Đề tài Hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự về phiên tòa sơ thẩm theo tinh thần cải cách tư pháp

c¸c ®iÒu 46 - 47, theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 51 BLTTDS th× Héi ®ång xÐt xö th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh viÖc thay ®æi ®ång thêi ra quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa. T¹i phiªn tßa, Th− ký phiªn tßa gióp viÖc cho Héi ®ång xÐt xö chuÈn bÞ c«ng t¸c nghiÖp vô cÇn thiÕt tr−íc khi khai m¹c phiªn tßa vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng tè tông trong qu¸ tr×nh xÐt xö theo quy ®Þnh cña BLTTDS 2.1.2.2. Nh÷ng ng−êi tham gia phiªn tßa s¬ thÈm §Ó phiªn tßa s¬ thÈm vô ¸n d©n sù ®−îc tiÕn hµnh, Tßa ¸n ph¶i triÖu tËp c¸c ®−¬ng sù vµ nh÷ng ng−êi tham gia tè tông kh¸c. Theo quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu, tõ §iÒu 199 ®Õn §iÒu 207 BLTTDS, nh÷ng ng−êi tham gia tè tông t¹i phiªn tßa gåm cã: Nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n, ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan, ng−êi ®¹i diÖn cña ®−¬ng sù, ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù, ng−êi lµm chøng, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch vµ kiÓm s¸t viªn (nÕu cã). §−¬ng sù lµ thµnh phÇn quan träng cña vô ¸n, hä ph¶i cã mÆt t¹i phiªn tßa khi Tßa ¸n xÐt xö. Theo §iÒu 202 BLTTDS, Tßa ¸n chØ xÐt xö v¾ng mÆt ®−¬ng sù trong c¸c tr−êng hîp sau: 32 - Nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n hoÆc ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan v¾ng mÆt t¹i phiªn tßa cã ®¬n ®Ò nghÞ Tßa ¸n xÐt xö v¾ng mÆt; - Nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n hoÆc ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan v¾ng mÆt t¹i phiªn tßa cã ng−êi ®¹i diÖn hîp ph¸p tham gia phiªn tßa; - BÞ ®¬n, ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan, ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù ®· ®−îc triÖu tËp hîp lÖ ®Õn lÇn thø hai mµ vÉn v¾ng mÆt. Trong tr−êng hîp nguyªn ®¬n ®· ®−îc triÖu tËp hîp lÖ ®Õn lÇn thø hai mµ vÉn v¾ng mÆt th× bÞ coi lµ tõ bá viÖc khëi kiÖn, Tßa ¸n sÏ ra quyÕt ®Þnh ®×nh chØ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n mµ kh«ng cÇn cã sù ®ång ý cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông kh¸c. Nguyªn ®¬n cã quyÒn khëi kiÖn l¹i nÕu thêi hiÖu khëi kiÖn vÉn cßn (kho¶n 2 §iÒu 199 BLTTDS). Tßa ¸n còng ra quyÕt ®Þnh ®×nh chØ gi¶i quyÕt vô ¸n ®èi víi yªu cÇu ®éc lËp cña ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan cã yªu cÇu ®éc lËp khi hä ®· ®−îc triÖu tËp hîp lÖ ®Õn lÇn thø hai mµ vÉn v¾ng mÆt nÕu nguyªn ®¬n vµ bÞ ®¬n ®ång ý. Tr−êng hîp nµy hä cã thÓ khëi kiÖn l¹i ®èi víi phÇn yªu cÇu ®éc lËp cña m×nh nÕu thêi hiÖu vÉn cßn (§iÒu 201 BLTTDS). §Ó tiÕn hµnh phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù, sù cã mÆt cña nh÷ng ng−êi tham gia phiªn tßa lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i vô ¸n nµo còng cã mÆt ®Çy ®ñ thµnh phÇn tham dù phiªn tßa. V× cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan mµ hä cã thÓ kh«ng cã mÆt t¹i phiªn tßa. Tïy tõng tr−êng hîp Tßa ¸n vÉn tiÕn hµnh viÖc xÐt xö, hoÆc ph¶i ho·n phiªn tßa khi v¾ng mÆt ng−êi tham gia phiªn tßa s¬ thÈm. 2.1.3. C¸c tr−êng hîp ho·n phiªn tßa s¬ thÈm §Ó ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù vµ viÖc xÐt xö ®−îc tiÕn hµnh theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. BLTTDS quy ®Þnh c¸c tr−êng hîp ho·n phiªn tßa s¬ thÈm nh− sau: 33 - Nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n, ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan, ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù v¾ng mÆt lÇn thø nhÊt cã lý do chÝnh ®¸ng (§iÒu 199, 200, 201, 203 BLTTDS). - Tr−êng hîp ph¶i thay ®æi thÈm ph¸n, héi thÈm nh©n d©n, th− kÝ tßa ¸n theo kho¶n 2 §iÒu 51 BLTTDS. - Tr−êng hîp ph¶i thay ®æi ng−êi gi¸m ®Þnh mµ kh«ng cã ng−êi thay thÕ nh− quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 72 hoÆc khi Héi ®ång xÐt xö quyÕt ®Þnh gi¸m ®Þnh bæ sung hoÆc gi¸m ®Þnh l¹i theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 4 §iÒu 230 BLTTDS. - Tr−êng hîp ng−êi phiªn dÞch v¾ng mÆt mµ kh«ng cã ng−êi kh¸c thay thÕ, trõ tr−êng hîp ®−¬ng sù vÉn yªu cÇu tiÕn hµnh xÐt xö (kho¶n 2 §iÒu 206). - NÕu ng−êi lµm chøng, ng−êi gi¸m ®Þnh v¾ng mÆt mµ kh«ng cã ng−êi kh¸c thay thÕ th× tïy tõng tr−êng hîp cô thÓ, Héi ®ång xÐt xö quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa hoÆc vÉn tiÕn hµnh viÖc xÐt xö (§iÒu 204, 205 BLTTDS). - V¾ng mÆt kiÓm s¸t viªn trong tr−êng hîp ViÖn kiÓm s¸t tham gia phiªn tßa hoÆc trong tr−êng hîp kiÓm s¸t viªn bÞ thay ®æi hoÆc kh«ng thÓ tiÕp tôc tham gia phiªn tßa mµ kh«ng cã kiÓm s¸t viªn dù khuyÕt ®Ó thay thÕ (§iÒu 207 BLTTDS). - Ngoµi ra, §iÒu 215 BLTTDS quy ®Þnh nÕu cã ng−êi tham gia tè tông v¾ng mÆt t¹i phiªn tßa mµ kh«ng thuéc tr−êng hîp ph¶i ho·n phiªn tßa, nÕu cã ng−êi ®Ò nghÞ th× Héi ®ång xÐt xö cã thÓ chÊp nhËn hay kh«ng chÊp nhËn viÖc ho·n phiªn tßa. Trong tr−êng hîp Héi ®ång xÐt xö quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa th× thêi h¹n ho·n phiªn tßa s¬ thÈm kh«ng qu¸ 30 ngµy kÓ tõ ngµy ra quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa. QuyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa ph¶i ®−îc th«ng b¸o cho nh÷ng ng−êi tham gia tè tông vµ ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp. NÕu sau khi ho·n phiªn tßa mµ tßa ¸n kh«ng thÓ më l¹i phiªn tßa ®óng thêi gian, ®Þa ®iÓm më l¹i phiªn tßa ghi trong quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa th× tßa ¸n ph¶i th«ng b¸o l¹i cho ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp vµ nh÷ng ng−êi tham gia tè tông biÕt vÒ thêi gian, ®Þa ®iÓm më l¹i phiªn tßa (§iÒu 208 BLTTDS). 34 2.1.4. ChuÈn bÞ khai m¹c phiªn tßa Tr−íc khi khai m¹c phiªn tßa xÐt xö s¬ thÊm, Th− ký phiªn tßa tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ khai m¹c phiªn tßa theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 212 BLTTDS nh− sau: - Phæ biÕn néi quy phiªn tßa; - KiÓm tra, x¸c ®Þnh sù cã mÆt, v¾ng mÆt cña nh÷ng ng−êi tham gia phiªn tßa theo giÊy triÖu tËp, giÊy b¸o cña tßa ¸n; nÕu cã ng−êi v¾ng mÆt th× cÇn ph¶i lµm râ lý do; - æn ®Þnh trËt tù trong phßng xö ¸n; - Yªu cÇu mäi ng−êi trong phßng xö ¸n ®øng dËy khi Héi ®ång xÐt xö vµo phßng xö ¸n. ViÖc thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc trong b−íc chuÈn bÞ khai m¹c phiªn tßa lµ nhiÖm vô cña th− ký tßa ¸n. "§©y lµ thñ tôc b¾t buéc ®¶m b¶o cho phiªn tßa diÔn ra cã sù tham dù ®Çy ®ñ cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông, kiÓm tra l¹i xem cã tr−êng hîp nµo ph¶i ho·n phiªn tßa kh«ng ®ång thêi cßn nh»m x¸c lËp l¹i trËt tù t¹i phiªn tßa tr−íc khi khai m¹c" [34, tr. 274]. Ngoµi nh÷ng quy ®Þnh chung vÒ phiªn tßa s¬ thÈm nªu trªn, BLTTDS cßn cã c¸c quy ®Þnh vÒ néi quy phiªn tßa s¬ thÈm (§iÒu 209), yªu cÇu ®èi víi biªn b¶n phiªn tßa (§iÒu 211), thñ tôc ra b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n t¹i phiªn tßa (§iÒu 210). C¸c quy ®Þnh chung vÒ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù lµ tiÒn ®Ò quan träng ®Ó Héi ®ång xÐt xö gi¶i quyÕt tèt phÇn néi dung cña vô ¸n ®−îc tiÕn hµnh ë c¸c giai ®o¹n tiÕp theo cña phiªn tßa s¬ thÈm, gióp cho viÖc ra b¶n ¸n ®−îc thÊu t×nh ®¹t lý, c«ng b»ng, kh¸ch quan vµ ®óng luËt. 2.2. Thñ tôc tiÕn hµnh phiªn tßa s¬ thÈm 2.2.1. Thñ tôc b¾t ®Çu phiªn tßa 2.2.1.1. Khai m¹c phiªn tßa Sau khi c¸c b−íc chuÈn bÞ khai m¹c phiªn tßa ®−îc tiÕn hµnh. ThÈm ph¸n chñ täa phiªn tßa tiÕn hµnh thñ tôc khai m¹c phiªn tßa. "§©y lµ thñ tôc 35 mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh nh−ng b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn tr−íc khi Héi ®ång xÐt xö tiÕn hµnh xÐt xö vô ¸n" [42, tr. 97]. ViÖc khai m¹c phiªn tßa ®−îc thùc hiÖn nh− sau (§iÒu 213 BLTTDS): - Chñ täa phiªn tßa khai m¹c phiªn tßa vµ ®äc quyÕt ®Þnh ®−a vô ¸n ra xÐt xö. - Th− ký phiªn tßa b¸o c¸o víi Héi ®ång xÐt xö vÒ sù cã mÆt, v¾ng mÆt cña nh÷ng ng−êi tham gia phiªn tßa theo giÊy triÖu tËp, giÊy b¸o cña Tßa ¸n vµ lý do v¾ng mÆt. - Chñ täa phiªn tßa kiÓm tra l¹i sù cã mÆt cña nh÷ng ng−êi tham gia phiªn tßa theo giÊy triÖu tËp, giÊy b¸o cña Tßa ¸n vµ kiÓm tra vµ kiÓm tra c¨n c−íc cña ®−¬ng sù. - Chñ täa phiªn tßa phæ biÕn quyÒn, nghÜa vô cña c¸c ®−¬ng sù vµ cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông kh¸c. - Chñ täa phiªn tßa giíi thiÖu hä, tªn nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch. - Chñ täa phiªn tßa hái nh÷ng ng−êi cã quyÒn yªu cÇu thay ®æi nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch xem hä cã yªu cÇu thay ®æi ai kh«ng. 2.2.1.2 Gi¶i quyÕt yªu cÇu thay ®æi ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch Trong tr−êng hîp cã ng−êi yªu cÇu thay ®æi ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch th× Héi ®ång xÐt xö ph¶i xem xÐt, quyÕt ®Þnh sau khi nghe ý kiÕn cña ng−êi bÞ yªu cÇu thay ®æi. Héi ®ång xÐt xö th¶o luËn t¹i phßng nghÞ ¸n vµ quyÕt ®Þnh theo ®a sè. Trong tr−êng hîp ph¶i thay ®æi ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch th× Héi ®ång xÐt xö ra quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa. QuyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa ®−îc chñ täa phiªn tßa thay mÆt Héi ®ång xÐt xö ký tªn vµ th«ng b¸o c«ng khai cho nh÷ng 36 ng−êi tham gia tè tông biÕt. Tr−êng hîp kh«ng chÊp nhËn th× ph¶i nªu lý do (§iÒu 214 BLTTDS). 2.2.1.3. Xem xÐt, quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa khi cã ng−êi v¾ng mÆt Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 215 BLTTDS, khi cã ng−êi tham gia tè tông v¾ng mÆt t¹i phiªn tßa mµ thuéc tr−êng hîp Tßa ¸n ph¶i ho·n phiªn tßa th× Héi ®ång xÐt xö xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa. NÕu nh÷ng ng−êi tham gia tè tông v¾ng mÆt t¹i phiªn tßa mµ kh«ng thuéc tr−êng hîp Tßa ¸n buéc ph¶i ho·n phiªn tßa (nh− v¾ng mÆt ng−êi lµm chøng, ng−êi phiªn dÞch, ng−êi gi¸m ®Þnh) th× chñ täa phiªn tßa ph¶i hái xem cã ai ®Ò nghÞ ho·n phiªn tßa hay kh«ng; nÕu cã ng−êi ®Ò nghÞ th× Héi ®ång xÐt xö xem xÐt quyÕt ®Þnh vµ cã thÓ chÊp nhËn hoÆc kh«ng chÊp nhËn, tr−êng hîp kh«ng chÊp nhËn th× ph¶i nªu râ lý do. QuyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa ph¶i ®−îc Héi ®ång xÐt xö th¶o luËn, th«ng qua theo ®a sè t¹i phßng nghÞ ¸n vµ ph¶i ®−îc lËp thµnh v¨n b¶n. Ngoµi ra, tr−íc khi b¾t ®Çu thñ tôc hái t¹i phiªn tßa. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, chñ täa phiªn tßa cã thÓ c¸ch ly nh÷ng ng−êi lµm chøng víi nhau hoÆc ng−êi lµm chøng víi c¸c bªn ®−¬ng sù ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh xÐt xö (§iÒu 216 BLTTDS). 2.2.2. Thñ tôc hái t¹i phiªn tßa Thñ tôc hái t¹i phiªn tßa lµ thñ tôc chÝnh thøc ®i vµo gi¶i quyÕt phÇn néi dung cña vô ¸n. Thñ tôc hái ®−îc quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu, tõ §iÒu 217 ®Õn §iÒu 231 BLTTD. ViÖc hái t¹i phiªn tßa lµ ®Ó xem xÐt c¸c chøng cø trong vô ¸n th«ng qua viÖc hái nh÷ng ng−êi tham gia tè tông. V× vËy, Héi ®ång xÐt xö ph¶i x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n b»ng c¸ch nghe lêi tr×nh bµy cña c¸c ®−¬ng sù. * Thñ tôc hái ®−îc b¾t ®Çu b»ng viÖc chñ täa phiªn tßa hái ®−¬ng sù c¸c vÊn ®Ò sau ®©y: - Hái nguyªn ®¬n cã thay ®æi, bæ sung, rót mét phÇn hoÆc toµn bé yªu cÇu khëi kiÖn hay kh«ng; 37 - Hái bÞ ®¬n cã thay ®æi, bæ sung, rót mét phÇn hoÆc toµn bé yªu cÇu ph¶n tè hay kh«ng; - Hái ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan cã yªu cÇu ®éc lËp cã thay ®æi, bæ sung, rót mét phÇn hoÆc toµn bé yªu cÇu ®éc lËp hay kh«ng (§iÒu 217 BLTTDS). ViÖc chñ täa phiªn tßa hái ®−¬ng sô c¸c vÊn ®Ò nh− trªn tr−íc khi hái vÒ néi dung vô ¸n nh»m kh¼ng ®Þnh quyÒn tù ®Þnh ®o¹t cña ®−¬ng sù trong viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. Tßa ¸n chØ tiÕp tôc gi¶i quyÕt vô ¸n khi ®−¬ng sù vÉn tiÕp tôc yªu cÇu. Trong qu¸ tr×nh tè tông c¸c ®−¬ng sù cã quyÒn chÊm døt, thay ®æi, bæ sung c¸c yªu cÇu cña m×nh; cã quyÒn tháa thuËn víi nhau vÒ c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp mµ kh«ng tr¸i ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc x· héi. NÕu c¸c bªn ®−¬ng sù ®Ò nghÞ ®−îc thay ®æi, bæ sung hoÆc rót yªu cÇu th× Héi ®ång xÐt xö sÏ xem xÐt vÊn ®Ò nµy nh− sau (§iÒu 218 BLTTDS): - Héi ®ång xÐt xö chÊp nhËn viÖc thay ®æi, bæ sung yªu cÇu cña ®−¬ng sù nÕu viÖc thay ®æi, bæ sung yªu cÇu cña hä kh«ng v−ît qu¸ ph¹m vi yªu cÇu khëi kiÖn, yªu cÇu ph¶n tè hoÆc yªu cÇu ®éc lËp ban ®Çu. - Trong tr−êng hîp cã ®−¬ng sù rót mét phÇn hoÆc toµn bé yªu cÇu cña m×nh vµ viÖc rót yªu cÇu cña hä lµ tù nguyÖn th× Héi ®ång xÐt xö chÊp nhËn vµ ®×nh chØ xÐt xö ®èi víi phÇn yªu cÇu hoÆc toµn bé yªu cÇu ®−¬ng sù ®· rót. Khi Héi ®ång xÐt xö ®· xem xÐt chÊp nhËn cho c¸c bªn ®−¬ng sù ®−îc quyÒn thay ®æi, bæ sung mét phÇn hay toµn bé yªu cÇu th× sÏ dÉn ®Õn viÖc thay ®æi ®Þa vÞ tè tông cña c¸c ®−¬ng sù. §iÒu 219 BLTTDS ®· quy ®Þnh viÖc thay ®æi ®ã nh− sau: - Trong tr−êng hîp nguyªn ®¬n rót toµn bé yªu cÇu khëi kiÖn nh−ng bÞ ®¬n vÉn gi÷ nguyªn yªu cÇu ph¶n tè cña m×nh th× bÞ ®¬n trë thµnh nguyªn ®¬n vµ nguyªn ®¬n trë thµnh bÞ ®¬n. - Trong tr−êng hîp nguyªn ®¬n rót toµn bé yªu cÇu khëi kiÖn, bÞ ®¬n rót toµn bé yªu cÇu ph¶n tè nh−ng ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan vÉn gi÷ nguyªn yªu cÇu ®éc lËp cña m×nh th× ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn 38 quan trë thµnh nguyªn ®¬n, ng−êi cã nghÜa vô ®èi víi yªu cÇu ®éc lËp trë thµnh bÞ ®¬n. Sau khi x¸c nhËn l¹i yªu cÇu vµ t− c¸ch tè tông cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông. Chñ täa phiªn tßa ph¶i hái c¸c ®−¬ng sù cã tháa thuËn ®−îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n hay kh«ng. Trong tr−êng hîp c¸c ®−¬ng sù tháa thuËn ®−îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n vµ tháa thuËn cña hä lµ tù nguyÖn vµ kh«ng tr¸i ph¸p luËt hoÆc ®¹o ®øc x· héi th× Héi ®ång xÐt xö ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tháa thuËn cña ®−¬ng sù vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. QuyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tháa thuËn cña ®−¬ng sù vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n ph¶i ®−îc lËp thµnh v¨n b¶n vµ cã hiÖu lùc ph¸p luËt (§iÒu 220 BLTTDS). * Nghe lêi tr×nh bµy cña ®−¬ng sù: Trong tr−êng hîp c¸c ®−¬ng sù vÉn cã yªu cÇu cña m×nh vµ kh«ng tù tháa thuËn ®−îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n th× Héi ®ång xÐt xö b¾t ®Çu viÖc xÐt xö vô ¸n b»ng viÖc nghe lêi tr×nh bµy cña c¸c ®−¬ng sù vÒ c¸c yªu cÇu vµ c¸c tµi liÖu, chøng cø liªn quan ®Õn vô ¸n. C¸c bªn ®−¬ng sù tr×nh bµy t¹i phiªn tßa nh− sau: - Ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nguyªn ®¬n tr×nh bµy yªu cÇu cña nguyªn ®¬n vµ chøng cø ®Ó chøng minh cho yªu cÇu ®ã lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. Nguyªn ®¬n cã quyÒn bæ sung ý kiÕn. Trong tr−êng hîp c¬ quan, tæ chøc khëi kiÖn vô ¸n th× ®¹i diÖn c¬ quan, tæ chøc tr×nh bµy vÒ yªu cÇu khëi kiÖn vµ chøng cø ®Ó chøng minh cho yªu cÇu khëi kiÖn lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. - Ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña bÞ ®¬n tr×nh bµy ý kiÕn cña bÞ ®¬n ®èi víi yªu cÇu cña nguyªn ®¬n; yªu cÇu ph¶n tè, ®Ò nghÞ cña bÞ ®¬n vµ chøng cø ®Ó chøng minh cho ®Ò nghÞ ®ã lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. BÞ ®¬n cã quyÒn bæ sung ý kiÕn. - Ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan tr×nh bµy ý kiÕn cña ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan ®èi víi yªu cÇu ®Ò nghÞ cña nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n; yªu cÇu ®éc lËp, ®Ò nghÞ cña ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan vµ chøng cø ®Ó chøng minh cho ®Ò 39 nghÞ ®ã lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. Ng−êi cã quyÒn lîi. nghÜa vô liªn quan cã quyÒn bæ sung ý kiÕn. Trong tr−êng hîp nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n, ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan kh«ng cã ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho m×nh th× hä tù tr×nh bµy vÒ yªu cÇu, ®Ò nghÞ cña m×nh vµ chøng cø ®Ó chøng minh cho yªu cÇu, ®Ò nghÞ ®ã lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. Quy ®Þnh vÒ thñ tôc hái t¹i phiªn tßa d©n sù ®· thÓ hiÖn chñ tr−¬ng ®æi míi trong ho¹t ®éng t− ph¸p cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta. §ã lµ viÖc më réng h¬n n÷a quyÒn d©n chñ vµ vai trß cña ®−¬ng sù, nh÷ng ng−êi tham gia tè tông kh¸c trong viÖc cung cÊp chøng cø, thùc hiÖn nghÜa vô chøng minh t¹i phiªn tßa ®Ó b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh. Xu h−íng tiÕn tíi nguyªn t¾c tranh tông t¹i phiªn tßa, ®Æc biÖt lµ trong thñ tôc hái ®−îc thÓ hiÖn cô thÓ trong mét sè quy ®Þnh míi so víi PLTTGQCVADS. BLTTDS quy ®Þnh trong tr−êng hîp nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n, ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan kh«ng cã ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho m×nh th× hä tù tr×nh bµy vÒ yªu cÇu, ®Ò nghÞ cña m×nh vµ chøng cø ®Ó chøng minh cho yªu cÇu, ®Ò nghÞ ®ã lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. T¹i phiªn tßa, ®−¬ng sù, ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù cã quyÒn bæ sung chøng cø ®Ó chøng minh cho yªu cÇu, ®Ò nghÞ cña m×nh. * Tr×nh tù hái t¹i phiªn tßa s¬ thÈm (§iÒu 222, 223, 224, 225, 226, 230 BLTTDS): Sau khi nghe xong lêi tr×nh bµy cña ®−¬ng sù, viÖc hái ®−îc tiÕn hµnh theo thø tù Chñ täa phiªn tßa hái tr−íc råi ®Õn héi thÈm nh©n d©n, sau ®ã ®Õn ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù, ®−¬ng sù vµ nh÷ng ng−êi tham gia tè tông kh¸c; tr−êng hîp cã kiÓm s¸t viªn tham gia phiªn tßa th× kiÓm s¸t viªn hái sau ®−¬ng sù. ViÖc hái ®−îc thùc hiÖn ®èi víi tõng ng−êi vµ tõng vÊn ®Ò mét, c¸c ®−¬ng sù cã thÓ tù m×nh tr¶ lêi hoÆc ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù tr¶ lêi thay cho ®−¬ng sù vµ sau ®ã ®−¬ng sù cã thÓ tr¶ lêi bæ sung. 40 §èi víi c¸c ®−¬ng sù, viÖc hái chØ xoay quanh nh÷ng vÊn ®Ò mµ ®−¬ng sù vµ ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hä tr×nh bµy ch−a râ hay m©u thuÉn víi nhau hoÆc m©u thuÉn gi÷a c¸c phÇn tr×nh bµy cña c¸c ®−¬ng sù vµ ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nh÷ng ng−êi nµy. "Môc ®Ých cña tè tông hái t¹i phiªn tßa lµ ®Ó xem xÐt, thÈm tra c¸c tµi liÖu, chøng cø cña vô ¸n, th«ng qua ®ã lµm s¸ng tá c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n mµ c¸c bªn ®−¬ng sù cßn cã c¸c ý kiÕn kh¸c nhau" [34, tr. 282]. §èi víi ng−êi lµm chøng, tr−íc khi hái, chñ täa phiªn tßa ph¶i hái râ vÒ quan hÖ gi÷a hä víi c¸c ®−¬ng sù trong vô ¸n; nÕu ng−êi lµm chøng lµ ng−êi ch−a thµnh niªn th× chñ täa phiªn tßa cã thÓ yªu cÇu cha, mÑ, ng−êi gi¸m hé hoÆc thÇy gi¸o, c« gi¸o gióp ®ì ®Ó hái. NÕu cã nhiÒu ng−êi lµm chøng th× ph¶i hái riªng tõng ng−êi mét. Chñ täa phiªn tßa yªu cÇu ng−êi lµm chøng tr×nh bµy râ nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ¸n mµ hä biÕt. Sau khi ng−êi lµm chøng tr×nh bµy xong th× chØ hái thªm ng−êi lµm chøng nh÷ng ®iÓm mµ hä tr×nh bµy ch−a ®Çy ®ñ hoÆc cã m©u thuÉn víi nhau, m©u thuÉn víi nh÷ng lêi khai cña hä tr−íc ®ã, m©u thuÉn víi lêi tr×nh bµy cña ®−¬ng sù, ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt ph¶i ®¶m b¶o an toµn cho ng−êi lµm chøng vµ nh÷ng ng−êi th©n thÝch cña hä, Héi ®ång xÐt xö kh«ng tiÕt lé nh÷ng th«ng tin vÒ nh©n th©n cña ng−êi lµm chøng vµ kh«ng ®Ó nh÷ng ng−êi trong phiªn tßa nh×n thÊy hä. §èi víi ng−êi gi¸m ®Þnh, hä ph¶i tr×nh bµy néi dung kÕt luËn gi¸m ®Þnh cña m×nh vÒ vÊn ®Ò ®−îc giao gi¸m ®Þnh. Ng−êi gi¸m ®Þnh cã quyÒn gi¶i thÝch, bæ sung vÒ kÕt luËn gi¸m ®Þnh, ph©n tÝch c¸c c¨n cø ®Ó ®−a ra kÕt luËn gi¸m ®Þnh trong khi tr×nh bµy. KiÓm s¸t viªn vµ nh÷ng ng−êi tham gia tè tông cã mÆt t¹i phiªn tßa cã quyÒn nhËn xÐt vÒ kÕt luËn gi¸m ®Þnh. Ng−êi gi¸m ®Þnh ph¶i tr¶ lêi c¸c c©u hái cña ng−êi tham gia tè tông (hay kiÓm s¸t viªn) vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cßn ch−a râ, hoÆc cã m©u thuÉn trong kÕt luËn gi¸m ®Þnh hoÆc cã m©u thuÉn víi nh÷ng t×nh tiÕt kh¸c trong vô ¸n. Khi cã ng−êi tham gia tè tông kh«ng ®ång ý víi kÕt luËn gi¸m ®Þnh ®−îc c«ng bè t¹i phiªn tßa vµ cã 41 yªu cÇu gi¸m ®Þnh bæ sung hoÆc gi¸m ®Þnh l¹i, nÕu xÐt thÊy viÖc gi¸m ®Þnh bæ sung, gi¸m ®Þnh l¹i lµ cÇn thiÕt cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n th× Héi ®ång xÐt xö quyÕt ®Þnh gi¸m ®Þnh bæ sung, gi¸m ®Þnh l¹i vµ quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa. Trong tr−êng hîp ng−êi gi¸m ®Þnh kh«ng tham gia phiªn tßa th× chñ täa phiªn tßa c«ng bè kÕt luËn gi¸m ®Þnh Trong khi tiÕn hµnh viÖc hái t¹i phiªn tßa, vËt chøng, ¶nh hoÆc biªn b¶n x¸c nhËn vËt chøng ®−îc ®−a ra ®Ó xem xÐt. §iÒu nµy gióp Héi ®ång xÐt xö xem xÐt c¸c chøng cø ®−îc ®Çy ®ñ, kh¸ch quan, ®ång thêi gióp cho c¸c ®−¬ng sù thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô cung cÊp chøng cø, chøng minh còng nh− quyÒn b¶o vÖ trªn c¬ së c¸c chøng cø ®−îc ®−a ra ®Ó qua ®ã lµm s¸ng tá sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n ®−îc béc lé qua viÖc hái vµ tr×nh bµy cña c¸c ®−¬ng sù. §Ó b¶o ®¶m c¸c chøng cø ®−îc xem xÐt mét c¸ch ®Çy ®ñ, toµn diÖn trong vô ¸n, BLTTDS ®· cã quy ®Þnh míi ®ã lµ khi cÇn thiÕt, Héi ®ång xÐt xö cã thÓ cïng víi c¸c ®−¬ng sù ®Õn xem xÐt t¹i chç nh÷ng vËt chøng kh«ng thÓ ®−a ®Õn phiªn tßa ®−îc. Theo yªu cÇu cña kiÓm s¸t viªn, ng−êi tham gia tè tông hoÆc khi xÐt thÊy cÇn thiÕt, Héi ®ång xÐt xö cho nghe b¨ng, ®Üa ghi ©m ghi h×nh t¹i phiªn tßa, trõ tr−êng hîp cÇn gi÷ bÝ mËt nhµ n−íc, gi÷ g×n thuÇn phong mü tôc cña d©n téc, gi÷ bÝ mËt nghÒ nghiÖp, bÝ mËt kinh doanh, bÝ mËt ®êi t− cña c¸ nh©n theo yªu cÇu cña ®−¬ng sù. Ngoµi c¸c ho¹t ®éng nªu trªn, ®Ó gióp cho viÖc xem xÐt vô ¸n mét c¸ch toµn diÖn, ®Çy ®ñ, Héi ®ång xÐt xö khi thÊy cÇn thiÕt cã thÓ c«ng bè c¸c tµi liÖu cña vô ¸n. Héi ®ång xÐt xö c«ng bè c¸c tµi liÖu cña vô ¸n trong c¸c tr−êng hîp sau: - Ng−êi tham gia tè tông kh«ng cã mÆt t¹i phiªn tßa mµ trong giai ®o¹n chuÈn bÞ xÐt xö ®· cã lêi khai; - Nh÷ng lêi khai cña ng−êi tham gia tè tông t¹i phiªn tßa m©u thuÉn víi nh÷ng lêi khai tr−íc ®ã; - Trong c¸c tr−êng hîp kh¸c mµ Tßa ¸n thÊy cÇn thiÕt hoÆc cã yªu cÇu cña kiÓm s¸t viªn, ng−êi tham gia tè tông. 42 - Trong tr−êng hîp ®Æc biÖt cÇn gi÷ bÝ mËt nhµ n−íc, gi÷ g×n thuÇn phong mü tôc cña d©n téc, gi÷ g×n bÝ mËt nghÒ nghiÖp, bÝ mËt kinh doanh, bÝ mËt ®êi t− cña c¸ nh©n theo yªu cÇu cña ®−¬ng sù th× Héi ®ång xÐt xö kh«ng c«ng bè c¸c tµi liÖu cã trong hå s¬ vô ¸n. Khi nhËn thÊy c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n ®· ®−îc xem xÐt ®Çy ®ñ th× chñ täa phiªn tßa hái kiÓm s¸t viªn, ®−¬ng sù, ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù vµ nh÷ng ng−êi tham gia tè tông kh¸c xem hä cã yªu cÇu vÊn ®Ò g× n÷a kh«ng; tr−êng hîp cã ng−êi yªu cÇu vµ xÐt thÊy yªu cÇu ®ã lµ cã c¨n cø th× chñ täa phiªn tßa quyÕt ®Þnh tiÕp tôc viÖc hái. NÕu kh«ng cã ai nªu ra vÊn ®Ò g× n÷a th× chñ täa phiªn tßa tuyªn bè kÕt thóc viÖc hái vµ chuyÓn sang phÇn tranh luËn. 2.2.3. Tranh luËn t¹i phiªn tßa Tranh luËn lµ ho¹t ®éng trung t©m cña phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù. BLTTDS ®· quy ®Þnh thñ tôc tranh luËn thµnh mét môc riªng trong Ch−¬ng XIV vÒ phiªn tßa s¬ thÈm (tõ §iÒu 232 ®Õn §iÒu 235). §©y lµ c¸c quy ®Þnh t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ cô thÓ, mÆt kh¸c thÓ hiÖn sù thay ®æi vÒ nhËn thøc ®ång thêi ®¸nh gi¸ cao b¶n chÊt, vai trß cña tranh tông trong viÖc më réng d©n chñ trong ho¹t ®éng t− ph¸p, t¨ng c−êng h¬n n÷a viÖc b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng−êi d©n cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta. NghÞ quyÕt sè 08 ®· kh¼ng ®Þnh: "Muèn n©ng cao chÊt l−îng xÐt xö th× ph¶i n©ng cao chÊt l−îng tranh tông t¹i phiªn tßa". Quan ®iÓm chØ ®¹o nµy lµ sù kÕt hîp hµi hßa vµ vËn dông tèi ®a c¸c −u ®iÓm cña hai lo¹i h×nh tè tông thÈm vÊn vµ tranh tông trong ®iÒu kiÖn héi nhËp cña nÒn kinh tÕ - x· héi n−íc ta hiÖn nay. Ho¹t ®éng tranh luËn t¹i phiªn tßa chÝnh lµ qu¸ tr×nh c¸c bªn ®−¬ng sù thùc hµnh c¸c quyÒn tù do, d©n chñ nãi chung vµ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä trong ph¸p luËt TTDS nãi riªng, ®Ò cao vai trß chñ ®éng cña ®−¬ng sù trong viÖc tranh luËn t¹i phiªn tßa, b¶o ®¶m cho hä b¶o vÖ tèt h¬n quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. Tranh luËn t¹i phiªn tßa lµ qu¸ tr×nh ®Êu trÝ gi÷a c¸c "tông ph−¬ng". Th«ng qua viÖc tr×nh bµy, ph¸t biÓu, xem xÐt, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ chøng cø t¹i phiªn tßa c¸c ®−¬ng sù ®−a ra lý lÏ, lËp luËn vµ viÖn dÉn ph¸p luËt chøng minh cho yªu cÇu cña m×nh lµ cã c¨n cø 43 hoÆc ph¶n b¸c yªu cÇu (ph¶n yªu cÇu) cña phÝa bªn kia nh»m thuyÕt phôc Héi ®ång xÐt xö gi¶i quyÕt vô ¸n theo quan ®iÓm ®Ò xuÊt cña hä. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 232 BLTTDS, tr×nh tù ph¸t biÓu khi tranh luËn b¾t ®Çu tõ nguyªn ®¬n, tiÕp theo lµ bÞ ®¬n sau ®ã ®Õn ng−êi cã quyÒn vµ nghÜa vô liªn quan. NÕu c¸c bªn ®−¬ng sù cã ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p th× nh÷ng ng−êi nµy ph¸t biÓu tr−íc, ng−êi cã quyÒn vµ lîi Ých ®−îc b¶o vÖ cã quyÒn bæ sung ý kiÕn. Trong tr−êng hîp c¸c bªn ®−¬ng sù kh«ng cã ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh th× hä tù m×nh ph¸t biÓu khi tranh luËn. ViÖc quy ®Þnh thµnh phÇn tham gia tranh luËn t¹i phiªn tßa nªu trªn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc thï riªng cña TTDS. Trong tè tông d©n sù, quyÒn vµ lîi Ých cña ®−¬ng sù do ®−¬ng sù ®Þnh ®o¹t vµ quyÕt ®Þnh. Tßa ¸n cã tr¸ch nhiÖm t«n träng vµ h−íng dÉn hä ®Þnh ®o¹t, quyÕt ®Þnh kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt. V× vËy c¸c quy ®Þnh cña BLTTDS ®Òu coi ®−¬ng sù, ng−êi ®¹i diÖn hay ng−êi b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p cña hä lµ nh÷ng ng−êi cã vai trß tÝch cùc, chñ ®éng vµ quyÕt ®Þnh trong viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n [34, tr. 286-287]. C¸c vÊn ®Ò trong qu¸ tr×nh tranh luËn, theo §iÒu 233 BLTTDS ph¶i tËp trung vµo viÖc ®¸nh gi¸ chøng cø, ®Ò xuÊt quan ®iÓm cña m×nh vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. Ng−êi tham gia tranh luËn ph¶i c¨n cø vµo tµi liÖu, chøng cø ®· thu thËp ®−îc vµ ®· ®−îc xem xÐt, kiÓm tra t¹i phiªn tßa còng nh− kÕt qu¶ viÖc hái t¹i phiªn tßa. Mäi diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh tranh luËn xoay quanh viÖc ®¸nh gi¸, ph©n tÝch chøng cø, tranh luËn b¶o vÖ lý lÏ cña mçi bªn, ®−a ra c¸c chøng cø, lËp luËn ®Ó b¸c bá lý lÏ cña phÝa bªn kia vµ chØ râ viÖc ¸p dông quy ph¹m ph¸p luËt néi dung nµo ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n. Lý lÏ vµ quan ®iÓm ®Ò xuÊt cña mçi bªn kh«ng ®−îc dùa vµo nh÷ng suy ®o¸n c¶m tÝnh hoÆc ®i qu¸ xa so víi nh÷ng néi dung cÇn gi¶i quyÕt t¹i phiªn tßa. Còng theo §iÒu 233 BLTTDS, nh÷ng ng−êi tham gia tranh luËn cã quyÒn ®¸p l¹i ý kiÕn cña nhau. Chñ täa phiªn tßa kh«ng ®−îc h¹n chÕ thêi gian tranh 44 luËn, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng−êi tham gia tranh luËn tr×nh bµy hÕt ý kiÕn, nh−ng cã quyÒn ng¾t nh÷ng ý kiÕn kh«ng cã liªn quan ®Õn vô ¸n. Cïng víi chøng cø, kÕt qu¶ tranh luËn t¹i phiªn tßa ®ãng vai trß rÊt quan träng ®èi víi viÖc ®−îc kiÖn hay thua kiÖn, chÝnh v× vËy c¸c bªn ®−¬ng sù ph¶i "tù thÓ hiÖn m×nh" tr−íc Héi ®ång xÐt xö th«ng qua lËp luËn chøng minh cho yªu cÇu cña m×nh hoÆc ph¶n b¸c l¹i yªu cÇu cña phÝa bªn kia. Qu¸ tr×nh ®èi ®¸p vµ tranh luËn, Héi ®ång xÐt xö chØ lµ ng−êi ®øng gi÷a, ng−êi thø ba lµm nhiÖm vô ®iÒu khiÓn vµ ®Þnh h−íng cuéc tranh luËn. Chøc n¨ng chñ yÕu cña thÈm ph¸n lµ ng−êi träng tµi "cÇm c©n c«ng lý" ®Ó ph©n xö gi÷a hai bªn tham gia tranh tông, duy tr× trËt tù phiªn tßa vµ qu¸