Đề tài Đô thị hóa và các vấn đề môi trường

Phần I Đô thị hóa và mối quan hệ với môi trường 1 Khái niệm đô thị hóa “Đô thị hóa là sự mở rộng của đô thị , tính theo tỉ lệ phần trăm giữa dân số hay diện tích đô thị trên tổng số dân hay diện tích của một vùng hay khu vực gọi là mức độ đô thị hóa. Hoặc tính theo tỉ lệ gia tăng của hai yếu tố đó theo thời gian thì gọi đó là tốc độ đô thị hóa .” Nói một cách đầy đủ hơn thì đô thị hóa là một quá trình biến chuyển kinh tế - xã hội –văn hóa và không gian,gắn liền với những tiến bộ về khoa học kỹ thuật của xã hội loài người , trong đó diễn ra các làng nghề mới, sự dịch chuyển cơ cấu lao động, sự dịch chuyển của lối sống ngày càng văn minh hơn cùng với sự mở rộng không gian thành hệ thống đô thị, song song với việc tổ chức ranh rới hành chính và quân sự . Ở những nước có trình độ phát triển kinh tế xã hội càng cao thì tỷ lệ đô thị hóa càng cao. 2 Đặc điểm đô thị hóa ở nuớc ta Thời kỳ đầu: Là thấp do nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu bị kéo dài, nặng nề tính bao cấp cùng với chiến tranh nên tốc dộ đô thị hóa diễn ra chậm chạp . Có thời kỳ đô thị hóa diễn ra âm do di dân và di tản dân cư đô thị về nông thôn , về vùng kinh tế mới và do chiến tranh tàn phá cơ sở vật chất. Không gian đô thị luôn có sự đan xen và phát triển theo kiểu “da báo” giữa đô thị và nông thôn. Do vậy tính gắn bó truyền thống và cả huyết thống giữa đô thị và nông thôn khá rõ rệt và khác với nhiều nước . Và do đặc điểm , lối sống của người việt nam là thích ở gần nơi làm việc thích ở mặt đường nên các khu công nghiệp thường ở gần các nhà dân , nhà dân thừong ở mặt đường. Đồng thời tạo ra tính bảo thủ, giẳng dai giữa đô thị - nông thôn không phân biệt quá rõ ràng , lối sống nông thôn còn ngập tràn trong đô thị . Nông thôn có lúc còn “ chế ngự đô thị”. Do tốc độ đô thị hóa chậm nên tính thời gian cũng không mấy ý nghĩa , hàng thập kỷ trôi đi mà đô thị thì rất ít thay đổi . Thời kỳ kinh tế thị trường : Cơ chế kinh tế từ bao cấp sang nền kinh tế thị trường có nhiều thành phần , theo định hướng xã hội chủ nghĩa cùng với sự đổi mới về quan hệ quốc tế mở rộng đa phương . Chính sự biến đổi này đã kéo theo sự tăng tốc phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa của cả nước . Tỷ lệ đô thị hóa trung bình của cả nước là 31,6% . Các khu đô thị tại việt nam Các diễn biến của quá trình đô thị hóa cũng đang và đã đang có sự thay đổi. Đặc biệt tính “hội nhập” so với những thập kỷ trước tác động tới đô thị hóa sẽ khá mạnh mẽ nếu xu hướng pháp triển thuận lợi mà cụ thể là các dự án kinh tế về phát triển nông nghiệp – công nghiệp , pháp triển kết cấu hạ tầng , phát triển đào tạo và hợp tác khoa học công nghệ , phát triển giao lưu văn hóa và thể dục thể thao Tại Việt Nam, quá trình đô thị hoá cũng tuân theo quy luật của thế giới. Năm 1990, cả nước mới có khoảng 500 đô thị lớn nhỏ, đến năm 2000 đã tăng lên 649 và năm 2003 là 656 đô thị. Tỷ lệ dân số đô thị hiện nay dưới 40%, theo quy hoạch phát triển đến năm 2010, tỷ lệ đó sẽ đạt 56-60%, đến năm 2020 là 80%. 3 Khái niệm môi trường Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và các yếu tố vật chất nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau , bao quanh con người , có ảnh hưởng tới đời sống , sự sản xuất , sự tồn tại , phát triển của con người và thiên nhiên. Môi trường sống của con người theo chức năng được chia thành hai loại Môi trường tự nhiên bao gồm các nhân tố tự nhiên như vật lý , hóa học ,sinh học , tồn tại ngoài ý muốn của con người . vd ánh sáng mặt trời , không khí ... Môi trương xã hội là tổng thể các quan hệ giữa người với người . Đó là những luật lệ , thể lệ , cam kết … ở các cấp độ khác nhau . Môi trừong xã hội định hướng hoạt động con nguời theo một khuân khổ nhất định , tạo nên một sức mạnh tập thể thuận lợi cho sự phát triển , làm cho cuộc sống con người khác với sinh vật 4 Các vấn đề môi trường do đô thị hóa Đô thị hóa có ảnh hưởng trực tiếp tới các vấn đề môi trường . Việc phát triển đô thị hóa quá nhanh mà không có sự chuẩn bị kĩ lưỡng về cơ sở vật chất hạ tầng cùng với các kế hoạnh cụ thể bảo vệ môi trường đã gây ra những cú sốc về môi trường . Ở Việt Nam mấy năm gần đây việc phát triển các khu công nghiệp đã diễn ra ồ ạt không được quy hoạch cụ thể , hệ thống sử lý nước thải gần như không có hoặc rất lạc hậu dẫn tới môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng( Hầu hết các tỉnh đều xây dựng các khu công nghiệp nhưng tỉ lệ thu hút vốn đầu tư thấp chưa hiệu quả chưa cao và chưa xây dựng các khu thu gom và sử lí nước thải ). Các công ty sản xuất chưa coi trọng việc bảo vệ môi truờng và thực hiện quy trình sản xuất “sạnh”. Quá trình đô thị hóa nhanh còn đồng nghĩa với việc tăng dân cư do di dân từ nông thôn gây ra nhiều vấn đề về nhà ở dịch vụ , y tế …Giao thông không theo kịp sự ra tăng dân số nên không đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân .Lưu lượng xe đi lại ngày càng tăng dẫn đến ô nhiễm khói bụi và ô nhiễm tiếng ồn rất nghiêm trọng. Hệ thống thoát nước lạc hậu không theo kịp quá trình phát triển nhà ở và các khu công nghiệp gây ô nhiễm môi đặc biệt vào mùa mưa. Đô thị hóa làm cho diện tích cây xanh che phủ giảm do xây dựng nhà cửa . Mặt khác hiệu ứng nhà kính làm cho nhiệt độ tại các đô thi nóng lên ảnh hưởng tới môi trường… 5 Tình hình môi trường tại các đô thị Mỗi người dân thành phố trung bình ở Việt Nam thải 0,6 kg rác mỗi ngày. Số rác này được thu gom một phần, đem đổ ở các bãi gây ô nhiễm một vùng gần bãi rác. Mỗi năm có hơn 145 triệu tấn rác, tức khoảng 580 kg/người. Trung bình mỗi người, đàn ông, đàn bà, trẻ con, tạo ra 1,6 kg rác mỗi ngày(Hà Nội 2003). Thành phố 4 triệu dân mỗi năm thải một lượng rác đủ để lấp đầy một sân đá banh. Số lượng rác đô thị gia tăng hàng năm từ 2-4%. Khối lượng rác thải này gây ra vấn đề lớn cho các đô thị, nơi đất dùng đổ rác ngày càng hiếm. Các bãi rác làm ô nhiễm đất , nước và không khí, tiêu tốn năng lượng, chiếm một diện tích đất lớn. Sự đốt rác tạo ra khí độc theo gió đi rất xa, tro có thể còn chứa chất độc lại dùng để lấp các nơi trũng hay trồng cây Môi trường nước tại các đô thị Nước thải bẩn đổ vào sông là tình trạng phổ biến ở các đô thị, nghiêm trọng nhất là ở Hà Nội và TP.HCM. Dân số gia tăng khiến hệ thống cấp thoát nước ở các đô thị xuống cấp nghiêm trọng. Dự báo đến năm 2010, các đô thị vẫn sử dụng hệ thống thoát nước chung và xử lý nước phân tán ở các bể tự hoại, tức là chỉ xử lý được 30% lượng chất lơ lửng và 5-10% lượng BOD. Ô nhiễm chất thải rắn diễn ra hầu hết các đô thị. Lượng rác thu gom được ở các thành phố chỉ chiếm 45%-55% mới có 40%-50% dân đô thị được dùng nước máy trong khi lượng nước máy thất thoát do hệ thống cấp nước quá cũ đã lên tới 30-40%. Hiện nay nhiều đô thị chưa có hệ thống cấp nước máy, đồng thời "ở tất cả các đô thị không có một hệ thống nào đúng tiêu chuẩn quy định và chưa có các hệ thống xử lý nước thải tập trung". Theo Cục Môi trường, ô nhiễm nước đã phổ biến trên toàn quốc; các chất hữu cơ vượt tiêu chuẩn cho phép từ 2-4 lần: vi khuẩn vượt hàng trăm lần. Nước ngầm ở một số nơi đã thấy xuất hiện các hoá chất độc hại cao như DDT, Linda, Monitor, Wofatox và Validacin. Tài nguyên nước ngầm đang bị cạn kiệt về lương do quản lý yếu kém Môi trường nước mặt đang ở mức báo động về ô nhiễm do các nguồn nước mặt đều là nơi tiếp nhận nước thải chưa xử lý hoặc sử lý chưa đạt tiêu chuẩn cho phép(TCCP) . Tổng nước thải công nghiệp ước khoảng 153000 triệu m3/ năm . Hàm lựong colỉom ở một số nơi rất cao , hàm lượng chất hữu cơ : BOD5 từ 28 đến 56,3 mg/l (vượt 1,16 – 2,28 lần TCCP); TSS từ 90mg/l đến 117mg/l ( vượt 1,0 4- 1,48 lần):; …Chất rắn lử lơ từ 33mg/l đến 118 mg/l ( vượt 1,04 -1,47 lần ) ; coliform từ 14.000 MPN /100ml đến 15.800ml/100ml. Môi trường nước ngầm tại các khu công nghiệp và các khu bãi rác đang bị nhiễm nhiều kim loại nặng và các hóa chất độ hại . Theo phương pháp quan trắc thì ở khu công nghiệp gang thép thái nguyên thì nguồn nước ngầm tại đây có hàm lượng Fe lớn hơn TCCP từ 2,3 – 4,5 lần ; độ cứng từ 147mg/l đến 447mg/l ; chất rắn lơ lửng từ 20mg/l đến 34 mg/l ; pH từ 5.6 – 6.25 . Nước sinh hoạt ở các đô thị vẫn chưa đạt tiêu chuẩn quốc tế hàm lượng chất rắn còn cao . Lượng nước thải khoảng 400.000 m3/ ngày gồm nước thải bệnh viện, nước thải công nghiệp, nước thải sinh hoạt… đang làm ô nhiễm nước ngầm ở Hà Nội. Đã xuất hiện nhiều loại vi khuẩn gây bệnh, các loại tảo độc trên các sông có nước thải. Sông Sài Gòn, các con kênh đen và gây ô nhiễm nước ngầm TP.HCM cũng nghiêm trọng không kém Môi trường nước sông chảy qua đô thị , khu công nghiệp Một số con sông chảy qua các khu công nghiệp đang bị ô nghiễm nặng .Ví dụ hàm lượng BOD5 ở khu vực sông hồng chảy qua khu đô thị Việt Trì có hàm lượng là 18mg/l đến 37,66 mg/l ( vượt quá 1,5 – 2 lần TCCP) COD từ 27,8 mg/l đến 49,9 mg/l ( tối đa vượt 1,43 lần ) NH4+ từ 1,121 mg/l đến 1,65 mg/l ( vượt 1,1 – 1,6 lần ) Ô nhiễm sông Nhuệ Hà Nam Môi trường không khí tại các đô thị Môi trường không khí tại các đô thị hiện nay đang bị ô nhiễm nặng chủ yếu là bụi và khí thải từ các nhà máy , hoạt động giao thông vận tải , xây dựng và khí đun nấu từ các hộ dân . Tổng lượng thải vào không khí trong năm 2004 ước khoảng 25000 tấn bụi , 48000 tấn SO2 , 27500 tấn CO , 23400 tấn NO2…Tại các nút giao thông chính tại các đô thị lớn lượng bụi đã vượt mức cho phép từ 2 -3 lần TCCP . Ví dụ tại nút giao thông Kim Liên nồng độ bụi lơ lửng lớn nhất bằng 0,8 mg/m3 vượt 2,6 lần TCCP. Có 2 nhóm bụi xếp theo kích thước của chúng: - Hạt lớn, kích thước lớn hơn - Hạt nhỏ, dưới Tại nút giao thông Kim Liên nồng độ bụi hạt cỡ nhỏ chiếm 68% tổng lượng bụi tại đó Bảng thống kê mức độ ô nhiễm tại nút giao thông ngã tư sở Chỉ tiêu Đơn vị Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 CO Mg/m3 5.5432 5.7011 5.800 H2S Mg/m3 0.00245 0.00301 0.00509 SO2 Mg/m3 0.184 0.195 0.201 NO2 Mg/m3 0.1166 0.1186 0.1189 Bụi lơ lửng Mg/m3 0.431 0.563 0.801 Tại các khu công nghiệp nồng độ bụi có giảm hơn so với các nút giao thông nhưng nồng độ các khí thải ra lại cao hơn nhiều . Nồng độ khí CO cao gấp 5 đến 6 lần TCCP ; nồng độ H2S thường cao gấp 3 – 4 lần , đặc biệt tại các nhà máy giấy tỉ lệ này cao hơn TCCP là 6 – 7 lần . Môi trường tiếng ồ tại các đô thị Qua kết quả trắc quan năm 2004 thì mức độ tiếng ồn tại các khu đô thị đang vượt quáTCCP nhất là tại khu vực Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh mức độ tiếng ồn đã vượt từ 4 – 5 lần TCCP(TCCP của Việt Nam về âm học 5949 – 1995 là møc ån ở khu vực sản xuất là 75 dBA; khu vực thưong mại dịch vụ là 70 dBA ; khu vực dân cư là 60dBA; ở nước ta chua có TCCP mức ồ tại các đường giao thông ) Tại các nút giao thông trong giờ cao điểm tại các đô thị ô nhiễm tiếng ồn rất nghiêm trọng . Nếu so với TCCP của khu vực sản xuất thì trong giờ cao điểm tại các nút giao thông của các đô thị lớn thì mức độ ồn đã vượt TCCP từ 2 – 3 lần do mật độ xe cộ đi lại cao , lệ xe cũ lớn , không phân luồng xe đạp xe máy ô tô và việc sử dụng lien tục còi xe gây tiếng ồn cho môi trường Theo phương pháp trắc quan thì mật độ xe cộ đi lại tại nút giao thông ngã tư sở vào giờ cao điểm là 2500 – 3000 xe/h . Trung bình mỗi xe qua giờ cao điểm bấm còi khoảng 3-4 lần Lưu lượng xe qua lại tại cầu Long Biên Bảng số liệu kết quả trắc quan tiếng ồn tại các đô thị qua các năm STT Vị trí Đơn vị Diễn biến theo từng năm TCCP VN 2002 2003 2004 1 Hà Nội dBA 80.6 84.3 88.6 70 2 TPHồChí Minh dBA 83.7 86.3 90.8 70 3 Hải Phòng dBA 73.6 78.6 80.2 70 4 Phú Thọ dBA 60.7 65.4 70.6 70 Môi trường đất tại các khu đô thị Hiện nay đất tại các khu đô thị chủ yếu dùng để xây dựng nhà cửa và khu công nghiệp nên đất tại đó đang bị sa mạc hóa . Đặc biệt tại các khu công nghiệp và các khu bãi rác đất đã bị ô nhiễm các kim loại nặng và có nhiều vi khuẩn hại cho cây trồng . Đây là bảng thành phần hóa chất tại một bãi rác tai thành phố Hồ Chí Minh Arsenic 2,2 - 12 ppm Cadmium 50 - 170 Chlomium 66 - 243 Cobalt 0 - 9 Ðồng 4 - 79 Chì 7 - 92 Nicken 7 - 32 Selenium 0 - 4,5 Vanadium 20 - 180 Kẽm 50 - 1490 Phần II: Hiện trạng môi trường tại khu đô thị Việt Trì C«ng t¸c gi¸o dôc tuyªn truyÒn n©ng cao nhËn thøc BVMT ®­îc coi lµ mét gi¶i ph¸p quan träng hµng ®Çu bëi v× muèn lµm tèt c«ng t¸c BVMT, tr­íc hÕt cÇn n©ng cao nhËn thøc vÒ BVMT cho céng ®ång th«ng qua ®ã gióp cho nhiÒu ®èi t­îng lµ c¸n bé qu¶n lý, c¸n bé chuyªn m«n kü thuËt, c¸c c¬ së s¶n xuÊt vµ nh©n d©n nhËn thøc râ h¬n vÒ tÇm quan träng vµ tr¸ch nhiÖm cña tõng c¸ nh©n, tËp thÓ, ®Þa ph­¬ng ®èi víi viÖc BVMT chung cña céng ®ång, tõ ®ã tù gi¸c thùc hiÖn tèt h¬n trong thùc tÕ. + §èi víi céng ®ång: Phèi hîp víi c¸c c¬ quan b¸o chÝ, ®µi ph¸t thanh truyÒn h×nh ®Þa ph­¬ng trong ®ã tËp trung cho viÖc chuyÓn t¶i c¸c th«ng tin vÒ m«i tr­êng tõ nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt cho tíi c¸c hiÖn t­îng bøc xóc vÒ m«i tr­êng sèng trªn ®Þa bµn, trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh­ b¸o, ®µi ph¸t thanh truyÒn h×nh, b¨ng cê khÈu hiÖu, ¸p phic vv... + §èi víi c¸n bé qu¶n lý Nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp: §· tæ chøc héi nghÞ héi th¶o, tËp huÊn phæ biÕn c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn quy ®Þnh cña Nhµ n­íc vÒ BVMT nh­ luËt BVMT, NghÞ ®Þnh 175/CP, NghÞ ®Þnh 26/CP, NghÞ ®Þnh 121/2004/N§- CP, NghÞ ®Þnh 67/2003/N§- CP c¸c Th«ng t­ h­íng dÉn cña Bé, liªn Bé cho c¸c së, ngµnh liªn quan, c¸c c¬ së doanh nghiÖp ®Ó triÓn khai thùc hiÖn + §Èy m¹nh phong trµo quÇn chóng tham gia BVMT: §èi víi dù ¸n, doanh nghiÖp: + TÊt c¶ c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, dÞch vô ( kÓ c¶ cò, míi), ®Òu ph¶i cã b¸o c¸o §TM, ®¨ng ký cam kÕt ®¹t tiªu chuÈn m«i tr­êng ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt ®Ó lµm c¨n cø thùc hiÖn kiÓm so¸t « nhiÔm. §èi víi c¸c c¬ së c«ng nghiÖp míi x©y dùng ph¶i thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh xö lý chÊt th¶i ®¶m b¶o tiªu chuÈn míi ®­îc phÐp ho¹t ®éng; §èi víi c¸c c¬ së ®ang ho¹t ®éng ph¶i chñ ®éng x©y dùng kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn viÖc xö lý kh¾c phôc « nhiÔm ®¶m b¶o tiªu chuÈn cho phÐp theo yªu cÇu quy ®Þnh; C¸c c¬ së c«ng nghiÖp nhá, nguån g©y « nhiÔm kh«ng quan träng còng ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, kh¾c phôc « nhiÔm cÇn thiÕt ®Ó ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp. KÓ tõ nay cho ®Õn hÕt n¨m 2005 lo¹i bá hÕt c¸c c¬ së ®èt g¹ch lß thñ c«ng g©y « nhiÔm m«i tr­êng t¹i c¸c khu vùc thµnh thÞ, thÞ x·, thÞ trÊn khu tËp trung ®«ng d©n c­; xö lý ®­îc 3/7 c¬ së g©y « nhiÔm nghªm träng trong danh s¸ch QuyÕt ®Þnh sè 64/Q§ - TTg ngµy 22/4/2004 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ . + §èi víi c¸c dù ¸n quy ho¹ch, ph¸t triÓn ®« thÞ, h¹ tÇng giao th«ng ph¶i thùc hiÖn nghiªm viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng còng nh­ ®¨ng ký cam kÕt b¶o vÖ m«i tr­êng chÊm røt t×nh tr¹ng sö dông phÕ liÖu nhùa, cao su phÕ liÖu ®Ó ®un ®èt lµm nhùa ®­êng giao th«ng g©y « nhiÔm m«i tr­êng. Thùc hiÖn nghiªm viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cña dù ¸n ®Çu t­ khu , côm c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp,khu du lÞch, nu«i trång thuû s¶n, ch¨n nu«i nh»m b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc. b. §èi víi c¬ quan Qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ BVMT. - Th­êng xuyªn tæ chøc tËp huÊn ®µo t¹o n©ng cao nhËn thøc vÒ m«i tr­êng cho nh©n d©n, cho doanh nghiÖp. Phæ biÕn kÞp thêi c¸c chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña Nhµ n­íc vÒ BVMT ®Æc biÖt lµ viÖc qu¶n lý c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i (ho¸ chÊt ®éc h¹i, chÊt th¶i y tÕ, kim lo¹i nÆng...). - X©y dùng quy chÕ, c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ qu¶n lý B¶o vÖ m«i tr­êng ®èi víi tõng lÜnh vùc phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ t¹i ®Þa ph­¬ng tr×nh UBND tØnh phª duyÖt ban hµnh ®Ó lµm c¨n cø gi¸m s¸t thùc hiÖn, cã chÕ ®é liªn l¹c trao ®æi th«ng tin th­êng xuyªn víi c¸c c¬ quan chñ qu¶n cña c¬ së ®Ó thèng nhÊt kÕ ho¹ch triÓn khai BVMT t¹i c¬ së. - T¨ng c­êng x· héi ho¸ c¸c c«ng t¸c B¶o vÖ m«i tr­êng ë ®Þa ph­¬ng qua ®ã n©ng cao ý th­c tr¸ch nhiÖm cña mäi ng­êi d©n trong viÖc qu¶n lý gi¸m s¸t vµ thùc hiÖn BVMT t¹i ®Þa bµn ho¹t ®éng cña c¬ së. - §Çu t­ n©ng cao n¨ng lùc c¸n bé qu¶n lý m«i tr­êng, thiÕt bÞ