Đề tài Một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra chất lượng giờ lên lớp của giáo viên THCS

A. Mở đầu Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng cộng sản Việt Nam xác định rõ hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam là xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp, có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, có cơ cấu kinh tế hợp lý, có quan hệ sản xuất phù hợp, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh. Đại hội cũng chỉ rõ " Muốn tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa thắng lợi phải phát triển giáo dục - đào tạo, phát huy nguồn lực con người, yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững" . Đồng thời phải " Đổi mới cơ chế quản lý, bồi dưỡng cán bộ, sắp xếp, chấn chỉnh và nâng cao năng lực của bộ máy giáo dục - đào tạo. Hoàn thiện hệ thống thanh tra giáo dục, tăng cường cán bộ thanh tra, tập trung vào thanh tra chuyên môn". Trong những năm qua, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, giáo dục - đào tạo còn bộc lộ một số yếu kém như : chất lượng và hiệu quả của giáo dục - đào tạo chưa cao, chưa đáp ứng kịp thời những đòi hỏi ngày càng cao của công cuộc đổi mới kinh tế, xã hội. Một trong những nguyên nhân dẫn đến yếu kém trên là chát lượng đội ngũ giáo viên " vừa thiếu, vừa yếu… chưa đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục - đào tạo trong giai đoạn mới "(NQTW 2 - khóa VIII). Cho nên công tác kiểm tra(đặc biệt là kiểm tra chuyên môn) có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là nhân tốt tích cực góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giờ lên lớp của giáo viên. Bàn về vấn đề này đã có những ý kiến nêu ra tính cấp thiết cần giải quyết nhưng hầu như mới chỉ dừng ở mức độ lý thuyết. Trên cơ sở những kinh nghiệm thực tiễn làm công tác quản lý của trường THCS, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài " Một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra chất lượng giờ lên lớp của giáo viên THCS " B. Nội dung I. Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề : 1. Cơ sở lý luận : Kiểm tra là một khâu rất quan trọng của chu trình quản lý, là tạo lập mối liên hệ thông tin ngược trong quản lý giáo dục, cung cấp những thông tin đã được xử lý, đánh giá chính xác, đó là nguồn thông tin cần thiết, cực kỳ quan trọng để hệ quản lý điều chỉnh và hoạt động có hiệu quả hơn, đồng thời hệ bị quản lý(đối tượng quản lý) tự điều chỉnh ý thưc, hành vi và hoạt động của mình ngày càng tốt hơn. Chỉ thị của Bộ trưởng bộ GD&ĐT (số 60/1998/CT-BGD-ĐT ngày 02/11/1998) về việc tăng cường tổ chức và hoạt động thanh tra trong ngành giáo dục và đào tạo đã nêu rõ " Các cấp quản lý trong toàn ngành cần quán triệt đầy đủ tinh thần nghị quyết TW 2 về giáo dục-đào tạo; kiểm điểm những thiếu sót, yếu kém trong công tác thanh tra. Phải coi thanh tra là một hoạt động quản lý rất quan trọng để thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ của ngành, nâng cao chất lượng giáo dục-đào tạo, ngăn ngừa, xưt lý nghiêm túc, kịp thời những hiện tượng tiêu cực, góp phần điều chỉnh, bổ sung các giải pháp quản lý, chỉ đạo của ngành. Điều 22, chương 6 của " Quy chế về tổ chức và hoạt động của hệ thống thanh tra giáo dục - đào tạo" (Ban hành theo QĐ số 478/QĐ ngày 11/3/1993 của Bộ trưởng Bộ GD&DT quy định " Hiệu trưởng các trường, thủ trưởng các cơ sở giáo dục - đào tạo trong ngành có trách nhiệm sử dụng bộ máy quản lý và các cán bộ trong đơn vị để kiểm tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ kế hoạch cá nhân và các bộ phận thuộc quyền, xét và giải quyết các khiếu mại, tố cáo về các vấn đề thuộc trách nhiệm quản lý của mình". Việc kiểm tra công việc, hoạt động và các mối quan hệ hoạt động của mọi thành viên trong nhà trường là trách nhiệm, quyền hạn và là một dạng hoạt động nghiệp vụ quản lý vủa hiệu trưởng : điều tra, theo dõi, xem xét, kiểm soát, phát hiện sự diễn biến và kết quả các hoạt động giáo dục đó có phù hợp với mục tiêu kế hoạch, chuẩn mực, quy chế đã đề ra không. Qua đố phát hiện những ưu điểm để động viên, khuyến khích hoặc những thiếu sót lệch lạc so với yêu cầu để có biện pháp uốn nắn, giúp đỡ và điều chỉnh thích hợp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục-đào tạo trong nhà trường. Người hiệu trưởng giỏi là người biết tiến hành kiểm tra thường xuyên và có kế hoạch, biết biến quá trình kiểm tra thành quá trình tự kiểm tra của các bộ phận và moijthanhf viên trong nhà trường mà mình quản lý. Hoạt động kiểm tra lad sự tác động vào đối tượng quản lý nhằm thực hiện tốt các quyết định. Nếu kiểm tra, đánh giá chính xác, chân thực sẽ có tác dụng giúp hiệu trưởng xác định được mức độ, các yếu tố ảnh hưởng để từ đó tìm ra được những nguyên nhân và để ra những giải pháp điều chỉnh có hiệu quả. Tuy nhiên, muốn hoạt động kiểm tra có hiệu quả, người hiệu trưởng không thể tùy tiện mà cần tuân thủ các nguyên tắc : 1. Nguyên tác pháp chế. 2. Nguyên tác tính kế hoạch 3. Nguyên tác khách quan 4. Nguyên tác tính hiệu quả 5. Nguyên tác tính giáo dục Và vận dụng một các linh hoạt, sáng tạo các phương pháp, hình thức kiểm tra phù hợp. 2. Cơ sở thực tiễn : Dạy-học là hoạt động chủ yếu, hoạt động trung tâm của nhà trường. Giáo viên là người quyết định giáo dục chất lượng giáo dục-đào tạo. Trong qua trình dạy học, người thầy đóng vai trò chủ đạo. Phương pháp giáo dục mới nhấn mạnh yêu cầu của học sinh là nhân vật trung tâm, phải làm cho học sinh phát huy tính tích cực chủ động nhưng không vì thế mà giảm nhẹ vai trò chủ đạo của giáo viên. Học sinh có biết chủ động hay không, có tự giác học tập hay không cũng do người thầy góp phần tạo ra. Thầy giúp học sinh tìm tòi kiến thức, rèn luyện kỹ năng, củng cố và vận dụng kiến thức. Dù cho khoa học kỹ thuật phát triển, có nhiều phương tiện hiện đại giúp việc dạy học nhưng không thể thay thế vai trò của giáo viên (Vì vậy để đảm bảo chất lượng giáo dục, người quản lý giáo dục phải tìm tòi mọi cách tác động vào người thầy : chuẩn bị khả năng cho họ(đào tạo, bồi dưỡng), tạo diều kiện làm việc cho họ và kiểm soát lao động của họ). Có thể nói, kiểm tra là công việc thường xuyên của người hiệu trưởng; nếu lãnh đọa mà không kiểm tra coi như không có lãnh đạo. Cho nên, kiểm tra đồng nghĩa với quản lý vì không kiểm tra thì quản lý không tồn tại, không định hướng được mục tiêu, hành động. II. Thực trạng và nguyên nhân của công tác kiểm tra hoạt động dạy-học ở trường THCS : Qua thực tế làm công tác quản lý chuyên môn ở trường THCS Diễn Tân, qua thực tiễn công tác thanh tra viên kiêm nhiệm và qua việc tìm hiểu, khảo sát việc kiểm tra giờ dạy giáo viên của cán bộ quản lý trường bạn, chúng tôi nhận thấy công tác kiểm tra chất lượng giờ lên lớp còn bộc lộ những hạn chế sau : 1. Công tác kiểm tra hoạt động của tổ chuyên môn và hoạt động giảng dạy của giáo viên chưa được tiến hành thường xuyên và còn mang nặng tính chất hành chính : a. Kiểm trá hoạt động của tổ chuyên môn : Tổ chuyên môn là nơi chỉ đạo trực tiếp việc giảng dạy của giáo viên. Việc duy trì nề nếp sinh hoạt có chất lượng của tổ chuyên môn có ý nghĩa rất lớn tới việc nâng cao chát lượng giảng dạy. Trong thực tế ở một số trường việc kiểm tra nề nếp sinh hoạt của tổ chuyên môn chưa được coi trọng. Qua biên bản của các tổ chuyên môn, số lần sinh hoạt chưa đảm bảo(2 tuần/ lần). Nội dung sinh hoạt chuyên môn còn nghèo và đơn diệu. Cán bộ quản lý ít kiểm tra và có những định hướng cần thiết cho sinh hoạt của tổ chuyên môn. Nội dung sinh hoạt chuyên môn chủ yếu là tập trung vào việc kiểm điểm giờ giấc công tác, việc thực hiện chương trình và đánh giá thao giảng, thực tập, ít có buổi sinh hoạt chuyên môn theo chuyên đề. b. Kiểm tra hoạt động giảng dạy của giáo viên : + Kiểm tra hồ sơ giáo án của giáo viên : Việc kiểm tra không được tiến hành thường xuyên, chú ý nhiều đến số lượng và hình thức hồ sơ mà ít quan tâm đến chất lượng (nhất là chất lượng bài soạn). Thực tế là nhiều giáo viên vẫn sử dụng giáo án cũ nhưng người quản lý không phát hiện được. + Kiểm tra chất lượng giờ dạy của giáo viên : Thực tế cán bộ quản lý ít kiểm tra giờ dạy của giáo viên. Qua việc kiểm tra hồ sơ quản lý của một số trường : rất ít hiệu trưởng có kế hoạch kiểm tra cụ thể giờ dạy của giáo viên. Việc kiểm tra này chủ yếu khoán cho các tổ, nhóm chuyên môn. Cán bộ quản lý kiểm tra giờ dạy giáo viên chủ yếu vào các kỳ thao giảng nhân các ngày lễ lớn trong năm học. + Kiểm tra việc thực hiện quy chế chấm, chữa bài, tổng kết, đánh giá học sinh : Qua các đợt kiểm tra thi đua và thanh tra chuyên môn, chúng tôi nhận thấy ở một số trường việc chấm, chữa bài còn diễn ra rất tùy tiện. Nhiều giáo viên(nhất là giáo viên môn Văn-Tiếng Việt là bộ môn có tiết trả bài trong chương trình) không đảm bảo đủ cơ số điểm theo quy định. Xem xét các bài kiểm tra của học sinh đã được giáo viên chấm, chữa bài nhìn chung là còn qua loa, đại khái, nhiều bài đáng lẽ phải trả(theo quy định của chương trình) thì trong bao bì đựng bài kiểm tra của học sinh không có(hoặc có nhưng rất ít). Việc kiểm tra miệng ở học sinh còn rất hạn chế(qua việc kiểm tra sổ điểm cá nhân của giáo viên). Đặc biệt nhiều cán bộ quản lý chưa có kế hoạch cho việc kiểm tra này. 2. Phương pháp và cách thức tiến hành kiểm tra hoạt động dạy học của giáo viên còn hạn chế và đơn điệu : Trong công tác quản lý chuyên môn, cán bộ quản lý hiện nay còn hạn chế về phương pháp kiểm tra hoạt động giảng dạy của giáo viên. Phần lớn là dựa trên chức năng quản lý hnahf chính nhà nước để kiểm tra nên công tác kiểm tra còn thiếu sự sáng tạo, thiếu tính nhạy bén, chưa thể hiện tính nhân văn của kiểm tra sư phạm. Đặc biệt, hoạt động kiểm tra còn thiếu thực tiễn vì phần nhiều kiểm tra hoạt động dạy của cán bộ quản lý chỉ dựa trên báo cáo của các tỏ, nhóm chuyên môn, dẫn đến việc điều hỉnh kế hoạch và xử lý các tình huống chưa kịp thời. 3. Mạng lưới cốt cán chuyên môn làm công tác kiểm tra còn hạn chế : Một thực tế hiện nay đang tồn tại ở trường THCS là giáo viên phải dạy quá nhiều bộ môn. Nhiều giáo viên(do yêu cầu đảm bảo công bằng ngày công lao động)nên phải dạy những môn trái ngược hẳn với chuyên môn được đào tạo(giáo viên Văn dạy thêm môn Sinh học hay môn Kỹ thuật). Nếu người quản lý không có chuyên môn về môn đó mà lại không xây dựng được mạng lưới kiểm tra thì không thể kiểm tra có hiệu quả. III. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra hoạt động dạy của giáo viên THCS : 1. Mục đích yêu cầu : Hiệu quả là sự thống nhất giữa số lượng và chất lượng, giữa khả năng sản xuất và nhu cầu. Hiệu quả kiểm tra là cùng một thời gian người quản lý có thể kiểm tra được nhiều đối tượng, nhiều khâu trong hoạt động dạy học và phải đảm bảo được các yêu cầu sau : + Đảm bảo tính kịp thời : là tổ chức để có các thông tin kịp thời trong trường học. + Đảm bảo tính toàn diện : Tìm hiểu mọi mặt công tác của giáo viên bằng cách quan sát có hệ thống các hoạt động giảng dạy, giáo dục, kiểm tra không những các giờ lên lớp và các biện pháp giáo dục mà cả trình độ kiến thức và kỹ năng của học sinh. + Nắm vững tính nhân văn của việc kiểm tra sư phạm : phát hiện ưu điểm, giúp đỡ kịp thời đối với con người được kiểm tra về những cái cần giúp đỡ, phổ biến các kinh nghiệm tiên tiến, các kiểu mẫu về công tác nhằm hoàn thiện toàn bộ quá trinhd giảng dạy, giáo dục. + Tránh thái độ kiểm tra có tính hình thức : trước hết là phải kiểm tra cụ thể chứ không phải chung chung. Là kiểm tra theo một hệ thống xác định, nhằm mục tiêu chủ yếu : nâng cáo trình độ công tác giảng dạy, giáo dục, giúp đỡ các giáo viên nắm vững khoa học và nghệ thuật sư phạm. 2. Biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra gời dạy của giáo viên : A. Xây dựng kế hoạch công tác kiểm tra của ban giám hiệu : Hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch năm học cần chú ý xây dựng một kế hoạch kiểm tra thật cụ thể. Cần xác định rõ các mục tiêu và thời gian kiểm tra việc giảng dạy và giáo dục, lịch dự giờ và phân tích các giờ học được quy định sau khi đã thống nhất với các tổ chuyên môn và giáo viên. Kiểm tra việc giúp đỡ các giáo viên còn thiếu kinh nghiệm, coi đó là công tác chung của lãnh đạo trường, tổ trưởng chuyên môn và các giáo viên cốt cán bộ môn. Kiểm tra và kiểm điểm việc giúp đỡ về mặt sư phạm cho các tổ chức của học sinh và các cơ quan tự quản của học sinh. Quy định các chuẩn đánh giá việc thực hiện các nhiệm vụ đã được kế hoạch hóa sau khi kiểm tra. B. Xây dựng các tiêu chí kiểm tra cho các hoạt động dạy học của giáo viên : Bằng cách lượng hóa các tiêu chuẩn, các chỉ tiêu một cách khoa học. Có như vậy người quản lý mới đánh giá chính xác, khách quan, công băng, tránh tình trạng dễ daaix, nể nang trong đánh giá, xếp loại giờ dạy giáo viên. Việc xây dựng các tiêu chí đó còn giúp cho giáo viên có thể tự kiểm tra, đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của chính bản thân mình. C. Xây dựng mạng lưới và lực lượng kiểm tra : D. Kiểm tra chất lượng sinh hoạt tổ, nhóm chuyên môn : Trong trường phổ thông " Tổ chuyên môn giúp hiệu trưởng quản lý giáo viên thực hiện các hoạt động giáo dục, theo kế hoạch chung của nhà trường. Tổ chức trao đổi và đánh giá sáng kiến kinh nghiệm giáo dục. Tổ chức dự giờ lên lớp của nhau để rút kinh nghiệm, tổ chức bồi dưỡng nâng cao trình độ tổ viên"(QĐ số 440/QĐ-BGD ngày 2/4/1979 của Bộ GD&ĐT). Trong kế hoạch hoạt động của tổ chuyên môn, cần thực hiện nghiêm chỉnh lịch sinh hoạt theo quy định của Bộ GD&ĐT là 2 tuần/lần. Định hướng nội dung sinh hoạt tổ chuyên môn theo các chuyên đề. Ví dụ như chuyên đề dạy chéo môn, chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học, chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi, chuyên đề phụ đạo học sinh yếu kém hay các chuyên đề hẹp. Việc giảng dạy văn học sử ở lớp 9, chuyên đề đọc diễn cảm ở học sinh lớp 6, chuyên đề giải Toán cho học sinh khối 7,8…. Hạn chế việc sinh hoạt chuyên môn mang nặng tính hành hính sự vụ. Người quản lý trực tiếp theo dõi và đánh giá được chát lượng sinh hoạt của các lần sinh hoạt chuyên môn. E. Vận dụng linh hoạt và sáng tạo các hình thức và phương pháp kiểm tra : Hoạt động sư phạm là một quy trình khoa học và nghệ thuật, cho nên muốn có hiệu quả trong việc kiểm tra giờ dạy của giáo viên đòi hỏi người quản lý phải vận dụng một cách sáng tạo các hình thức và phương pháp kiểm tra thích hợp. a. Hình thức kiểm tra : - Kiểm tra sơ bộ(công việc chuẩn bị giờ dạy của giáo viên) - Kiểm tra thực hiện(thực tế, quy trình lên lớp) - Kiểm tra tổng kết(đánh giá, nhận xét) b. Phương pháp kiểm tra : b. 1. Dự các giờ dạy có lựa chọn : Hiệu trưởng có kế hoạch cá nhân của mình đi dự một số giờ dạy của một số giáo viên. Việc kiểm tra đó cho phép xác định rõ người giáo viên đã chuẩn bị bài giảng như thế nào, lớp học hoạt động ra sao. Nói cách khác, nó cho phép tìm hiểu việc hoạt động của giáo viên và học sinh trong hoàn cảnh bình thường. b. 2. Dự các giờ lên lớp theo đề tài : Hiệu trưởng dự suốt chu trình các bài giảng về một chương trình hay một phần của chương. Nhằm nục đích nghiên cứu toàn diện hệ thống làm việc của giáo viên. Việc kiểm tra đó cho phép xác định mặt mạnh, mặt yếu của người giáo viên đó, nêu lên những lời khuyên đối với nhà giáo về mặt hoàn thiện nghề sư phạm. Việc kiểm tra theo đề tài là cần thiết khi muốn tìm hiểu công tác của một giáo viên mới và cùng nhằm mục đích nghiên cứu kinh nghiệm giảng dạy tiên tiến. b. 3. Dự các giờ lên lớp song song : Người quản lý có thể dự giờ lên lớp của 2 giáo viên ở các lớp song song về cùng một đề tài. Nhờ phương pháp so sánh, người quản lý có thể phát hiện được những đặc điểm thuộc về bản lĩnh của mỗi giáo viên. Hiệu quả của công tác giảng dạy này và phương pháp giảng dạy khác. b. 4. Nghiên cứu phức hợp một số lớp : Người cán bộ quản lý có mặt trong toàn bộ ngày học của một lớp. Nhờ đó sẽ kiểm tra đướcự làm việc và tính tích cực của học sinh trong các điều kiện khác nhau. Cách kiểm tra này cho phép hiệu trưởng đưa ra được những kết luận cụ thể về những vấn đề như : tại sao học sinh với giáo viên này thì học tập chăm chỉ nhưng với giáo viên khác lại không chú ý. Làm thế nào để duy trì được kỷ luật, làm thế nào để đảm bảo thực hiện những yêu cầu hống nhất đối với học sinh. b. 5. Dự giờ lên lớp có mục tiêu và có mời chuyên gia cùng dự : Khi xuất hiện một số hoài nghi nào đó hay khi muốn nghiên cứu sâu hơn công tác của giáo viên, hiệu trưởng mời một chuyên gia(cốt cán bộ môn) cùng dự. Việc dự giờ như vậy có thể tiến hành cùng với một nhóm hoặc là có thể thực hiện riêng biệt cùng với ban lãnh đạo nhà trường. b. 6. Kiểm tra và xem xét các tài liệu liên quan : Người quản lý có thể xem xét các tài liệu : giáo án, kế hoạch bộ môn, kế hoạch cá nhân .... của giáo viên trong mối liên hệ với các giờ lên lớp đã dự hoặc độc lập với giờ lên lớp. Việc nghiên cứu các tài liệu đó giúp người quản lý có thể đi sâu vào hoạt động sáng tạo của giáo viên. b. 7. Kiểm tra chất lượng dạy của giáo viên qua kết quả học tập của học sinh : Vào cuối tiết dự giờ, hiệu trưởng ra cho học sinh một bài kiểm tra ngắn để kiểm tra xem bài giảng đã được các em lĩnh hội ở mức độ nào. Cũng có thể ra bài kiểm tra viết ở một số lớp hoặc các lớp song song hoặc tất cả các lớp ở một số môn nhất điịnh. Các bài làm đó được hội đồng hoặc ban giám hiệu chấm. Nghiên cứu vở học sinh, các bài ghi, bài làm giúp người quản lý xác định được tính hệ thống trong công việc của học sinh. Mức độ nắm vững tài liệu học tập và kỹ năng tự lực nắm kiens thức của học sinh. Các biện pháp và phương pháp để kiểm tra hoạt động của giáo viên qua việc lĩnh hội tri thức của học sinh đòi hỏi có một kế hoạch cụ thể và thích hợp. C. Kết luận Kiểm tra là một hoạt động cự kỳ quan trọng của người cán bộ quản lý trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy và giáo dục của đội ngũ giáo viên. Đối với công việc này đòi hỏi người quản lý phải xây dựng được một kế hoạch kiểm tra khoa học, cụ thể đảm bảo cho công tác kiểm tra được tiến hành thường xuyên và mang lại hiệu quả cao. Trong quá trình tiến hành kiểm tra, người cán bộ quản lý phải vận dụng một cách dáng tạo, linh hoạt nhưng đảm bảo tính hệ thống các hình thức và biện pháp kiểm tra. Qua bài viết này, chúng tôi nêu ra một số biện pháp nhằm góp phần vào việc nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra giờ lên lớp của giáo viên ở trường THCS. Do điều kiện đề tài được thực hiện trong thời gian và tư liệu rất hạn chế nên không tránh khỏi khiếm khuyết, chúng tôi rất mong được chỉ giáo và lượng thứ. Người viết Hoàng Quốc Tuấn