Đề tài Giá trị dược lí của rau trái, biện pháp bảo vệ qua qúa trình sản xuất

xem như là thành phần thể hiện hoạt tính chính, còn có các thành phần khác như: Acid caffeoylquinic cũng góp phần quan trọng kích thích khả năng tạo mật cho gan, giúp chuyển hóa mỡ trong máu,tốt cho tiêu hóa. Luteolin cũng có vai trò trong việc làm giảm lượng cholesterol. Hipoglucemiante giúp làm giảm lượng đường trong máu. Trong Actiso, hàm lượng Fe cũng khá cao, nên có chức năng nuôi dưỡng máu, chữa bệnh thiếu máu. Cách dùng trong dân gian: Theo dân gian, người ta thường dùng những chồi và cọng lá non hầm với xương bò hoặc heo để làm súp. Các hoa còn tươi được luộc lấy nước để uống. Phần gốc nạc của lá bắc và đế hoa ăn tươi được ( người ta thường chấm với nước sốt hoặc muối tiêu có chanh). Trước đây, thường chỉ sử dụng acitso dưới dạng trà. Ngày nay, đa phần được sử dụng dưới dạng chiết từ lá. Nước nấu từ hoa, rễ và thân vừa thơm, vừa dịu ngọt, dễ uống. Nhưng từ lá thì rất đắng, nên thường bổ sung thêm chất khác làm át mùi vị đắng như: hương bạc hà, vị ngọt… Tác dụng phụ khi dùng quá liều: thường thì chất chiết actiso không có giới hạn quá liều, tuy nhiên, một số trường hợp cho thấy khi sử dụng liều lượng quá lớn có thể làm giảm tuyến sữa, do vậy hạn chế dùng cho phụ nữ có thai và cho con bú. Những nguyên nhân biến đổi và biện pháp bảo vệ giá trị dược lý trong quy trình sản xuất: Theo kết quả nghiên cứu của Viện nghiên cứu ngũ cốc và cây kỹ thuật Paris (Pháp), các hoạt chất polyPhenol trong lá Actisô tươi như Cynarin, acid Cafeic, Chlorogenic, acid alcol... sẽ bị các enzim oxyhóa-khử (Oxidase, Catalase, Oxigenase, Cynarase) phá hủy trong các quá trình phơi sấy chế biến. Phơi sấy ở nhiệt độ càng cao thì sự phá hủy hoạt chất càng lớn vì các enzim ấy có tính chịu nhiệt bền: Khi phơi sấy ở nhiệt độ 20-25oC các dẫn xuất poly phenol bị giảm 40% Khi sấy ở nhiệt độ 60oC các dẫn xuất poly phenol bị giảm 80% Sau khi phơi nắng ở nhiệt độ môi trường tự nhiên và điều kiện bảo quản ở độ ẩm cao, nhiệt độ thuận lợi thì các enzim sẽ tái hoạt động và làm giảm hoạt chất của Actisô thêm nữa. Muốn giữ cho hoạt chất poly phenol còn nguyên vẹn, khi thu hái lá Actisô về cần rửa sạch hấp ngay vào nồi hơi còn đang sôi trong 5 phút rồi phơi khô ở nhiệt độ nắng tốt và sau đó đem chiết xuất ngay trong vòng 24 giờ bằng cồn 70o thì có thể giữ được 100% hoạt chất. Hệ thống enzim trong cây Actisô hoạt động mạnh ở pH 4-7.6 vì vậy khi thu hoạch lá Actisô tươi cần rửa sạch và ngâm ngay vào dung dịch acid Citric 1% (pH= 3) rồi phơi khô ở nhiệt độ môi trường bình thường thì chỉ mất 8-12% hoạt chất. Nên lưu ý khi chiết xuất hoạt chất cần tiến hành càng nhanh càng tốt vì nếu kéo dài thời gian càng lâu càng làm giảm hoạt chất. Căn cứ vào kết quả nghiên cứu thông báo trên đây, ta thấy kỹ thuật sơ chế, chế biến để giữ hoạt chất trong cây Actisô rất cần thiết. Vì vậy từ năm 1987 đến nay, Xí nghiệp liên hợp Dược Lâm Đồng (nay là Công ty cổ phần Dược Lâm Đồng) đã loại hẳn các mặt hàng sản xuất từ lá khô Actisô, thay vào dây chuyền bằng lò hơi dưới áp suất và nhiệt độ giảm để chế biến ra cao lá tươi Actisô. Chất lượng cao mềm lá tươi Actisô do Công ty sản xuất, định lượng hoạt chất theo poly phenol toàn phần biểu thị bằng Cynarin trong chế phẩm khô đạt từ 4% trở lên. Từ nguyên liệu này hàng năm Công ty đã sản xuất ra hàng ngàn cân hoàn Actisô, hàng triệu viên Cynaphytol và hàng nghìn lít Thuốc uống Actisô để chữa bệnh gan mật được Bộ Y Tế cho phép lưu hành trên toàn quốc. Tuy nhiên trên thị trường Đà lạt, sản phẩm từ cây Actisô của nhiều tập thể và tư nhân vẫn làm từ lá, hoa, thân, rễ khô nên hoạt chất có tác dụng chữa bệnh hầu như không còn. Chúng ta cần đầu tư, nghiên cứu, cải tiến kỹ thuật để chống giảm hoạt chất trong việc sơ chế, chê biến cây Actisô, nhằm làm cho sản phẩm sản xuất từ cây Actisô đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng và có tác dụng đối với sức khỏe con người hơn nữa. 5. Sản phẩm đi từ actiso: Các dạng trà túi lọc: Hình: sản phẩm từ actiso Nhiều loại thuốc được chế tạo từ Artiso như Chophytol, Artichol, Hepachaut, Hepatonic, Actisamin, viên Actiso … III. Trái nhàu Đặc điểm thực vật: Tên khoa học: Mokinda citrifolia L Thuộc họ cà phê: Rubiaceac Tên thông thường: Noni Nhàu là một trong những cây quan trọng được mang đến từ Hawaii nhờ những người Polynesia đầu tiên, khi những người này di cư vào những vùng đất mới. Trong số 12 loại cây được sử dụng để chữa bệnh bằng thảo dược, nhàu được xếp hàng thứ hai. Mặc dù có những tính năng tốt về mặt dược tính nhưng nhàu vẫn ít được sử dụng vì nó có mùi khai mạnh, có vị nhẵn, hơi chát và dịch trái rất khó dảo quản do nhanh chín và dễ lên men gây thối. Ngoài những vitamin, khoáng đa lượng, khoáng vi lượng thì trong trái nhàu còn có chất có hoạt tính dược lý như xeronine và scopoletin. Thành phần hóa học của trái nhàu Tác dụng dược lý Quá trình chuyển hóa proxeronine thành xeronine trong cơ thể Thành phần quan trọng nhất của Noni, một phân tử lớn gọi là proxeronine, kết hợp với các enzyme trong cơ thể prexeronase (có trong dạ dày) sẽ tạo thành chất xeronine và cơ thể sẽ hấp thụ chất xeronin này. Một khi xeronine được hình thành, nó kết hợp với nhiều protein cần xeronine cùng hoạt động trong cơ thể và tạo nên giá trị dược lý của trái nhàu. Dược tính của trái nhàu Scopoletin and Damnacanthal Xeronine Khi protein kết hợp với xeronine tạo thành những khối có khả năng sản xuất năng lượng và giúp những tế bào khỏe mạnh phát triển hoàn hảo. Xeronine kết hợp đặc biệt với protein làm thay đổi hình dạng của các lỗ trên thành tế bào, thành màng ruột, mô máu và các cơ quan khác cho phép các peptide lớn, vitamin dưỡng chất có thề chui cải thiện khả năng tiêu hóa, hấp thu chất dinh dưỡng trong cơ thể. Xeronine kết hợp với procollagelase tạo dạng protease đặc hiệu, nhanh chóng đào thải những mô, tế bào già, chết trên da, giúp da bị bỏng mau lành, mau phục hồi các vùng da bị chết và da bị tổn thương. Đồng thời để giữ cho làn da khỏe mạnh và mịn, nó sẽ cần phải chứa một lượng proxeronine nhất định. Thiếu proxeronine trong da có thể làm làn da không lành mạnh. Loại bỏ độc tố: Có khả năng chống oxy hóa cao giúp ngăn chặn sự hủy hoại những gốc tự do. Tetrodotoxin là chất độc có trong cơ thể một loài cá. Nếu tetrodotoxin nhiễm vào cơ thể người thì do có cấu trúc gần giống với tetrodotoxin, xeronine sẽ ngăn chặn chất độc bằng cách thế chỗ của nó trong các phản ứng trong cơ thể, từ đó bài tiết chúng ra khỏi cơ thể. Xeronin có tác dụng làm tăng hoạt tính miễn dịch cho cơ thể: kích thích việc sản xuất những tế bào T - tế bào đóng vai trò chủ chốt trong việc chống lại bệnh tật. Giúp đai thực bào và tế bào bạch huyết họat động mạnh. Có thể tấn công nhiều loại vi khuẩn, kiềm chế khả năng tiền ung thư và sự phát triển của khối ung thư bằng cách cho phép những tế bào thường hoạt động bình thường trở lại, có tác dụng phòng chống một số bệnh ung thư. Uống nước ép noni sẽ giúp cho giảm các triệu chứng về bệnh tiểu đường thông qua việc kích thích cơ thể sản xuất ra scopoletine và gián tiếp sản xuất ra nitric oxide. Đây chính là hai nhân tố quan trọng để giảm triệu chứng của bệnh. Noni có khả năng giúp cho bộ não mã hoá để có trí nhớ  lâu dài, và  thúc đẩy quá trình đưa máu lên não. Noni có chứa “phân tử truyền tin” cho phép các tế bào thần kinh trong cơ thể và bộ não hoạt động có hiệu quả. Các nhà nghiên cứu khoa học đều tin rằng noni trong quá trình hoạt động của cơ  thể  tạo  ra một chất sinh hoá  rất quan  trọng  là serotonin, chất này có khả năng thúc đẩy các khả năng tiềm ẩn của cơ thể để đẩy lùi các cơn đau. Xeronine còn có hiệu lực điều trị thấp khớp, đau nhức, suy nhược và cao huyết áp, dạ dày, hô hấp (hen suyễn, viêm xoang, bệnh khí thủng), hệ thống nội tiết, hệ tim mạch (bệnh tim, huyết áp cao, đột quỵ) Để chữa bệnh đau lưng, đau xương, đau lưng, hằng ngày nên sử dụng 10 đến 20g vỏ rễ nhàu sắc lát hoặc ngâm rượu Trong cuộc điều tra 25.000 uống nước ép noni  thì 80% báo cáo cho thấy sức khoẻ đã được cải thiện, 69% nói rằng họ sẽ tiếp tục uống noni trong suốt cuộc đời mình.  Bảng điều tra tác dụng của nước noni đến sức khỏe người tiêu dùng. Conditions Helped With Noni Triệu chứng và phản hồi từ người sử dụng Số người sử dụng % Được cải thiện Thành phần hoạt tính Dị ứng – giảm triệu chứng 948 84% Xeronine Chống lão hóa - Trông tốt hơn 148 78% Terpene Arthritis, Lessened symptoms 719 81% Terpene Hô hấp – Được cải thiện 2,854 77% Xeronine Ung thư – Giảm 889 65% Xeronine Chán nản, biếng ăn – Cải thiện 807 77% Xeronine Tiểu đường loại I và II 2,773 84% Scopoletin Cải thiện tiêu hóa 1,593 89% Xeronine Tăng thể lực 8,327 92% Xeronine Fuzzy thinking, helped clear 373 88% Xeronine Các bệnh về tim mạch 1,123 80% Xeronine Bệnh cao huyết áp 938 85% Scopoletin Cải thiện sức khỏe cho trẻ 2,372 67% Xeronine Mental Acuity 2,983 72% Xeronine Đau cơ 816 71% Protein Béo phì, sút cân 2,841 75% Xeronine Đau nửa đầu 4,231 88% Xeronine Khả năng giới tính 1,608 87% Xeronine Mất ngủ 1,231 73% Xeronine Hút thuốc – Bỏ 452 58% Xeronine Stress 4,113 72% Xeronine Đột quỵ 1,019 57% Xeronine Cơ thể tốt 4,561 80% Xeronine Quy trình sản xuất nước noni Nguyên nhân tổn thất và biện pháp bảo vệ Hạn chế sự mất các các thành phần có lợi, thời gian ủ trong quá trình sản xuất nước nhàu đục cần được rút ngắn. Trong trái nhàu, hàm lượng vitamin C rất cao (89.4mg%). Theo nghiên cứu nếu thời gian ủ quá dài tổn thất vitamin C rất lớn. Nếu ủ ở 400C hàm lượng vitamin C của hỗn hợp giảm 46.3% sau 6 ngày ủ, nếu ủ ở 600C thì mất 54.69% và nếu ủ ở 500C trong thời gian 4 ngày thì tổn thất vitamin thấp nhất và đạt giá trị cảm quan tốt nhất về mùi và vị. Chọn chế độ thanh trùng thích hợp ở 910C trong 3 phút. Trong quá trình sản xuất nước noni hệ thống thanh trùng là chuyên biệt. Có thể bổ sung nước nho cô đặc nhằm hạn chế quá trình oxy hóa, vì trong nho hàm lượng tannin cao có tác dụng chống oxy hóa. Ngoài ra nước nho cón có tác dọng tạo mùi thơm cho nước nhàu vì mùi vị của nó không được ưa thích. Bổ sung rượu tăng hiệu suất trích ly xeronine. Hàm lượng bổ sung là 0.2% khối lượng. Ngoài ra rượu còn tạo vị hài hòa cho sản phẩm. Các sản phẩm từ trái nhàu IV. Nha đam 1. Đặc điểm thực vật a.Nguoàn goác: Caây nha ñam(loâ hoäi) töø xa xöa ñaõ ñöôïc xem laø moät nguoàn nguyeân lieäu voâ giaù vaø ñöôïc söû duïng trong caû Ñoâng y vaø Taây y. Caây nha ñam ñöôïc phaùt hieän töø naêm thöù ba tröôùc coâng nguyeân, coù teân goác tieáng Anh laø Aloe Vera, thuoäc hoï Lillaceae, coù ñeán khoaûng 240 loaïi khaùc nhau. Phaàn lôùn caùc gioáng Aloe coù nguoàn goác töø Chaâu Phi, nhöng Aloe Vera( Barbadensis miller) laïi phaùt sinh ôû Ñòa Trung Haûi. Chính vì naèm trong vuøng laân caän neân coâng duïng cuûa gioáng caây naøy ñöôïc ngöôøi Chaâu Aâu bieát ñeán vaø söû duïng raát phoå bieán. Caùc baèng chöùng treân vaùch ñaù, ñeàn ñaøi, caùc vaên töï coå xöa vaø caùc saùch vôû y khoa coå cuûa ngöôøi Ba Tö, ngöôøi AÛ Raäp, La Maõ, Aán Ñoä, caùc boä laïc Chaâu Phi, Chaâu Myõ ñaõ chöùng minh caây nha ñam ñöôïc söû duïng ñeå chöõa nhieàu beänh taät, taêng cöôøng sinh löïc vaø laøm ñeïp. Treân vaùch Kim Töï Thaùp coù moät soá tö lieäu , hình aûnh veà vieäc hai nöõ hoaøng Ai Caäp noåi tieáng laø Nefetiti vaø Cleopatra ñaõ söû duïng loaøi thaûo döôïc naøy ñeå chaêm soùc vaø baûo veä nhan saéc cuûa mình. Coøn ñaïi ñeá Hy Laïp Alexandra ñaõ duøng nha ñam ñeå chöõa veát thöông cho binh lính cuûa mình trong nhöõng cuoäc vieãn chinh. Nhöõng doøng chöõ töôïng hình vaø nhöõng hình veõ coøn löu laïi treân nhöõng böùc töôøng ôû nhöõng ñeàn ñaøi Ai Caäp cho thaáy caây nha ñam ñaõ ñöôïc bieát ñeán vaø söû duïng caùch ñaây hôn 3000 naêm. Cho ñeán taän ngaøy hoâm nay con ngöôøi ñaõ chöùng minh vaø khaúng ñònhñöôïc vai troø cuûa caây nha ñam trong cuoäc soáng con ngöôøi, cuï theå hôn laø trong lónh vöïc thöïc phaåm, döôïc phaåm vaø myõ phaåm. b.Ñaëc ñieåm vaø phaân loaïi: Giôùi Plantae Ngaønh Magnoliophyta Lôùp Lilliopsida Phaân lôùp Liliidae Boä Asparagales Hoï Asphodelaceae Gioáng Aloe Loâ hoäi coù teân khoa hoïc laø Aloe sp. Ôû Vieät Nam, loâ hoäi ñöôïc bieát ñeán vôùi nhieàu teân goïi khaùc nhau nhö töông ñaûm, du thoâng, loâ hoäi, nha ñam, löôõi hoå, hoå thieät, long tu, töôïng tî thaûo, töôïng tî lieân hoa vi thaûo, la vi hoa, mieät thaûo, long mieät thaûo, long giaùc, oâ thaát, naïp hoäi, quæ ñan… Loâ hoäi thuoäc hoï haønh toûi (Liliaceae), coù thaân hoùa goã, ngaén, to,thoâ. Laù khoâng cuoáng moïc thaønh vaønh raát sít nhau, daøy maãm, hình 3 caïnh meùp daøy, meùp coù raêng cöa thoâ cöùng vaø thöa daøi 30-50cm, roäng 5-10cm, daøy 1-2cm ôû phía cuoáng. Laù moïng nöôùc, beân trong chöùa moät chaát nhuõ dòch (gel) daøy, trong suoát. Khi ra hoa thì truïc hoa nhoû leân ôû giöõa boù laù, truïc hoa daøi khoaûng 1m, moïc thaønh chuøm daøi mang hoa maøu xanh luïc nhaït, luùc ñaàu moïc ñöùng, sau ruõ xuoáng daøi 3-4 cm. Quaû nang hình tröùng thuoân, luùc ñaàu xanh, sau naâu vaø dai. Loaøi Aloe goàm nhöõng caây soáng ñöôïc nhieàu naêm, thaân coù theå hoùa goã, phaàn treân laù taäp trung thaønh hình hoa thò. Khi ra hoa thì truïc hoa nhoâ leân ôû giöõa boù laù. Laù coù hình muõi maùc daøy, moïng nöôùc. Trong laù coù chöùa nhieàu chaát nhaày vì theá coù theå giöõ nhieàu nöôùc laøm cho caây thích öùng ñöôïc nôi khoâ haïn. Daøy, daïng hình noùn, gai goùc, khoâng thuoäc hoï xöông roàng maø coù lieân quan ñeán hoï loa keøn, hoï haønh toûi.Loâ hoäi ñöôïc troàng ôû nhöõng vuøng nhieät ñôùi aám aùp vaø khoâng theå soáng soùt ôû nhieät ñoä ñoùng baêng. Khi tröôûng thaønh caùc caây cao töø 2.5 inch ñeán 4 feet vôùi caùc caây bao quanh daøi töø 28 ñeán 36 inch, moãi caây thoâng thöôøng coù töø 12 ñeán 16 laù maø khi lôùn coù theå naëng ñeán 3 pound. Moãi caây ñöôïc thu hoaïch cöù moãi 6-8 tuaàn baèng caùch taùch 3-4 laù/1 caây. c.Phaân boá vaø ñieàu kieän soáng: Phaân boá: Aloe Vera laø caây baûn xöù cuûa Chaâu Phi. Tuy nhieân, do tính thích nghi neân hieän nay Aloe Vera phaân boá ôû khaép nôi treân theá giôùi nhö ôû AÁn Ñoä, Chaâu Myõ, töø nam chí baéc ôû Chaâu Phi, cöïc nam Chaâu AÂu. Aloe Vera khoâng chæ troàng thaønh vöôøn, troàng kieång maø coøn ñöôïc troàng trong nhöõng nhaø kính ñöôïc thieát keá ñaëc bieät nhö ôû Oklahoma-Myõ. Theo thoáng keâ cuûa caùc nhaø thöïc vaät hoïc, hieän coù hôn 200 loaïi Aloe Vera ñöôïc tìm thaáy treân theá giôùi goàm caû nhöõng loaïi moïc hoang daõ hoaëc ñöôïc ngöôøi ta troång tæa vaø chaêm soùc.Nhöng töïu chung chæ coù 3 hay 4 loaïi laø coù ñaëc tính döôïc chaát cao vaø phuø hôïp theo tieâu chuaån döôïc thaûo. Vaøo cuoái theá kyû XIII, moät du khaùch ngöôøi YÙ teân laø Macro Polo (1254-1323) ñaõ thöïc hieän moät chuyeán ñi thaùm hieåm toaøn Chaâu AÙ. Ñeán Trung Hoa, Polo ñaõ giôùi thieäu cho ngöôøi daân baûn xöù moät döôïc thaûo maø sau naøy chuùng ta goïi laø loâ hoäi. Töø Trung Hoa caây loâ hoäi ñöôïc di thöïc sang Vieät Nam. Chuùng chòu haïn haùn vaø khoâ haïn raát gioûi, vì theá chuùng ñöôïc troàng raûi raùc khaép nôi treân nöôùc ta ñeå laøm thuoác hoaëc laøm caây caûnh. Theo saùch “caây coû Vieät Nam” cuûa Phaïm Thò Hoä thì chi Aloe ôû nöôùc ta chæ coù moät loaøi laø Aloe barbadensis mill. Var. sinensis Haw töùc laø caây nha ñam( coù nôi goïi laø loâ hoäi , löu hoäi, long thuû). Trong ñoù, loâ hoäi coù nhieàu ôû doïc bôø bieån Nam Trung Boä, töôi toát quanh naêm. Loaïi caây naøy phuø hôïp vôùi vuøng caùt ven bieån, gioûi chòu ñöôïc khí haäu khoâ, noùng. Chính vì vaäy, Ninh Thuaän, Bình Thuaän laø vuøng ñaát lôïi theá cho loâ hoäi phaùt trieån. Loâ hoäi Ninh Thuaän ñaõ coù thöông hieäu vaø laø khaùch haøng ñaëc bieät cuûa caùc cô sôû thu mua, cheá bieán nhö Coâng ty xuaát nhaäp khaåu Taân Bình, Coâng ty trang traïi TpHCM. Ñoä cao so vôùi möïc nöôùc bieån hôïp lyù ôû Bình Thuaän cuõng laø yeáu toá giuùp cho vieäc taïo thaønh caùc hôïp chaát trong laù Aloe Vera. Chính vì vaäy maø hoaït chaát trong laù Aloe Vera ôû Bình Thuaän, Ninh Thuaän chieám tôùi 26% trong khi ñoù ôû caùc nôi khaùc chæ coù 15%. Khu vöïc Tuy Phong, Baéc Bình ñaõ coù moät soá hoä troàng thöû nghieäm loâ hoäi vôùi gioáng caây ôû Ninh Thuaän, ñeán nay ñaõ cho thu hoaïch vôùi saûn löôïng khaù. Hieän nay, khu vöïc Taân Minh, Taân Haø cuûa Haøm Taân cuõng coù moät soá hoä troàng loâ hoäi, tuy dieän tích chöa nhieàu nhöng theo caùc hoä naøy thì loâ hoäi raát phuø hôïp vôùi loaïi ñaát caùt ôû ñaây vaø trieån voïng cho thu hoaïch laø raát khaû quan. Ñieàu kieän soáng: Aloe Vera laø loaïi caây raát deã chaêm soùc, chæ caàn thoaùt nöôùc toát vaø nhieät ñoä aám laø caây phaùt trieån toát. Noù coù theå chòu ñöôïc ñieàu kieän thieáu hoaëc dö naéng, nhöng khi naéng nhieàu, caàn töôùi ñuû nöôùc cho caây vaø chæ töôùi nöôùc khi naøo ñaát troàng bò khoâ. Maëc duø laø caây nhieät ñôùi, reã Aloe Vera vaãn coù theå chòu ñöôïc nhieät ñoä khoâng khí laïnh nhöng khoâng neân ñeå ôû nhieät ñoä thaáp hôn 4,4oC vì ôû nhieät ñoä naøy, laù caây seõ bò hö vaø chaát dinh döôõng quan troïng seõ bò maát. Söï hö hoûng naøy cuõng xaûy ra ôû nhieät ñoä cao hôn 35oC. Aloe Vera cuõng coù theå soáng ôû nhieät ñoä 11oC vaø chòu ñöôïc ñieàu kieän khoâ haïn nghieâm troïng. Tuy nhieân, Aloe Vera khoâng soáng ñöôïc treân nöôùc vaø nhöõng nôi ngaäp luït. Aloe Vera phaùt trieån toát nhaát ôû nhöõng khu röøng nhieät ñôùi aåm. 2. Thành phần hóa học Raïch moät ñöôøng giöõa laù nha ñam töôi roài duøng thìa naïo ôû giöõa laù nha ñam ra, ta seõ coù 1 chaát gel trong suoát. Goïi laø loâ hoäi vì loâ laø ñen, hoäi laø tuï laïi, töùc laø nhöïa cuûa nha ñam khi coâ ñaëc laïi seõ coù maøu ñen. Laù Aloe goàm 3 phaàn chính laø: Voû coù nhöïa chöùa trong nhöõng teá baøo truï bì (xylem vaø phloem). Voû giöõ chöùc naêng baûo veä laù vaø quang hôïp. Lôùp chaát nhaøy. Trong cuøng laø lôùp teá baøo sinh döôõng trong suoát coøn goïi laø thòt laù hay gel laù. Hình 4: Aloe Vera caét ngang Thaønh phaàn chaát khoâ cuûa Aloe raát ít, khoaûng 0,5-1,5% nhöng noù laø phaàn raát quan troïng taïo neân nhieàu döôïc tính toát cho Aloe. Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tìm ra khoaûng 200 hôïp chaát trong thaønh phaàn chaát khoâ. Baûng 1: Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa Aloe Vera. Thaønh phaàn Soá löôïng Tính chaát Acid amin Chöùa 20 loaïi acid amin, trong ñoù coù ñuû 9 acid amin khoâng thay theá. Xaây döïng khoái protein, taïo moâ cô. Anthraquinone Aloe emodin, aloetic acid, aloin, anthracine, antranol,barbaloin, chrysophanic acid, emodin,ethereal oil, isobarbaloin, resistanol, ester cuûa cinnamonic acid. Duøng moät löôïng nhoû keát hôïp vôùi thòt gel seõ coù taùc duïng giaûm ñau, khaùng khuaån, naám vaø virus. Duøng lieàu cao coù theå gaây ñoäc. Enzyme Catalase, alkaline, phosphatase, lipase, amylase, aliiase, cellulose, peroxidase, carboxypeptidase. Giuùp thuûy phaân ñöôøng vaø chaát beùo trong thöùc aên, hoå trôï tieâu hoùa vaø taêng cöôøng söï haáp thu chaát dinh döôõng, Hormone Auxins, gibberellins. Coù taùc duïng chöõa laønh veát thöông vaø khaùng vieâm. Lignin Taïo aùp löïc thaåm thaáu vaø laø chaát mang caùc chaát khaùc. Acid salicylic Taùc duïng giaûm ñau. Khoaùng chaát Ca, Cr, Cu, Fe, Na, Zn, Mg, Mn, K. Caàn thieát cho söùc khoûe con ngöôøi, thöôøng hoaït ñoäng keát hôïp vôùi caùc chaát khaùc. Saponin Giuùp taåy vaø saùt khuaån. Sterol Cholesterol, campesterol, lupeol, b-sitosterol. Laø taùc nhaân khaùng vieâm. Lupeol coøn coù khaû naêng saùt khuaån vaø giaûm ñau. Glucid Glucose, fructose, glucomannan, polymannose. Laø taùc nhaân khaùng vieâm, khaùng virus, taêng cöôøng heä thoáng mieãn nhieãm. Vitamin A, B, C, E, B12, choline, acid folic. Coù taùc duïng choáng oxy hoùa, caàn cho söï taïo hoàng caàu. Acid amin: chöùa trong gel laù. Aloe vera L. chöùa 20 trong soá 22 loaïi acid amin caàn thieát cho cô theå con ngöôøi, trong ñoù coù ñuû 8 acid amin khoâng thay theá ñoái vôùi ngöôøi lôùn laø: valine, leucine, isoleucine, methionine, threonine, phenylalanine, tryptophan, lysine vaø 2 acid amin caàn thieát ñoái vôùi treû em laø arginine, histidine vôùi haøm löôïng nhö sau: Baûng 2:Haøm löôïng caùc acid amin cuûa Aloe Vera. Acid amin Haøm löôïng (ppm) Acid amin Haøm löôïng (ppm) Valine 14.0 Arginine 14.0 Leucine 20.0 Histidine 18.0 Isoleucine 14.0 Tyrosine 14.0 Methionine 14.0 Glycine 28.0 Threonine 31.0 Serine 45.0 Phenylalanine 14.0 Praline 14.0 Tryptophan 30.0 Aspartic acid 43.0 Lysine 37.0 Glutamic acid 52.0 Alanine 28.0 Anthraquinon: ñöôïc tìm thaáy trong nhöïa cuûa laù. Aloe vera L. chöùa 12 anthraquinon (baûng 1). Caùc hôïp chaát naøy coù taùc duïng taåy raát maïnh, vì vaäy khoâng ñöôïc duøng lieân tuïc quaù 7 ngaøy loaïi thuoác laøm töø nhöïa coâ ñaëc cuûa Aloe. Neáu khoâng chuùng seõ laøm maát caùc chaát ñieän giaûi cuûa cô theå vaø coù theå laøm xaáu ñi tình traïng vieâm daï daøy, ruoät neáu ngöôøi söû duïng ñang maéc phaûi. Ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp caàn söû duïng thuoác taåy naøy moãi ngaøy thì caån phaûi coù söï chæ daãn cuûa baùc só. Phaàn anthraquinon naøy thöôøng ñöôïc trích ra roài ñem ñi coâ ñaëc laïi thaønh baùnh coù maøu saéc ñen ñeå laøm thuoác nhuaän traøng. Khi söû duïng thuoác naøy vôùi lieàu löôïng ít, coù keát hôïp vôùi phaàn gel laù seõ coù taùc duïng giaûm ñau, khaùng vi khuaån, choáng naám vaø thaäm chí khaùng virus. Tuy nhieân, neáu duøng vôùi lieàu cao seõ gaây ra caùc taùc duïng phuï nhö: noân möûa, co thaét ruoät, ñau ôû buïng, tieâu chaûy, chuoät ruùt, nöôùc tieåu ñoû vaø coù theå gaây ngoä ñoäc ñoái vôùi cô theå, laøm toån haïi thaän. Do taùc duïng taåy maïnh neân khi söû duïng loaïi thuoác naøy hay cheá bieán laù Aloe caàn phaûi heát söùc caån thaän. Thöôøng nhöõng ngöôøi bò beänh Crohn (beänh kinh nieân veà ñöôøng tieâu hoùa), beänh vieâm loeùt ruoät keát, beänh tró naëng thì khoâng neân duøng nhöïa Aloe vaø tuyeät ñoái khoâng duøng (choáng chæ ñònh) ñoái vôùi phuï nöõ coù thai vaø treû em döôùi 12 tuoåi. Ngoaøi ra, caùc anthraquinon coù vò ñaéng neân khi cheá bieán thöïc phaåm ngöôøi ta thöôøng loaïi boû phaàn nhöïa naøy ñi. Sau ñaây laø coâng thöùc cuûa moät soá anthraquinon: Aloe emodin Chaát naøy coù trong dòch loâ hoäi töôi, xuaát hieän ôû traïng thaùi töï do nhö moät glycoside. Trong nhöïa, Aloe emodin chieám khoaûng 0,05-0,5%, coù daïng hình kim, maøu da cam, keát tinh töø dung dòch röôïu noùng chaûy ôû 256-257oC, khoâng tan trong nöôùc , tan trong röôïu vaø caùc dung dòch kieàm hydroxit, tan trong dung dòch ammoniac, H2SO4 cho maøu ñoû thaãm. Barbaloin Barbaloin chieám 15-30% nhöïa Aloe, keát tinh hình kim maøu vaøng chanh ñeán maøu vaøng saãm, vò ñaéng, ñen daàn ngoaøi khoâng khí vaø aùnh saùng, tan trong coàn, acetone, ammoniac, hydroxit kieàm, ít tan trong benzene, chloroform, ether. Barbaloin raát khoù gò thuûy phaân baèng acid. Barbaloin coù moät ñoàng phaân ñoái quang laø isobarbaloin (do coù C baát ñoái ôû C10). Aloin Aloin laø hoaït chaát chuû yeáu trong nhöïa Aloe. Noù khoâng phaûi laø moät chaát thuaàn nhaát maø laø goàm nhöõng anthraglucoside coù tinh theå, vò ñaéng, coù taùc duïng taåy. Tyû leä aloin thay ñoåi tuøy theo nguoàn goác Aloe, nhöng thöôøng tyû leä naøy laø 16-20%. Perrier coù ñònh löôïng aloin trong Aloe ôû Vieät Nam thì tyû leä naøy leân ñeán 26%. Tuy nhieân cuõng coù taùc giaû khoâng cho aloin laø hoaït chaát taåy ñoäc nhaát, ví nhieàu loaïi Aloe coù cuøng moät löôïng aloin nhöng laïi coù taùc duïng taåy khaùc nhau vaø coù caáu taïo hôi khaùc. Chrysophanic acid Coâng thöùc phaân töû C15H10O4, daïng taám moûng maøu vaøng, noùng chaûy ôû 96oC, tan trong ether, chloroform vaø röôïu noùng. Enzyme: ñöôïc tìm thaáy trong gel laù. Trong Aloe vera L. coù 8 loaïi enzyme (baûng 1). Caùc enzyme naøy coù chöùc naêng phaân giaûi ñöôøng vaø chaát beùo trôï giuùp quaù trình tieâu hoùa ñoàng thôøi laøm taêng khaû naêng haáp thuï chaát dinh döôõng cuûa cô theå. Theo moät soá taøi lieäu, Aloe coøn coù enzyme protease. Moät khi laù Aloe bò caét rôøi khoûi caây, caùc enzyme seõ baét ñaàu thuûy phaân nhöõng maïch ñöôøng daøi laøm giaûm ñaùng keå döôïc tính cuûa Aloe. Vì vaäy caàn coù bieän phaùp thích hôïp khi thu haùi ñeå baûo veä vaø oån ñònh thaønh phaàn cuûa Aloe. Thoâng thöôøng ngöôøi ta ñöa laù Aloe vaøo saûn xuaát ngay khi thu haùi. Tröôøng hôïp phaûi vaän chuyeån xa hoaëc döï tröõ thì phöông phaùp giöõ laïnh laø caùch toát nhaát ñeå baûo toøan nhöõng ñaëc tính toát cuûa Aloe. Hormone: coøn goïi laø noäi tieát toá. Ñaây laø chaát truyeàn taûi thoâng tin do caùc tuyeán noäi tieát taïo ra vaø tieát tröïc tieáp vaøo maùu ñeå taïo ra taùc duïng ñaëc hieäu leân phaàn xa cuûa cô theå (ñoái vôùi ñoäng vaät). Laø hôïp chaát höõu cô ñöôïc toång hôïp vôùi löôïng nhoû ôû moät boä phaän cuûa caây vaø chuyeån tôùi boä phaän khaùc nôi noù coù aûnh höôûng tôùi moät quaù trình sinh lyù rieâng (ñoái vôùi thöïc vaät). Aloe coù 2 hormon laø auxins vaø gibberellins. Chuùng coù taùc duïng chöõa laønh veát thöông vaø choáng vieâm söng. Lignin: Laø chaát cuøng vôùi cellulose taïo neân caùc maøng teá baøo goã cuûa thöïc vaät vaø gaén keát chuùng laïi vôùi nhau. Lignin coøn laø chaát khoâng maøu tôùi maøu naâu loaïi boû töø dung dònh sulfite laøm boät g