Đề tài Hoạt động gia công xuất khẩu giầy ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

Phần mở đầu Nước ta là một nước có tiềm năng lớn về gia công xuất khẩu, do vậy đa dạng hoá các hoạt động gia công xuất khẩu là trong những vấn đề quan trọng hàng đầu được đề cập trong đường lối ngoại thương đổi mới. Các sản phẩm giày dép của công nghiệp gia công đang trở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Gia công xuất khẩu giầy dép có tác động tích cực đến giải quyết việc làm, cải thiện đời sống của nhân dân, tăng nguồn ngoại tệ và tiếp cận công nghệ mới. Bên cạnh đó, gia công xuất khẩu giầy dép còn phục vụ cho chiến lược công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước. Công nghiệp hoá đất nước theo những bước đi thích hợp là con đường tất yếu để khắc phục tình trạng nghèo và chậm phát triển ở nước ta. Em thấy vấn đề nghiên cứu và phát triển hoạt động kinh doanh gia công xuất khẩu là một vấn đề cực kì cần thiết. Vì vậy em đã chọn đề tài “Hoạt động gia công xuất khẩu giầy ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp” làm đề tài tiểu luận của mình. Với vốn hiểu biết còn có hạn về vấn đề này nên bài viết của em không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong được các thầy cô góp ý để bài tiểu luận của em được hoàn chỉnh thêm. Phần nội dung I. Khái quát chung về hoạt động gia công xuất khẩu 1. Khái niệm và hình thức gia công xuất khẩu 1.1. Khái niệm gia công xuất khẩu Gia công quốc tế hàng xuất khẩu là phương thức sản xuất kinh doanh quốc tế về sản xuất gia công hàng hoá quốc tế đạt mục đích sản xuất hàng hoá xuất khẩu. Cụ thể là: Gia công là cải tiến đặc biệt các thuộc tính riêng của các đối tượng lao động(nguyên vật liệu hoặc bán thành phẩm) được tiến hành một cách có sáng tạo ý thức nhằm đạt được một giá trị sử dụng nào đó. Hoạt động gia công có một bên là bên đặt gia công và một bên là bên nhận gia công. Bên đặt gia công giao một phần hoặc toàn bộ phần tư liệu sản xuất, nguyên vật liệu, có khi là bán thành phẩm, có khi là máy móc thiết bị dây truyền sản xuất và cung cấp chuyên gia cho bên nhận gia công để nhận về thành phẩm hoàn chỉnh. Còn bên nhận gia công tiếp nhận hay mua nguyên vật liệu từ các nơi cụ thể, và tổ chức gia công theo đúng yêu cầu của bên đặt gia công. Sau đó bên nhận gia công giao thành phẩm đó cho bên đặt gia công hoặc người nào đó mà bên đặt gia công chỉ định và nhận tiền công(phí gia công) theo số lượng sản phẩm làm ra với giá thoả thuận. Khi hoạt động gia công vượt ra khỏi biên giới quốc gia thì gọi là gia công quốc tế. Các yếu tố sản xuất có thể đưa vào thông qua con đường nhập khẩu để phục vụ quá trình gia công. Hàng hoá sản xuất ra không phải để tiêu thụ trong nước mà để phục vụ xuất khẩu thu ngoại tệ chênh lệch giá phụ liệu cung cấp, tiền gia công và các chi phí khác đem lại. Thực chất gia công quốc tế là hình thức xuất khẩu lao động nhưng là lao động dưới dạng sử dụng thể hiện trong hàng hoá chứ không phải xuất khẩu công nhân ra nước ngoài. 1.2. Các hình thức gia công xuất khẩu Các hình thức gia công xuất khẩu rất đa dạng và việc phân loại cũng có nhiều cách theo các tiêu thức khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại chính: * Theo quyền sở hữu nguyên liệu trong quá trình sản xuất: có 3 loại - Hình thức nhận nguyên liệu giao thành phẩm - Hình thức mua bán đứt đoạn - Hình thức kết hợp * Theo giá gia công: chia gia công thành 2 hình thức sau - Thực thi, thực thanh - Gia công theo hợp đồng khoán * Theo công đoạn sản xuất: chia làm 3 loại - Gia công đảm nhận công đoạn - Gia công hoàn chỉnh một sản phẩm - Gia công chi tiết 2. Quy trình hoạt động gia công xuất khẩu * Tiếp cận thị trường, tìm đối tác: Nghiên cứu thị trường là việc làm cần thiết đầu tiên đối với bất kỳ doanh nghiệp nào muốn tham gia vào thị trường thế giới. Thông qua đó, các nhà kinh doanh làm gia công xuất khẩu có đầy đủ thông tin cần thiết và từ đó mới có thể tìm và chọn bạn hàng hợp tác với mình trong quá trình gia công cho họ. Nội dung của nghiên cứu thị trường là : thu thập, kiểm tra, xử lý các thông tin cần thiết như: - Khu vực thị trường quan trọng đối với sản phẩm của mình, khả năng đáp ứng của công ty là bao nhiêu - Yêu cầu của thị trường đối với sản phẩm - Tình hình gia công xuất khẩu hàng giầy dép trên thế giới, trong khu vực và các doanh nghiệp trong nước, xu hướng trong thời gian tới. Lựa chọn đối tác đặt hàng gia công xuất khẩu: Mục đích chọn khách hàng đặt gia công là tìm đối tác đặt gia công mang lại nhiều ưu đãi, sự cộng tác an toàn và thu phí gia công nhiều nhất. Khi lựa chọn khách hàng, các doanh nghiệp cần thận trọng tìm hiểu kỹ về đối tác, về các mặt mạnh và mặt yếu của họ. Các doanh nghiệp có thể lựa chọn đối tác dựa trên quan hệ bạn hàng sẵn có hoặc có thể thông qua công ty tư vấn, cơ sở giao dịch hoặc văn phòng thương mại và công nghiệp các nước có quan hệ và đại diện thương mại Việt Nam ở nước ngoài để lựa chọn khách hàng có uy tín trên thị trường, có khả năng thanh toán. * Đàm phán ký kết hợp đồng gia công xuất khẩu Muốn ký kết hợp đồng gia công xuất khẩu, hai bên cần phải đàm phán để đi đến những thoả thuận. Thông thường việc đàm phán được tiến hành dưới nhiều hình thức như: - Đàm phán bằng gặp gỡ trực tiếp - Đàm phán qua điện thoại - Đàm phán qua thư tín, điện tín, fax Mỗi hình thức đàm phán thường có những ưu, nhược điểm khác nhau, tuỳ theo điều kiện cụ thể có thể dùng một trong ba hình thức trên hoặc dùng kết hợp cả ba hình thức hoặc kết hợp hai trong ba hình thức. Sau khi xem xét nghiên cứu đơn đặt hàng, thoả thuận về phí gia công thì sẽ chính thức ký kết hợp đồng. Đặc thù ngành gia công xuất khẩu hợp đồng ký ban đầu chỉ có tính nguyên tắc, cam kết giữa hai bên. Sau này khi đi vào thực hiện các bên sẽ ký bản phụ lục cụ thể hoá về giá cả, thời hạn giao hàng trong bản phụ lục sẽ có giá trị thực hiện. Hợp đồng gia công bao gồm những điều khoản chính sau: Tên hàng, phẩm chất, số lượng, thời hạn giao nguyên phụ liệu, phí gia công, phương thức thanh toán và trọng tài. * Tổ chức nhập khẩu nguyên phụ liệu Căn cứ vào số liệu bảng định mức tiêu hao nguyên phụ liệu mà doanh nghiệp sẽ tiến hành xin phép nhập khẩu nguyên phụ liệu cho từng hợp đồng. Hàng gia công là hàng miễn thuế nhập khẩu hoàn toàn nhập nguyên phụ liệu bởi khi tiến hành gia công xong sẽ xuất ngược trở lại không tiêu dùng trong nước. Do vậy một trong những khâu quan trọng là hoàn thành thủ tục hải quan. Cơ quan hải quan có nhiệm vụ giám sát quá trình nhập khẩu nguyên phụ liệu và xuất thành phẩm, nguyên phụ liệu thừa ra nước ngoài. * Tổ chức gia công. Sau khi nhận nguyên phụ liệu doanh nghiệp chuyển nguyên phụ liệu về thẳng công ty để gia công. Do quy trình công nghệ ngành giầy dép tương đối phức tạp, nhiều khâu, nhiều công đoạn vì vậy đòi hỏi các bộ phận phải phối hợp chặt chẽ với nhau để hoàn thành tốt công việc.Tổ chức gia công cùng các kỹ thuật viên nước ngoài(nếu có) hướng dẫn, giám sát, kiểm tra chất lượng. * Tổ chức xuất khẩu Sau khi thực hiện gia công xong, doanh nghiệp sẽ tiến hành giao hàng cho phía nứơc ngoài. Công tác giao hàng gồm các việc sau: - Ghi mã hiệu lên thùng hàng - Làm thủ tục hải quan giao thành phẩm - Tổ chức vận chuyển hàng tới nơi qui định để giao cho người vận tải. II. Thực trạng gia công xuất khẩu giầy ở Việt Nam 1. Tiềm năng của gia công giầy Việt Nam Từ những năm đầu thập kỷ 90 đến nay, ngành giầy Việt Nam bắt đầu phát triển với tốc độ nhanh cùng với việc hình thành, mở rộng thị trường trong nước và xuất khẩu.Gia công giầy Việt Nam có một vị trí quan trọng trong nền kinh tế đất nước: chiếm 8,2% lực lượng lao động trong khu vực công nghiệp chế biến, chiếm 10,7% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Việt nam có lợi thế để phát triển ngành giầy đó là lực lượng lao động trẻ, giá nhân công thấp. Thực chất giầy Việt Nam chủ yếu là gia công cho nước ngoài. Thực hiện việc gia công xuất khẩu mặt hàng giầy có lợi: - Trước tiên là giải quyết công ăn việc làm và tăng thu nhập cho đất nước. Nó đảm bảo đời sống cho người lao động, góp phần làm ổn định trật tự an ninh xã hội. - Việc gia công giầy cho người nước ngoài giúp chúng ta có thể tiếp thu được khoa học kỹ thuật tiên tiến, kể cả mặt quản lý công nghiệp và đào tạo được đội ngũ công nhân có tay nghề cao, có kỹ thuật tiên tiến và tính tổ chức kỷ luật tốt. Và nhờ đó mà các doanh nghiệp luôn tự trang bị máy móc thiết bị mới và mẫu mã hợp thời trang theo yêu cầu của khách hàng nước ngoài. - Gia công tuy không tạo được lợi nhuận lớn nhung luôn tái tạo được ngoại tệ và không bao giờ bị nợ nước ngoài, không sợ bị lỗ, bị ế vì khách hàng bao tiêu toàn bộ sản phẩm. - Gia công xuất khẩu giầy là cơ sở để mở rộng thúc đẩy các quan hệ kinh tế đối ngoại. Thực hiện xuất khẩu có liên quan đến nhiều lĩnh vực như hoạt động ngân hàng quốc tế, vận tải quốc tế vì vậy khi xuất khẩu phát triển, các quan hệ này cũng phát triển theo. Đối với các nước đang phát triển, đặc biệt là trong thời kỳ đầu của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước thì bước đi cần thiết do thiếu vốn, công nghệ, phương thức quản lý và chưa có thị trường. 2.Tình hình gia công xuất khẩu giầy Việt Nam trong những năm gần đây Hiện tại, ngành giầy dép Việt Nam có khả năng sản xuất trên 360 triệu đôi giày dép các loại. Từ chỗ chỉ gia công mũi giày đơn thuần cho các nước Đông Âu và Liên Xô(cũ) với sự hợp tác đầu tư của nước ngoài, đến nay các doanh nghiệp ngành giầy đã sản xuất được những đôi giầy hoàn chỉnh với chủng loại phong phú. Những nhãn hiệu giày nổi tiếng thế giới hiện đã được sản xuất tại Việt Nam như Nike, Reebok, Adidas, DiadoraNgành giầy Việt Nam thực sự đã bước sang một thời kỳ phát triển mới, thay đổi lớn về qui mô, trở thành một ngành kinh tế kỹ thuật có ý nghĩa, giải quyết việc làm cho hàng chục vạn lao động. Cả nước ta hiện có 233 doanh nghiệp sản xuất giầy dép,trong đó có 76 doanh nghiệp nhà nước, 80 doanh nghiệp ngoài quốc doanh, và 77 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Tổng năng lực sản xuất giày dép hiên đạt khoảng 420 triệu đôi các loại. Sản lượng giày dép đã tăng nhanh từ 206 triệu đôi năm 1997 lên khoảng 320 triệu đôi năm 2001. Sản lượng giày dép Việt Nam hiện đứng thứ 8 trên thế giới. Giầy dép là mặt hàng có tỉ lệ xuất khẩu khá cao, đạt tới 90%. Kim ngạch xuất khẩu tăng với tốc độ khá cao và liên tục. Nếu như từ năm 1991 trở về trước, nước ta hầu như không xuất khẩu giày dép, năm 1992 mới đạt 5 triệu USD, thì năm 2000 đã đạt 1.465 triệu USD và năm 2001 đạt 1.520 triệu USD(năm 2001 gấp 304 lần năm 1992, bình quân mỗi năm tăng tới 88,7%). Cho đến nay , giày dép của Việt Nam đã được xuất khẩu sang hơn 40 nước và cùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó chủ yếu là sang Liên minh Châu Âu(EU), Mỹ và Nhật Bản. Bên cạnh đó, sản phẩm giày dép còn mở rộng hơn sang nhiều thị trường mới, ngành giày dép nước ta có cơ hội tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu sang Anh, 1 thị trường có sức tiêu thụ lớn các sản phẩm giầy dép. Nếu các doanh nghiệp Việt Nam biết khai thác, xúc tiến thương mại có hiệu quả thì Anh sẽ trở thành thị trường xuất khẩu chủ lực của ngành giầy dép Việt Nam trong tương lai gần. 3. Những khó khăn và thách thức của gia công giầy Việt Nam Bên cạnh những thuận lợi trên, hoạt động gia công xuất khẩu giầy của chúng ta còn có một số khó khăn và thách thức sau: * Chỉ chú trọng đến việc mở rộng thị trường gia công mà chưa chú trọng đến những nhân tố quan trọng nội tại: Trong công tác mở rộng thị trường gia công xuất khẩu nước ta đã đạt được nhiều kết quả(thâm nhập thị trường mới)tuy nhiên còn một số tồn tại sau: - Song song với việc mở rộng tìm kiếm thị trường gia công mới thì các công ty gia công trong nước đã không củng cố thị trường gia công truyền thống, đã làm cho thị trường này mai một đi, thậm chí có những thị trường không còn kim ngạch xuất khẩu và hợp đồng gia công xuất khẩu ở một số thị trường Châu á như Nhật Bản, Đài Loan, Singapore. - Gia công xuất khẩu giầy ở nước ta chủ yếu phục vụ xuất khẩu. Hoạt động này đã có các thành công đáng kể như thu ngoại tệ về cho đất nước song lại để lại khoảng trống phía sau lưng mình đó là thị trường nội địa. Hiện nay dân số Việt nam khoảng 80 triệu người, số người tiêu dùng đông đảo này đã tạo ra thị trường sức mua khoảng 750 triệu USD/năm. Do vậy, một mặt các doanh nghiệp Việt Nam cần tăng cường sản xuất hàng xuất khẩu, một mặt tăng cường sản xuất hàng tiêu dùng nội địa, tránh bỏ phí thị trường này. * Thiếu vốn và công nghệ: Thiếu vốn cho các hoạt động sản xuất kinh doanh là khó khăn lớn nhất cho các doanh nghiệp Việt Nam. Các doanh nghiệp của chúng ta cần nhiều vốn chủ yếu để đầu tư đổi mới máy móc thiết bị nhằm nâng cao năng lực sản xuất và khả năng cạnh tranh trên thị trường thế giới. Với công nghệ lỗi thời nên khi khách hàng đặt hàng cao cấp, lợi nhuận cao cũng không đủ khả năng thực hiện.Giầy dép là mặt hàng thường xuyên có sự thay đổi về mẫu mã và kiểu dáng nhưng do đội ngũ cán bộ chuyên môn và các loại máy móc thiệt bị chuyên dùng phục vụ cho công việc này là rất yếu và thiếu. Mà chúng ta chưa thể chế tạo được khuôn và phụ tùng, do vậy các doanh nghiệp của nước ta vẫn còn phụ thuộc vào nước ngoài. *Bị lệ thuộc quá nhiều vào việc cung ứng nguyên vật liệu, phụ liệu, hoá chất, phụ tùng , máy móc tù nước ngoài. Tính tổng hợp các loại, trung bình nước ta phải nhập khẩu 75%-80% nguyên, phụ liệu, phụ tùng khi sản xuất sản phẩm xuất khẩu. Theo tính toán của các chuyên gia trong ngành, nếu nhập nguyên liệu thô, sau đó gia công chế biến thành vật liệu dùng trực tiếp cho sản xuất giầy dép thì tuỳ theo từng loại, giá vật liệu sẽ rẻ được 10%-30%(so với giá vật liệu tính do nước ngoài cung cấp). * Phần lớn các hợp đồng gia công vẫn ở dạng thuần tuý, những hợp đồng mua bán đứt đoạn chưa nhiều nên thực tế hiệu quả chưa cao, giá trị nhận được chỉ là thù lao gia công thuần tuý. Chính vì thế, khả năng tích luỹ của doanh nghiệp chưa cao, khả năng huy động vốn còn nhiều hạn chế. * Thiếu đội ngũ nhân viên có kỹ thuật, tay nghề cao Đội ngũ nhân viên có kỹ thuật và tay nghề cao ở nước ta thiếu thốn nghiêm trọng. Trong nước thì chưa có một chương trình giảng dạy từ công nhân kỹ thuật đến cán bộ chuyên ngành. Lĩnh vực đào tạo cán bộ công nhân giầy dép chưa bao giờ nhận đựơc sự hợp tác quốc tế và chưa được tài trợ quốc tế có hệ thống. Tóm lại, công tác đào tạo chưa được coi trọng Trong thời gian tới, nước ta cần có những giải pháp để phát huy những điểm mạnh và hạn chế, khắc phục những khó khăn , thách thức để thúc đẩy hoạt động gia công xuất khẩu ngày càng phát triển. III. GiảI pháp thúc đẩy hoạt động gia công xuất khẩu giầy 1. Nâng cao năng lực , trình độ sản xuất gia công Với mục đích nâng cao năng suất lao động, giảm các chi phí không cần thiết để đem lại hiệu quả cao hơn chúng ta cần: - Kiểm tra nghiêm ngặt về trình độ công nghệ, quy trình sản xuất giầy có nhiều công đoạn, do vậy cần phải có sự kiểm tra chặt chẽ những người trực tiếp sản xuất có bảo đảm công đoạn hay không. - Đào tạo công nhân: Chất lượng sản phẩm được quyết định rất nhiều trong khâu sản xuất, ở chất lượng người công nhân. Nhu cầu cấp thiết của ngành gia công xuất khẩu giầy dép là phải có đội ngũ công nhân tay nghề cao. Do vậy, cần phải có sự quan tâm và thường xuyên bồi dưỡng tay nghề cho ông nhân qua một số hoạt động như mở lớp bồi dưỡng, gửi đi học. 2. Nâng cao chất lượng sản phẩm gia công xuất khẩu Gắn chặt với việc thâm nhập thị trường là hàng hoá phải có chất lượng tốt. Chất lượng sản phẩm phụ thuộc vào các yếu tố như tiến bộ kỹ thuật, công nghệ, trình độ tay nghề Để nâng cao chất lượng sản phẩm, công ty cần thực hiện các biện pháp sau đây: - Kiểm tra chặt chẽ chất lượng nguyên vật liệu nhận từ bên đặt gia công trước khi tiến hành gia công. Nếu nguyên liệu không đảm bảo chất lượng thì phải trả lại buộc bên đặt gia công phải giao nguyên liệu khác đảm bảo chất lượng. - Sau khi nhận đủ nguyên vật liệu, phải tổ chức bảo quản chu đáo, tránh xuống cấp phẩm chất của nguyên vật liệu trước khi đưa vào sản xuất. - Tăng cường công tác kiểm tra chất lượng sản phẩm từ khâu đầu đến khâu cuối. - Đầu tư đổi mới trang thiết bị hiện đại hơn. Nó có tác động làm tăng năng suất lao động, nâng cao tính linh hoạt của sản xuất, nâng cao chất lượng của sản phẩm, giảm chi phí điều hành quản lý xí nghiệp. - Củng cố điều kiện sản xuất - Nâng cấp nhà xưởng 3. Thay đổi hình thức gia công Việc thay đổi dần hình thức gia công xuất khẩu ở nước ta, từ nhận nguyên liệu giao thành phẩm sang hình thức cung cấp một phần nguyên liệu và tiến tới hình thức mua bán đứt đoạn là việc làm cần thiết. Có thay đổi như vậy thì chúng ta mới thu được lợi nhuận cao, tăng cường được chức năng kinh doanh của mình và tạo điều kiện cho hoạt động sản xuất kinh doanh xuất khẩu trực tiếp ở nước ta trong những năm sau đó. Để chuyển đổi được hình thức gia công, nước ta cần phải tập trung khai thác các thế mạnh như liên doanh liên kết với các doanh nghiệp trong và ngoài nước để khai thác kịp thời các nguồn lực phục vụ cho nhu cầu sản xuất kinh doanh, để trao đổi thông tin về giá cả gia công cũng như giá cả nguyên vật liệu, giá cả tiêu dùng sản phẩm, mở rộng thị trường xuất khẩu, khai thác nguồn vốn từ bên ngoài để đầu tư cho sản xuất kinh doanh. Qua nhiều năm gia công xuất khẩu giầy, chúng ta đã dần làm quen với môi trường kinh doanh quốc tế, tích luỹ được nhiều kinh nghiệm trong quản lý và điều hành sản xuất, biết được mặt hàng thị trường quốc tế ưa dùng, đồng thời cũng rút ra được đặc điểm, tính chất, cơ cấu chủng loại, chất lượng mẫu mã của các hàng hoá đó. Từ đó chúng ta nên tận dụng cơ sở vật chất và kinh nghiệm đã được tích luỹ qua nhiều năm làm hàng gia công xuất khẩu. Kết luận Gia công xuất khẩu là một khâu quan trọng trong việc phát triển nền kinh tế.Trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá Đảng và Nhà nước ta cần phải luôn chú trọng hoạt động gia công xuất khẩu, đặc biệt là gia công xuất khẩu giầy dép vì đây là một ngành kinh tế có rất nhiều tiềm năng. Tóm lại, từ những phân tích trên ta thấy rõ được thực trạng của việc gia công xuất khẩu giầy ở Việt Nam. Những năm vừa qua,gia công xuất khẩu giầy dép đã đạt được những thành tựu rất lớn và trở thành một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam, đóng góp tích cực vào công cuộc ổn định và phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Tuy nhiên, hoạt động gia công ở nước ta vẫn gặp phải nhiều khó khăn và thách thức. Vì vậy để tiếp tục xây dựng và phát triển ngành gia công giày dép, nước ta cần có những biện pháp tích cực nhằm đẩy mạnh hoạt động gia công xuất khẩu trong những năm tới. Mục lục Phần mở đầu Phần nội dung I. Khái quát chung về hoạt động gia công xuất khẩu 1. Khái niệm và hình thức của hoạt gia công 1.1. Khái niệm về gia công xuất khẩu 1.2. Các hình thức gia công xuất khẩu 2. Quy trình hoạt động gia công xuất khẩu II. Thực trạng gia công xuất khẩu giầy ở Việt Nam 1. Tiềm năng của gia công giầy Việt Nam 2. Tình hình gia công xuất khẩu giầy VIệt Nam trong những năm gần đây 3. Những khó khăn và thách thức của gia công giầy Việt Nam III. GiảI pháp thúc đẩy hoạt động gia công xuất khẩu giầy 1. Nâng cao năng lực trình độ sản xuất gia công 2. Nâng cao chất lượng sản phẩm gia công 3. Thay đổi dần hình thức gia công phần kết luận Tài liệu tham khảo Cẩm nang nghiệp vụ xuất khẩu Quản trị kinh doanh thương mại quốc tế- nghiệp vụ kinh doanh xuất nhập khẩu Quản lý và nghiệp vụ kinh doanh thương mại quốc tế Báo đầu tư (năm 2002-2004) Thời báo kinh tế Việt Nam