Đề tài Một số giải pháp đổi mới và phát triển doanh nghiệp nhà nước nhằm nâng cao khả năng hội nhập thị trường quốc tế của Việt Nam

ng cô quan träng ®Ó Nhµ n­íc ®iÓu tiÕt, qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ. C¸c TCTNN ®· b¶o toµn vµ tÝch tô ®­îc vèn ngµy cµng t¨ng, huy ®éng nhiÒu nguån lùc ®Çu t­, ®æi míi c«ng nghÖ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh. Bèn lµ, cæ phÇn ho¸ mét bé phËn DNNN mµ nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100% vèn ®Ó huy ®éng thªm vèn, t¹o thªm ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn. §Õn ngµy 15/8/2000 c¶ n­íc cæ phÇn ho¸ ®­îc 369 bé phËn doanh nghiÖp víi tæng sè vèn lµ 1920 tØ ®ång (t¨ng 12% so víi tr­íc khi cæ phÇn), b»ng 1,6% tæng sè vèn nhµ n­íc trong c¸c DNNN. Nh×n chung, c¸c chØ tiªu doanh thu, lîi nhuËn, nép ng©n s¸ch, sè l­îng c«ng nh©n viªn trong c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ®Òu t¨ng so víi tr­íc. Cïng víi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, §¶ng, ChÝnh phñ chñ tr­¬ng ®Ó mét sè DNNN ®Çu t­ mét phÇn vèn lËp c«ng ty cæ phÇn míi. §Õn ngµy 15/8/2000, DNNN ®· ®Çu t­ vèn thµnh lËp 279 c«ng ty cæ phÇn míi víi tæng sè vèn nhµ n­íc lµ 868,8 tØ ®ång, chiÕm 46% vèn ®iÒu lÖ. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cho thÊy: 267 c«ng ty (96,4%) cã l·i, 12 c«ng ty cßn l¹i (3,6%) hoµ vèn. N¨m lµ, thùc hiÖn giao kho¸n, b¸n vµ kho¸n kinh doanh, cho thuª nh÷ng DNNN cã quy m« nhá, thua lç kÐo dµi ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ tµi s¶n nhµ n­íc, b¶o ®¶m viÖc lµm vµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng. Thùc hiÖn NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 4 (kho¸ VIII), ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 103/1999/N§-CP vÒ giao b¸n, cho thuª vµ ®· thùc hiÖn ®­îc27 DNNN cã vèn nhµ n­íc d­íi 1 tû ®ång. C¸c doanh nghiÖp nµy ®Òu trë thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ cã kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh kh¸ lªn râ rÖt. Thùc tÕ cho thÊy, viÖc thùc hiÖn giao, b¸n, kho¸n cho thuª c¸c doanh nghiÖp ®· kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng gi¶i thÓ, ph¸ s¶n doanh nghiÖp, b¸n ph¸t m¹i tµi s¶n cña nhµ n­íc; kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng ng­êi lao ®éng mÊt viÖc lµm, n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ®­îc ph¸t huy, xo¸ ®­îc bao cÊp, bï lç cña Nhµ n­íc, t¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng nguån v«n trong d©n. b) Mét sè kÕt qu¶ quan träng cña qu¸ tr×nh s¾p xÕp vµ ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN: C¸c DNNN ®· ®­îc tæ chøc s¾p xÕp l¹i theo NghÞ ®Þnh 388/H§BT ngµy 20-11-1991 cæ phÇn ho¸ mét sè DNNN vµ thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty 90 vµ Tæng c«ng ty 91. §Õn th¸ng 5- 2001, tæng sè cã 502 DNNN ®· ®­îc cæ phÇn ho¸, trong ®ã cã 349 doanh nghiÖp ®· b¸n trªn 65% cæ phÇn cho c¸c cæ ®«ng ngoµi Nhµ n­íc. Sè doanh nghiÖp ®· hoµn thµnh cæ phÇn ho¸ t¨ng liªn tôc trong 3 n¨m qua. KÕt qu¶ ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng sau: B¶ng 1: sè dnnn hoµn thµnh cæ phÇn ho¸ (CPH) ®Õn th¸ng 5- 2001 1998 1999 2000 5th¸ng2001 Tæng Sè doanh nghiÖp cã quy ®Þnh CPH 126 247 206 63 642 B¸n d­íi 51% cæ phÇn 13 19 46 7 85 B¸n 51%- 65% cæ phÇn 12 15 37 4 68 B¸n trªn 65% cæ phÇn 27 117 142 63 349 Sè doanh nghiÖp hoµn thµnh CPH 52 151 225 74 502 Nguån: Ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp Trung ­¬ng §ã lµ tiÕn bé quan träng trong viÖc c¬ cÊu l¹i vµ tæ chøc l¹i DNNN theo h­íng tËp trung vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc vµ vïng quan träng; t¨ng quy m« vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. VÊn ®Ò liªn doanh liªn kÕt gi÷a DNNN víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc, nhÊt lµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi còng ®­îc ph¸t triÓn. Vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c chiÕm tû träng ngµy cµng lín, doanh nghiÖp cã vèn dÇu t­ n­íc ngoµi nép ng©n s¸ch nhµ n­íc tõ 20- 24%, t¹o ra viÖc lµm cho kho¶ng 1,7 triÖu lao ®éng C«ng nghÖ, ph­¬ng tiÖn, ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt kinh doanh vµ qu¶n lý mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc ngµy cµng hiÖn ®¹i h¬n, quy m« lín h¬n. Tèc ®é t¨ng tr­ëng chung cña DNNN nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng chung cña nÒn kinh tÕ. Tû träng GDP vµ tÝch luü cña DNNN cao nhÊt trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®ang chi phèi sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc ta x¸c ®Þnh. Sè l­îng DNNN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhiÒu h¬n, hiÖu qu¶ sö dông vèn cao h¬n. C¸c DNNN g­¬ng mÉu ®i ®Çu trong viÖc nép thuÕ vµ tÝch luü ®Çu t­. Nhê ®ã DNNN ®· nép ng©n s¸ch, tr¶ l·i suÊt vay ng©n hµng chiÕm tû träng cao nhÊt so víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. TÊt c¶ c¸c tiÕn bé quan träng trªn cña DNNN cã thÓ minh ho¹ b»ng nh÷ng sè liÖu sau: Trong 15 n¨m qua, sè l­îng DNNN ®· gi¶m tõ 12.300 (tr­íc n¨m 1990) cßn 5.571 doanh nghiÖp (gi¶m 54,7%) vµo n¨m 2000. C¬ cÊu DNNN ®· ®­îc ®iÒu chØnh hîp lý h¬n, qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn ®· cã b­íc c¶i tiÕn ®¸ng kÓ. NÕu n¨m 1994 sè DNNN cã vèn d­íi 1 tû ®ång chiÕm tíi 50% th× ®Õn n¨m 2000 sè ®ã chØ cßn 25%. Sè DNNN cã sè vèn trªn 10 tû ®ång t¨ng t­¬ng øng lµ 10% lªn 20%. Vèn b×nh qu©n cña tÊt c¶ c¸c DNNN t¨ng 7lÇn, tõ 3,3 tû ®ång (n¨m 1994) lªn 22 tû ®ång (n¨m 2000). PhÇn ®ãng gãp cña DNNN chiÕm gÇn 40% tæng nép ng©n s¸ch vµ trªn 50% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. Tû lÖ nép ng©n s¸ch trªn mét ®ång vèn t¨ng tõ 14,7% (n¨m 1991) lªn 28% (n¨m 2000). Tû träng ®ãng gãp cña DNNN trong tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) t¨ng t­¬ng øng tõ 6,8% (n¨m 1993) lªn 12% (n¨m 2000). Tõ n¨m 1995 ®Õn nay, hµng n¨m DNNN ®ãng gãp tõ 26- 28% nguån thu thuÕ néi ®Þa. NÕu tÝnh tÊt c¶ c¸c kho¶n thu thuÕ vµ phÝ (thuÕ xuÊt nhËp khÈu, phÝ sö dông tµi nguyªn...) ®­îc thu th«ng qua DNNN, th× ®ãng gãp kho¶ng 60% c¸c nguån thu thuÕ vµ phÝ cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. DNNN còng ®ang sö dông kho¶ng 15% lùc l­îng lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp. Nh÷ng n¨m ®æi míi do cã nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, c¬ chÕ ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, víi nç lùc cña m×nh DNNN ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ míi, ®­îc x· héi thõa nhËn. Nhê ®ã, DNNN ®¹t tû träng lín nhÊt trong GDP, t¨ng tÝch luü vµ s¶n phÈm, dÞch vô chñ yÕu trong nÒn kinh tÕ, cã t¸c ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, gãp phÇn quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò x· héi cña doanh nghiÖp, cña ngµnh, cña ®Þa ph­¬ng vµ toµn x· héi. Cã thÓ nãi, DNNN ®· cã nh÷ng tiÕn bé vÒ chÊt trong ho¹t ®éng ®ã lµ: vÒ c¬ b¶n ®· xo¸ bá c¬ chÕ tæ chøc s¶n xuÊt theo chØ tiªu ph¸p lÖnh trªn giao; vai trß tù chñ trong kinh doanh vµ tù chñ tµi chÝnh ®­îc x¸c lËp vµ më réng, doang nghiÖp ®­îc giao vèn, tù chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn; chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt cña Nhµ n­íc ®­îc x¸c ®Þnh ngµy cµng râ vµ hoµn thiÖn; Nhµ n­íc tõng b­íc qu¶n lý doanh nghiÖp b»ng ph¸p luËt, nªn m«i tr­êng vµ hµnh lang ph¸p lý ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n. Nh÷ng tiÕn bé quan träng c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng nãi trªn cña DNNN ®ang lµm cho kinh tÕ nµh n­íc b­íc ®Çu ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trªn mét sè mÆt cô thÓ: hÖ thèng kinh tÕ nhµ n­íc víi c¸c thÓ chÕ thèng nhÊt ®ang lµm ®ßn bÈy thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi tèc ®é kh¸. Trong nhiÒu n¨m DNNN lµ ®èi t¸c chñ yÕu thùc hiÖn liªn doanh víi n­íc ngoµi, gi¶i quyÕt ngµy cµng tèt h¬n nhiÒu vÊn ®Ò x· héi, nh­ b¶o ®¶m c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm, c«ng b»ng x· héi, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, v.v... Sù ®æi míi cña kinh tÕ nhµ n­íc ®ang më ®­êng, h­íng dÉn, hç trî vµ hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc, kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ t­ nh©n, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. Kinh tÕ nhµ n­íc ®ang t¹o ra lùc l­îng vËt chÊt tèi thiÓu cÇn thiÕt ®Ó Nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«, æn ®Þnh x· héi, h¹n chÕ khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Kinh tÕ nhµ n­íc chñ ®éng trong x©y dùng con ng­êi míi, thÓ hiÖn ë viÖc thu hót ngµy cµng nhiÒu ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é ngµy cµng cao tõ ®ã t¹o ®iªï kiÖn ph¸t huy vai trß cña giai cÊp c«ng nh©n, thùc hiÖn liªn minh c«ng-n«ng- trÝ thøc ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng æn ®Þnh x· héi c«ng b»ng, d©n chñ v¨n minh. 2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu ®· ®¹t ®­îc. Nguyªn nh©n ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu cña DNNN bao gåm nhiÒu mÆt, nh­ng cã thÓ tãm t¾t nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu sau: - Quan ®iÓm vµ chñ tr­¬ng ®æi míi ®óng ®¾n cña §¶ng vÒ ®æi míi kinh tÕ nhµ n­íc, DNNN, x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, phï hîp víi ®ßi hái cña thùc tiÔn nªn nhanh chãng ®i vµo cuéc sèng. Quan ®iÓm vµ chñ tr­¬ng ®óng ®¾n xuyªn suèt trong toµn bé ®­êng lèi ®æi míi kinh tÕ nhµ n­íc trong 16 n¨m qua ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c V¨n kiÖn vµ NghÞ quyÕt cña §¶ng tõ §¹i héi VI, VII, VIII, IX. §Æc biÖt lµ NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 3 kho¸ IX ®· kh¼ng ®Þnh: “ViÖc tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ còng lµ nhiÖm vô chiÕn l­îc, l©u dµi víi nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p, míi mÎ. §èi víi nh÷ng vÊn ®Ò ®· râ, ®· cã NghÞ quyÕt th× ph¶i khÈn tr­¬ng, kiªn quyÕt triÓn khai thùc hiÖn; nh÷ng vÊn ®Ò ch­a ®ñ râ th× ph¶i tæ chøc thÝ ®iÓm, võa lµm võa rót kinh nghiÖm, kÞp thêi uèn n¾n c¸c sai sãt, lÖch l¹c ®Ó cã b­íc ®i thÝch hîp, tÝch cùc nh­ng v÷ng ch¾c”. - Nh÷ng c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ nhµ n­íc, DNNN ngµy cµng hoµn thiÖn. Nhµ n­íc ®· thÓ chÕ ho¸ c¸c quan ®iÓm, chñ tr­¬ng cña §¶ng vÒ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc, DNNN thµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy nh­: QuyÕt ®Þnh 217/H§BT ngµy 14-11-1987 cña Héi ®ång Bé tr­ëng vÒ mét sè chÝnh s¸ch ®æi míi c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh trong c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh; NghÞ ®Þnh 50/H§BT ngµy 22-3-1988 cña Héi ®ång Bé tr­ëng ban hµnh §iÒu lÖ xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp quèc doanh; QuyÕt ®Þnh 322/H§BT ngµy 23-10-1991 cña Héi ®ång Bé tr­ëng vÒ b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn kinh doanh ®èi víi c¸c DNNN; HiÕn ph¸p n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam; LuËt DNNN n¨m 1995; NghÞ ®Þnh 59/CP ngµy 3-10-1996 cña ChÝnh phñ ban hµnh quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi DNNN; LuËt th­¬ng m¹i n¨m 1997; ChØ thÞ 20/1998/CT-TTg ngµy 21-4-1998 vÒ ®Èy m¹nh s¾p xÕp vµ ®æi míi DNNN; NghÞ ®Þnh 103/1999/N§-CP ngµy 10-9-1999 cña ChÝnh phñ giao, b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª DNNN; chÝnh s¸ch më réng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ quèc tÕ. Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy ®ã lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ n­íc qu¶n lý vÜ m« ®èi víi DNNN vµ lµ m«i trêng ph¸p lý cho phÐp DNNN ph¸t huy quyÒn chñ ®éng cña m×nh trong ®æi míi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. - TÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña nhiÒu c¸n bé, c«ng nh©n viªn trong mét sè DNNN ®­îc n©ng cao h¬n. nhê c¸c chñ tr­¬ng ®óng ®¾n vÒ ®æi míi DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi hñ nghÜa nªn nhiÒu c¸n bé, c«ng nh©n viªn ®· tÝch cùc, chñ ®éng v­ît qua khã kh¨n, h­ëgn øng chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña Nhµ n­íc, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh doanh theo chÕ ®é míi, nh­ chñ ®éng t×m kiÕm thÞ tr­êng tiªu thô, thay ®æi nhiÖm vô s¶n xuÊt kinh doanh, ®æi míi c«ng nghÖ, tinh gi¶n biªn chÕ theo QuyÕt ®Þnh sè 176/H§BT, ®µo t¹o vµ båi d­ìng l¹i ®éi ngò c¸n bé, ®¸nh gi¸ vµ lùa ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é vµ n¨ng ®éng h¬n trong kinh doanh. - Sù hîp t¸c ®a ph­¬ng, ®a h×nh thøc, h­íng vÒ xuÊt khÈu cña DNNN ®­îc ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m« vµ hiÖu qu¶. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng hîp t¸c ®a ph­¬ng, ®a h×nh thøc, chóng ta ®· tranh thñ ®­îc b»ng mäi c¸ch, mäi h×nh thøc sù gióp ®ì cña c¸c n­íc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c chñ doanh nghiÖp n­íc ngoµi cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, mµ chñ yÕu tr­íc hÕt ®­îc thùc hiÖn trong viÖc t¹o lËp thÞ tr­¬ng tiªu thô, ®æi míi c«ng nghÖ, ph­¬ng tiÖn, ph­¬ng ph¸p trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ qu¶n lý; thu hót nguån vèn cña n­íc ngoµi th«ng qua c¸c h×nh thøc ®Çu t­ liªn doanh vµ hîp t¸c kinh doanh... II. Nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm cña DNNN hiÖn nay. Nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm cña DNNN. Trong viÖc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña DNNN cßn cã nh÷ng mÆt tån t¹i. Ch­a thùc sù lµm ®ßn bÈy ®Ó ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÒn v÷ng æn ®Þnh; ch­a gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mÆt x· héi ®ang ®Æt ra; vai trß më ®­êng, h­íng dÉn, gióp ®ì c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vµ vai trß ®èi t¸c chÝnh cña DNNN trong liªn doanh cßn yÕu ch­a t¹o ®Çy ®ñ vËt chÊt ®Ó ®¶m b¶o v÷ng ch¾c nh÷ng c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ vµ ®Ó Nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«; t×nh tr¹ng tham « l·ng phÝ, tham nhòng trong DNNN cßn gia t¨ng... §Æc biÖt kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp cña c¸c DNNN trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, trªn thÞ tr­êng néi ®Þa còng nh­ thÞ tr­êng quèc tÕ. Nh÷ng tån t¹i trªn ch­a kh¾c phôc ®­îc v× chÝnh b¶n th©n DNNN cßn cã nh÷ng yÕu kÐm sau ®©y: Thø nhÊt, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ søc c¹nh tranh cña c¸c DNNN cßn thÊp, ch­a t­¬ng xøng víi ®iÒu kiÖn vµ lîi thÕ cã ®­îc; tèc ®é t¨ng tr­ëng cña DNNN cã biÓu hiÖn gi¶m dÇn; nî khã ®ßi ngµy cµng lín; tÝnh n¨ng ®éng cña mét bé phËn kh«ng nhá DNNN cßn h¹n chÕ. Theo ®¸nh gi¸ chung, sè DNNN thùc sù kinh doanh cã hiÖu qu¶ chØ chiÕm kho¶ng 40%, sè doanh nghiÖp kinh doanh kh«ng cã hiÖu qu¶ liªn tôc bÞ thua lç chiÕm 20%, cßn l¹i 40% sè doanh nghiÖp kinh doanh ch­a cã hiÖu qu¶, khi lç khi l·i. Kh«ng Ýt doanh nghiÖp x©y dùng dù ¸n, kÕ ho¹ch kh«ng phï hîp víi ®Þnh h­íng ph¸t triÓn chung cña ngµnh, thiÕu tÝnh kh¶ thi; viÖc b¶o toµn vèn cña kh«ng Ýt doanh nghiÖp ch­a tèt, cßn cã t×nh tr¹ng ¨n vµo vèn, mÊt vèn. Nh÷ng mÆt h¹n chÕ trªn cña c¸c DNNN ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ qua t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c Tæng c«ng ty nhµ n­íc (Tæng c«ng ty 90, 91). TÝnh ®Õn th¸ng 2 n¨m 2000, c¶ n­íc cã 17 Tæng c«ng ty 91 vµ 76 Tæng c«ng ty 90. Trong ®ã cã nh÷ng lÜnh vùc chØ cã 1 Tæng c«ng ty 91 nh­ B­u chÝnh viÔn th«ng, DÇu khÝ vµ Hµng kh«ng. C¸c Tæng c«ng ty nhµ n­íc cã 1392 doanh nghiÖp thµnh viªn, b»ng 24% tæng sè doanh nghiÖp c¶ n­íc, n¾m gi÷ 66% vÒ vèn, 55% vÒ lao ®éng. Trong ®ã, riªng 17 Tæng c«ng ty 91 cã 532 doanh nghiÖp thµnh viªn, b»ng h¬n 10% sè DNNN, n¾m gi÷ 56% tæng sè vèn kinh doanh vµ 35% lao ®éng. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c DNNN, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty 90, 91 cßn kÐm hiÖu qu¶, kh«ng ®ång ®Òu. Nh÷ng yÕu kÐm ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c Tæng c«ng ty 91 d­íi ®©y: KÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c Tæng c«ng ty 91 (giai ®o¹n 1996-1999; triÖu ®ång) A. Doanh thu: Tæng c«ng ty 1996 1997 1998 1999 Hµng h¶i ViÖt Nam 2. ThÐp ViÖt Nam 3. §iÖn lùc ViÖt Nam 4. CN tµu thuû ViÖt Nam 5. GiÊy ViÖt Nam 6. Cao su ViÖt Nam 7. Cµ phª ViÖt Nam 8. Than ViÖt Nam 9. L­¬ng thùc miÒn Nam 10. Xi m¨ng ViÖt Nam 11. DÇu khÝ ViÖt Nam 12. L­¬ng thùc miÒn B¾c 13.Hµng kh«ng ViÖt Nam 14. Thuèc l¸ ViÖt Nam 15. Ho¸ chÊt ViÖt Nam 16. DÖt- May ViÖt Nam 17. B­u chÝnh viÔn th«ng Tæng céng 1.724.210 5.160.120 10.077.899 445.844 1.281.912 2.060.487 1.149.514 3.658.226 9.316.147 6.340.957 3.470.000 1.787.414 5.439.367 4.162.562 3.938.839 4.961.850 7.168.006 72.143.354 2.042.738 5.498.802 12.439.459 454.649 1.644.844 1.857.083 1.700.000 4.254.795 10.727.317 6.499.200 4.423.000 1.643.953 6.067.021 5.030.156 4.545.038 5.360.402 8.272.200 82.460.657 2.386.650 5.786.000 14.868.140 655.090 2.205.477 1.862.487 1.950.000 4.558.177 12.820.938 6.576.761 19.817.000 2.565.594 6.346.000 5.951.083 5.128.125 5.916.926 10.803.600 110.197.988 2.305.784 5.520.000 13.815.000 765.000 2.304.000 1.947.980 1.800.000 4.015.000 12.543.000 5.818.609 30.676.000 3.573.000 6.797.000 5.730.000 5.200.000 6.583.000 13.067.000 122.460.373 Nguån: Ban §æi míi vµ qu¶n lý doanh nghiÖp trung ­¬ng; trong: Kinh tÕ x· héi (Trung t©m th«ng tin, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­); Sè 30 (663), ngµy 11-08-2000, tr.26-27. B. L·i tr­íc thuÕ Tæng c«ng ty 1996 1997 1998 1999 1. Hµng h¶i ViÖt Nam 2. ThÐp ViÖt Nam 3. §iÖn lùc ViÖt Nam 4. CN tµu thuû ViÖt Nam 5. GiÊy ViÖt Nam 6. Cao su ViÖt Nam 7. Cµ phª ViÖt Nam 8. Than ViÖt Nam 9. L­¬ng thùc miÒn Nam 10. Xi m¨ng ViÖt Nam 11. DÇu khÝ ViÖt Nam 12. L­¬ng thùc miÒn B¾c 13.Hµng kh«ng ViÖt Nam 14. Thuèc l¸ ViÖt Nam 15. Ho¸ chÊt ViÖt Nam 16. DÖt- May ViÖt Nam 17. B­u chÝnh viÔn th«ng Tæng céng 155.425 - 2.598.551 5.947 33.970 627.759 41.675 107.450 179.606 640.390 2.679.000 31.989 323.830 174.250 167.823 10.766 1.872.987 9.651.318 157.342 - 2.009.575 5.811 56.600 281.247 45.760 137.418 164.391 495.590 2.218.000 37.824 62.483 119.191 160.000 66.996 2.198.744 8.279.972 201.520 27.000 1.690.115 9.178 77.012 87.067 55.000 40.160 298.311 575.114 3.129.000 40.198 - 128.107 201.680 48.419 3.273.000 9.880.881 135.136 49.000 1.950.000 3.981 43.000 143.000 - 8.000 76.000 580.000 5.587.000 80.000 339.000 85.000 130.000 80.000 2.900.000 12.189.117 Nguån: Ban §æi míi vµ qu¶n lý doanh nghiÖp trung ­¬ng; trong: Kinh tÕ x· héi (Trung t©m th«ng tin, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­); Sè 30 (663), ngµy 11-08-2000, tr.26-27. Qua hai b¶ng trªn ta thÊy doanh thu còng nh­ l·i tr­íc thuÕ gi÷a c¸c Tæng c«ng ty 91 lµ kh«ng ®ång ®Òu, kinh doanh kÐm hiÖu qu¶ so víi n¨m tr­íc, ®iÓn h×nh lµ n¨m1999: sè Tæng c«ng ty cã doanh thu gi¶m so víi n¨m 1998 lµ 8 c«ng ty (chiÕm 47,06%), cã l·i tr­íc thuÕ gi¶m so víi n¨m 1998 lµ 6 c«ng ty (chiÕm35,29%). Trong ®ã cã nh÷ng Tæng c«ng ty tuy doanh thu cã t¨ng nh­ng l·i tr­íc thuÕ l¹i gi¶m nh­: Tæng c«ng ty ThÐp ViÖt Nam, §iÖn lùc ViÖt Nam, B­u chÝnh viÔn th«ng...  Theo sè liÖu th«ng kÕ cña Ban §æi míi vµ qu¶n lý doanh nghiÖp trung ­¬ng n¨m 2001 th× n¨m 2000 c¸c Tæng c«ng ty 90, 91 nãi chung vµ c¸c Tæng c«ng ty 91 nãi riªng ®· t¨ng sè Tæng c«ng ty cã l·i tr­íc thuÕ cao h¬n so víi n¨m 1999. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ ®ã ch­a kh¾c phôc ®­îc nhiÒu nh÷ng yÕu kÐm cña c¸c Tæng c«ng ty Thø hai, ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ chËm, tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu ®ang lµ c¶n trë lín ®èi víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ qu¸ tr×nh héi nhËp. Theo sè liÖu cña Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, th× trõ mét sè doanh nghiÖp cã tr×nh ®é c«ng nghÖ hiÖn ®¹i hoÆc trung b×nh cña ThÕ giíi vµ Khu vùc (s¶n xuÊt thiÕt bÞ ®o ®iÖn, l¾p r¸p ®iÖn tö, s¶n xuÊt sîi dÖt...) cßn l¹i m¸y mãc thiÕt bÞ, d©y chuyÒn s¶n xuÊt cña c¸c DNNN cña ta cßn l¹c hËu so víi thÕ giíi vµ khu vùc tõ 10 ®Õn 20 n¨m, thËm chÝ 30 n¨m (c¬ khÝ, s¶n xuÊt ph«i); tr×nh ®é c¬ khÝ ho¸, tù ®éng ho¸ d­íi 10%, møc ®é hao mßn h÷u h×nh tõ 30% ®Õn 50%. HËu qu¶ trùc tiÕp cña t×nh tr¹ng trªn lµ mét sè mÆt hµng s¶n xuÊt trong n­íc nh­ s¾t thÐp, ph©n bãn, xi m¨ng, kÝnh x©y dùng... cã møc gi¸ cao h¬n gi¸ nhËp khÈu tõ 20% ®Õn 40%, riªng ®­êng th« cao h¬n 70% - 80%. TÝnh ®Õn nay trong sè 237 doanh nghiÖp c¶ n­íc ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¹t tiªu chuÈn chÊt l­îng ISO/9000 th× míi cã 132 (55,6%) lµ DNNN. Thø ba, quy m« cña DNNN vÉn cßn nhá, dµn tr¶i, chång chÐo vÒ ngµnh nghÒ vµ tæ chøc qu¶n lý. §Õn nay c¶ n­íc cã 5 571 doanh nghiÖp víi tæng sè vèn kho¶ng 116 000 tØ ®ång, b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp cã gÇn 21 tØ ®ång; sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 5 tØ ®ång chiÕm tíi 65,4%. DNNN ch­a tËp trung vµo nh÷ng ngµnh vµ lÜnh vùc then chèt, träng yÕu cña nÒn kinh tÕ mµ DNNN nhÊt thiÕt ph¶i chi phèi. NhiÒu DNNN cïng lo¹i ho¹t ®éng trong t×nh tr¹ng chång chÐo vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, cÊp qu¶n lý vµ trªn cïng mét ®Þa bµn, t¹o ra sù c¹nh tranh kh«ng ®¸ng cã trong chÝnh khu vùc DNNN víi nhau. C¸c doanh nghiÖp thuéc cïng mét ngµnh kinh tÕ kü thuËt rÊt ph©n t¸n, manh món, trùc thuéc nhiÒu c¬ quan qu¶n lý kh¸c nhau. §iÓn h×nh lµ trong c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i, t­ vÊn, x©y dùng. Sù liªn kÕt hîp t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc víi nhau vµ víi doanh nghiÖp nhµ n­íc thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cßn láng lÎo vµ ch­a thµnh nÒn nÕp. Sù chång chÐo, trïng lÆp vÒ ngµnh nghÒ, vÒ s¶n phÈm trong mét thÞ tr­êng cßn ch­a ®­îc ph¸t triÓn vµ søc mua cña nh©n d©n ch­a cao ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, ®Çu t­ dµn tr¶i trong khi nguån vèn rÊt h¹n hÑp, quan hÖ cung cÇu lu«n kh«ng c©n ®èi. Thø t­, lao ®éng thiÕu viÖc lµm vµ d«i d­ cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng lµ khã kh¨n lín, ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN. theo sè liÖu cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh- X· héi, hiÖn nay, sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm th­êng xuyªn vµ mÊt viÖc lµm ë c¸c doanh nghiÖp kho¶ng 20%, cã doanh nghiÖp lªn tíi 40%. Thø n¨m, tr×nh ®é qu¶n lý cña DNNN phÇn lín cßn yÕu kÐm ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c¬ chÕ thÞ tr­êng; nhiÒu c¸n bé qu¶n lý ch­a ®­îc ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu chuyªn m«n, cßn lóng tóng tr­íc c¬ chÕ thÞ tr­êng. Do vËy liªn doanh víi c¸c chñ ®Çu t­ n­íc ngoµi bÞ thua thiÖt lín, thËm chÝ mÊt vèn. Tuy DNNN liªn doanh víi n­íc ngoµi cã t¸c dông thu hót vèn vµ c«ng nghÖ cña n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam, nh­ng môc tiªu ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt khÈu kh«ng thùc hiÖn ®­îc, vèn cña DNNN bÞ lç, tû träng gi¶m, v× c¸c chñ ®Çu t­ n©ng gi¸ ®©u vµo cña thiÕt bÞ vµ vËt t­ (C1 vµ C2) lªn cã lo¹i ®Çu vµo t¨ng ®Õn 1,5 thËm chÝ 2 lÇn. B»ng c¸ch ®ã nhµ ®Çu t­ t¨ng thu nhËp riªng cho hä vµ kh«ng ai kiÓm so¸t ®­îc, vÒ thùc chÊt, chñ ®Çu t­ ®· lÊy vµo lîi nhuËn th«ng qua h×nh thøc t¨ng chi phÝ ®Çu vµo mµ phÝa ViÖt Nam kh«ng kiÓm so¸t ®­îc... Nh×n bÒ ngoµi lµ lç nh­ng thùc chÊt lµ l·i, l·i nµy chñ ®Çu t­ thu ®­îc. §ã lµ hËu cña viÖc thiÕu c¬ chÕ qu¶n lý, kiÓm tra, kiÓm so¸t, nhÊt lµ vÒ mÆt h¹ch to¸n vµ tµi chÝnh. §©y lµ sù thiÕu c¬ chÕ b¶o ®¶m chñ quyÒn cña ViÖt Nam trong liªn doanh víi n­íc ngoµi. Thø s¸u, mÆt hµng ®¬n ®iÖu, c¬ hµng ho¸ kh«ng hîp lý, n¨ng suÊt chÊt l­îng hµng ho¸ thÊp, sè doanh nghiÖp vi ph¹m ph¸p luËt t¨ng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç n¨ng suÊt, chÊt l­îng hµng ho¸, hiÖu qu¶ cßn thÊp, gi¸ thµnh cao nªn kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ vµ khu vùc thÊp, s¶n l­îng vµ gi¸ xuÊt khÈu kh«ng cao. Sè gi¸m ®èc vi ph¹m ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, chÕ ®é qui ®Þnh cña Nhµ n­íc t¨ng lªn, cã vô nghiªm träng nh­ vô TAMEXCO, dÖt Nam §Þnh... ViÖc quy ®Þnh vÒ tÝnh gi¸ trÞ tµi s¶n, vÊn ®Ò c«ng khai tµi chÝnh, giao vèn vµ b¶o toµn vèn, tÝnh gi¸ thµnh, h¹ch to¸n cßn cã mÆt ch­a hîp lý, cßn s¬ hë nªn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng b¸o c¸o “lç gi¶, l·i gi¶”, lµm cho viÖc tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ch­a chÝnh x¸c. ChÝnh v× kinh doanh hiÖu qu¶ thÊp nªn søc c¹nh tranh cña DNNN vµ kh¶ n¨ng tù t¸i ®Çu t­ yÕu. Thø b¶y, c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý DNNN cßn nhiÒu tån t¹i, v­íng m¾c cÇn th¸o gì. - ChÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông tuy ®· ®­îc söa ®æi, bæ sung, nh­ng vÉn cßn nhiÒu ®iÓm ch­a phï hîp víi lo¹i h×nh DNNN ho¹t ®éng kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Nhµ n­íc ch­a t¹o ®ñ ®iÒu kiÖn vµ ch­a ®ßi hái ®óng møc ®Ó DNNN tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, n¨ng ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh, tÝch tô vèn cho ®Çu t­ vµ ®æi míi c«ng nghÖ; ch­a x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®­îc ®ång bé thÞ tr­êng vèn ®Ó t¹o ra sù chu chuyÓn vèn th«ng suèt trong toµn x· héi, ®¸p øng nhu cÇu vèn cña doanh nghiÖp. ChÝnh s¸ch thuÕ tuy ®· ®­îc söa ®æi, bæ sung nh­ng vÉn cßn nhiÒu bÊt hîp lý, ch­a æn ®Þnh, ch­a chó träng ®Çy ®ñ ®Õn viÖc nu«i d­ìng nguån thu vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp tÝch luü vèn. ChÕ ®é kÕ to¸n ch­a t¹o ®iÒu kiÖn vµ buéc DNNN h¹ch to¸n ®óng kÕt qu¶ kinh doanh; ph©n phèi thu nhËp ch­a t¹o ®­îc ®éng lùc m¹nh mÏ c¶ ®èi víi ng­êi qu¶n lý vµ ng­êi lao ®éng. ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vµ ph©n phèi lîi nhuËn ®Ó l¹i doanh nghiÖp ch­a g¾n chÆt víi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÒu c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tµi chÝnh kh«ng cßn phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng nh­ng ch­a ®­îc söa ®æi, ch¼ng h¹n nh­: Quü dù phßng rñi ro, Quü dù phßng thÊt nghiÖp (lÊy tõ lîi nhuËn ®Ó l¹i cho doanh nghiÖp), tiÒn thu sö dông vèn... - VÒ ®Çu t­, viÖc ph©n cÊp, giao quyÒn quyÕt ®Þnh ®Çu t­ cho doanh nghiÖp ch­a râ rµng vµ kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm khi ph­¬ng ¸n ®Çu t­ kh«ng hiÖu qu¶ vµ ch­a cã c¬ chÕ kiÓm so¸t ®Çu t­. - VÒ qu¶n lý nhµ n­íc, ch­a ph©n ®Þnh râ rµng c¸c lo¹i quyÒn nh­: quyÒn qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®èi víi DNNN; quyÒn cña c¬ quan nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ chñ së h÷u; quyÒn cña ®¹i diÖn chñ së h÷u trùc tiÕp ®èi víi doanh nghiÖp; quyÒn sö dông vèn vµ chñ ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp; cßn qu¸ nhiÒu v¨n b¶n ph¸p qui chång chÐo, thiÕu kh¶ thi; c¬ chÕ ph¸ s¶n doanh nghiÖp cßn ch­a ®­îc thùc hiÖn theo luËt ph¸ s¶n doanh nghiÖp, bëi c¶ ba chñ thÓ ®Òu kh«ng tù nguyÖn ®Ò nghÞ ph¸ s¶n (ng©n hµng sî mÊt vèn; ®¹i diÖn c«ng nh©n viªn chøc sî kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc chÕ ®é ®èi víi c«ng nh©n; l·nh ®¹o doanh nghiÖp sî mÊt quyÒn lîi vµ sî truy cøu tr¸ch nhiÖm). §èi víi Tæng c«ng ty, m« h×nh qu¶n lý cßn nhiÒu mÆt ch­a phï hîp nh­ viÖc qui ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Héi ®ång qu¶n trÞ vµ cña Tæng gi¸m ®èc ch­a râ rµng; mèi quan hÖ cña nhiÒu thµnh viªn ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vÉn lµ hµnh chÝnh, ch­a dùa trªn quan hÖ tµi chÝnh, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi; quan hÖ gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn víi nhau cßn mang tÝnh ghÐp nèi c¬ häc. - Tæ chøc, qu¶n lý c¸n bé vµ lao ®éng ch­a cã chÝnh s¸ch phï hîp. §èi víi Tæng c«ng ty nhµ n­íc, c¬ chÕ quyÕt ®Þnh nh©n sù hiÖn hµnh ch­a ph¸t huy ®­îc tr¸ch nhiÖm vµ hiÖu lùc ®iÒu hµnh qu¶n lý cña Tæng gi¸m ®èc. Tæng gi¸m ®èc kh«ng cã quyÒn bæ nhiÖm gi¸m ®èc thµnh viªn, gi¸m ®èc cã quyÒn tuyÓn dông lao ®éng kh«ng h¹n chÕ, nh­ng kh«ng cã quyÒn sa th¶i; Tæng gi¸m ®èc, Gi¸m ®èc, Héi ®ång qu¶n trÞ kh«ng ®­îc chñ ®éng b« trÝ bé m¸y doanh nghiÖp. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm cña DNNN hiÖn nay. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm cña DNNN trong nh÷ng n¨m ®æi míi ®­îc ph©n tÝch cô thÓ trªn c¸c mÆt sau: 2.1. Nh÷ng mÆt yÕu vµ khã kh¨n cña DNNN hiÖn cã so víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c hiÖn nay lµ do qu¸ tr×nh lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®Ó l¹i. - NhiÒu DNNN ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ do qu¸ tr×nh lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. C¬ së vËt chÊt nghÒo nµn