Đề tài Ngành viễn thông Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

m¹ng l­íi còng sÏ diÔn ra rÊt nhanh vµ viÖc chän ®óng h­íng ph¸t triÓn cho c«ng nghÖ trong t­¬ng lai sÏ tiÕt kiÖm ®­îc c¸c kho¶n ®Çu t­ lín, tr¸nh cho doanh nghiÖp khái nguy c¬ tôt hËu vµ t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh míi. C¸c doanh nghiÖp míi tham gia thÞ tr­êng ch¾c ch¾n sÏ chÞu t¸c ®éng m¹nh cña nh÷ng khuynh h­íng nµy vµ sÏ cè g¾ng tËn dông nã ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. Nhu cÇu cña kh¸ch hµng ngµy cµng t¨ng: Víi sè l­îng c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô b­u chÝnh viÔn th«ng ngµy cµng nhiÒu vµ c¸c tiÕn bé kh«ng ngõng cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô viÔn th«ng míi ra ®êi, c¸c kh¸ch hµng, lµ nh÷ng ng­êi sö dông c¸c dÞch vô viÔn th«ng, sÏ cã nhiÒu c¬ héi h¬n ®Ó lùa chän lo¹i h×nh dÞch vô b­u chÝnh viÔn th«ng sö dông vµ lùa chän nhµ cung cÊp dÞch vô b­u chÝnh viÔn th«ng cã chÊt l­îng phôc vô tèt nhÊt cho m×nh. §¸p øng ®­îc nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña kh¸ch hµng vµ thu hót sù quan t©m cña kh¸ch hµng ®èi víi dÞch vô b­u chÝnh viÔn th«ng do m×nh cung cÊp lµ mét trong c¸c môc tiªu quan träng cña c¸c doanh nghiÖp b­u chÝnh viÔn th«ng trong m«i tr­êng c¹nh tranh míi ®Ó cã thÓ n©ng cao ®­îc thÞ phÇn cña m×nh trong thÞ tr­êng dÞch vô viÔn th«ng. Tr­íc c¸c th¸ch thøc nãi trªn, c¸c doanh nghiÖp viÔn th«ng ViÖt Nam mét mÆt ph¶i tù n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña m×nh, mÆt kh¸c ph¶i tËn dông thêi c¬ hîp t¸c cã hiÖu qu¶ víi c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi, tranh thñ vèn, c«ng nghÖ vµ kü n¨ng qu¶n lý, khai th¸c cña c¸c c«ng ty viÔn th«ng n­íc ngoµi ®Ó cã thÓ chiÕm lÜnh ­u thÕ trong cuéc c¹nh tranh t¹i thÞ tr­êng viÔn th«ng ViÖt Nam vµ khu vùc. Bëi lÏ, nÕu kh«ng, doanh nghiÖp viÔn th«ng sÏ r¬i vµo thÕ bÊt lîi trong c¹nh tranh khi mµ luång vèn vµ c«ng nghÖ n­íc ngoµi ®æ vµo c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ®ã. 2.3.2 C¸c vÊn ®Ò ph¸p lý ®¶m b¶o m«i tr­êng c¹nh tranh trong lÜnh vùc viÔn th«ng Khi c¹nh tranh tån t¹i trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, hai hoÆc nhiÒu nhµ cung cÊp kh¸c nhau ®ua nhau b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô cho kh¸ch hµng. C¸c nhµ cung cÊp c¹nh tranh cã thÓ ®­a ra c¸c møc gi¸ thÊp h¬n, sè l­îng vµ chÊt l­îng dÞch vô cao h¬n ®Ó thu hót kh¸ch hµng. C¹nh tranh mang l¹i lîi Ých cho c«ng chóng qua viÖc lµm cho c¸c nhµ cung cÊp trë nªn hiÖu qu¶ h¬n vµ mang l¹i nhiÒu lùa chän h¬n vÒ s¶n phÈm vµ dÞch vô víi møc gi¸ thÊp h¬n. Thùc tÕ, hÇu hÕt ngµnh viÔn th«ng cña c¸c n­íc ®· ph¸t triÓn trong m«i tr­êng ®éc quyÒn. Khi c¹nh tranh ®­îc triÓn khai trong thÞ tr­êng viÔn th«ng ®· cã nh÷ng lo ng¹i vÒ kh¶ n¨ng tiÕp tôc sö dông quyÒn lùc thÞ tr­êng cña c¸c nhµ khai th¸c chñ ®¹o. §iÒu nµy t¹o nªn mét d¹ng ®Æc biÖt cña sù thÊt b¹i thÞ tr­êng vµ ®ßi hái ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt bëi c¸c c¬ quan qu¶n lý viÔn th«ng vµ c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ c¹nh tranh cña nhiÒu n­íc. Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi ®· thµnh c«ng trong viÖc më cöa thÞ tr­êng dÞch vô viÔn th«ng c¬ b¶n víi viÖc 69 quèc gia tham gia ký kÕt HiÖp ®Þnh ViÔn th«ng c¬ b¶n vµo n¨m 1997, vµ hiÖp ®Þnh ®· cã hiÖu lùc vµo 01/01/1998. VÊn ®Ò ®¶m b¶o c¹nh tranh trong lÜnh vùc viÔn th«ng ë ®©y, t«i xin ®­îc tiÕp cËn vÒ c¸c vÊn ®Ò: C¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m c¹nh tranh KÕt nèi Phæ cËp dÞch vô C¬ quan ®iÒu tiÕt CÊp phÐp viÔn th«ng 2.3.2.1 C¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m c¹nh tranh WTO yªu cÇu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, tuy nhiªn, vÊn ®Ò nµy kh«ng cã h­íng dÉn cô thÓ. VÊn ®Ò b¶o vÖ c¹nh tranh ®­îc quy ®Þnh râ trong Phô lôc A, V¨n b¶n dÉn chiÕu vÒ thÓ lÖ cña WTO kÌm theo NghÞ ®Þnh th­ thø t­ cña HiÖp ®Þnh GATS – HiÖp ®Þnh vÒ ViÔn th«ng c¬ b¶n: Tr¸nh c¸c hµnh vi chèng c¹nh tranh trong viÔn th«ng: C¸c biÖn ph¸p phï hîp ph¶i ®­îc thùc hiÖn nh»m môc ®Ých ng¨n c¶n c¸c nhµ cung cÊp chÝnh, riªng rÏ hoÆc tËp hîp, trong viÖc tham gia vµo hoÆc tiÕp diÔn c¸c hµnh vi chèng c¹nh tranh. B¶o vÖ C¸c hµnh vi chèng c¹nh tranh nªu ë phÇn trªn bao gåm cô thÓ nh­ sau: Tham gia vµo viÖc bao cÊp chÐo mang tÝnh chèng c¹nh tranh; Sö dông c¸c th«ng tin thu ®­îc tõ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh víi môc ®Ých chèng c¹nh tranh; Kh«ng cung cÊp cho c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô kh¸c c¸c th«ng tin kÞp thêi vÒ kü thuËt liªn quan ®Õn c¸c trang thiÕt bÞ thiÕt yÕu vµ c¸c th«ng tin liªn quan vÒ th­¬ng m¹i lµ nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó hä cung cÊp dÞch vô. VÒ vÊn ®Ò nµy, kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy, c¸c n­íc quy ®Þnh râ c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trong luËt c¹nh tranh chung hoÆc trong luËt chuyªn ngµnh vÒ viÔn th«ng. Mét trong nh÷ng m« h×nh vÒ viÖc cÊm ®èi víi viÖc l¹m dông ­u thÕ thèng trÞ thÞ tr­êng ®­îc ®Ò cËp trong ®iÒu 82 – HiÖp ­íc cña Uû ban Ch©u ©u (EC). §iÒu nµy t¹o mét ®iÒu cÊm chung ë møc luËt cña Liªn minh Ch©u ¢u (EU). §iÒu 82 quy ®Þnh r»ng: ”BÊt kú sù l¹m dông cña mét hoÆc nhiÒu vô viÖc vÒ lîi thÕ thèng trÞ trong mét thÞ tr­êng chung hoÆc bÊt kú mét phÇn nµo lín cña thÞ tr­êng ®ã ®Òu bÞ nghiªm cÊm, v× ®iÒu ®ã kh«ng phï hîp víi thÞ tr­êng chung vµ cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn”. Nh÷ng ®iÒu cÊm chung trong HiÖp ­íc cña EC ®· ®­îc ®­a vµo luËt cña c¸c n­íc thµnh viªn trong Liªn minh Ch©u ¢u. Bªn c¹nh nh÷ng yªu cÇu rµng buéc cña HiÖp ®Þnh chung Ch©u ¢u, c¸c nhµ khai th¸c viÔn th«ng c«ng céng cña c¸c n­íc thµnh viªn EC th­êng ph¶i tu©n thñ thªm nh÷ng ®iÒu cÊm quèc gia ®èi víi sù l¹m dông lîi thÕ thèng trÞ. Trong mét sè thÞ tr­êng viÔn th«ng chñ yÕu, mäi ng­êi quan ng¹i r»ng c¸c nhµ khai th¸c viÔn th«ng chñ ®¹o sÏ l¹m dông vÞ thÕ thèng trÞ cña m×nh b»ng c¸ch thùc hiÖn bao cÊp chÐo chèng c¹nh tranh. Nçi quan ng¹i lµ khi nhµ khai th¸c thèng trÞ mét thÞ tr­êng cã thÓ lµm t¨ng hoÆc duy tr× møc gi¸ cao h¬n gi¸ thµnh trªn thÞ tr­êng ®ã. Sau ®ã hä cã thÓ sÏ sö dông doanh thu lín tõ thÞ tr­êng chñ ®¹o ®Ó bao cÊp møc gi¸ c­íc thÊp h¬n trong nh÷ng thÞ tr­êng cã tÝnh c¹nh tranh h¬n. KÕt qu¶ lµ, phÇn lín nh÷ng chi phÝ cho toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh cña nhµ khai th¸c cã thÓ ®­îc bï ®¾p tõ nh÷ng thÞ tr­êng mµ nhµ khai th¸c ®ã gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ. §iÒu nµy ®em l¹i kÕt qu¶ lµ bao cÊp chÐo gi÷a c¸c nhãm dÞch vô vµ ®èi t­îng thuª bao. DÞch vô c¹nh tranh cao sÏ ®­îc bao cÊp bëi dÞch vô Ýt c¹nh tranh. Nh÷ng bao cÊp chÐo nh­ vËy cã thÓ lµ nh÷ng rµo c¶n lín cho c¹nh tranh. ViÖc xö lý vÒ mÆt qu¶n lý ®èi víi viÖc bao cÊp chÐo chèng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng viÔn th«ng rÊt phøc t¹p do nh÷ng h×nh thøc vÒ bao cÊp chÐo cña x· héi ®­îc h×nh thµnh tõ trong giai ®o¹n ®éc quyÒn cña ngµnh viÔn th«ng ë nhiÒu quèc gia. Tuy nhiªn, nh÷ng ®iÒu cÊm ®èi víi bao cÊp chÐo chèng c¹nh tranh ®· ®­îc ®­a vµo luËt vµ khung ph¸p lý cña nhiÒu n­íc. Nh÷ng ®iÒu cÊm cña nhµ n­íc ®èi víi bao cÊp chÐo cã thÓ thÊy ë rÊt nhiÒu cÊp, bao gåm: luËt, thÓ lÖ, v¨n b¶n h­íng dÉn, quy t¾c, lÖnh hoÆc giÊy phÐp. VÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ c¹nh tranh, ViÖt Nam còng thÓ hiÖn râ quan ®iÓm muèn x©y dùng mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong lÜnh vùc viÔn th«ng. VÊn ®Ò ng¨n ngõa hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®· ®­îc thÓ chÕ ho¸ trong §iÒu 39, kho¶n 2 cña Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng: ”Doanh nghiÖp viÔn th«ng cã dÞch vô viÔn th«ng chiÕm thÞ phÇn khèng chÕ cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô sau ®©y: Kh«ng ®­îc sö dông c¸c ­u thÕ cña m×nh ®Ó h¹n chÕ hoÆc g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp viÔn th«ng kh¸c; Thùc hiÖn h¹ch to¸n riªng ®èi víi dÞch vô viÔn th«ng chiÕm thÞ phÇn khèng chÕ; ChÞu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn vÒ thÞ phÇn, chÊt l­îng vµ gi¸ c­íc ®èi víi dÞch vô viÔn th«ng chiÕm thÞ phÇn khèng chÕ.” vµ Ph¸p lÖnh còng quy ®Þnh râ ”Doanh nghiÖp viÔn th«ng cã dÞch vô viÔn th«ng chiÕm thÞ phÇn khèng chÕ lµ doanh nghiÖp chiÕm gi÷ trªn 30% thÞ phÇn cña mét lo¹i h×nh dÞch vô viÔn th«ng trªn ®Þa bµn ®­îc phÐp cung cÊp vµ cã thÓ g©y ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi viÖc x©m nhËp thÞ tr­êng dÞch vô ®ã cña c¸c doanh nghiÖp viÔn th«ng kh¸c”. Nh­ vËy, vÒ mÆt ph¸p lý, yªu cÇu cña WTO vÒ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®· ®­îc thÓ chÕ ho¸ cô thÓ trong Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ thÞ tr­êng viÔn th«ng cña ta vÉn tån t¹i doanh nghiÖp chñ ®¹o sö dông c¸c ­u thÕ cña m×nh ®Ó h¹n chÕ hoÆc g©y khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp míi. VNPT lµ doanh nghiÖp chñ ®¹o, n¾m gi÷a c¸c ph­¬ng tiÖn thiÕt yÕu, hÖ thèng m¹ng ®­êng trôc quèc gia, hÖ thèng B­u ®iÖn tíi c¸c ®Þa ph­¬ng. C¸c doanh nghiÖp míi chñ yÕu vÉn chØ lµ kinh doanh dÞch vô dùa trªn c¬ së h¹ tÇng m¹ng mµ VNPT qu¶n lý. §Ó cã ®­îc c¸c th«ng tin kü thuËt vµ quy tr×nh xö lý c¸c vÊn ®Ò vÝ dô nh­ vÒ kÕt nèi hiÖn kh«ng mÊy dÔ dµng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp míi v× c¬ chÕ vµ quy ®Þnh kh«ng ®­îc râ rµng. Mét doanh nghiÖp trong lÜnh vùc viÔn th«ng ®· ph¸t biÓu dï cã ®Çu t­ m¹nh ®Õn mÊy, trang thiÕt bÞ cã hiÖn ®¹i ®Õn mÊy mµ VNPT kh«ng cho kÕt nèi th× còng ®µnh chÞu. Sù viÖc x¶y ra gi÷a Viettel vµ VNPT víi viÖc VNPT tõ chèi cho m¹ng di ®éng cña Vietel kÕt nèi vµo tæng ®µi toll ®· cho thÊy viÖc thùc thi ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng vÉn cßn cã nh÷ng v­íng m¾c, Bé B­u chÝnh ViÔn th«ng cÇn ph¶i cô thÓ ho¸ c¸c qui ®Þnh vµ biÖn ph¸p ®Ó ng¨n ngõa c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh diÔn ra. LuËt c¹nh tranh cña ViÖt Nam còng quy ®inh cÊm c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, c¸c tho¶ thuËn h¹n chÕ c¹nh tranh, c¸c hµnh vi l¹m dông vÞ trÝ thèng lÜnh thÞ tr­êng, c¸c hµnh vi l¹m dông vÞ trÝ ®éc quyÒn. VÊn ®Ò nµy phï hîp vµ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña WTO. Tuy nhiªn, c¸c quy ®Þnh cô thÓ ®Ó b¶o vÖ c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn theo LuËt c¹nh tranh còng cÇn ®­îc h­íng dÉn cô thÓ ®Ó cã thÓ thi hµnh trong lÜnh vùc viÔn th«ng nh­: gi¸ sö dông c¬ së h¹ tÇng m¹ng cao, bï gi¸ chÐo, tõ chèi cung cÊp dÞch vô, Ðp sö dông dÞch vô, l¹m dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó kho¸ dÞch vô cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, giÌm pha ®èi thñ... VÊn ®Ò bï gi¸ chÐo lµ vÊn ®Ò nh¹y c¶m vµ khã kiÓm so¸t bëi v× ®©y lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn môc tiªu phæ cËp dÞch vô vµ lµ ph­¬ng thøc ®Þnh gi¸ kÐm hiÖu qu¶, c¶n trë tù do ho¸ viÔn th«ng. HiÖn t¹i ë ViÖt nam, bï gi¸ chÐo ®· vµ ®ang ®­îc sö dông nh­ lµ c«ng cô thùc hiÖn phæ cËp dÞch vô. Tuy nhiªn, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc lµ tõng b­íc gi¶m vµ chÊm døt ho¹t ®éng bï gi¸ chÐo. Theo §iÒu 50 Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng th×: “1. Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho c¸c doanh nghiÖp cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých nh­ sau: Quy ®Þnh gi¸ c­íc kÕt nèi trªn c¬ së gi¸ thµnh vµ phÇn ®ãng gãp vµo viÖc cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých; X©y dùng Quü dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých tõ nguån ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp viÔn th«ng vµ c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c. 2. ViÖc sö dông Quü dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých ®Ó cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c h×nh thøc sau: ChØ ®Þnh doanh nghiÖp cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých trªn c¬ së thÈm ®Þnh dù ¸n cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých cña doanh nghiÖp ®ã; §Êu thÇu chän doanh nghiÖp cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých.” Nh­ vËy, ®iÒu 50 cña Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng ®· ®¸p øng ®­îc t­¬ng ®èi yªu cÇu cña WTO vÒ vÊn chèng bï gi¸ chÐo. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ viÖc thùc hiÖn vÉn cßn chËm ch¹p. HiÖn t¹i, VNPT vÉn ch­a t¸ch ®­îc b­u chÝnh ra khái viÔn th«ng, c¸c ®¬n vÞ vÊn h¹ch to¸n phô thuéc VNPT. Võa qua, Thñ t­íng chÝnh phñ võa ký quyÕt ®Þnh phª duyÖt ®Ò ¸n thÝ ®iÓm h×nh thµnh tËp ®oµn b­u chÝnh viÔn th«ng trªn c¬ së s¾p xÕp l¹i VNPT. TËp ®oµn B­u chÝnh viÔn th«ng ViÖt nam sÏ ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ – con. §©y lµ b­íc tiÕn c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn quan ®iÓm chÝnh s¸ch gi¶m vµ chÊm døt bï gi¸ chÐo, h¹ch to¸n ®éc lËp, t¹o sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trªn thÞ tr­êng viÔn th«ng vµ ®¸p øng yªu cÇu cña qu¸ tr×nh héi nhËp KTQT. 2.3.2.2 VÒ vÊn ®Ò kÕt nèi C¹nh tranh lµ ch×a kho¸ dÉn tíi sù t¨ng tr­ëng vµ ®æi míi trong thÞ tr­êng viÔn th«ng ngµy nay. KÕt nèi m¹ng lµ nh©n tè quan träng cho sù c¹nh tranh tån t¹i. Trong phÇn lín lÞch sö cña ngµnh viÔn th«ng, nh÷ng nhµ khai th¸c vµ c¸c c¬ quan chÝnh phñ tho¶ thuËn víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn kÕt nèi m¹ng mµ kh«ng cã sù can thiÖp mang tÝnh qu¶n lý nµo. C¹nh tranh næi lªn ®· lµm thay ®æi t×nh tr¹ng nµy. Nh÷ng nhµ khai th¸c chñ ®¹o hÇu nh­ ch¼ng cã ®éng lùc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng h¬n cho c¸c ®èi thñ c¹nh tranh míi vµ hä n¾m gi÷ phÇn lín søc m¹nh trong th­¬ng l­îng. Nh÷ng hµnh vi chèng c¹nh tranh mang tÝnh chiÕn l­îc trong viÖc kÕt nèi cña c¸c nhµ khai th¸c chñ ®¹o ®· tr× ho·n hoÆc ng¨n c¶n c¹nh tranh trong nhiÒu thÞ tr­êng viÔn th«ng thÕ giíi. C¸c nhµ khai th¸c chñ ®¹o cã thÓ tham gia vµo hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng nh»m c¶n trë c¹nh tranh hiÖu qu¶. Vµ nh­ vËy nh÷ng qui ®Þnh b¾t buéc vÒ kÕt nèi ®· ®­îc WTO ®­a vµo. C¸c quy ®Þnh cña WTO vÒ kÕt nèi: HiÖp ®Þnh vÒ viÔn th«ng c¬ b¶n cña WTO n¨m 1997 (cßn gäi lµ NghÞ ®Þnh th­ thø 4 cña HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i vµ dÞch vô hay GATS) lµ hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i vµ dÞch vô hay GATS lµ hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng ®Çu tiªn ®­îc chÊp nhËn réng r·i ®Ó bao gåm nh÷ng qui ®Þnh b¾t buéc vÒ kÕt nèi. Nh÷ng qui ®Þnh nµy ®­îc ®­a vµo trong tµi liÖu gäi lµ V¨n b¶n dÉn chiÕu, lµ v¨n b¶n kh«ng chÝnh thøc bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý ®­îc ®µm ph¸n gi÷a c¸c thµnh viªn cña WTO. V¨n b¶n dÉn chiÕu cã tÝnh chÊt b¾t buéc vÒ mÆt ph¸p lý ®èi víi c¸c thµnh viªn cña WTO khi hä coi chóng lµ mét phÇn cña “nh÷ng cam kÕt bæ sung” trong lÞch tr×nh cam kÕt ®èi víi viÖc tham gia thÞ tr­êng viÔn th«ng cña GATS. V¨n b¶n dÉn chiÕu ®­îc ®­a toµn bé hoÆc ®­îc chØnh söa mét chót bëi 57 trong sè 69 quèc gia tham gia ký kÕt trong NghÞ ®Þnh th­ thø 4. S¸u quèc gia tham gia ký kÕt kh¸c quyÕt ®Þnh lùa chän mét sè nguyªn t¾c ®­a vµo trong lÞch tr×nh chø kh«ng ph¶i toµn bé v¨n b¶n. TÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña WTO ®Òu lùa chän viÖc thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô trong V¨n b¶n dÉn chiÕu trong lÞch tr×nh thùc hiÖn GATS cña hä ®èi víi vÊn ®Ò kÕt nèi hoÆc c¸c vÊn ®Ò kh¸c bÊt kÓ hä cã tham gia ký kÕt NghÞ ®Þnh th­ thø 4 hay kh«ng. Vµo cuèi n¨m 1999, 64 chÝnh phñ c¸c quèc gia thµnh viªn WTO ®· cam kÕt thùc hiÖn nghÜa vô kÕt nèi trong V¨n b¶n dÉn chiÕu. Nh÷ng qui ®Þnh liªn quan ®Õn kÕt nèi quan träng nhÊt ®­îc ®­a ra trong V¨n b¶n dÉn chiÕu vÒ ThÓ lÖ cña WTO nh­ sau: ViÖc kÕt nèi víi “Nhµ cung cÊp chÝnh” ph¶i ®­îc ®¶m b¶o: T¹i bÊt kú ®iÓm nµo kh¶ thi vÒ mÆt kü thuËt trªn m¹ng l­íi. KÞp thêi Víi c¸c ®iÒu kiÖn minh b¹ch vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö §­îc ph©n t¸ch ®ñ râ ®Ó tr¸nh chi phÝ cho nh÷ng phÇn tö kh«ng cÇn thiÕt T¹i nh÷ng ®iÓm kÕt nèi kh«ng th«ng dông nÕu ng­êi cã yªu cÇu tr¶ chi phÝ kÕt nèi bæ sung. C¸c thñ tôc: Thñ tôc kÕt nèi víi nhµ cung cÊp chÝnh ph¶i ®­îc c«ng bè c«ng khai Sù minh b¹ch: C¸c tho¶ thuËn hoÆc nh÷ng ®Ò nghÞ kÕt nèi mÉu cña nhµ cung cÊp chÝnh ph¶i ®­îc c«ng bè c«ng khai. Nh­ vËy, nh÷ng nguyªn t¾c trung t©m cña V¨n b¶n dÉn chiÕu lµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö, sù minh b¹ch, sù s½n cã cña c¸c ®iÒu kiÖn kÕt nèi hîp lý, bao gåm c¶ c­íc dùa trªn c¬ së chi phÝ vµ viÖc truy nhËp ®­îc ph©n t¸ch tõ “nhµ cung cÊp chÝnh”. Kh¸i niÖn “nhµ cung cÊp chÝnh” trong V¨n b¶n dÉn chiÕu ®­îc coi lµ nh÷ng nhµ khai th¸c cã vÞ thÕ thèng trÞ vÒ c¬ së h¹ tÇng cÇn thiÕt hay thÞ phÇn. V× vËy, hiÖn t¹i nh÷ng nguyªn t¾c kÕt nèi cña V¨n b¶n dÉn chiÕu cã lÔ ¸p dông chñ yÕu ®èi víi nh÷ng nhµ khai th¸c dÞch vô cè ®Þnh ®éc quyÒn hoÆc ®· tõng ®éc quyÒn. VÒ nghÜa vô kÕt nèi: WTO quy ®Þnh viÖc kÕt nèi m¹ng víi mét nhµ khai th¸c chÝnh (doanh nghiÖp thèng lÜnh thÞ tr­êng) cÇn ®­îc ®¶m b¶o. §iÒu nµy cã nghÜa r»ng doanh nghiÖp thèng lÜnh thÞ tr­êng ph¶i cã nghÜa vô cung cÊp kÕt nèi cho nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c nÕu hä cã nhu cÇu. VÒ vÊn ®Ò nµy, chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp viÔn th«ng cã quyÒn kÕt nèi m¹ng viÔn th«ng cña m×nh víi m¹ng hoÆc dÞch vô viÔn th«ng cña doanh nghiÖp kh¸c nh»m sö dông hiÖu qu¶ tµi nguyªn th«ng tin vµ h¹ tÇng kü thuËt. Doanh nghiÖp viÔn th«ng n¾m gi÷ ph­¬ng tiÖn thiÕt yÕu kh«ng ®­îc tõ chèi cña c¸c chñ m¹ng viÔn th«ng dïng riªng vµ c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Nh­ vËy, quy ®Þnh vÒ nghÜa vô kÕt nèi theo ®iÒu 43 kho¶n 2 môc a, b cña Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng cña ViÖt Nam ®· ®¸p øng vµ t­¬ng thÝch víi yªu cÇu cña WTO. Trªn thùc tÕ, nghÜa vô kÕt nèi nµy cña c¸c doanh nghiÖp chiÕm thÞ phÇn khèng chÕ ®· nh­ VNPT ®· ®­îc thùc hiÖn. Tuy nhiªn, viÖc kÕt nèi diÔn ra nh­ thÕ nµo, cã kÞp thêi kh«ng lµ vÊn ®Ò cÇn bµn b¹c. §Ó më POP cho m¹ng viÔn th«ng cña m×nh, c¸c doanh nghiÖp viÔn th«ng ®· gÆp ph¶i khã kh¨n trong vÊn ®Ò kÕt nèi víi c¸c B­u ®iÖn tØnh. Th­êng ph¶i mÊt hai ®Õn ba th¸ng míi kÕt nèi xong cho mét POP, cã n¬i ph¶i mÊt ®Õn nöa n¨m míi kÕt nèi xong v× nh÷ng lý do kü thuËt kh¸c nhau. Saigon Postel ph¶i mÊt h¬n mét n¨m dÞch vô tin nh¾n tõ m¸y cña S-Fone míi cã thÓ thùc hiÖn ®­îc víi c¸c m¸y cña m¹ng Vinaphone vµ Mobilephone. C¸c doanh nghiÖp míi cho biÕt khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi hä vÒ kü thuËt lµ viÖc kÕt nèi víi VNPT. Th­êng th× hä ph¶i mÊt kh¸ nhiÒu thêi gian cho viÖc kÕt nèi vµ viÖc kÕt nèi kh«ng ®­îc kÞp thêi. Theo quy ®Þnh cña WTO, c¸c doanh nghiÖp chÝnh kh«ng ®­îc tr× ho·n kÕt nèi víi c¸c doanh nghiÖp míi. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña ViÖt Nam vÒ viÔn th«ng nh­ Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng, c¸c nghÞ ®Þnh h­íng dÉn ®Òu ch­a thÊy cã quy ®Þnh vÒ viÖc cung cÊp kÕt nèi kÞp thêi. Nh­ vËy, trong thêi gian tíi chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña WTO vÒ vÊn ®Ò nµy v× môc tiªu cña chóng ta lµ sÏ trë thµnh thµnh viªn cña WTO trong n¨m nay 2005. VÒ c¸c ®iÒu kiÖn kÕt nèi: Theo quy ®Þnh cña WTO, c¸c ®iÒu kiÖn kÕt nèi trong ®ã cã chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ kh«ng cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c doanh nghiÖp. §iÒu nµy cã nghÜa c¸c ®iÒu kiÖn kÕt nèi kh«ng ®­îc ph©n biÖt ®èi xö vµ yªu cÇu ph¶i minh b¹ch. Kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy cÇn ph¶i c«ng khai ho¸ c¸c tho¶ thuËn kÕt nèi, c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn ph¶i thùc hiÖn chuyÓn ho¹t ®éng sang cã tÝnh c¹nh tranh vµ thùc hiÖn qu¶n lý h¹ch to¸n ®éc lËp. VÒ vÊn ®Ò nµy, ViÖt Nam còng quy ®Þnh ®iÒu kiÖn kÕt nèi ph¶i c«ng b»ng vµ hîp lý, c­íc kÕt nèi kh«ng ph©n biÖt theo lo¹i h×nh dÞch vô vµ doanh nghiÖp, tho¶ thuËn kÕt nèi kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. VÒ vÊn ®Ò c­íc kÕt nèi: Theo quy ®Þnh cña WTO c­íc kÕt nèi ph¶i dùa vµo chi phÝ nh­ng kh«ng cã h­íng dÉn cô thÓ vµ ®Ó cho c¸c n­íc tù chän ph­¬ng ph¸p cô thÓ. C¸c n­íc trªn thÕ giíi ¸p dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó tÝnh chi phÝ kÕt nèi. Cßn theo quy ®Þnh cña ViÖt Nam, nguyªn t¾c tÝnh c­íc kÕt nèi lµ trªn c¬ së gi¸ thµnh, ph©n tÝch theo c¸c bé phËn m¹ng hoÆc c«ng ®o¹n dÞch vô, hîp lý so víi khu vùc, møc ®ãng gãp hîp lý ®Ó thùc hiÖn phæ cËp dÞch vô. Theo ®iÒu 44 kho¶n 2 cña Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng quy ®Þnh gi¸ c­íc kÕt nèi gi÷a c¸c doanh nghiÖp trªn c¬ së gi¸ thµnh dÞch vô, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ môc tiªu ph¸t triÓn b­u chÝnh viÔn th«ng trong tõng thêi kú vµ ®iÒu 50 kho¶n 1a quy ®Þnh gi¸ c­íc kÕt nèi dùa trªn c¬ së gi¸ thµnh vµ phÇn ®ãng gãp vµo viÖc cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých. §Õn hiÖn t¹i, ViÖt Nam kh«ng cã quy ®Þnh cô thÓ nµo vÒ vÊn ®Ò ®ãng gãp vµo viÖc cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých. VÊn ®Ò nµy hiÖn t¹i ®­îc cho lµ kh«ng minh b¹ch trong viÖc x¸c ®Þnh c­íc kÕt nèi ®¶m b¶o nguyªn t¾c dùa trªn chi phÝ. C­íc kÕt nèi tr¶ cho VNPT hiÖn rÊt cao g©y khã kh¨n rÊt lín ®èi víi c«ng viÖc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp míi. S-Fone cho biÕt, hiÖn c­íc kÕt nèi cña m¹ng di ®éng cña hä chiÕm h¬n 60% chi phÝ gi¸ thµnh cña cuéc gäi. Cã thÓ lµm mét con sè ®èi víi c­íc kÕt nèi VOIP quèc tÕ chiÒu vÒ nh­ sau: Gi¸ c­íc sµn theo quy ®Þnh cho mét phót gäi tíi sè cè ®Þnh tõ quèc tÕ vÒ lµ 0,17 USD/phót, tuy nhiªn gi¸ trªn thÞ tr­êng b¸n cao còng chØ ®­îc 0.16 USD/phót. T¹i tØnh mµ doanh nghiÖp míi kh«ng cã POP, doanh nghiÖp ®ã ph¶i tr¶ c­íc kÕt nèi cho m¹ng liªn tØnh lµ: 0,07 USD/phót vµ ph¶i tr¶ tiÕp c­íc kÕt nèi cho m¹ng néi tØnh lµ: 0,07 USD. Tæng céng, c­íc kÕt nèi cho mét phót gäi lµ 0.14 USD, chiÕm 87,5% gi¸ c­íc. Nh­ vËy, 0,02 USD kia sÏ bao gåm chi phÝ thuª kªnh, chi phÝ qu¶n lý, chi phÝ ho¹t ®éng cña c«ng ty. Trong ®ã, theo tÝnh to¸n cña ITU, chi phÝ thuª kªnh cña m¹ng tèi ­u trung b×nh lµ 0.011 USD. LiÖu doanh nghiÖp cã cßn l·i? §©y lµ vÊn ®Ò hiÖn ®ang rÊt bøc xóc ®èi víi doanh nghiÖp, vÊn ®Ò quy ®Þnh c­íc kÕt nèi qu¸ cao sÏ t¹o ra khã kh¨n rÊt lín ®èi víi doanh nghiÖp, g©y khã kh¨n trong c¹nh tranh. Trong sè 0.14 USD kia th× bao nhiªu lµ chi phÝ dùa trªn c¬ së gi¸ thµnh, bao nhiªu dïng cho dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých. §Õn hiÖn t¹i, chóng ta vÉn ch­a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ vÊn ®Ò nµy. KÕt qu¶ lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho VNPT vµ g©y khã kh¨n trong kinh doanh cho doanh nghiÖp míi. §©y lµ thùc tÕ cÇn ph¶i sím ®­îc Bé B­u chÝnh ViÔn th«ng xem xÐt vµ gi¶i quyÕt. VÒ vÊn ®Ò thñ tôc tho¶ thuËn kÕt nèi: Theo quy ®Þnh cña WTO cÇn ph¶i c«ng khai thñ tôc ®µm ph¸n kÕt nèi. Kinh nghiÖm c¸c n­íc trªn thÕ giíi ¸p dông c¸ch thøc kh¸c nhau vÒ x©y dùng tho¶ thuËn kÕt nèi vµ xu thÕ chung lµ c¬ quan ®iÒu tiÕt ®­a ra h­íng dÉn chung vÒ tho¶ thuËn kÕt nèi vµ xö lý tranh chÊp, c¸c doanh nghiÖp tù ®µm ph¸n tho¶ thuËn kÕt nèi. ViÖt Nam quy ®Þnh doanh nghiÖp n¾m ph­¬ng tiÖn thiÕt yÕu x©y dùng b¶n tho¶ thuËn kÕt nèi mÉu vµ tr×nh ®Ó Bé B­u ChÝnh ViÔn th«ng phª duyÖt. B¶n tho¶ thuËn kÕt nèi mÉu nµy ®­îc c«ng bè c«ng khai vµ ¸p dông chung cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp ®µm ph¸n theo c¸c néi dung chÝnh trong b¶n mÉu vµ mét sè néi dung kh¸c. VÒ vÊn ®Ó nµy c¸c doanh nghiÖp míi kh«ng gÆp ph¶i vÊn ®Ò g×. Tuy nhiªn, thùc tÕ, søc m¹nh vÒ ®µm ph¸n vÉn chñ yÕu n»m ë trong tay VNPT (®¬n vÞ hiÖn ®ang n¾m gi÷ phÇn lín c¬ së h¹ tÇng m¹ng vµ trang thiÕt bÞ thiÕt yÕu). VÊn ®Ò kÕt nèi lµ vÊn ®Ò quan träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp viÔn th«ng vµ còng lµ vÊn ®Ò phøc t¹p dÔ g©y th¾c m¾c, khiÕu kiÖn vµ tranh chÊp nh­ gi¸ c­íc, tiªu chuÈn, v× vËy chóng ta cÇn ph¶i sím ban hµnh c¸c quy ®Þnh ®Þnh cô thÓ ®Ó h­íng dÉn Ph¸p lÖnh vµ c¸c NghÞ ®Þnh. C¸c quy ®Þnh vÒ kÕt nèi trong Ph¸p lÖnh B­u chÝnh ViÔn th«ng ®· thÓ chÕ ho¸ t­¬ng ®èi yªu cÇu cña WTO. 2.3.2.3 VÒ cÊp phÐp dÞch vô HiÖp ®Þnh chung vÒ th­¬ng m¹i dÞch vô (GATS) vµ HiÖp ®Þnh viÔn th«ng c¬ b¶n n¨m 1997 cña WTO bao gåm c¸c quy t¾c th­¬ng m¹i ¸p dông ®èi víi qu¶n lý viÔn th«ng vµ cÊp phÐp. C¸c bªn ký kÕt HiÖp ®Þnh viÔn th«ng c¬ b¶n còng nh­ c¸c n­íc chuÈn bÞ gia nhËp WTO ph¶i thay ®æi thùc tiÔn qu¶n lý vµ cÊp phÐp cña m×nh cho phï hîp víi c¸c quy t¾c th­¬ng m¹i cña WTO. Môc tiªu chÝnh cña tÊt c¶ nh÷ng quy t¾c ®ã lµ h­íng tíi mét thÞ tr­êng c¹nh tranh më vµ qu¸ tr×nh cÊp phÐp minh b¹ch. C¸c yªu cÇu chung cña GATS TÊt c¶ c¸c quèc gia thµnh viªn WTO ®Òu g¾n víi nh÷ng nghÜa vô vµ xö ph¹t chung cña GATS. Ba trong sè ®ã cã liªn quan trùc tiÕp tíi qu¸ tr×nh cÊp phÐp: Quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN) - §iÒu 2 cña GATS – ChÕ ®é cÊp phÐp ph¶i cho c¸c nhµ khai th¸c tõ c¸c n­íc thµnh viªn WTO gia nhËp thÞ tr­êng theo nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh ®¼ng víi c¸c nhµ khai th¸c tõ bÊt kú n­íc nµo kh¸c. Sù minh b¹ch (§iÒu 3 cña GATS) – TÊt c¶ luËt lÖ vµ quy t¾c chi phèi th­¬ng m¹i dÞch vô ph¶i ®­îc c«ng bè. Phô lôc viÔn th«ng cña GATS yªu cÇu c«ng bè cô thÓ, ngoµi nhiÒu ®iÒu kh¸c, tÊt c¶ c¸c th«ng b¸o, ®¨ng ký hay c¸c yªu cÇu cÊp phÐp, nÕu cã còng nh­ bÊt kú h×nh thøc c«ng nhËn hay chøng nhËn nµo cÇn ph¶i thùc hiÖn tr­íc khi mét nhµ cung cÊp dÞch vô n­íc ngoµi cã thÓ tiÕn hµnh kinh doanh mét c¸ch hîp ph¸p trong mét quèc gia thµnh viªn. Rµo c¶n th­¬ng m¹i (§iÒu 4 cña GATS) – C¸c yªu cÇu cÊp phÐp kh«ng ®­îc t¹o ra “nh÷ng rµo c¶n kh«ng cÇn thiÕt ®èi víi th­¬ng m¹i”. C¸c cam kÕt ®Æc thï trong HiÖp ®Þnh viÔn th«ng c¬ b¶n LÞch tr×nh thùc hiÖn GATS chøa ®ùng nh÷ng cam kÕt th­¬ng m¹i cña tõng n­íc thµnh viªn ®èi víi nh÷ng dÞch vô cô thÓ, kÓ c¶ c¸c dÞch vô viÔn th«ng c¬ b¶n. H¬n n÷a, c¸c cam kÕt quèc gia nh­ lµ mét phÇn cña HiÖp ®Þnh viÔn th«ng c¬ b¶n yªu cÇu nhiÒu n­íc më cöa h¬n n÷a thÞ tr­êng viÔn th«ng. Trong nhiÒu tr­êng hîp, viÖc triÓn khai c¸c cam kÕt chia lµm nhiÒu b­íc trong mét giai ®o¹n nhiÒu n¨m. V¨n b¶n dÉn chiÕu vÒ thÓ lÖ cña WTO ®­îc g¾n liÒn víi cam kÕt HiÖp ®Þnh viÔn th«ng c¬ b¶n cña nhiÒu quèc gia, buéc hä chÊp thuËn mét sè quy ph¹m qu¶n lý ¸p dông ®èi víi dÞch vô viÔn th«ng c¬ b¶n. Hai trong sè nh÷ng cam kÕt liªn quan trùc tiÕp ®Õn cÊp phÐp ®­îc ®­a ra d­íi ®©y: Quy t¾c cÊp phÐp trong V¨n b¶n dÉn chiÕu vÒ thÓ lÖ cña WTO: “4. Tiªu chuÈn cÊp phÐp ph¶i ®­îc c«ng khai Khi cÇn cÊp phÐp ph¶i c«ng bè c«ng khai nh÷ng ®iÓm d­íi ®©y: TÊt c¶ c¸c tiªu chuÈn cÊp phÐp vµ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó ®­a ra quyÕt ®Þnh vÒ mét hå s¬ xin cÊp phÐp Thêi h¹n vµ ®iÒu kiÖn cña c¸c giÊy phÐp riªng Lý do tõ chèi cÊp phÐp ph¶i th«ng b¸o tíi ng­êi xin phÐp theo yªu cÇu cña hä. 6. Ph©n bæ vµ sö dông nguån tµi nguyªn quý hiÕm Mäi thñ tôc vÒ ph©n bæ vµ sö dông nguån tµi nguyªn quý hiÕm, bao gåm tÇn sè, kho sè vµ quyÒn sö dông chung c¬ së h¹ tÇng ph¶i ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch kh¸ch quan, kÞp thêi vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. HiÖn tr¹ng b¨ng tÇn ®· ®­îc ph©n bæ còng ph¶i ®­îc c«ng khai, tuy nhiªn viÖc x¸c ®Þnh chi tiÕt c¸c tÇn sè ph©n bæ cho c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña chÝnh phñ kh«ng b¾t buéc ®­a ra.” Nh­ vËy, quy ®Þnh cña WTO yªu cÇu c«ng khai tiªu chÝ cÊp phÐp, thêi h¹n xÐt cÊp phÐp vµ ®iÒu kiÖn cÊp phÐp. Quy ®Þnh cña ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò cÊp phÐp ®­îc thÓ hiÖn t¹i §iÒu 38 vµ 39 cña NghÞ ®Þnh sè 160/2004/N§-CP ngµy 3/9/2004. VÒ ®iÒu kiÖn cÊp phÐp, nghÞ ®Þnh quy ®Þnh râ ®iÒu kiÖn vÓ chñ thÓ vµ ®iÒu kiÖn vÒ kü thuËt nghiÖp vô vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh. Chñ thÓ cho viÖc cÊp phÐp thiÕt lËp m¹ng vµ cung cÊp dÞch vô ph¶i lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc hoÆc doanh nghiÖp mµ vèn gãp cña Nhµ n­íc chiÕm cæ phÇn chi phèi. Cßn ®iÒu kiÖn vÒ kü thuËt nghiÖ