lu©n chuyÓn mét c¸ch linh ho¹t tõ c«ng ty con nµy sang c¸c c«ng ty con kh¸c th«ng qua c«ng ty mÑ. §©y lµ lîi thÕ vÒ quy m«, khi tæ chøc cµng lín th× t¹o ra mét l­îng vèn cã thÓ huy ®éng lµ ®¸ng kÓ, nh­ vËy kh¶ n¨ng c¹nh tranh sÏ ®­îc n©ng lªn. Sù ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµo ng©n s¸ch b©y giê sÏ t­¬ng xøng h¬n v× nã phô thuéc vµo phÇn vèn gãp cña nhµ n­íc gãp vµo kinh doanh d­íi d¹ng lµ mét cæ ®«ng lín cña c«ng ty ®ã. Thø n¨m, chi phÝ chuyÓn giao c«ng nghÖ gi¶m ®i ®¸ng kÓ. Tèi ®a hãa lîi nhuËn cña chñ së h÷u lµ môc tiªu ®Æt ra cña doanh nghiÖp, trong ®iÒu kiÖn khoa häc c«ng nghÖ ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh chãng th× viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ viÖc lµm thiÕt thùc ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm. H¬n n÷a c«ng nghÖ chØ chuyÓn giao cho nh÷ng c«ng ty con thuéc hÖ thèng c«ng ty mÑ – con do ®ã t¹o thªm lîi thÕ vÒ quy m« so víi c¸c c«ng ty kh¸c. H¬n n÷a trong t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®ang m¾c ph¶i lµ tr×nh ®é kÜ thuËt c«ng nghÖ qóa l¹c hËu , ch¾p v¸ cña nhiÒu thÕ hÖ, møc ®é hoµn chØnh ®ång bé rÊt thÊp, ®· hao mßn qu¸ nöa. Tõ ®ã hao phÝ vËt chÊt qu¸ lín, chÊt l­îng qu¸ kÐm nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, m« h×nh c«ng ty mÑ- con ®· kh¾c phôc ®­îc h¹n chÕ nµy cña c¸c doanh nghiÖp. Thø s¸u, ­u ®iÓm vÒ c¸n bé, tËn dông vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi, ph¸t triÓn tr×nh ®é lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña c¸n bé doanh nghiÖp c¶ vÒ c¸n bé kÜ thuËt lÉn c¸n bé vÒ qu¶n lÝ. §æi míi c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp theo m« h×nh c«ng ty mÑ- con ®· ®¹t ®­îc c¸c yªu cÇu: Doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng trong khu«n khæ ph¸p luËt, b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh ph¸t triÓn c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp trªn c¬ së t¹o lËp m«i tr­êng ph¸p lÝ cho sù c¹nh tranh trung thùc, c«ng b»ng víi th­íc ®o lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Kiªn quyÕt xãa bá mäi h×nh thøc bao cÊp, do ®ã ph¶i xuÊt ph¸t tõ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®Ó ®¸nh gi¸ sù t¨ng tr­ëng hay ph¸ s¶. §Çu t­ cña nhµ n­íc theo ph­¬ng thøc kinh doanh. T¹o ra mét c¬ chÕ vÒ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi râ rµng. QuyÒn h¹n, tr¸ch nghiÖm cña chñ së h÷u, tÝnh n¨ng ®éng cña ng­êi chØ ®¹o kinh doanh ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng trªn c¬ së b¶o ®¶m: Ph¸t triÓn vèn do nhµ n­íc ®Çu t, thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô ®èi víi ng©n s¸ch, kh«ng ngõng c¶i thiÖn ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng; ph¸t huy vai trß lµm chñ cña ng­êi lao ®éng, t¨ng c­êng g¾n bã quyÒn lîi tr¸ch nhiÖm cña ng­êi lao ®éng víi hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc. M« h×nh c«ng ty mÑ–con còng ch­a ph¶i lµ m« h×nh hoµn h¶o do ®ã nã còng cã nh÷ng nh­îc ®iÓm, nh÷ng nÕu chóng ta kh¾c phôc ®­îc nh÷ng nh­îc ®iÓm nµy th× ®©y sÏ lµ m« h×nh ®­îc nh©n réng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. II.Nh­îc ®iÓm Tuy cã nhiÒu ­u ®iÓm song m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con còng cã nh÷ng nh­îc ®iÓm cña nã. Thø nhÊt, sù c¹nh tranh lÉn nhau gi÷a c¸c c«ng ty con, lµm ¶nh h­ëng ®Õn lîi nhuËn cña c«ng ty mÑ vµ con. Môc tiªu cña c¸c c«ng ty ®Òu lµ tèi ®a hãa lîi nhuËn cña chñ së h÷u, do ®ã ®Ó t¨ng doanh sè cña m×nh, c¸c c«ng ty con ph¶i t¨ng c­êng qu¶ng c¸o, më réng quy m«, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt cña c«ng ty m×nh. Tuy nhiªn, trong m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con ë ViÖt Nam th× cã nh÷ng c«ng ty con cïng chung lÜnh vùc kinh doanh, vÝ dô nh­ c¸c c«ng ty cung cÊp thiÕt bÞ x©y dùng. C¸c c«ng ty nµy ®· c¹nh tranh lÉn nhau ®Ó giµnh kh¸ch hµng vÒ cho c«ng ty m×nh. Nguyªn nh©n cña nh­îc ®iÓm nµy chÝnh xuÊt ph¸t tõ ­u ®iÓm cña nã. §ã lµ c¬ chÕ cÊp vèn qu¸ linh ®éng, c«ng ty mÑ chØ h­ëng sè lîi nhuËn dùa trªn sè vèn gãp vµo c«ng ty con nh­ vËy c¸c c«ng ty con lµm mäi c¸ch ®Ó tèi ®a lîi nhuËn cña m×nh mµ kh«ng hÒ nghÜ r»ng hä lµ “Gµ cïng mét mÑ”. Do ®ã c¸c c«ng ty con nµy trë thµnh ®èi thñ c¹nh tranh cña nhau, lµm gi¶m lîi nhuËn cña nhau, v« h×nh chung ®iÒu nµy l¹i lµm gi¶m lîi nhuËn cña c«ng ty mÑ, do c«ng ty mÑ ®Òu cã mét sè vèn gãp nhÊt ®Þnh vµo c¸c c«ng ty con nay. Thø ba, t­ t­ëng chuyÓn ®æi å ¹t c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®éc lËp, c¸c TCT kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn tiÕp tôc tån t¹i theo quyÕt ®Þnh 58/2002/Q§-TTg sang m« h×nh nµy ®Ó hi väng v½n ®­îc tån t¹i lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc (theo m« h×nh míi). ViÖc chuyÓn ®æi å ¹t trong nh÷ng n¨m qua ®· cho chóng ta nh÷ng bµi häc ®¾t gi¸ mµ hËu qu¶ cña nã hiÖn t¹i vÉn ch­a ®­îc kh¾c phôc (®ång lo¹t chuyÓn ®æi c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp sang m« h×nh TCT). Thø t­, gia t¨ng n¹n thÊt nghiÖp. N­íc ta ®­îc ®¸nh gi¸ lµ n­íc cã nguån lao ®éng dåi dµo, nh©n c«ng ch¨m chØ häc tËp kÜ thuËt míi, tuy nhiªn còng chÝnh v× yÕu tè lîi nhuËn, ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt th× viÖc tinh gi¶m biªn chÕ lu«n lµ vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra. §iÒu nµy lµm t¨ng tØ lÖ thÊt nghiÖp, nh­ vËy sÏ ph¶i t¨ng ng©n s¸ch cho y tÕ, gi¸o dôc vµ trî cÊp thÊt nghiÖp... Thø n¨m, c«ng ty nµo lµm c«ng ty mÑ? Theo kÕt qu¶ kiÓm kª lóc 0 giê nµy 1/1/2000 do BTC tiÕn hµnh th× vèn kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ®ang ®­îc thÝ ®iÓm chuyÓn sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ , con nh­ sau : Tªn doanh nghiÖp Vèn KD (Tû ®ång) Cty x©y l¾p ®iÖn III 52,471 TCT Hµng H¶i VN 435,210 Cty vµng b¹c ®¸ quý TP HCM 80,679 Cty vËn t¶i vµ thuª tµu 83,502 Nhµ m¸y thuèc l¸ Kh¸nh Hßa 64,523 Cty V¨n hãa tæng hîp BÕn Thµnh 23,998 TCT x©y dùng B¹ch §»ng 49,20 Cty XNK vËt liÖu vµ KTXD 15,376 TCT §­êng s«ng miÒn nam 7,960 Cty x©y dùng vµ ph¸t triªn x©y dùng 11,322 TCT ®Þa èc Sµi Gßn 36,612 TCT Du lÞch Sµi Gßn 79,003 TCT thñy s¶n VN 33,498 TCT vËt liÖu x©y dùng Sµi Gßn 12,728 TCT x©y dùng Sµi Gßn 246,000 TCT Hµng kh«ng VN 3,587,740 TCT l­¬ng thùc miÒn nam 969,081 TCT c«ng nghiÖp tµu thñy 788,520 TCT DÖt – May VN 4,895,209 Thø s¸u, cÇn cã hµnh lang ph¸p lÝ ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng v­íng m¾c ®ang n¶y sinh khi ¸p dông m« h×nh. Tr­íc hÕt ®Æt ra ®ã lµ ph¶i thiÕt lËp mét c¬ chÕ qu¶n lÝ tµi chÝnh gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con. TiÕp ®Õn lµ quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn cã liªn quan, ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña cæ ®«ng thµnh viªn, bªn liªn doanh, bªn gãp vèn t¹i c«ng ty cæ phÇn vèn gãp cña c«ng ty theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ®iÒu lÖ cña c«ng ty con. C¸c Tæng c«ng ty ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con ®· t¹o ra sù b×nh ®¼ng trong c¸c doanh nghiÖp, tÊt c¶ c¸c c«ng ty thµnh viªn ®Òu ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp thay v× ph©n ra cã c«ng ty ho¹t ®éng theo luËt DNNN hay luËt DN. ViÖc ®Æt ra lµ hoµn thiÖn luËt DN. §Ó kh¾c phôc c¸c nh­îc ®iÓm nµy, theo ý kiÕn cña t«i c«ng ty mÑ cÇn thèng nhÊt c¸c c«ng ty con cã chung ho¹t ®éng. CÇn cã sù chØ ®¹o thèng nhÊt tËp trung ë tÇm vÜ m« cña c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng ty con. C«ng ty mÑ chØ ®­a ra nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp vÒ ho¹t ®éng cña c«ng ty con víi t­ c¸ch lµ cæ ®«ng lín ®ãng gãp vµo c«ng ty con, hoÆc c«ng ty mÑ chØ ®¹o nÕu nh­ c«ng ty mÑ n¾m gi÷ sè cæ phiÕu chi phèi c«ng ty con. Ngoµi ra, viÖc tinh gi¶m biªn chÕ trong c¸c c«ng ty lu«n thùc hiÖn ë møc sao cho ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèi ®a, nghÜa lµ më réng hay thu hÑp ph¹m vi ho¹t ®éng cña c«ng ty con ë møc ®é vÉn ®¶m b¶o ®­îc lîi nhuËn cña c«ng ty con, c«ng ty mÑ hay c¸c cæ ®«ng kh¸c. Khung ph¸p lÝ lu«n ®­îc ®Æt ra khi cã mét m« h×nh míi xuÊt hiÖn, chóng ta ®· nhËn ®­îc bµi häc tõ khi chyÓn ®æi mét lo¹t c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, c«ng ty sang ho¹t ®éng theo m« h×nh TCT vµ chóng ta ®· ph¶i tr¶ gi¸ cho sù nãng véi ®ã. VËy ®Ó tr¸nh dÉm vµo vÕt xe ®æ lÇn tr­íc, chóng ta cÇn hoµn thiÖn khung ph¸p lÝ mµ cô thÓ lµ hoµn thiÖn luËt DN vµ ®­a ra mét quy chÕ vÒ qu¶n lÝ tµi chÝnh cô thÓ cho ho¹t ®éng cña m« h×nh nµy. III.H­íng tíi m« h×nh TËp ®oµn kinh doanh TËp ®oµn kinh doanh ®­îc hiÓu lµ mét tæ hîp c¸c c«ng ty mÑ- c«ng ty con. LÜnh vùc cña tËp ®oµn bao qu¸t réng, mét tËp ®oµn th­¬ng ®­îc cÊu tróc nh­ sau: C¸c doanh nghiÖp cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo C¸c c«ng ty phô tr¸ch tiªu thô s¶n phÈm C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cïng ngµnh Ng©n hµng, tµi chÝnh, t­ vÊn, ®Çu t­... C¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt Tr­íc hÕt cÇn ph¶i nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh TËp ®oµn thÝch hîp ¸p dông cho c¸c Tæng c«ng ty hiÖn nay. ViÖc x©y dùng m« h×nh TËp ®oµn kh«ng nªn rËp khu«n theo mét m« h×nh nhÊt ®Þnh nµo ®ã mµ ph¶i lµm sao tËn dông ®­îc ­u thÕ cña nøoc ®i sau ®ång thêi ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cô thÓ ë ViÖt Nam. M« h×nh TËp ®oµn kinh tÕ mµ c¸c Tæng c«ng ty hiÖn nay sÏ tiÕn tíi nhÊt thiÕt ph¶i lµ m« h×nh liªn kÕt vÒ mÆt tµi chÝnh, ®Çu t­ chø kh«ng ph¶i liªn kÕt hµnh chÝnh, c¬ häc nh­ hiÖn nay. M« h×nh "C«ng ty mÑ-con" trong ®ã cã tÝnh ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña mçi Tæng c«ng ty vµ cña n­íc ta lµ mét m« h×nh cÇn tham kh¶o. Thùc hiÖn ®a d¹ng hãa vÒ së h÷u nh­ng doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp, nh÷ng ngµnh mµ Nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ th× tiÕn hµnh cæ phÇn hãa hoÆc thùc hiÖn b¸n, kho¸n, cho thuª nh»m thu hót thªm vèn ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, më réng s¶n xuÊt. §èi víi nh÷ng ngµnh, nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc cÇn n¾m gi÷ th× ph¶i tiÕn hµnh cñng cè, s¾p xÕp ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy cã ®ñ søc m¹nh ®ãng vai trß lµ nh÷ng doanh nghiÖp chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi víi viÖc ®a d¹ng hãa vÒ së h÷u ph¶i thùc hiÖn ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ kinh doanh nh­ng vÉn ph¶i x¸c ®Þnh ngµnh, lÜnh vùc trung t©m nh»m tËn dông, ph¸t huy søc m¹nh, lîi thÕ so s¸nh trong c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Ph¸t triÓn liªn kÕt kinh tÕ theo h­íng liªn kÕt däc, liªn kÕt ngang vµ kÕt hîp hçn hîp däc ngang nh»m nhanh chãng thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn, lao ®éng, khoa häc c«ng nghÖ, më réng vµ chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. Liªn kÕt däc (vertical combination) tøc lµ c¸c c«ng ty cã quan hÖ víi nhau bëi quy tr×nh c«ng nghÖ thèng nhÊt liªn kÕt l¹i víi nhau, nãi kh¸c ®i lµ liªn kÕt c¸c kh©u, c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Liªn kÕt ngang tøc lµ c¸c c«ng ty cïng ngµnh nghÒ, cïng lÜnh vùc kinh doanh liªn kÕt l¹i víi nhau. Liªn kÕt hçn hîp däc - ngang theo ®ã, c¸c c«ng ty thuéc nhiÒu ngµnh nghÒ, nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau thùc hiÖn liªn kÕt l¹i víi nhau. §©y lµ h×nh thøc hiÖn ®¹i vµ phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. TiÕn hµnh chuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sang ho¹t ®éng theo LuËt c«ng ty, tøc lµ thùc hiÖn c«ng ty hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp, hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng. VÒ thùc chÊt, c«ng ty hãa lµ chuyÓn doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong ®ã Nhµ n­íc lµ cæ ®«ng duy nhÊt (Cty TNHH mét thµnh viªn). Thµnh lËp vµ ph¸t triÓn c¸c C«ng ty tµi chÝnh trong Tæng c«ng ty lµm trung t©m huy ®éng vèn, cung cÊp vµ ®iÒu hßa vèn cho c¸c c«ng ty thµnh viªn. VÒ l©u dµi ph¶i tiÕn tíi thµnh lËp mét ng©n hµng bëi lÏ ho¹t ®éng tµi chÝnh ng©n hµng ®ãng vai trß quan träng cho sù tån t¹i vµ ph¸t tri