Đề tài Dự báo cung - Cầu lao động trên thị trường lao động thành phố Hà Nội giai đoạn 2005 - 2010

ch­¬ng tr×nh, dù ¸n nghiªn cøu,ViÖn hoÆc c¸c phßng ban, trung t©m còng th­êng tæ chøc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn c«ng viÖc cña mçi c¸ nh©n tham gia dù ¸n. ViÖc ®¸nh gi¸ nµy chñ yÕu lµ xem xÐt møc ®é tham gia dù ¸n vµ møc ®é hoµn thµnh nhiÖm vô cña mçi c¸ nh©n ®Ó lµm c¬ së cho viÖc tr¶ l­¬ng (l­¬ng theo dù ¸n) còng nh­ lµm c¨n cø ®Ó ph©n c«ng lao ®éng tham gia c¸c dù ¸n tiÕp theo. 1.6_T¹o ®éng lùc vÒ t×nh thÇn cho ng­êi lao ®éng C«ng t¸c t¹o ®éng lùc vÒ t×nh thÇn cho ng­êi lao ®éng t¹i viÖn khoa häc lao ®éng còng ®­îc chó träng. C«ng t¸c t¹o ®éng lùc lao ®éng vÒ mÆt tinh thÇn chñ yÕu thÓ hiÖn ë hai mÆt: TiÕn hµnh x©y dùng c¸c danh hiÖu thi ®ua khen th­ëng nh»m ®éng viªn c¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn phÊn ®Êu ®¹t thµnh tÝch tèt trong c«ng t¸c. C¸c danh hiÖu thi ®ua cña c¸ nh©n nh­ lao ®éng xuÊt s¾c, lao ®éng tiªn tiÕn, ®oµn viªn c«ng ®oµn xuÊt s¾c§«Ý víi tËp thÓ còng cã c¸c danh hiÖu thi ®ua t­¬ng tù nh­: c«ng ®oµn v÷ng m¹nh xuÊt s¾c, c«ng ®oµn v÷ng m¹nh Møc ®é khen th­ëng kh«ng chØ giíi h¹n ë cÊp bé phËn, cÊp ViÖn mµ cßn khen th­ëng ë cÊp bé. Møc tiÒn th­ëng ë c¸c danh hiÖu ®­îc c©n nh¾c trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh cña nhµ n­íc vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ViÖn. Thùc hiÖn ho¹t ®éng sinh ho¹t v¨n ho¸ tËp thÓ toµn ViÖn nh­: tæ chøc c¸c ho¹t ®éng chµo mõng, kØ niÖm c¸c ngµy lÔ tÕt, tæ chøc tham quan nghØ m¸t hµng n¨m, th¨m hái gióp ®ì c¸c nh©n viªn khi cã viÖc hiÕu hØ hay èm ®au bÖnh tËt. ViÖc thùc hiÖn tèt c¸c ho¹t ®éng khen th­ëng, sinh ho¹t v¨n ho¸, c¸c ho¹t ®éng phóc lîi cã sù t¸c ®éng rÊt lín tíi tinh thÇn c¸n bé c«ng nh©n viªn trong ViÖn, gióp hä cã sù g¾n bã víi ViÖn. 2. Thùc tr¹ng tæ chøc tiÒn l­¬ng tiÒn th­ëng 2.1_ Tæ chøc tiÒn l­¬ng Lµ c¬ quan thuéc Bé Lao ®éng_Th­¬ng binh_X· héi nh­ng mang tÝnh chÊt lµ ViÖn nghiªn cøu ®éc lËp, quü l­¬ng cña ViÖn ®­îc h×nh thµnh tõ bèn nguån chÝnh. L­¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp theo biªn chÕ c¸n bé c«ng chøc nhµ n­íc L­¬ng tõ kinh phÝ kh«ng th­êng xuyªn cña Bé cÊp ®Ó thùc hiÖn c¸c ®Ò tµi, dù ¸ndo Bé giao L­¬ng tõ kinh phÝ Nhµ n­íc cÊp ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n mµ ViÖn ®Êu thÇu ®­îc L­¬ng tõ c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c nghiªn cøu, thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n kh¸c mµ ViÖn nhËn lµm B¶ng l­¬ng mµ ViÖn hiÖn ®ang ¸p dông thuéc hÖ thèng b¶ng l­¬ng do nhµ nø¬c quy ®Þnh, ®ã lµ: B¶ng l­¬ng hµnh chÝnh sù nghiÖp, tµi chÝnh, b¶ng l­¬ng kÜ thuËt. Trong ®ã, c¸c ng¹ch c«ng chøc ®ang ®­îc ¸p dông ë ViÖn bao gåm: Chuyªn viªn chÝnh (m· ng¹ch: 01002) Nh©n viªn phôc vô ( m· ng¹ch: 01009) L¸i xe c¬ quan (m· ng¹ch: 1010) KÕ to¸n viªn (m· ng¹ch: 06031) Thñ quü c¬ quan (m· ng¹ch: 06035) Nghiªn cøu viªn cao cÊp (m· ng¹ch: 13090) Nghiªn cøu viªn chÝnh (m· ng¹ch: 13091) Nghiªn cøu viªn (m· ng¹ch: 13092) C¬ cÊu tiÒn l­¬ng cña c¸n bé c«ng nh©n viªn trong Viªn bao gåm 2 phÇn: PhÇn thø nhÊt: l­¬ng cøng, ®­îc tÝnh theo hÖ sè l­¬ng quy ®Þnh cña c¸c thang b¶ng l­¬ng Nhµ n­íc quy ®Þnh PhÇn thø hai: l­¬ng mÒm, ®©y lµ phÇn h­ëng theo dù ¸n do ViÖn tham gia hoÆc nghiªn cøu, hoÆc lµm ®Ò tµi. PhÇn nµy phô thuéc vµo kh¶ n¨ng ®ãng gãp còng nh­ møc ®é, vai trß cña nh©n viªn trong dù ¸n hoÆc ®Ò tµi ®ã. Theo tÝnh to¸n th× møc l­¬ng dù ¸n vµo kho¶ng 1,2 triÖu /ng­êi/th¸ng. 2.2_ ChÕ ®é phô cÊp. VÒ chÕ ®é phô cÊp, hiÖn t¹i ViÖn ®ang ¸p dông 3 chÕ ®é phô cÊp cho c«ng nh©n viªn ®ã lµ: Phô cÊp chøc vô l·nh ®¹o, phô cÊp tr¸ch nhiÖm tuyÖt ®èi vµ phô cÊp dµnh cho nh©n viªn t¹p vô: l¸i xe, cã tr×nh ®é chuyªn m«n nhÊt ®Þnh vµ ®­îc tÝnh theo% so víi l­¬ng tèi thiÓu. Tuú theo tr×nh ®é mµ h­ëng c¸c møc kh¸c nhau. B¶ng 6: C¸c lo¹i phô cÊp Lo¹i phô cÊp Møc h­ëng Phô cÊp chøc vô ViÖn tr­ëng Phã viÖn tr­ëng Tr­ëng phßng (gi¸m ®èc trung t©m) Phã phßng (P. gi¸m ®èc trung t©m) 1,0 0,8 0,6 0,4 Phô cÊp tr¸ch nhiÖm 0,1 Phô cÊp kh¸c: 6-9% 2.3_ ChÕ ®é tiÒn th­ëng: Tr­íc ®©y chÕ ®é tiÒn th­ëng cña ViÖn ®­îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña Nhµ nø¬c vµ ®­îc trÝch tõ ng©n s¸ch .C¸ nh©n ®­îc xÐt th­ëng cÊp Bé th× ®­îc th­ëng møc 300.000®; cÊp ViÖn th× ®ù¬c th­ëng 100.000®. Thêi gian gÇn ®©y do quü phóc lîi x· héi lín ViÖn ®· t¨ng thªm tiÒn th­ëng ®Ó hç trî ®êi sèng c¸n bé c«ng nh©n viªn. Ngoµi tiÒn th­ëng chi theo quy ®Þnh cña nhµ N­íc, ViÖn cßn hç trî thªm 200.000® lÊy tõ quü phóc lîi cña ViÖn. 3_ Thùc hiÖn ph¸p luËt lao ®éng. Lµ c¬ quan nghiªn cøu thuéc Bé Lao ®éng- Th­¬ng binh- X· héi ViÖn khoa häc lao ®éng lu«n ®­îc tiÕp nhËn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nhµ n­íc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò lao ®éng mét c¸ch nhanh chãng chÝnh x¸c vµ tu©n thñ nghiªm tóc. C¸c lo¹i hîp ®ång lao ®éng mµ ViÖn hiÖn ®ang ¸p dông chñ yÕu lµ hîp ®ång 6 th¸ng vµ hîp ®ång dµi h¹n. Hîp ®ång 6 th¸ng ¸p dông ®èi víi nh÷ng nh©n viªn míi ®­îc tuyÓn lÇn ®Çu bao gåm c¶ thêi gian thö viÖc sau ®ã sÏ kÝ hîp ®ång dµi h¹n. HiÖn t¹i, ViÖn ®ang tån t¹i hai h×nh thøc lao ®éng lµ lao ®éng trong biªn chÕ vµ lao ®éng hîp ®ång trong biªn chÕ Thêi gian lµm viÖc ®­îc quy ®Þnh nh­ ë c¸c c¬ quan nhµ n­íc kh¸c 8h/ngµy vµ 5 ngµy/tuÇn. Tuy nhiªn v× lµ c¬ quan nghiªn cøu c«ng viÖc chñ yÕu lµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu nªn thêi gian lµm viÖc mang tÝnh chÊt linh ho¹t. Qu¶n lÝ thêi gian lµm viÖc kh«ng chÆt chÏ mµ t­¬ng ®èi tho¶i m¸i do ®ã tuy kh«ng quy ®Þnh nh­ng tuú theo mçi bé phËn, mçi c¸ nh©n mµ thêi gian lµm viÖc trong ngµy hoÆc trong tuÇn cã thÓ kh¸c h¬n so víi quy ®Þnh PhÇn II – Chuyªn ®Ò Dù b¸o cung - cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éngThµnh phè Hµ Néi giai ®o¹n 2005- 2010 I_C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn: 1- C¬ së lý luËn: 1.1_ Kh¸i qu¸t chung vÒ thÞ tr­êng lao ®éng, cung- cÇu lao ®éng: 1.1.1_ ThÞ tr­êng lao ®éng: Kh¸i niÖm “ThÞ tr­êng lao ®éng” ®­îc c¸c nhµ nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi nhiÒu c¸ch nãi kh¸c nhau nh­: Theo tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO): “ThÞ tr­êng lao ®éng lµ thÞ tr­êng trong ®ã c¸c dÞch vô lao ®éng ®­îc mua vµ b¸n th«ng qua mét qu¸ tr×nh, mµ qu¸ tr×nh nµy x¸c ®Þnh møc ®é cã viÖc lµm cña lao ®éng còng nh­ møc ®é tiÒn l­¬ng tiÒn c«ng”. Trong ®Ò tµi cÊp Nhµ n­íc KX04- 04: “ThÞ tr­êng lao ®éng lµ toµn bé c¸c quan hÖ lao ®éng ®­îc x¸c lËp trong lÜnh vùc thuª m­ín lao ®éng (bao gåm c¸c quan hÖ lao ®éng c¬ b¶n nhÊt: tiÒn l­¬ng vµ tiÒn c«ng, b¶o hiÓm x· héi, tranh chÊp lao ®éng) ë ®ã diÔn ra sù trao ®æi, tho¶ thuËn gi÷a mét bªn lµ ng­êi lao ®éng tù do vµ mét bªn lµ ng­êi sö dông lao ®éng”. Gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y cña khoa Kinh tÕ lao ®éng Tr­êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n l¹i ®­a ra nh÷ng ®Þnh nghÜa vÒ thÞ tr­êng lao ®éng nh­ sau: “ThÞ tr­êng lao ®éng lµ mét kh«ng gian trao ®æi tiÕn tíi tho¶ thuËn gi÷a ng­êi së h÷u søc lao ®éng vµ ng­êi cÇn cã søc lao ®éng ®Ó sö dông lao ®éng. Lµ mèi quan hÖ x· héi gi÷a ng­êi lao ®éng cã thÓ t×m ®­îc viÖc lµm ®Ó cã thu nhËp vµ ng­êi sö dông lao ®éng cã thÓ thuª ®­îc c«ng nh©n b»ng c¸ch tr¶ c«ng ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh. Lµ toµn bé mèi quan hÖ kinh tÕ h×nh thµnh trong lÜnh vùc thuª m­ín lao ®éng”. Theo s¸ch Kinh tÕ VÜ m« cña ViÖn ®¹i häc më Hµ Néi, xuÊt b¶n n¨m 1995: Cung vÒ lao ®éng chÝnh lµ lùc l­îng lao ®éng x· héi. Theo mét sè chuyªn gia kh¸c th×: Cung vÒ lao ®éng lµ toµn bé nh÷ng ng­êi cã nhu cÇu vÒ viÖc lµm ®Ó t¹o ra thu nhËp (bao gåm c¶ nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng vµ ngoµI ®é tuæi lao ®éng). C¨n cø vµo c¸c kh¸i niÖm cung lao ®éng ®­îc ®­a ra, khi xÐt cung trªn thÞ tr­êng lao ®éng cÇn ph¶I ®Ò cËp ®Õn Cung thùc tÕ vµ Cung tiÒm n¨ng. Cung thùc tÕ bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ng­êi thuéc lùc l­îng lao ®éng ë mét kh«ng gian vµ thêi gian x¸c ®Þnh (bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®ñ 15 tuæi trë lªn ®Õn d­íi 60 tuæi ®ang lµm viÖc vµ nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp). Cung tiÒm n¨ng bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ng­êi thuéc nguån lao ®éng, tøc lµ nh÷ng ng­êi thuéc lùc l­îng lao ®éng vµ nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng nh÷ng ch­a tham gia lao ®éng (bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®ñ 15 tuæi trë lªn ®ang lµm viÖc vµ nh÷ng ng­êi ®ang thÊt nghiÖp, nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng ®ang ®I häc, ®ang lµm c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh m×nh, hoÆc kh«ng cã nhu cÇu lµm viÖc vµ t×nh tr¹ng kh¸c). Cung tiÒm n¨ng trong thÞ tr­êng lao ®éng lµ kh¶ n¨ng tèi ®a cã thÓ cung cÊp nguån lao ®éng vµo thÞ tr­êng lao ®éng trong mét kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh, c¶ vÒ néi sinh (nguån bªn trong) vµ ngo¹i sinh (nguån tõ bªn ngoµi). 1.1.3- CÇu lao ®éng: CÇu vÒ lao ®éng, theo nhiÒu nhµ kinh tÕ häc, lµ kh¶ n¨ng thuª m­ín lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éng ë mét kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh. Còng nh­ cung lao ®éng, cÇu trªn thÞ tr­êng lao ®éng ®­îc xÐt trªn hai khÝa c¹nh: CÇu thùc tÕ vµ CÇu tiÒm n¨ng. CÇu thùc tÕ lµ nhu cÇu thùc tÕ cÇn sö dông lao ®éng t¹i mét thêi ®Ióm nhÊt ®Þnh (bao gåm c¶ chç lµm viÖc trèng vµ chç lµm viÖc míi).Trong ®ã: - Chç lµm viÖc trèng lµ chç lµm viÖc ®· tõng sö dông lao ®éng, nay kh«ng cã lao ®éng lµm viÖc vµ ®ang cã nhu cÇu sö dông lao ®éng. - Chç lµm viÖc míi lµ chç lµm viÖc míi xuÊt hiÖn vµ ®ang cã nhu cÇu sö dông lao ®éng. CÇu tiÒm n¨ng lµ sè lao ®éng t­¬ng øng víi tæng sè chç lµm viÖc cã ®­îc sau khi ®· tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn t¹o viÖc lµm trong t­¬ng lai nh­ vèn, ®Êt ®ai, t­ liÖu s¶n xuÊt, c«ng nghÖ, chÝnh trÞ, x· héi Nh÷ng yÕu tè nµy cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng l·nh thæ, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, thµnh thÞ- n«ng th«n, gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ. CÇu tiÒm n¨ng cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: CÇu tiÒm n¨ng = CÇu thùc tÕ + Sè chç lµm viÖc sÏ ®­îc t¹o ra trong t­¬ng lai. Mçi mét quèc gia th× cã nhiÒu lo¹i cÇu lao ®éng: cÇu tæng thÓ, cÇu cña tõng ngµnh, tõng khu vùc, tõng nghÒ; cÇu theo thêi gian; cÇu trong n­íc, cÇu ngoµi n­íc. CÇu vÒ lao ®éng bao gåm hai mÆt: cÇu vÒ chÊt l­îng lao ®éng vµ cÇu vÒ sè l­îng lao ®éng. XÐt vÒ mÆt sè l­îng, víi ®IÒu kiÖn n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ®æi, cÇu vÒ søc lao ®éng x· héi tû lÖ thuËn víi quy m« vµ tèc ®é s¶n xuÊt. Cßn nÕu quy m« s¶n xuÊt kh«ng ®æi, cÇu vÒ sè l­îng søc lao ®éng tû lÖ nghÞch víi n¨ng suÊt lao ®éng. XÐt vÒ mÆt chÊt l­îng, viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, më réng quy m«, tiÒn vèn, khoa häc c«ng nghÖ cña danh nghiÖp ®Ó c¹nh tranh kh«ng ngõng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy cµng ®ßi hái n©ng cao cÇu vÒ chÊt l­îng søc lao ®éng. 1.1.4_Quan hÖ cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éng: Trªn thÞ tr­êng lao ®éng, cung vµ cÇu lao ®éng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. §ã lµ mèi quan hÖ biÖn chøng vµ nh©n qu¶ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña mçi quèc gia. Khi nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng më réng s¶n xuÊt, më mang ngµnh nghÒ thu hót ®­îc thªm nhiÒu lao ®éng cßn thÊp (søc hót cña cÇu cßn d­íi cung) th× sÏ xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng cung lín h¬n cÇu. Khi nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng cµng nhanh, s¶n xuÊt cµng më réng, c¸c ngµnh nghÒ cµng ph¸t triÓn thu hót thªm cµng nhiÒu lao ®éng lµm cho cÇu lao ®éng t¨ng lªn, vµ ®Òn mét lóc nµo ®ã sÏ khiÕn cho cÇu vÒ lao ®éng v­ît lªn lín h¬n cung lao ®éng, g©y mÊt c©n b»ng trªn thÞ tr­êng lao ®éng. Khi Nhµ n­íc cã c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc trong qu¶n lý vµ ®IÒu tiÕt thÞ tr­êng lao ®éng, cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng sÏ ®¹t tíi tr¹ng th¸I c©n b»ng, nghÜa lµ cung lao ®éng b»ng cÇu lao ®éng. Tr¹ng th¸i nµy th­êng chØ tån t¹i vÒ mÆt lý thuyÕt mµ rÊt Ýt khi x¶y ra trong thùc tÕ v× s¶n xuÊt x· héi lu«n lu«n biÕn ®éng vµ ph¸t triÓn khiÕn thÞ tr­êng còng biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn theo. Mèi quan hÖ cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éng cã thÓ ®­îc biÓu diÔn d­íi d¹ng s¬ ®å cung- cÇu nh­ bÊt kú mét lo¹i hµng ho¸ nµo trªn thÞ tr­êng nh­ sau: D D2 G S2 P2 P0 P1 P S1 D1 S S¬ ®å 2: Quan hÖ Cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éng. Trªn ®å thÞ, trôc tung biÓu thÞ gi¸ c¶ søc lao ®éng trªn thÞ tr­êng (P). Trôc hoµnh biÓu diÔn sè l­îng hµng ho¸ søc lao ®éng/ sè l­îng lao ®éng (G). §­êng cong (S) biÓu diÔn sù biÕn thiªn cña møc cung vµ ®­êng cong (D) biÓu diÔn sù biÕn thiªn cña møc cÇu. Nh×n vµo s¬ ®å ta cã thÓ thÊy: Khi cung vµ cÇu trªn thÞ tr­êng ®¹t møc c©n b»ng th× gi¸ c¶ søc lao ®éng cã xu h­íng dõng l¹i ë møc P0. NÕu møc tiÒn c«ng qu¸ cao (P1) th× cã hiÖn t­îng cung lao ®éng lín h¬n cÇu vÒ lao ®éng. NghÜa lµ sè ng­êi muèn lµm viÖc sÏ lín h¬n sè ng­êi t×m ®­îc viÖc lµm ë møc tiÒn c«ng (P1). Kho¶ng c¸ch D1S1 lµ sù chªnh lÖch cña cung lao ®éng so víi cÇu lao ®éng, biÓu hiÖn sè ng­êi bÞ thÊt nghiÖp trªn thÞ tr­êng lao ®éng. Ng­îc l¹i, khi møc tiÒn c«ng thÊp (P2) th× kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng sÏ lín vµ cÇu lao ®éng sÏ tiÕn tíi t×nh tr¹ng lín h¬n cung lao ®éng. Sù thiÕu hôt vÒ lao ®éng (kho¶ng chªnh lÖch cung- cÇu) ®­îc biÓu thÞ qua ®o¹n D2S2. Theo quy luËt cña thÞ tr­êng, gi¸ c¶ søc lao ®éng (tiÒn c«ng) lu«n cã xu h­íng dõng l¹i ë møc P0 ®Ó cung vµ cÇu vÒ lao ®éng ®­îc c©n b»ng. Trªn thùc tÕ sù c©n b»ng nµy chØ mang tÝnh chÊt t¹m thêi nh­ng kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ tiÕn bé h¬n giai ®o¹n tr­íc. §ã chÝnh lµ ®éng lùc néi t¹i thóc ®Èy thÞ tr­êng lao ®éng ph¸t triÓn vµ më réng. 1.2_ Mét sè yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éng: 1.2.1_Mét sè yÕu tè t¸c ®éng ®Õn cung lao ®éng: Trªn thÞ tr­êng lao ®éng, cung vÒ lao ®éng chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. Ngoµi viÖc chÞu sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng lao ®éng theo mèi quan hÖ cung- cÇu trªn thÞ tr­êng th«ng qua tiÒn c«ng lao ®éng (gi¸ c¶ søc lao ®éng), cung lao ®éng cßn chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè nh­ d©n sè, kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi, y tÕ vµ gi¸o dôcTrong ®ã, c¸c yÕu tè vÒ d©n sè, kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi chñ yÕu ¶nh h­ëng ®Õn sè l­îng vµ c¬ cÊu cung lao ®éng th«ng qua sè l­îng, c¬ cÊu d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng vµ tû lÖ tham gia lao ®éng Cßn c¸c yÕu tè vÒ y tÕ vµ gi¸o dôc l¹i cã ¶nh h­ëng chñ yÕu ®Õn chÊt l­îng cung lao ®éng trªn thÞ tr­êng. - YÕu tè d©n sè: C¸c biÕn ®æi vÒ d©n sè nh­ sinh, chÕt, di c­ cã t¸c ®éng ®Õn quy m«, c¬ cÊu tuæi- giíi tÝnh, vµ ph©n bè theo kh«ng gian cña d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng. Trong ®ã, c¸c tØ suÊt sinh t¸c ®éng ®Õn quy m« d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng sau 15 n¨m (theo ®é tuæi lao ®éng quy ®Þnh cña ViÖt Nam) cßn c¸c yÕu tè tû lÖ tö vong vµ di c­ cã t¸c ®éng tøc th×. Tèc ®é t¨ng (gi¶m) d©n sè (tù nhiªn vµ c¬ häc) cã t¸c ®éng lµm t¨ng (gi¶m) d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng, tõ ®ã ¶nh h­ëng ®Õn sù t¨ng (gi¶m) cung lao ®éng. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng ®Òu lµ nguån cung lao ®éng. SÏ cã mét bé phËn ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng do tµn tËt hoÆc do häc hµnh, néi trî, hay kh«ng cã nhu cÇu lµm viÖc nªn kh«ng tham gia lao ®éng. Do ®ã, møc t¨ng nguån lao ®éng kh«ng chØ phô thuéc vµo tèc ®é t¨ng d©n sè mµ cßn phô thuéc vµo sù thay ®æi møc ®é tham gia lao ®éng cña d©n sè. Di c­ cã t¸c ®éng tøc th× ®Õn cung vÒ lao ®éng, thËm chÝ nã cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn cung lao ®éng trªn thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ khu vùc thÞ tr­êng lao ®éng thanh thÞ. Bëi v×, di c­ chñ yÕu lµ nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng vµ hÇu hÕt lý do di c­ lµ ®Ó t×m kiÕm mét m«i tr­êng sèng, lµm viÖc cã ®IÒu kiÖn tèt h¬n. Do ®Æc ®Ióm cña ng­êi di c­ (phÇn lín trÎ tuæi, ®éc th©n, cã mong muèn lµm viÖc, s½n sµng lµm bÊt cø viÖc g×) nªn tû lÖ tham gia lao ®éng cña hä rÊt cao, thËm chÝ cao h¬n ng­êi kh«ng di c­, lµm t¨ng nguån lao ®éng ë n¬i chuyÓn ®Õn mét c¸ch tøc th×. ë phÇn lín c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, quy m« d©n sè trong c¸c ®« thÞ t¨ng lªn nhanh chãng chñ yÕu lµ do t¸c ®éng cña di d©n. Tuy nhiªn, t¸c ®éng cña dßng di d©n tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ th­êng cµng lµm trÇm träng thªm t×nh tr¹ng thiÕu ciÖc lµm hoÆc thÊt nghiÖp trong c¸c ®« thÞ hoÆc h×nh thµnh thÞ tr­êng lao ®éng thµnh thÞ kh«ng chÝnh thøc. Nguyªn nh©n lµ do laod déng di d©n tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ th­êng cã tr×nh ®é thÊp, chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng chØ cã thÓ bæ sung vµo lùc l­îng lao ®éng tr×nh ®é thÊp. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch riªng biÖt vµ cô thÓ vÒ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho c¸c khu vùc nµy. - YÕu tè kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸: YÕu tè kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ t¸c ®éng m¹nh ®Õn quy m« vµ c¬ cÊu lùc l­îng lao ®éng th«ng qua møc ®é tham gia lao ®éng c¶u c¸c nhãm d©n sè. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, ngoµi yÕu tè d©n sè, møc t¨ng nguån lao ®éng cßn phô thuéc vµo tû lÖ tham gia lao ®éng. Mµ viÖc tham gia hay kh«ng tham gia cña con ng­êi vµo ho¹t ®éng lao ®éng phô thuéc vµo nhu cÇu cña hé dùa trªn c¬ së tho¶ m·n vÒ sè l­îng hµng ho¸ tiªu dïng mµ hä cÇn còng nh­ thêi gian “th­ gi·n” hä cÇn thiÕt trong cuéc sèng. Møc ®é tho¶ m·n tuú theo ®é tuæi, giíi tÝnh, d©n téc mµ cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm d©n sè; vµ nã phô thuéc rÊt lín vµo c¸c yÕu tè kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ cña mçi d©n téc, mçi vïng, mçi quèc gia. Th«ng th­êng, ®èi víi nhãm d©n sè tõ 20-59 tuæi, møc ®é tham gia lao ®éng rÊt cao, gÇn nh­ kh«ng chÞu ¶nh h­ëng cña møc tiÒn c«ng trªn thÞ tr­êng. Ng­îc l¹i, møc ®é tham gia lao ®éng cña c¸c nhãm d©n sè kh¸c phô thuéc kh¸ nhiÒu vµo møc tiÒn c«ng. Møc ®é tham gia lao ®éng c¶u trÎ em phô thuéc nhiÒu vµo: dÞch vô gi¸o dôc cã s½n, chi phÝ gi¸o dôc, kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña lao ®éng trÎ em vµo thu nhËp cña gai ®×nh, c¸c chÝnh s¸ch vµ quan ®iÓm, th¸i ®é cña ChÝnh phñ ®èi víi lao ®éng trÎ em. Sù tham gia lao ®éng cña nhãm d©n sè trªn tuæi lao ®éng phô thuéc: nguån thu nhËp thay thÓ khi tuæi giµ, thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng hiÖn ®¹i ho¸, c¸c chÝnh s¸ch h­u trÝ b¾t buéc v.v Sù tham gia cña lao ®éng n÷ trªn thÞ tr­êng lao ®éng phô thu«c vµo c¸c yÕu tè nhÊt ®Þnh. ViÖc gi¶m møc sinh, sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé gia ®×nh, møc tiÒn c«ng cho lao ®éng n÷ t¨ng lªn, lµm t¨ng møc ®é tham gia lao ®éng cña phô n÷. Møc ®é vµ kh¶ n¨ng tham gia lao ®éng cña n÷ giíi còng t¨ng nÕu tr×nh ®é cña hä cao h¬n. - ¶nh h­ëng cña y tÕ vµ gi¸o dôc, ®µo t¹o tíi chÊt l­îng cung lao ®éng: Y tÕ vµ gi¸o dôc còng cã ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn cung lao ®éng. VÒ mÆt sè l­îng, nã t¸c ®éng ®Õn d©n sè th«ng qua tr×nh ®é v¨n ho¸ cña ng­êi d©n nãi chung vµ cña c¸c bµ mÑ nãi riªng. Tõ ®ã, nã cã ¶nh h­ëng tíi sè l­îng cung lao ®éng trong t­¬ng lai. Tuy vËy, ¶nh h­ëng râ nÐt nhÊt cña y tÕ vµ gi¸o dôc tíi cung lao ®éng biÓu hiÖn ë nh÷ng t¸c ®éng cña nã tíi chÊt l­îng cung lao ®éng. ChÊt l­îng cung lao ®éng ®­îc xÐt ®Õn ë hai khÝa c¹nh: thÓ lùc vµ trÝ lùc. Y tÕ, víi c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång, cã t¸c ®éng m¹nh tíi søc khoÎ cña ng­êi lao ®éng. Trong khi ®ã, yÕu tè gi¸o dôc vµ ®µo t¹o l¹i cã ¶nh h­ëng toµn diÖn ®Õn søc khoÎ (thÓ hiÖn ë møc ®é nhËn thøc vµ tù ch¨m sãc søc khoÎ cho b¶n th©n) vµ tr×nh ®é häc vÊn còng nh­ tr×nh ®é chuyªn m«n, kü n¨ng nghÒ nghiÖp cña lùc l­îng lao ®éng. 1.2.2- Mét sè yÕu tè t¸c ®éng ®Õn cÇu lao ®éng: Trong mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp mang tÝnh tù cung, tù cÊp cao, møc cÇu vÒ lao ®éng phô thuéc chñ yÕu vµo søc Ðp vÒ cung lao ®éng còng nh­ c¸c ®Æc thï vÒ kinh tÕ x· héi vµ v¨n ho¸ (Theo ILO, d©n sè, lùc l­îng lao ®éng, viÖc lµm: Kh¸i niÖm xu h­íng vµ c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch, 1992). Tuy vËy, khi kinh tÕ ph¸t triÓn cao, quy m« vµ vai trß cña khu vùc kinh tÕ chÝnh thøc ®­îc t¨ng c­êng vµ cã ¶nh h­ëng chñ yÕu, th× møc ®é t¨ng cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng l¹i phô thuéc chñ yÕu vµo ®­êng cÇu cña s¶n xuÊt trong khu vùc kinh tÕ chÝnh thøc. Mét sè yÕu tè t¸c ®éng tíi ®­êng cÇu trong khu vùc kinh tÕ chÝnh thøc: - T¨ng tr­ëng kinh tÕ: T¨ng tr­ëng kinh tÕ t¹o c¬ së cho viÖc t¨ng viÖc lµm song mèi quan hÖ nµy kh«ng tù ®éng. Møc ®é t¨ng cÇu lao ®éng cßn phô thuéc vµo ph­¬ng thøc t¨ng tr­ëng, víi cÊu nhÊt ®Þnh cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo lµ vèn, lao ®éng vµ c«ng nghÖ (Theo ILO, D©n sè, lùc l­îng lao ®éng, viÖc lµm: Kh¸i niÖm xu h­íng vµ c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch, 1992). NÕu nh­ t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong ph¹m vi c«ng nghÖ sö dông, vµ t­¬ng quan gi¸ c¶ cña lao ®éng vµ vèn ®Çu t­ kh«ng thay ®æi, th× t¨ng tr­ëng kinh tÕ sÏ kÐo theo sù t¨ng lao ®éng (t¨ng cÇu lao ®éng) vµ vèn. NÕu t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh, g¾n liÒn víi viÖc sö dông c«ng nghÖ cao h¬n, hoÆc g¾n víi nhu cÇu sö dông lao ®éng cã tr×nh ®é tay nghÒ cao h¬n, th× t¨ng tr­ëng kinh tÕ chØ kÐo theo sù t¨ng vÒ vèn ®Çu t­ cßn nhu cÇu sö dông lao ®éng l¹i kh«ng t¨ng, thËm chÝ cã xu h­íng gi¶m. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ- lao ®éng: ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ- lao ®éng còng cã ¶nh h­ëng rÊt lín tíi ®­êng cung lao ®éng trªn thÞ tr­êng. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lµ sù thay ®æi cÊu tróc vµ c¸c mèi liªn hÖ cña mét nÒn kinh tÕ (c¸c ngµnh kinh tÕ, thµnh phÇn kinh tÕ, vïng kinh tÕ, v.v) theo mét môc ®Ých vµ ph­¬ng h­íng nhÊt ®Þnh. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lu«n g¾n liÒn víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng. T¸c ®éng râ nÐt nhÊt cña chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ tíi cÇu lao ®éng biÓu hiÖn ë c¬ cÊu cÇu lao ®éng. Sù ph¸t triÓn kh¸c nhau gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n lµm cho cÇu vÒ lao ®éng trong c¸c ngµnh kinh tÕ còng cã sù kh¸c biÖt. T­¬ng tù nh­ vËy, nh÷ng vïng cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th­êng kÐo theo nhu cÇu ®èi víi lao ®éng lín h¬n vïng kÐm ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é cao. Tuy nhiªn, trong mét nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i lóc nµo ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt còng t¹o ra cÇu lao ®éng lín nhÊt. Nh÷ng ngµnh kinh tÕ ®ßi hái chÊt l­îng lao ®éng cao, ®i kÌm víi viÖc ph¸t triÓn vµ øng dông m¹nh mÏ c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt th­êng cã xu h­íng gi¶m hoÆc kh«ng t¨ng nhu cÇu sö dông lao ®éng mÆc dï vÉn cßn cã nhu cÇu vÒ lao ®éng chuyªn m«n kü thuËt cao. §iÒu nµy còng ®óng víi sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ gi÷a c¸c vïng kinh tÕ, gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Sù dÞch chuyÓn lao ®éng theo luång ®i vµ ®Õn trong c¸c khu vùc kinh tÕ, ngµnh kinh tÕ, vïng kinh tÕ phô thuéc chñ yÕu vµo møc ®é thu hót lao ®éng (gi¸ c¶ søc lao ®éng, ®IÒu kiÖn lµm viÖc, v.v) gi÷a c¸c bé phËn cña c¬ cÊu kinh tÕ. Sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu lao ®éng kh«ng c©n ®èi vµ phï hîp víi dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ cã thÓ g©y søc Ðp tíi cÇu lao ®éng ë khu vùc nµy; ®ång thêi còng cã thÓ lµm gi¶m søc Ðp vÒ viÖc lµm, thËm chÝ khiÕn cho cÇu lao ®éng ë mét sè khu vùc kh¸c t¨ng cao. - ChÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc vÒ x· héi vµ viÖc lµm: Nh­ ®· ®Ò cËp trong phÇn quan hÖ cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éng, sù ®IÒu tiÕt cña Nhµ n­íc còng cã t¸c ®éng nhÊt ®Þnh tíi cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng. §èi víi cÇu lao ®éng, tæng cÇu vÒ viÖc lµm chÞu ¶nh h­ëng bëi c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc vÒ x· héi vµ viÖc lµm. ChÝnh s¸ch vÒ x· héi vµ viÖc lµm cña c¸c n­íc (kÓ c¶ ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn) ®Òu thÓ hiÖn mét môc tiªu lµ t¹o viÖc lµm, ®¶m b¶o viÖc lµm ®Çy ®ñ. Nç lùc cña Nhµ n­íc, trong mäi thêi kú,nh»m t×m kiÕm vµ ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó tèi ®a ho¸ møc ®é cã viÖc lµm cña lùc l­îng lao ®éng (tù lµm hoÆc lµm c«ng ¨n l­¬ng). C¸c chÝnh s¸ch nµy v× thÕ ®Òu nh»m t¸c ®éng ®Ó t¨ng cÇu vÒ viÖc lµm trªn thÞ tr­êng lao ®éng. 2- C¬ së thùc tiÔn: 2.1_Thùc tr¹ng cung cÇu lao ®éng thµnh phè Hµ Néi 2.1.1- D©n sè: D©n sè lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh nguån lao ®éng, ®ã lµ mét nguån lùc quan träng hµng ®Çu ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ- x· héi. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi vµ më réng quy m« l·nh thæ vïng, d©n sè Hµ Néi còng ngµy mét t¨ng cao. N¨m 1996, d©n sè trung b×nh cña Hµ Néi lµ 2395.9 ngh×n ng­êi, ®Õn n¨m 2004 lªn tíi 3082.8 ngh×n ng­êi. N¨m 2004 so víi n¨m 1996 t¨ng 686,9 ngh×n ng­êi (t­¬ng øng víi tû lÖ t¨ng 28,67%). Tèc ®é t¨ng d©n sè b×nh qu©n hµng n¨m giai ®o¹n 1996-2004 lµ kho¶ng 3,2%. D©n sè nam vµo n¨m 1996 chiÕm 49,12%, d©n sè n÷ chiÕm 50,88% trªn tæng d©n sè. N¨m 2004, tû lÖ nµy lÇn l­ît lµ nam: 50,04% vµ n÷ 49,96%. Nh­ vËy c¬ cÊu d©n sè theo giíi tÝnh cña thñ ®« Hµ Néi kh¸ c©n b»ng: Tû lÖ d©n sè nam vµ d©n sè n÷ gÇn ngang nhau. Tuy quy m« d©n sè cña thµnh phè Hµ Néi ®· t¨ng kh¸ nhiÒu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y song so víi c¸c thñ ®« nhiÒu n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi, thñ ®« Hµ Néi vÉn cã quy m« d©n sè thÊp. Tû lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn n¨m 1996 cña thµnh phè lµ 1,421%, n¨m 2000 lµ 1,087%, n¨m 2002 lµ 1,056%. §IÒu ®ã cho thÊy, c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè trong giai ®o¹n võa qua cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc gi¶m dÇn tiÓu lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn. §Õn n¨m 2004 do cã sù s¸t nhËp, më réng quy m« l·nh thæ thµnh phè Hµ Néi thªm 2 quËn ngo¹i thµnh lµm cho tû lÖ t¨ng tù nhiªn trong n¨m nµy t¨ng lªn thµnh 1,221%. Tû lÖ t¨ng d©n sè c¬ häc lµ kh¸ lín, n¨m 1991 lµ 1,08%, n¨m 1999 lµ 4,649%. §©y lµ mét ®Æc tr­ng mang tÝnh quy luËt cña qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, c«ng nghiÖp ho¸ thµnh phè vµ ®Êt n­íc. Lµ mét thµnh phè cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ- x· héi cao, Hµ Néi ®· thu hót rÊt nhiÒu d©n c­ tõ n¬I kh¸c chuyÓn ®Õn. Trong ®ã, sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng ®· vµ ®ang tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng chiÕm kho¶ng h¬n 50%. Dßng xuÊt c­ tõ thµnh phÇn Hµ Néi sang c¸c n¬i kh¸c chiÕm mét tû lÖ nhá so víi dßng nhËp c­ (1,693% so víi 6,342% vµo n¨m 1999), chñ yÕu lµ lao ®éng xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ. D©n sè thµnh thÞ ngµy cµng t¨ng d­íi t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸. N¨m 1996 d©n sè thµnh thÞ lµ 1291,6 ngh×n ng­êi vµ n¨m 2004 lµ 1999,7 ngh×n ng­êi (t¨ng 54,82% víi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 6,09%). Trong khi ®ã d©n sè n«ng th«n l¹i hÇu nh­ kh«ng cã sù biÕn ®éng ®¸ng kÓ nµo: d©n sè n«ng th«n Hµ Néi n¨m 1996 lµ 1104,3 ngh×n ng­êi n¨m 1998 xuèng cßn 1061,9 ngh×n ng­êi, n¨m 2003 lµ 1275,9 ngh×n ng­êi vµ ®Õn n¨m 1004 l¹i gi¶m xuèng cßn 1083,1 ngh×n ng­êi. D©n sè trong ®é tuæi lao ®éng t¹i thµnh phè Hµ Néi chiÕm tû lÖ kh¸ cao trªn tæng d©n sè. N¨m 1996 d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng chiÕm kho¶ng 57,84% trªn tæng d©n sè, ®Õn n¨m 2002 lµ 64,57%. Nh×n chung, tû lÖ d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng cao võa lµ nguån nh©n lùc dåi dµo cho thµnh phè, song còng lµ th¸ch thøc rÊt lín trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm, t×nh