Đề tài Một số giải pháp nhằm thúc đăy mối quan hệ thương mại giữa Việt Nam và các nước ASEAN trong giai đoạn hiện nay

¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho viÖc më réng c¸c ho¹t ®éng liªn quèc gia trong khu vùc vµ tÊt nhiªn lµ c¶ lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô. * M«i tr­êng v¨n ho¸ - x· héi V¨n ho¸ h×nh thµnh nªn thãi quen tiªu dïng cña c¸c nhãm d©n c­, tõ ®ã h×nh thµnh nªn thãi quen, së thÝch, c¸ch c­ xö cña kh¸ch hµng trªn thÞ tr­êng. X· héi cµng ph¸t triÓn th× tiªu dïng c¸c s¶n phÈm dÞch vô ngµy cµng t¨ng tõ ®ã ¶nh h­ëng tíi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i dÞch vô. Thùc vËy khi x· héi cµng ph¸t triÓn th× cuéc sèng cña con ng­êi ngµy cµng t¨ng, thêi gian r¶nh rçi cña con ng­êi t¨ng do ®ã ph¸t triÓn c¸c dÞch vô nghØ ng¬i, gi¶i trÝ... Tuy cïng cã mét nÒn v¨n minh lóa n­íc nh­ng tÝnh c¸ch tËp qu¸n cña tõng d©n téc ë §«ng Nam ¸ kh«ng trén lÉn víi nhau. Nh÷ng nÐt ®iªu kh¾c nh÷ng ®iÖu d©n ca, n÷ng ®iÖu móa d©n téc vµ nh÷ng truyÒn thuyÕt ... cã nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång nh­ng mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc cña mçi quèc gia. Nh÷ng nh¹c cô d©n téc víi cïng chÊt liÖu nh­ tre, tróc, ®ång nh­ng h×nh d¹ng vµ c¸ch sö dông giai ®iÖu, ©m s¾c kh¸c nhau t¹o thµnh sù phong phó, ®a d¹ng cña mçi v¨n ho¸, b¾t nguån tõ lÞch sö tËp qu¸n còng nh­ ng«n ng÷ riªng cña tõng d©n téc. V¨n ho¸ c¸c d©n téc kh«ng ngõng biÕn ®æi t¹o nªn sù ®a d¹ng trªn toµn vïng, ng­êi §«ng Nam ¸ lu«n båi ®¾p cho m×nh mét nÒn v¨n ho¸ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc mµ ng­êi ta kh«ng t×m thÊy ®¸n h×nh ®ång d¹ng ë bÊt cø n­íc nµo nh­ cung ®iÖn cæ kÝnh ¡ngKo, HuÕ, nh÷ng bµi ca tr÷ t×nh Lµo, nh÷ng ®iÖu móa duyªn d¸ng Bali, Th¸i Lan, biÓu hiÖn nh÷ng s¾c th¸i riªng biÖt trong c¸c ®Òn chïa, c¸c lÔ héi, nh÷ng nghi thøc tÕ lÔ tæ tiªn, thÇn, th¸nh... Nh÷ng t«n gi¸o líi nh­ phÊt gi¸o nh­ PhËt gi¸o, Hèi gi¸o, Ên ®é gi¸o ®Òu lÇn l­ît truyÒn b¸ vµ cïng tån t¹i ë c¸c n­íc ASEAN nh­ng ®Òu ®· biÕn ®æi cho phï hîp víi truyÒn thèng nÕp sèng v¨n ho¸ cña mçi d©n téc. TÊt c¶ nh÷ng kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸ x· héi cña c¸c n­íc ASEAN ®· hÊp dÉn du kh¸ch quèc tÕ ®Õn kh«ng chØ mét n­íc trong c¸c n­íc ASEAN mµ cßn t¹o ra luång kh¸ch néi bé gi÷a c¸c n­íc ASEAN víi nhau. §iÒu ®ã kh«ng chØ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸ lo¹i h×nh dÞch vô du lÞch cña c¸c n­íc ASEAN mµ cßn ph¸t triÓn cÊc lo¹i h×nh dÞch vô kh¸c khi du kh¸ch tiªu dïng c¸c s¶n phÈm du lÞch nh­ dÞch vô vËn t¶i hµng kh«ng, dÞch vô b­u chÝnh viÔn th«ng... vµ ®Æc biÖt lµ thóc ®Èy mèi quan hÖ th­¬ng m¹i dÞch vô trong khu vùc, t¨ng c­êng giao l­u v¨n ho¸, sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a c¸c d©n téc ASEAN. * M«i tr­êng chÝnh trÞ - ph¸p luËt M«i tr­êng nµy bao gåm: luËt ph¸p, c¸c chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ cña c¸c quèc gia ®èi víi ngµnh dÞch vô, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia, quèc gia ®ã cã ­u tiªn nh­ thÕ nµo cho ph¸t triÓn ngµnh dÞch vô. Sù æn ®Þnh cña chÝnh trÞ cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i dÞch vô, v× rñi ro do m«i tr­êng chÝnh trÞ lµ rÊt lín. Khi c¸c chÝnh phñ thay thÕ lÉn nhau cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ, nh­ ChÝnh phñ cã thÓ ng¨n cÊm di chuyÓn ngo¹i tÖ hoÆc can thiÖp vµo chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ tõ ®ã cã thÓ ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn c¸c dÞch vô tµi chÝnh. Mét quèc gia cã sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ sÏ cã thuËn lîi h¬n trong viÖc kinh doanh c¸c dÞch vô du lÞch quèc tÕ vµ thu hót ®Çu t­ vµo kinh doanh c¸c lo¹i h×nh dÞch vô bëi ng­êi ta khã cã thÓ quyÕt ®Þnh ®i du lÞch ë mét n­íc mµ ®ang diÔn ra chiÕn tranh... §Þnh h­íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi vai trß ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. Trong giai ®o¹n hiÖn nay th× nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña n­íc ta vÉn ch­a thùc sù h×nh thµnh ë n­íc ta, bãng d¸ng cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch vÉn cßn mê nh¹t trong khi ®ã mét sè quèc gia trong khèi ASEAN ®· h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ho¹t ®éng rÊt linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ nh­ Xinhgapo, Th¸i Lan. H¬n n÷a c¸c chÝnh s¸ch c¬ chÕ cña nhµ n­íc ®èi víi ngµnh dÞch vô cßn nhiÒu bÊt cËp, m«i tr­êng ph¸p lý ch­a hoµn thiÖn...tÊt c¶ nh÷ng lý do trªn ®· g©y c¶n trë cho mèi quan hÖ th­¬ng m¹i dÞch vô gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN. * M«i tr­êng tù nhiªn M«i tr­êng tù nhiªn bao gåm c¸c yÕu tè liªn quan nh­: tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu, thêi tiÕt... §èi víi mçi mét quèc gia th× m«i tr­êng m«i tr­êng tù nhiªn cã thÓ cã nh÷ng ¶nh h­ëng kh¸c nhau ®Õn c¸c ngµnh dÞch vô tõ ®ã ¶nh h­ëng tíi c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i dÞch vô. Khu vùc §«ng Nam ¸ lµ mét hÖ thèng gåm c¸c b¸n ®¶o, ®¶o vµ c¸c quÇn ®¶o, c¸c biÓn vµ vÞnh n»m xen kÏ nhau n»m ë phÇn §«ng Nam ë lôc ®Þa ¸ ¢u, trªn chç tiÕp gi¸p gi÷a Th¸i B×nh D­¬ng vµ Ên §é D­¬ng. §©y lµ vÞ trÝ cã ý nghÜa chiÕn l­îc c¶ vÒ kinh tÕ lÉn qu©n sù cña §«ng Nam ¸, lµ ®Çu nèi cña hµng chôc hµng kh«ng quèc tÕ quan träng. Eo Malacca biÓn §«ng víi biÓn Andaman thuéc Ên §é D­¬ng lµ cña ngâ trªn tuyÕn ®­êng biÓn quèc tÕ nèi liÒn §«ng ¸ víi T©y ¢u vµ Ch©u Phi. §iÒu kiÖn tù nhiªn cña khu vùc §«ng Nam ¸ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô vËn t¶i biÓn, dÞch vô hµng kh«ng quèc tÕ, du lÞch biÓn... ®ång thêi thóc ®Èy mèi quan hÖ th­¬ng m¹i dÞch vô gi÷a c¸c quèc gia cña khu vùc nµy. Ch­¬ng II Thùc tr¹ng mèi quan hÖ th­¬ng m¹i dÞch vô gi÷a viÖt nam vµ c¸c n­íc asean trong giai ®o¹n hiÖn nay. 2.1. Nh÷ng t­ t­ëng, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam 2.1.1. Nh÷ng c­ së xuÊt ph¸t cña t­ t­ëng quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ Nhµ n­íc Céng hoµ XHCN ViÖt Nam ®· xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn thøc lý luËn vµ thùc tiÔn sau ®©y ®Ó ®Ò ra nh÷ng t­ t­ëng, quan ®iÓm míi cña m×nh trong viÖc l·nh ®¹o vµ qu¶n lý sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i cña nhµ n­íc. Mét lµ, cho r»ng mäi quèc gia kh«ng thÓ ph¸t triÓn tèi ­u nÒn kinh tÕ cña m×nh nÕu kh«ng hîp t¸c quèc tÕ, ®iÒu ®ã lµ do: - Kh«ng cã quèc gia nµo cã ®ñ mäi lo¹i tµi nguyªn ®Ó dïng lµm nguyªn liÖu cho viÖc s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ®Ó ®¸p øng toµn bé nhu cÇu cña d©n c­ n­íc m×nh. Trong khi ®ã, nhu cÇu cña con ng­êi bao giê còng toµn diÖn vµ kh«ng ngõng t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng lªn cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. - Kh«ng cã mét quèc gia nµo cã ®ñ tri thøc, trÝ tuÖ vÒ mäi mÆt, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt vµ qu¶n lý, n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña quèc gia m×nh, mµ mäi quèc gia ®Òu ph¶i dùa vµo nhau mµ bæ sung khiÕm khuyÕt cña quèc gia m×nh, hç trî khiÕm khuyÕt cña quèc gia b¹n. - Kh«ng cã quèc gia nµo kh«ng cã nh÷ng lóc thiÕu , “thõa” vèn ®Çu t­ . Lóc thiÕu mµ kh«ng cã nguån vèn bæ sung sÏ bá lì c¬ héi ph¸t triÓn. Lóc “thõa’ mµ kh«ng cã chç ®Çu t­ còng lµ sù l·ng phÝ, ®Ó mÊt mét kho¶n lîi, cã thÓ sinh ®­îc tõ vèn ®ã. - Kh«ng mét quèc gia nµo cã n¨ng suÊt lao ®éng cao mµ kh«ng tiÕn hµnh qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt cña quèc gia m×nh trªn c¬ së chuyªn m«n ho¸ s©u vµ b»ng mét hÖ thèng s¶n xuÊt ®­îc trang bÞ tèt vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ. Ngay viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ còng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong n­íc vµ gi÷a c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Hai lµ, ngoµi nh÷ng lý do chung, cã tÝnh phæ biÕn nãi trªn, ViÖt Nam ph¶i më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ cßn lµ v×: - §iÒu kiÖn tµi nguyªn thiªn nhiªn ViÖt Nam cã tÝnh ®Æc thï. Tuy ®Êt n­íc ta ®­îc gäi lµ “rõng vµng, biÓn b¹c” nh­ng kh«ng ph¶i ®· cã ®ñ thø tµi nguyªn cho mét nÒn s¶n xuÊt toµn diÖn, c¸i g× còng cã. NhiÒu lo¹i tµi nguyªn tuy cã nh­ng s¶n l­îng kh«ng lín, nhÊt lµ khi d©n sè cña n­íc ta cßn t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ. - Tr×nh ®é khoa häc - c«ng nghÖ n­íc ta thùc sù thÊp so víi yªu cÇu cña s¶n xuÊt vµ qu¶n lý. NÕu muèn tù cã ®­îc nh÷ng kiÕn thøc ®Ó xö lý c¸c vÊn ®Ò do thùc tiÔn n­íc ta ®Ó ra, chóng ta sÏ ph¶i tèn phÝ lín vÒ nh©n, tµi, vËt lùc vµ thêi gian nghiªn cøu. ChØ trong lÜnh vùc khai th¸c tµi nguyªn, v× thiÕu kiÕn thøc khoa häc, c«ng nghÖ vµ vèn ®Çu t­ mµ nay tµi nguyªn cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ giÇu l¾m, nh­ng chóng ta còng ch­a cã sóc khai th¸c ®­îc hÕt. RÊt nhiÒu tµi nguyªn chê cã sù liªn doanh, liªn kÕt víi n­íc ngoµi ®Ó ®­îc khai th¸c víi hiÖu qu¶ cao. - TÝch luü cña n­íc ta cßn qu¸ nhá so víi nhu cÇu ®Çu t­, trong khi søc Ðp cuéc sèng céng ®ångthÕ giíi ®ßi hái chóng ta ph¶i nhanh chãng n©ng cao møc sèng cña toµn d©n ta lªn víi Ýt nhÊt m­êi lÇn so víi hiÖn nay. §Ó cã møc sèng nh­ thÕ, chóng ta cÇn cã vµi tr¨m tû ®«la trong mét thêi gian ng¾n. §ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ t¹o ra ®­îc b»ng tÝch luü néi bé. - Bªn c¹nh nh÷ng g×, cã thÓ ®­îc xem nh­ lµ mét lý do, buéc chóng ta kh«ng thÓ “bÕ quan, to¶ c¶ng” cßn cã nh÷ng nh©n tè, ®­îc xem nh­ lµ tiÒm n¨ng ®Êt n­íc, cã thÓ th«ng qua kinh tÕ ®èi ngo¹i mµ khai th¸c chóng mét c¸ch tèi ®a, lµm lîi cho quèc gia, d©n téc. §ã lµ nh÷ng n¨ng khiÕu thñ c«ng ®Æc biÖt ViÖt Nam, nh÷ng ®Æc s¶n thËt sù ViÖt Nam, nguån lao ®éng ViÖt Nam, mét sè së tr­êng vÒ khoa häc c«ng nghÖ riªng cña ViÖt Nam... TÊt c¶ nh÷ng thÕ m¹nh nµy sÏ trë nªn cã Ých chung cho nh©n lo¹i khi chóng ta giao hoµ lao ®éng víi céng ®ång quèc tÕ. Ba lµ, t×nh h×nh quèc tÕ ®· thay ®æi khiÕn cho ph­¬ng h­íng néi dung, ph­¬ng thøc, ph­¬ng ph¸p quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ cña n­íc ta kh«ng thÓ diÔn biÐn ra nh­ tr­íc ®­îc. §ã lµ: - VÊn ®Ò sù tån t¹i Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u ®· buéc chóng ta kh«ng thÓ duy tr× quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ theo tinh thÇn “quèc tÕ v« s¶n” nh­ tr­íc ®©y. - ThÕ giíi chuyÓn tõ ®èi ®Çu sang ®èi tho¹i, c¸c m©u thuÉn quèc tÕ diÔn ra mét c¸ch phøc t¹p, ®a d¹ng, d­íi mäi h×nh thøc míi, khiÕn võa t¹o ra thuËn lîi míi, võa g©y ra nh÷ng khã kh¨n míi cho chóng ta trong viÖc xö lý c¸c quan hÖ quèc tÕ nãi chung, quan hÖ kinh tÕ nãi riªng. Cuéc khñng ho¶ng cña phe x· héi chñ nghÜa víi sù tan r· cña Liªn X« vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u lµm cho n­íc ta mÊt mét ®èi t¸c lín do ®ång quan ®iÓm vÒ chÝnh trÞ - kinh tÕ - x· héi. Víi ®èi t¸c nµy, chóng ta cã néi dung vµ c¶ c¸ch quan hÖ riªng. Trong bèi c¶nh thÕ giíi míi, chóng ta cÇn cã sù ®æi míi nhÊt ®Þnh vÒ ph­¬ng thøc, biÖn ph¸p quan hÖ quèc tÕ. §ã lµ ®iÒu kh«ng dÔ, v× sù ®æi míi nµy chØ thùc hiÖn trªn c¬ së kiªn ®Þnh môc tiªu vµ b¶n chÊt x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ n­íc ta. Bèn lµ, néi bé ®Êt n­íc cã nhiÒu yÕu tè, cÇn ®­îc chiÕu cè tho¶ ®¸ng khi ph¸t triÓn quan hÖ quèc tÕ nãi chung, quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ nãi riªng, ®ã lµ: - Mèi quan hÖ gi÷a qu¸ khø ®Êu tranh c¸ch m¹ng, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt tæ quèc vµ ®èi t­îng cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng ®ã víi c«ng cuéc héi nhËp hiÖn nay cña ®Êt n­íc vµ thÕ giíi mµ ®Êt n­íc cÇn héi nhËp, ®· tõng mét thêi lµ ®èi t­îng cña cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng nãi trªn. - Mèi quan hÖ gi÷a môc tiªu lý t­ëng, ®· mét thêi gian dµi soi s¸ng niÒm tin vµ hy väng cña nhiÒu thÕ hÖ nh©n d©n ViÖt Nam theo §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lµm c¸ch m¹ng, víi c¸ch lµm kinh tÕ hiÖn nay vµ nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn kh«ng dÔ ®ång nhÊt víi môc tiªu, lý t­ëng nã trªn. Râ rµng lµ tõ nhiÒu thËp kû nay, tõ khi cã §¶ng, mét x· héi kh«ng cã ng­êi bãc lét ng­êi ®· lµ cèt lâi cña mét x· héi t­¬ng lai, ®­îc biÕt bao líp ng­êi tiÒn bèi mµ hi sinh c¶ ®êi m×nh cho c¸ch m¹ng. Nh­ng ngµy nay l¹i ph¶i chÊp nhËn, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, t×nh tr¹ng ng­êi bãc lét ng­êi ®ã, v× nh÷ng lý do rÊt kh¸ch quan, khoa häc, cã tÝnh quy luËt, kh«ng thÓ lµm kh¸c ®­îc. Trªn ®©y lµ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng tr¨n trë cña mét §¶ng cÇm quyÒn, cña Nhµ n­íc khi ®Þnh ®o¹t con ®­êng hîp t¸c quèc tÕ víi kinh tÕ v× lîi Ých l©u dµi cña quèc gia, d©n téc ®Ó sao cho con ®­êng ®­îc v¹ch ra võa kh«ng ph¶n béi niÒm tin vµ hy väng cña líp líp ng­êi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, võa lµ thùc tÕ ®­a l¹i c¬m ¨n, ¸o mÆc, häc hµnh, søc khoÎ... cho nh©n d©n ta, vèn ®· ®ang thiÕu thèn qóa nhiÒu thø do hËu chiÕn g©y ra, mét nÒn kinh tÕ ®· nhiÒu n¨m dån hÕt søc m×nh cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. 2.1.2. Nh÷ng t­ t­ëng quan ®iÓm c¬ b¶n cña §¶ng vµ nhµ n­íc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i XuÊt ph¸t tõ nh÷ng tÝnh to¸n vÒ c¸c nh©n tè trªn, §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ Nhµ n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· cã mét hÖ t­ t­áng, quan ®iÓm chØ ®¹o quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ cña ViÖt Nam nh­ sau: Mét lµ, thùc hiÖn sù ph¸t triÓn kinh tÕ trªn c¬ së ®¶m b¶o quyÒn ®éc lËp tù chñ cña d©n téc. §iÒu nay cã nghÜa lµ, kh«ng ®­îc ®Ó lîi Ých kinh tÕ x©m ph¹m lîi Ých chÝnh trÞ, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, kh«ng ®­îc lµm mÊt ®éc lËp, chñ quyÒn quèc gia, d©n téc. Hai lµ, ph¸t huy thÕ m¹nh së tr­êng, h¹n chÕ thÕ yÕu, së ®o¶n, ph¸t huy néi lùc, dïng néi lùc ®Ó thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ ngo¹i lùc vµo viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta, kh¾c phôc thÕ yÕu, së ®o¶n t¹o thªm thÕ m¹nh míi. Ba lµ, t«n träng lÉn nhau trªn tinh thÇn “®«i bªn cïng cã lîi” trong hîp t¸c quèc tÕ vÒ kinh tÕ. Bèn lµ, coi träng hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi toµn diÖn trong hîp t¸c quèc tÕ vÌ kinh tÕ, chèng quan ®iÓm “kinh tÕ ®¬n thuÇn” trong chØ ®¹o kinh tÕ ®èi ngo¹i. N¨m lµ, ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ. §a ph­¬ng ho¸ cã hai nghÜa: quan hÖ víi tÊt c¶ c¸c n­íc trªn tinh th©n “ViÖt Nam muèn lµ b¹n cña tÊt c¶” nh­ tuyªn bè víi thÕ giíi cña nguyªn Tæng BÝ th­ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam §ç M­êi vµ trong tõng néi dung, tõng ch­¬ng tr×nh hîp t¸c quèc tÕ cïng lóc quan hÖ víi nhiÒu ®èi t¸c. T­ t­ëng nµy míi ë chç, chóng ta kh«ng tù bã m×nh trong khu«n khæ phe x· héi chñ nghÜa, ®em sù kh¸c nhau vÒ t­ t­ëng chÝnh trÞ lµm hµng rµo ng¨n c¸ch sù hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, bÊt kÓ tÝnh thùc hiÖn vµ hiÖu qu¶ cña nã. S¸u lµ, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ. Ph­¬ng h­íng ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam ®· ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta v¹ch r¶tong luËt ph¸p bao gåm hîp t¸c vÒ ®Çu t­, vÒ bu«n b¸n hµng ho¸, vÒ nghiªn cøu vµ chuyÓn giao khoa häc vµ c«ng nghÖ, vÒ dÞch vô s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng. §a d¹ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ vÒ kinh tÕ cßn cã nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ vÒ chñ thÓ quan hÖ trong mçi n­íc, trong ®ã cã chñ thÓ lµ ChÝnh phñ, cã chñ thÓ lµ c«ng d©n - doanh nh©n, c¸c tæ chøcphi chÝnh phñ. Trong tõng h×nh thøc quan hÖ ®· nªu, sù ®a d¹ng ho¸ cßn cã nghÜa bao gåm nhiÒu h×nh thøc nhá, cô thÓ kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n trong hîp t¸c ®Çu t­, võa cã ®Çu t­ trùc tiÕp, võa cã ®Çu t­ gi¸n tiÕp, võa cã xuÊt khÈu t­ b¶n. 2.2. Thùc tr¹ng mèi quan hÖ th­¬ng m¹i dÞch vô gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN trong giai ®o¹n hiÖn nay 2.2.1. Thùc tiÔn hîp t¸c cña ViÖt Nam vµ ASEAN trong lÜnh vùc dÞch vô C¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN ®ang x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh tæng thÓ míi cho sù ph¸t triÓn dÞch vô trong khèi. Sù hîp t¸c khëi ®Çu vµo n¨m 1999 vµ kÕt thóc vµo n¨m 2010. Ch­¬ng tr×nh hîp t¸c cô thÓ trªn tõng lÜnh vôc ®­îc ho¹ch ®Þnh qua c¸c cuéc ®µm ph¸n cô thÓ, diÔn ra trong thêi gian hîp t¸c nãi trªn. ViÖc ®µm ph¸n ®Ó ®i ®Õn hîp t¸c cô thÓ sÏ diÔn ra trªn b¶y lÜnh vùc ®· ®­îc nªu t¹i Héi nghÞ ASEAN V t¹i Bangkok ®ã lµ: hµng kh«ng, x©y dùng, dÞch vô tµi chÝnh (b¶o hiÓm, ng©n hµng...), vËn t¶i biÓn, viÔn th«ng, dÞch vô du lÞch vµ dÞch vô kinh doanh (bao gåm c¸c ngµnh dÞch vô vµ c¸c ph­¬ng thøc cung øng dÞch vô). (1). DÞch vô hµng kh«ng ViÖt Nam tham gia phèi hîp c¸c chÝnh s¸ch trong hiÖp héi s©n bay quèc tÕ ASEAN, mét tæ chøc phèi hîp bay cña ASEAN ®­îc thµnh lËp n¨m 1982. Chóng ta ®· phèi hîp nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò kü thuËt vËn t¶i vµ kh«ng l­u cïng c¸c n­íc trong khu vùc. Tham gia c¸c ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng vµ vËn t¶i vµ liªn l¹c (POATC) nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, mµ néi dung cña nã lµ n©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc c«ng t¸c cho nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng trong ngµnh hµng kh«ng d©n dông t¹i c¸c trung t©m cña khèi nh­ ë Xinhgapo, Philipin, Th¸i Lan vµ Indonesia. Tham gia c¸c trao ®æi th«ng tin chuyªn m«n, nh­ trao ®æi kinh nghiÖm hiÖn hµnh, sö dông vµ khai th¸c thiÕt bÞ míi, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu chuyªn ngµnh, c¸c ®æi míi trong c«ng nghÖ th«ng tin. (2). DÞch vô vËn t¶i biÓn VÒ mÆt ®Þnh h­íng sau khi ViÖt Nam ra nhËp ASEAN, ngµnh vËn t¶i biÓn ViÖt Nam thõa nhËn vµ dù ®Þnh tiÕn tíi thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c cã tÝnh ®Þnh h­íng sau ®©y trong ho¹t ®éng vËn t¶i biÓn, mµ Héi nghÞ vËn t¶i vµ th­¬ng m¹i ASEAN lÇn häp n¨m 1980 ®· ra quyÕt ®Þnh. §ã lµ nh÷ng ®Þnh h­íng cho hµnh ®éng thèng nhÊt cña c¸c n­íc trong khèi trong viÖc x©y dùng biÓu gi¸ c­íc vËn chuyÓn, viÖc ph©n chia thÞ tr­êng cung øng vËn t¶i quèc tÕ qua khu vùc. C¸c tho¶ thuËn trªn ®­îc tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc sau ®©y: - Më réng vµ hiÖn ®¹i ho¸ c¸c ®éi tµu bu«n cña c¸c n­íc ASEAN lªn møc ngang víi n¨ng lùc vËn t¶i cña c¸c h·ng n­íc ngoµi khèi, ®ang ho¹t ®éng trong khu vùc. - Liªn kÕt chÆt chÏ ho¹t ®éng cña c¸c ®äi tµu cña c¸c n­íc trong khèi nh»m gióp nhau sö dông tèi ®a n¨ng lùc vËn t¶i ®· cã n©ng cao hiÖu suÊt sñ dông tµu lªn møc cao nhÊt h¬n h¼n tr­íc ®©y. - Gi¶m møc thÊp nhÊt t×nh tr¹ng lÐp vÕ cña vËn t¶i cña c¸c n­íc ASEAN trong lÜnh vùc vËn t¶i toµn cÇu. Nãi c¸ch kh¸c lµ, më réng thanh thÕ, thÞ phÇn cña c¸c n­íc ASEAN ra khái khu vùc cña m×nh vµ ra c¶ thÕ giíi. - Nèi m¹ng th«ng tin khu vùc nh»m phôc vô viÖc tiÕp thÞ nhanh nhÊt cho mçi n­íc vµ phôc vô tèt nhÊt sù phèi hîp hµnh ®éng gi÷a c¸c n­íc trong khu vùc trong viÖc gi¶i to¶ hµng ho¸, bÕn b·i, gi¶i to¶ tµu, b¶o qu¶n, chøa chÊp hµng qu¸ c¶ng... §ång thêi nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c vËn t¶i biÓn ph¸t triÓn kh¶ n¨ng toµn diÖn trong lÜnh vùc nµy. Theo lÜnh vùc nµy, sÏ t¨ng c­êng ho¹t ®éng cña héi nh÷ng ng­êi vËn t¶i biÓn (ASSTRAN). - C¶i thiÖn m«i tr­êng ph¸p lý trong tõng n­íc cña khèi ASEAN sao cho c¸c doanh nghiÖp vËn t¶i cña mäi n­íc trong khèi thuËn lîi h¬n trong viÖc kinh doanh, liªn kÕt víi nhau ®Ó ®ñ sù c¹nh tranh víi mäi lùc l­îng vËn t¶i quèc tÕ. B¶n th©n c¸c ChÝnh phñ sÏ lµm hÕt søc m×nh cho m«i tr­êng nµy, ®ång thêi trùc tiÕp tham gia vµo c¸c ch­¬ng tr×nh phèi hîp hµnh ®éng víi c¸c tËp ®oµn vËn t¶i, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ kh¸c. (3). DÞch vô viÔn th«ng Trªn lÜnh vùc b­u chÝnh, viÔn th«ng n­íc ta ®· tham gia c¸c ch­¬ng tr×nh lín nh­ ch­¬ng tr×nh c¸p ngÇm, hÖ thèng c¸p quang, ch­¬ng tr×nh m¹ng l­íi dÞch vô sè (ISDN), hÖ thèng ®iÖn tho¹i di ®éng, ®iÖn nh¾n tin, dÞch vô liªn l¹c qua vÖ tinh, ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn x©y dùng vÖ tinh khu vùc ASEAN. Chóng ta còng tham gia vµo ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, thùc hiÖn c¸c cuéc trao ®æi nghiÖp vô, båi d­ìng kiÐn thøc vËn hµnh vµ qu¶n lý hiÖn ®¹i ®Ó cã kh¶ n¨ng héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. (4). DÞch vô tµi chÝnh + VÒ sù hîp t¸c khu vùc cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc b¶o hiÓm Chóng ta ®· cã nh÷ng chuyÓn ®éng sau ®ay trong viÖc héi nhËp ASEAN vÒ b¶o hiÓm: Mét lµ, ®· tham gia vµo thèng nhÊt ý chÝ céng ®ång vÒ ph­¬ng h­íng, môc ®Ých, yªu cÇu cña sù hîp t¸c lµ: - B¶o hé nhau ®Ó ®èi phã víi c¸c biÕn ®éng cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm quèc tÕ t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng b¶o hiÓm cña c«ng ty thuéc ASEAN. - Cung cÊp cho nhau c¸c th«ng tin gi÷a c¸c c¬ quan nhµ n­íc qu¶n lý b¶o hiÓm, còng nh­ gi÷a c¸c b¶o hiÓm ®Ó mçi n­íc, mçi tæ chøc th«ng tin øng phã víi thêi cuéc quèc tÕ vµ khu vùc. - Gióp nhau ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i ho¸ nguån nh©n lùc c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, ®Æc biÖt lµ chÊt l­îng, trong ®ã cã kh¶ n¨ng øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo nghiÖp vô. - Hç trî nhau vÒ tµi chÝnh, h×nh thµnh c¸c quü ®Æc biÖt giµnh cho c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. - §iÒu chØnh ph¸p luËt mçi n­íc theo h­íng hµi hoµ héi nhËp t¹o m«i tr­êng ph¸p lý ®ång thêi ë møc chÊp nhËn ®­îc cho mçi n­íc ®Î c¸c tæ chøc b¶o hiÓm mçi n­íc cã thÓ ho¹t ®éng dÔ dµng, thuËn lîi trong toµn khèi. - Phèi hîp tèt h¬n c¸c ho¹t ®éng t¸i b¶o hiÓn trªn tinh thÇn san sÎ ®Ó c©n b»ng cung cÇu, gi¶m bít c¸c bÊt hoµ trong ph©n chia lîi Ých do t¸i b¶o hiÓm g©y ra. - Thèng nhÊt mÉu biÓu thèng kª, thèng nhÊt cung øng d÷ liÖu thèng kª cho tæ chøc b¶o hiÓm ASEAN. - Thùc hiÖn mét ch­¬ng tr×nh b¶o hiÓm b¾t buéc ®èi víi c¸c chñ ph­¬ng tiÖn c¬ giíi trong quan hÖ víi ng­êi thø ba (n¹n nh©n c¶u c¸c vô va chËm c¬ giíi), coi ®ã lµ tr¸ch nhiÖm d©n sù mµ c«ng d©n tÊt c¶ c¸c n­¬c trong khèi ph¶i theo. Nh÷ng nhÊt trÝ trªn ®· ®­îc ghi nhËn t¹i mét nghÞ ®Þnh th­ cña diÔn ®µn thø nhÊt cña c¸c nhµ qu¶n lý b¶o hiÓm khèi ASEAN, häp t¹i Brun©y th¸ng 10/1998. Hai lµ, ®· thèng nhÊt ý chÝ víi khèi vÒ c¸c h×nh thøc phèi hîp hµnh ®éng trong khèi, mµ cô thÓ lµ: - Thµnh lËp viÖn nghiªn cøu ®µo t¹o nh©n lùc cho ngµnh b¶o hiÓn cña khèi. - Cñng cè c«ng ty t¸i b¶o hiÓn ASEAN. - Më réng diÔn ®µn c¸c nhµ qu¶n lý b¶o hiÓm ASEAN. Theo ®ã, diÔn ®µn ®Çu tiªn ®­îc tæ chøc t¹i Brun©y th¸ng 10/1998. - Thµnh lËp quü ®Æc biÖt hç trî ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. - Thµnh lËp Uû ban nghiªn cøu vÒ tö vong vµ b¶o hiÓm th©n thÓ (Committee for Mortaliti Studies of assured lives - COMSAL). COMSAL ®· hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh, ®· th«ng b¸o cho c¸c thµnh viªn nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cã liªn quan. - Më c¸c kho¸ ®µo t¹o nh©n lùc. - TiÕn hµnh mét sè héi th¶o + VÒ dÞch vô ng©n hµng ViÖt Nam ®· nhÊt trÝ víi khèi vÒ viÖc tù do ho¸ c¸c dÞch vô ng©n hµng, c¸c ho¹t ®éng tÝn dông, m«i giíi chøng kho¸n, b¶o hiÓm. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cam kÕt víi ChÝnh phñ c¸c n­íc trong khèi níi láng quy chÕ chÝnh s¸ch trong viÖc qu¶n lý c¸c dÞch vô tµi chÝnh, t¨ng c­êng tiÕp xóc ®µm ph¸n ®Ó lµm cho viÖc tù do ho¸ dÞch vô tµi chÝnh ®­îc thùc hiÖn triÖt ®Ó trªn thùc tÕ, phï hîp víi nh÷ng giíi h¹n réng lín mµ hiÖp ®Þnh khung ®· ®Ò ra. (5). DÞch vô du lÞch C¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c vÒ du lÞch nh»m ph¸t triÓn ASEAN thµnh mét trung t©m du lÞch cña thÕ giíi, ®µo t¹o nguån nh©n lùc, b¶o tån di s¶n v¨n ho¸ vµ m«i tr­êng cña ASEAN, thóc ®Èy du lÞch néi bé cña ASEAN. T¹i Héi nghÞ Th­îng ®Ønh ASEAN lÇn thø 7, ngµy 4 th¸ng 11 n¨m 2001, t¹i Brun©y c¸c n­íc ASEAN ®· quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ký kÕt hiÖp ®Þnh du lÞch ASEAN. 2.2.2. Thùc tr¹ng th­¬ng m¹i dÞch vô ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN trong giai ®o¹n hiÖn nay a. Thùc tr¹ng th­¬ng m¹i dÞch vô cña ViÖt Nam Tõ n¨m 1996 - 2000 tèc ®é t¨ng tr­ëng gi¶m ®ang dÇn, do nh÷ng ngµnh dÞch vô tiÒm n¨ng lín nh­ tµi chÝnh, ng©n hµng, b­u chÝnh viÔn th«ng ch­a ph¸t huy ®­îc møc t¨ng tr­ëng thÝch ®¸ng, ngµnh du lÞch vµ kh¸ch s¹n nhµ hµng gÆp ph¶i khã kh¨n do khñng ho¶ng Ch©u ¸. Tuy vËy còng cã sù t¨ng tr­ëng kh¸ nhê cã sù quan t©m ®Çy ®ñ cña ChÝnh phñ th«ng qua ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ du lÞch vµ tõ n¨m 2001 du lÞch ®­îc coi lµ ngµnh kinh tÕ mòi nhän vµ ®· cã sù ®Çu t­ thÝch ®¸ng ®Ó ®¹t ®­îc møc t¨ng tr­ëng cao. Tõ n¨m 1996 ®Õn nay , tèc ®é t¨ng tr­ëng cña khu vùc dÞch vô ®Òu thÊp. Tèc ®é t¨ng tr­áng cñ¨nm 1996 lµ 9,3% n¨m 1997 lµ 7,1% n¨m 1998 lµ 4,9% vµ n¨m 2000 lµ kho¶ng 3,7%. Ngµnh dÞch vô t¨ng tõ n¨m 1990 cho ®Õn n¨m 1997 chiÕm tû träng 42,55% GDP nh­ng ®Õn n¨m 2000 gi¶m xuèng chØ kho¶ng 40% lµ ch­a tho¶ ®¸ng. Mét sè lo¹i h×nh dÞch vô quan träng l¹i chiÕm tû träng lín trong khu vùc dÞch vô l¹i cã sù t¨ng tr­ëng gi¶m dÇn. Th­¬ng nghiÖp n¨m 1995 ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng lµ 11,3% gi¶m xuèng 4,1% trong n¨m 1998. Ngµnh vËn t¶i b­u ®iÖn cã tèc ®é t¨ng tr­ëng tõ gÇn 10% n¨m 1995 gi¶m xuèng 4% n¨m 1998. Ngµnh tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm cã tèc ®é t¨ng kû lôc vµo n¨m 1994 trªn 22% ®· gi¶m xuèng trªn 14% vµ n¨m 1995 vµ 4,4% n¨m 1998. BiÓu 1 - Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c lo¹i h×nh dÞch vô qua c¸c n¨m §¬n vÞ tÝnh : tû ®ång Toµn ngµnh dÞch vô 1997 1998 1999 2000 * Th­¬ng m¹i 65.748 75.148 80.294 86.500 * Kh¸ch s¹n nhµ hµng 20.312 23.458 24.880 26.400 * VËn t¶i b­u ®iÖn 21.800 25.484 28.371 29.600 * Tµi chÝnh, ng©n hµng, BH 7.717 8.773 10.551 11.000 * Qu¶n lý nhµ n­íc, ANQP 21.055 22.227 21.980 23.200 * DÞch vô kh¸c Nguån: Bé th­¬ng m¹i BiÓu 2 – GDP c¸c lo¹i h×nh dÞch vô qua c¸c n¨m §¬n vÞ tÝnh: tû ®ång Toµn ngµnh dÞch vô 1997 1998 1999 2000 * Th­¬ng m¹i 48.914 55.783 59.384 64.460 * Kh¸ch s¹n, nhµ hµng 11.307 12.405 13.412 14.343 * VËn t¶i b­u ®iÖn 12.418 14.076 15.546 17.601 * Tµi chÝnh, ng©n hµng, BH 5.444 6.274 7.488 8.457 * Qu¶n lý nhµ n­íc, ANQP 10.460 11.849 11.683 12.195 * DÞch vô kh¸c Nguån: Bé th­¬ng m¹i Trong thêi gian qua cã thÓ nãi khu vùc dÞch vô bÞ xem nhÑ nhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh, c¸c laäi giÊy phÐp phiÒn hµ ®· lµm c¶n trë sù ph¸t triÓn cña ngµnh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ho¹t ®éng dÞch vô nhÊt lµ ë kh©u dÞch phÈm ë n«ng th«n ch­a cã sù qu¶n lý vµ h­íng dÉn ph¸t triÓn. Ngµnh dÞch vô t¨ng tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 1997 chiÕm tû träng 42,55% GDP nh­ng ®Õn n¨m 2000 gi¶m xuèng cßn 41% lµ ch­a tho¶ ®¸ng, cÇn cã sù ®Çu t­ ph¸t triÓn toµn diÖn h¬n n÷ ®Ó ®Èy nhanh tû träng cña ngµnh dÞch vô, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi. BiÓu 3 – ChuyÓn dÞch c¬ cÊu trong GDP vµ néi bé khu vùc §¬n vÞ tÝnh: % C¬ cÊu ngµnh dÞch vô trong GDP (%) 1990 1995 1999 2000 Toµn ngµnh dÞch vô 38,6 41,7 40,1 39,09 * Th­¬ng m¹i 13,0 16,4 14,8 14,51 * Kh¸ch s¹n 4,2 3,8 3,3 3,23 * VËn t¶i, b­u ®iÖn 3,4 4,0 3,8 3,96 * Tµi chÝnh 1,2 2,0 1,7 1,90 Nguån: Bé th­¬ng m¹i Ngµnh dÞch vô cña ViÖt Nam tham gia ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cßn yÕu, doanh thu cña xuÊt nhËp khÈu ch­a nhiÒu, tËp trung vµo c¸c ngµnh nh­ xuÊt khÈu lao ®éng, dÞch vô b­u ®iÖn, vËn t¶i vµ du lÞch... Kh¶ quan nhÊt lµ xuÊt khÈu lao ®éng vµ du lÞch. §©y lµ dÞch vô võa mang l¹i ngo¹i tÖ, võa mang l¹i c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. CÇn chó träng nh÷ng ngµnh nhiÒu tiÒm n¨ng nh­ y tÕ, gi¸o dôc, x©y dùng, b¶o hiÓm vad ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc v¹n t¶i giao nhËn. §Ó tiÕn tíi më cöa thÞ tr­êng dÞch vô, ViÖt Nam ph¶i nhanh chãng x¸c ®Þnh chiÕn l­îc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, coi träng ph¸t triÓn ngµnh dÞch vô v× nã ®ang chiÕm tû träng ngµy cµng lín trong GDP. Sù ph¸t triÓn cña khu vùc dÞch vô cã thÓ t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm ®Ó thu hót la