Đề tài Nghệ thuật điêu khắc và kiến trúc nhà thờ đá Phát Diệm

văn hóa truyền thống Việt-nam. Những niềm tin tôn giáo đã chuyển hóa thành phong tục, tập quán, cách nghĩ suy và ứng xử... Cứ thế mà lưu truyền tiếp nối qua bao thế hệ. Chính vì vậy, trong những thời kỳ đầu của việc truyền giáo, đã có không ít những xung đột gay gắt xung quanh những vấn đề phụng tự giữa tín ngưỡng truyền thống Việt-nam và tín ngưỡng phương Tây. Việc thờ cúng tổ tiên, dự giỗ chạp, ra đình làng để dự lễ Cầu Mùa... tất cả đều bị xem là đồng nghĩa với "mê tín dị đoan". Các tượng thần tượng Phật đều bị xếp vào loại "ngẫu tượng". Các kiến trúc theo phương vị nằm ngang của đình, chùa, đền... đều bị đánh giá "hình dạng của ma quỷ". Những quan điểm này từng là trở lực cho việc phát triển và hội nhập của Công Giáo trong cộng đồng dân tộc Việt-nam. Về vấn đề này, để xóa mờ ký ức lịch sử không hay ấy, một giai đoạn quá khích, không khoan nhượng, Giáo Hội Công Giáo trong thời kỳ trước Cha Trần Lục khá lâu, đã có một quan điểm ứng xử mới, giúp cho người bản xứ, không chỉ riêng tại Việt-nam mà cả ở khắp nơi trên thế giới, hiểu được rằng: "Công Giáo chỉ mang Ðức Tin đến cho họ. Ðức Tin này không loại trừ, không làm tổn thương đến nghi lễ và các phong tục tập quán của dân tộc". Hình ảnh mái đình, ngôi chùa đã bén rễ sâu vào tâm thức người Việt. Ðó là nơi diễn ra biết bao lễ hội và tập tục vốn dĩ đã gắn chặt mỗi cá nhân vào cộng đồng xã hội. Những kiến trúc đó đã trở thành biểu tượng của bình an, của sự che chở, của đạo đức, thuần phong mỹ tục, không thể xóa nhòa trong tiềm thức con người. Ðể không phủ nhận những giá trị mà người Việt-nam hằng ấp ủ, đồng thời để khoảng cách xa lạ giữa các tín ngưỡng khác nhau trong những giai đoạn đầu có thể lui vào quá khứ, Cha Trần Lục đã dự kiến làm tái hiện những biểu tượng truyền thống tốt đẹp, mà ở đó, các tín hữu Công Giáo vẫn có thể tôn thờ Thiên Chúa bằng tâm thức của người Việt-nam, vẫn tôn trọng và gìn giữ những phong tục tập quán với tư cách là những di sản quý giá mà cha ông để lại. Ý tưởng sẽ xây dựng cho giáo dân Phát-diệm một kiến trúc Thánh Ðường mang phong cách Á Ðông, có dáng dấp như đình, chùa, đã được hình thành. Chúng ta có thể xem đây là một thông điệp mà Cha Trần Lục muốn tỏ bày ý nghĩa đích thật của Ki-tô giáo. Theo Karl Jung, một nhà tâm lý học nổi tiếng, con người chỉ nhận thức bằng lý trí từ 5% đến 10%, còn 90% là do tiềm thức và biểu tượng chi phối. Cha Trần Lục đã có những ý tưởng trùng hợp với nhận xét này. Cha còn mang ý tưởng vận dụng vào kiến trúc địa phương những đường nét kiến trúc Thánh Ðường phương Tây để góp phần làm phong phú hóa cũng như nâng cao tầm giá trị của nền kiến trúc cổ truyền dân gian, đồng thời tích hợp ở đây những hình tượng Phụng Vụ, vốn được xem như những ký hiệu truyền thống không thể bị loại rừ của Thiên Chúa Giáo. Thành quả này sẽ là một minh chứng hùng hồn và sống động, dự báo cho một tiến trình tốt đẹp của công cuộc hội nhập văn hóa phương Tây vào Việt-nam, điều mà bản thân ngài cũng như Giáo Hội hằng mong mỏi. 2.3 Việc chuẩn bị cho công cuộc xây dựng. Một trong những khó khăn lớn nhất, diễn ra trong suốt quá trình xây dựng, đó là công tác chuẩn bị vật tư. Thậm chí, có những hạng mục xây dựng đòi hỏi phải tập trung vật tư từ 10 năm trước. Ngoài ra, còn có một khó khăn lớn khác, đó là vấn đề lo liệu tài chính. Ở giai đoạn này, Cha Trần Lục không nhận bất kỳ một nguồn tài trợ nào từ phía Giáo Hội, triều đình Huế và thực dân Pháp. Vì vậy, mọi nỗ lực đều chỉ dựa vào sức giáo dân địa phương mà thôi. Như đã giới thiệu trong đoạn viết về lịch sử hình thành huyện Kim-sơn, đây là vùng đất do phù sa bồi đắp, nhiều sình lầy, nền đất yếu, vật liệu xây dựng khai thác được tại chỗ chủ yếu là lau, sậy, luồng... Do đó, toàn bộ vật tư phải được mua hoặc khai thác từ những địa điểm rất xa xôi, phương tiện vận chuyển hết sức hạn chế. Một số vật tư như gỗ lim phải mua từ Hồi-xuân, Thanh-hóa, hoặc ở Bến-thủy, Nghệ-an cách xa đến 200 cây số, trong đó có những súc gỗ dài đến 11m, nặng đến 7 tấn. Ðá loại thường được khai thác ở Thiện-dưỡng. Ðá quý thì phải đến núi Nhôi, Thanh-hóa cách 70 cây số, có phiến nặng đến 20 tấn. Phương tiện vận chuyển chính yếu là thuyền bè được kết lại thành từng mảng lớn xuôi ngược trên những giòng kênh mà trước đây cụ Nguyễn Công Trứ đã ra công khai mở. Thật là cả một quá trình chuẩn bị trường kỳ và gian khổ, không những không cản trở mà còn hun đúc thêm quyết tâm của Cha Trần Lục cũng như toàn thể giáo dân xứ Phát-diệm. 3. Tổng quan về nhà thờ Phát Diệm. Nhà thờ Phát Diệm (Nhà thờ đá Phát Diệm) là một quần thể các nhà thờ công giáo. Quần thể nhà thờ Phát Diệm gồm 1 nhà thờ lớn và 5 nhà thờ nhỏ (trong đó có một nhà thờ được xây dựng bằng đá tự nhiên, được gọi là nhà thờ đá), 1 phương đình (nhà chuông), ao hồ và 3 hang đá nhân tạo. Chương 2: NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC VÀ KIẾN TRÚC NHÀ THỜ PHÁT DIỆM Nghệ thuật điêu khắc của nhà thờ Phát Diệm. Điêu khắc là nghệ thuật tạo hình bằng cách phối mảng khối, nét theo không gian ba chiều để tạo nên hình thể - thực thể nhằm biểu hiện các giá trị tinh thần của con người cũng như các phương diện của cuộc sống. Nếu như Tượng nữ thần chiến thắng (Nike Xamôtrát) muốn biểu hiện khát vọng chiến thắng trước mọ kẻ thù, Tượng người ném đĩa của Mirôn thể hiện khát vọng muốn hoàn thiện “giống loài” của chính con người qua hoạt động thể thao, Tượng phật bà Quan thế âm Bồ Tát ở chùa bút tháp (Hà Bắc) biểu hiện đức phật từ bi, bắc ái, có “ngàn mắt để thấu muôn nỗi khổ, ngàn tay để cứu độ chúng sinh” thì các bức tượng, các phù điêu ở nhà thờ Phát Diệm biểu hiện cho sự gần gũi, tâm linh của Thiên Chúa giáo. Về nghệ thuật điêu khắc nhà thờ Phát Diệm chủ yếu được sử dụng chất liệu chính là đá và gỗ, kĩ thuật trạm khắc rất tinh sảo với những hình ảnh rất đẹp tạo nên nét độc đáo mà it công trình nào có được. 1.1 Nghệ thuật điêu khắc ở Phương Đình. Do mặt đứng có hình dạng tương tự mái đình nên gọi là đình, và vì chiều dài có kích thước xấp xỉ chiều cao (21m và 22m) như hình vuông nên gọi là "phương" (từ Hán Việt có nghĩa vuông vắn), ráp hai chữ là "Phương Ðình". Theo ý kiến chủ quan, mặt đứng này không gợi lên được diện mạo một ngôi đình làng mà chỉ là sự hòa trộn giữa kiến trúc cổng thành và hình thức lẫn nội dung khối tháp đình làng triều Nguyễn. Ðiều thứ hai, vì "mặt đứng có hình vuông" nên đặt chữ "Phương": cách gọi tên này có phần xa lạ với cách phân biệt trong kiến thức truyền thống. Tên mô tả hình dạng chỉ dùng để nêu lên hình thức mặt bằng, như ta vẫn thường gọi: nhà chữ nhất (-), đình chuôi vồ (^), chùa chữ công (I)... Từ nhận xét trên mặt bằng, ta nhận thấy tên gọi "đình", nói chung dùng để gọi một cái nhà lớn như thủy đình, nhai đình, lương đình, pháp đình..., nhưng ở đây có nguồn gốc chính yếu từ nội dung hành lễ tại ngày tưởng niệm "buổi Tiệc Ly" của Chúa. Khái niệm "tiệc" chỉ xuất hiện tại đình, và không thể có ở chùa hoặc đền... Mặt khác, vị trí dự lễ của các tu sĩ, chức sắc trong Giáo Xứ, và giáo dân đều phân thành ba cấp riêng biệt tại hai "sập rồng" kề bên lối vào chính, tương tự như cách ngồi dự tiệc tại đình làng. Còn tên gọi "Phương" nhằm nêu lên hình dạng mặt bằng gần như là một hình vuông (17m và 21m). Theo một số chuyên gia có nhiều nghiên cứu về đình, hình mặt bằng "gần vuông" vẫn có thể xem là "Phương Ðình". Từ những điều như vừa nêu, ý tưởng nổi bật của tác giả Trần Lục là sự tôn thờ Thiên Chúa không đồng nghĩa với việc tách rời và chối bỏ các phong tục tập quán dân tộc. Mặt khác, nó cho ta một nhận định đây là phương cách tôn thờ Thiên Chúa theo cách của những người Việt, mà đời sống đã từng bám rễ vào dòng sinh hoạt của làng. Phương Đình hình dáng như cái đình làng rộng lớn mà trống trải, kích thứơc gần như vuông: chiều ngang 21m, sâu 17m, cao 25m, có 3 tầng. Với kỹ nghệ thủ công những người thợ địa phương đã ghép những phiến đá nặng hàng nghìn cân, mức độ chính xác rất cao. Các vòm cửa bằng đá được lắp ghép đến trình độ tinh xảo. Giữa Phương Ðình đặt một sập làm bằng đá nguyên khối khối đá dài 4,20m, rộng 3,20m, dày 0,30m, tương truyền là là sập rồng của Vua Nhà Hồ (1400-1407) ở thành Tây Giai Thanh Hóa ngày xưa. Trên các vách có phù điêu bằng đá tạc một số vị thánh, những bức phù điêu còn được khắc chạm trên đá hình ảnh chúa Jesu tạc sự tích từ khi Chúa vào thành Gieerrusalem đến khi chúa lên trời với những đường nét thanh thoát. Cũng đáng chú ý những chấn song đá hình cây trúc ngoài ra, mặt chính phía nam có khắc 4 đại từ “Thánh Cung Bảo Tòa” nghĩa là “Tòa quý của thân thể thánh”, còn phía bắc là tiếng la tinh “Capella in Coena Domini” nghĩa là “Nhà nguyện trong ngày kỉ niệm tiệc ly của Chúa” Tầng thứ hai của Phương Ðình treo một trống lớn. Tầng ba treo một quả chuông cao 1,4m, đường kính 1,1m, nặng gần 2000 kg, quả chuông lớn ở Phương Ðình được đúc vào năm 1890. Mái của Phương Ðình có năm vòm, bốn vòm ở bốn góc thấp hơn, vòm cao nhất là vòm ở giữa tầng ba. Mái của Phương Ðình ở nhà thờ đá Phát Diệm không cao vút kiểu ngọn tháp như những nhà thờ khác mà là mái cong thấp cổ kính như mái đình, mái chùa. 1.2 Nghệ thuật điêu khắc nhà thờ lớn. Nhà thờ lớn là nhà thờ chính được xây dựng năm 1891, có năm lối vào vòm đá được chạm trổ. Nhà thờ lớn dài 74m, rộng 21m, cao 15m, có bốn mái. Trong nhà thờ có 6 hàng cột gỗ lim nguyên khối, hai hàng cột giữa cao tới 11m, chu vi 2,35m, mỗi cột nặng khoảng 10 tấn. Gian thượng của thánh đường có một bàn thờ lớn làm bằng một phiến đá nguyên khối dài 3m, rộng 0,9m, cao 0,8m, nặng khoảng 20 tấn. Mặt trước và hai bên được chạm trổ các loài hoa đặc trưng của bốn mùa làm cho bàn thờ như được phủ một chiếc khăn màu thạch sáng. Hai phía bên nhà thờ có bốn nhà thờ nhỏ được kiến trúc theo một phong cách riêng. Đá của năm lối vào phía dưới được trạm khắc rất tinh vi, đặc biệt trên lối chính giữa là một phiến đá dài 4,20m , cao 1,50m, dày 0,70m chạm một bụi hao mân côi. Từ trái sang phải là: Thiên sứ truyền tin, Đức bà đi viếng, Đức Bà sinh Chúa Gieessu, Đức bà dâng con, Đức bà tìm thấy con; Chúa Giesu hấp hối trong vườn, Chúa chịu đánh đòn, Chúa đội mão gai, Chúa vác thánh giá, Cháu chịu đóng đinh; chúa sống lại, Chúa lên trời, Chúa Thánh Thần hiện xuống, Đức Bà lên trời, Đức bà đội triều thiên. Năm lối vào xây tòan bằng đá, sâu 9m, trên vách có phù điêu tạc sáu thiên thần cầm bình nước phép . phía trên mỗi vị là 1 câu la tinh nói lên thái độ phải cầu nguyện. trong cùng là năm cửa gỗ chạm trổ dẫn vào nhà thờ. Từ ngoài vào trong phải một lúc mới nhìn rõ vì bên trong tối hơn bên ngoài theo kiểu đình chùa cổ truyền, tạo bầu không khí trầm mặc thuận tiện cho việc hồi tâm cầu nguyện. Điều đầu tiên mà chúng ta thây được ở nghệ thuật điêu khắc là hai hàng cột lớn ở giữa dẫn đến các bức gỗ trạm khắc ở sau bàn thờ, chói lọi vàng son. Nhà thờ chia làm 9 gian với 6 hàng cột gỗ lim, tổng cộng là 52 cột đỡ lấy 4 mái. 16 cây cột ở giữa chu vi 2.60m cao 11m,nặng 7 tấn, phía trong các cột này đều có chữ la-tinh khắc chìm: “Pax Domini” (“bình an của chúa”), còn các cột ở hai hàng ngoài cùng có chữ “Ave Maria, Joseph” (“Kính chào maria, Giuse”). Trước khi lên các gian trên ta còn thấy hai con sư tử đá trạm bong ở hai bên gian cuối, mà từ bên ngoài sẽ thấy rõ hơn. Điêu khắc gỗ ở xà kèo các gian dưới có những đường nét khỏe khoắn hơn, các gian trên thì tinh vi hơn. Cung thánh cao hơn lòng nhà thờ. Hai bên Cung Thánh là những chấn song đá lớn chạm trổ khá đẹp. Những chấn song này đỡ 14 tấm phù điêu Đàng Thánh Giá, phía tây 7 tấm, phía đong 7 tấm. Giữa Cung Thánh là một bàn thờ bằng 1 phiến đá dài 3m, rộng 0,90m, dày 0,20m đặt trên hai cột đá chạm theo kiểu hình cây trúc như ở Phương Đình. Bàn thờ được trạm trổ bằng đá rất đẹp. Toàn bộ bức vách sau bàn thờ là gỗ, chạm khắc tinh sảo, sơn son thiếp vàng. Chính giữa là tòa Đức Mẹ bế Chúa Con, hai bên viền bằng những khung các thánh. Ngắm toàn bộ công trình điêu khắc này ta mới thấy được sự tinh sảo tài ba của những nghệ nhân trạm khắc. 1.3 Nghệ thuật điêu khắc bốn nhà thờ bên cạnh nhà thờ lớn . 1.3.1. Nghệ thuật điêu khắc nhà thờ Thánh Giuse. Hai bên nhà thờ lớn Cụ Sáu đã xây dựng 4 nhà thờ cạnh mỗi ben 2 nhà thờ. Nhà thờ Thánh Giuse nằm ở phía Tây Nam nhà thờ lớn, dựng năm 1896, toàn bằng gỗ lim. Các cột hình bát giác đều trổ hoa lá quấn quýt. Trước gian cung Thánh có treo hai vật bằng gỗ chạm như hình bình hương, bên trên có miếng gỗ hình bầu dục nằm ngang, khắc chữ La-tinh thiếp vàng xung quanh: “Salve pater Salvatoris – Salve custos Redemptoris”(“kính chào Cha Vị Cứu tinh – kính chào người gìn giữ Đấng Cứu Thế” và ở giữa : “Ite ad Joseph”(“hãy đén với Giuse”) Hai bên gian cung thánh có chấn song tiện bằng đá, trên đặt những phù điêu bằng đá ghi sự tích Thánh Gia thành Nadaret. 1.3.2. Nghệ thuật điêu khắc nhà thờ Thánh Phêrô Từ Nhà thờ Thánh Giuse đi lên phía bắc là nhà thờ Thánh Phê rô. Nhà thờ này làm bằng gỗ mít. Các cột chạm khắc hoa lá và đặt trên đá tảng cao hình trụ. Hai bên gian cung thánh có chấn song đá, trên đặt phù điêu chân dung 12 thánh tông đồ ; ở góc trái mỗi tấm phù điêu có hàng chữ hán ghi tên Thánh Tông Đồ và tên của một họ lẻ thuộc xứ Phát Diệm đã nhận vị thánh làm Quan thày. Toàn thể bàn thờ với các bậc mõ ở trên là một phiến đá nặng 20 tấn. 1.3.3. Nghệ thuật điêu khắc nhà thờ trái tim Chúa Giê su. Nhà thờ này nằm ở phía đông nhà thờ dựng năm 1889, bằng gỗ lim mật gọi thế vì mặt gỗ như có bôi mật. Ba bàn thờ bằng đá trạm trổ. Mặt trước bàn thờ chính có khắc những con vật tượng trưng Đức Giê su, bên trái: con chiên( Đức Giê su là Chiên Thiên Chúa ); ở giữa ; chim bồ nông lấy máu thịt mình nuôi con; bên phải : con sư tử (Đức Giê su là sư Tử chi tộc Giu đa đã thắng ). Trên bàn thờ có tòa bằng đá với những chữ hán. Các cột đều hình tròn kẻ múi xà ngang dọc trạm trổ hoa lá. Nét độc đáo của nhà thờ này so với 3 nhà thờ cạnh kia là: mặt tiền có ba tháp hình dáng thon cao và nhất là toàn bộ cửa phía cuối chạm trổ rất tinh vi đến từng chi tiết nhỏ. 1.3.4. Nghệ thuật điêu khắc nhà thờ Thánh Rô-cô Nhà thờ Thánh Rô-cô dựng năm 1895. Nhà thờ này có bàn thờ làm bằng đá các phần khác làm bằng gỗ mít, nhiêu chỗ chạm trổ trông như những bức rèm vén lên. 1.4 Nghệ thuật điêu khắc nhà thờ trái tim đức mẹ ( nhà thờ đá ). Nhà thờ này nằm ở phía tây bắc nhà thờ Thánh Phê rô. Phía trước có 1 lầu chuông nhỏ, hai tầng. Nhà thờ này dài 15,30m, rộng 8,50m, cao 6m; nền, cột, xà, tường, chấn song, tháp, bàn thờ đều bằng đá do đó người ta gọi nhà thờ này là nhà thờ đá. Mặt tiền gồm một tòa Đức Mẹ ở giữa với hai tháp hai bên. Hai tháp này hình vuông, năm tầng, có những nét giống Tháp Bút bên hồ hoàn kiếm ở Hà nội. Tòa Đức Mẹ bằng đácó khắc 4 thứ tiếng, trên cùng là chữ tiếng việt. Phía trong Nhà thờ bằng đá cẩm thạch nhẵn bong, với những đường nét thanh thoát nhẹ nhàng. Vách hai bên là những chấn song đá, gần vách có những bức đá chạm thong phong (chạm lộng) hình cây tùng và cúc(phía đông), mai và trúc phía tây. Ba bàn thờ bằng đá chạm trổ ; mặt trước bàn thờ chính, ở giữa có hình trái tim với lưỡi gươm đâm thâu, bên trái tạc một cái giếng đậy nắp với 2 chữ La-tinh nhỏ “Puteus Signatus”(“Giếng niêm phong”), bên phải tạc một khu vườn rào kín: giếng niêm phong và vườn raofkins chỉ Đức Mẹ trinh khiết. Trên bàn thờ chính là nhà tạm bằng gỗ chạm, sơn son thiếp vàng và tòa Đúc Mẹ bằng đá. Bên ngoài có những bức chạm thông phong (chạm lộng) bằng đá rất đẹp, hinh chim phượng xòe cánh, mang bút nghiên, và con sư tử có bờm dài và răng nanh nhưng mặt trông nhu mặt người đang cười . Nhà thờ đá là tác phẩm đầu tay của Cụ Sáu quả là 1 kiệt tác, xứng đáng với danh hiệu “viên Ngọc” mà người đời đã tặng cho. Ngoài các nhà thờ được điêu khắc rất tinh sảo còn có các tượng thánh, Các hang đá nhân tạo cũng có những bức tượng đieu khắc rất đẹp. Ở phía bắc khu nhà thờ Phát Diệm có 3 hang đá cách nhau khoảng 100m được tạo bằng những khối đá lớn nhỏ khác nhau giữ nguyên dáng vẻ tự nhiên. Trong đó, hang Lộ Ðức là đẹp nhất. Trên các hang đá đều có các tượng lớn. Tượng thánh Phê rô Hang đá nú sọ. Nghệ thuật kiến trúc của nhà thờ Phát Diệm. 2.1 Kiến trúc nhà thờ Phát Diệm xây dựng theo lối kiến trúc Á Đông. Nhà thờ Phát Diệm ảnh hưởng rất nhiều từ kiến trúc kiểu nhà thờ Gôtích. Từ trên đường vào nhà thờ đá đã nhìn thấy phía trước những mái ngói lô nhô của quần thể kiến trúc Á Đông, ẩn mình thấp thoáng dưới bóng cây cổ thụ. Tiến gần thêm chút nữa sẽ nhìn thấy trên đỉnh mái ngói là hình thập giá uy nghi trầm mặc. Quần thể nhà thờ đá Phát Diệm được tạo thành bởi 5 ngôi nhà thờ lớn nhỏ khác nhau, mà nhà thờ chủ đạo nằm ở trung tâm. Bao bọc xung quanh còn có nhà nguyện kính trái tim vô nhiễm Đức Maria, ba hang đá nhân tạo, nhà hát opera Nam Thanh, nhà truyền thống, ao hồ. Toàn bộ quần thể này chỉ có độ cao 25m được bao bọc những bức tường hoa văn gốm sứ Bát Tràng với diện tích gần 30.000m vuông, cộng cả khu Tòa Giám mục thì diện tích lên tới gần 6ha. Hiện nay, hầu hết các bức tường bao bọc và cột trụ bên ngoài của các thánh đường đều bị hư hại ít nhiều. Song, tiến vào bên trong thì vẻ nguyên vẹn của đá, chất nguyên sơ của gỗ tỏa ra sức quyến rũ mê hồn. Một giả thuyết cho rằng, Phát Diệm là hình ảnh đầu tiên chứng minh cho sự hội nhập văn hóa của đạo Công giáo ở Việt Nam. Chính vì vậy, các giáo đường đều mang những đường nét vòm cong với kiến trúc "tầu đao lá mái" của phương Đông, đôi nét phảng phất kiến trúc đình chùa. Việc sắp xếp cụm công trình theo lối kiến trúc Á Đông cũng như triết lý âm dương được sử dụng triệt để ; điển hình là các con số lẻ (số dương) gắn với số lượng nhà thờ, hang đá, lối vào, bậc tam cấp... Thế đất phong thủy hiện rõ ở nguyên lý "tiền thủy bối sơn" hay "tọa càn hướng tốn" đới với các ngôi thánh đường ở đây. Tuy nhiên, điều gấy ấn tượng mạnh nhất là hình ảnh bốn tháp phụ của gác chuông mà đỉnh tháp chính là cây thập giá. Ngay dưới thân tháp chuông, trên những bức tường đá còn lại nguyên vẹn hàng chục bức phù điêu sinh động, diễn tả cuộc đời truyền giá của chúa Giêsu và một số vị thánh nổi tiếng trong đạo Công giáo. Truyền thuyết kể lại rằng, vào buổi đầu mới theo đạo Công giáo, những người giáo dân Phát Diệm sơ khai gặp nhiều khó khăn trong việc học hỏi giáo lý, họ không có kinh thánh để đọc, hoặc đa phần không đọc được tiếng Latinh, số còn lại không biết chữ quốc ngữ. Vì vậy, cha Trần Lục (tác giả chính của quần thể Phát Diệm) đã cho tạc những bức phù điêu đã diễn tả cuộc đời của chúa Giêsu như một cuốn kinh thánh tóm lược, rất sinh động, dễ hiểu, dễ nhớ. Những nét chạm khắc tinh sảo mềm mại diễn tả sự đau khổ, sự chịu đựng sỉ nhục của Chúa trước người Do thái, tiếng vó ngựa, tiếng va đập của các loại binh khí, những bước chân của con người thời xưa như vẫn theo nhịp trống tiếng chuông từ xa xăm vọng về. Bên cạnh các khuôn mặt mang đường nét Á Đông điển hình gần gũi, ta còn thấy nhiều bức phù điêu về bộ "tứ quý" hay "tứ bình" được sắp xếp xen kẽ. Không chỉ tại nhà thờ Phát Diệm mà tất cả các kiến trúc cổ của nước Việt Nam, đâu đâu bạn cũng có thể chiêm ngưỡng các hình ảnh: tùng - cúc - trúc - mai hay biến thể" mai - lan - cúc - trúc... Nếu như trên mặt trống đồng Đông Sơn, biểu tượng của Việt Nam ngàn năm văn hiến, sửng sốt khi chiêm ngưỡng những hoa văn được chạm trổ tinh xảo diễn tả đời sống sinh hoạt của con người cổ xưa... thì ở Phát Diệm với nghệ thuật kiến trúc sẽ thấy những bức phù điêu có nội dung khá riêng biệt mang đậm màu sắc tôn giáo: hình ảnh Chúa Giêsu chịu đòn, con đường thập giá gập ghềnh dẫn tới đỉnh đồi Golgotha hay cảnh Chúa Giêsu sinh ra trong hang đá Belem với bò lừa vây xung quanh phả hơi ấm cho Chúa dưới cái lạnh thấu xương của vùng núi ven Địa Trung Hải... Sự pha trộn của lối kiến trúc Gothich truyền thống phương tây nhấn mạnh vào hình khối, với những kiến trúc đình, chùa và nghệ thuật điêu khắc tinh xảo của người Việt làm cho nhà thờ đá Phát Diệm - Ninh Bình trở thành biểu tượng giao lưu nền văn hóa Đông - Tây. Phương đình áng ngữ trước nhà thờ lớn Sự kết hợp hài hào giữa kiến trúc Gothich với kiến trúc đình, chùa của người Việt Kiến trúc mái hình chiếc thuyền úp ngược tạo cho nhà thờ Phát Diệm nét đặc trưng riêng. Nhìn tổng thể nhà thờ đá Phát Diệm từ xa ít ai cho đây là một nhà thờ. Nếu như nhà thờ lớn Hà Nội, hay nhà thờ lớn TPHCM mang đậm nét lối kiến Gothic khô cứng vững trãi với đặc điểm nổi bật là mái vòm lên, thì nhà thờ phát diệm lại được kiến trúc đình chùa việt chuyển thể một cách mềm mại với mái nhà thờ hình chiếc thuyền úp ngược được lợp bằng ngói, đi đường đao cong vút ở góc mái( đây là biểu tượng cho văn hóa sông nước của người Việt xưa). Nhưng tính chất của một nhà thờ thiên chúa của Phát Diệm vẫn rất đặc trưng với hình ảnh các vị thánh và các thiên thần bên cạnh cây thánh giá ngự trên đỉnh của mái nhà thờ. Tháp chuông mang nét Kiến trúc miếu, đền thường thấy trong kiến trúc viết Phần nội thất bên trong nhà thờ Phát Diệm lối kiến trúc mái vòm trống trúc kiên cố vững chãi pha trộn với hệ thống kết cấu khung cột, kèo và xà mang của kiến trúc đình, chùa Bắc bộ Việt cũng tạo nên nét riêng biệt cho nhà thờ Phát Diệm với các nhà thờ khác. Nhìn vào kiến trúc thánh đường bên trong nhà thờ lớn thờ chúa Giêsu, có thể thấy trần nhà thờ được xây cao mở rộng, nhưng ở đây những cột mảnh bằng chất liệu bê tông quen thuộc của kiến trúc Gothich đã được thay bằng hệ thống cột, kèo và xà mang (6 hàng cột gỗ lim (48 cột) nguyên khối, hai hàng cột giữa cao 11m, chu vi 2,35m, mỗi cột nặng khoảng 10 tấn) không kém phần vững trãi. Không gian bên trong không thoáng đãng và rộng rãi so với những nhà thờ khác nhưng lại gần gủi đối với người việt. 2.2 Phong thủy trong kiến trúc nhà thờ Phát Diệm. Người Việt từ xưa tới nay khi dựng nhà hay bất cứ một công trình nào đều tính đến yếu tố phong thuỷ. Nhìn vào Tổng thể nhà thờ Phát Diệm có thể nói đây nhà thờ thiên chúa mang đậm nét nhất quan niệm quan niệm phong thủy của người Việt. Áng ngữ trước nhà thờ là một hồ lớn khoảng 400 m2, năm giữa ồ là một hòn non nhỏ khoảng rộng 40 m2 trên đó đặt tượng chúa Giêsu. Quần thể giáo đường bên trong được bố trí hợp lý với vị trí trung tâm là nhà thờ lớn thờ chúa Giêsu, hai bên là các nhà thờ thờ các Thánh Rôcô, Phêrô, phía sau nhà thờ thờ lớn có xây dựng 3 hang đá nhân tạo (hang Lộ Đức, hang Lọ Len, Núi Sọ). Có thể nói đa số các công trình trong quần thể đều được bố trí trải dài theo một trục chính và đối xứng qua trục, tuân theo những quy luật bố trí rất phổ biến trong mặt bằng các kiến trúc tôn giáo truyền thống. Quy luật tổ hợp này đảm bảo cho mặt bằng quần thể tuân thủ được thứ tự bố cục các công trình theo chiều sâu, đồng thời vẫn có thể trải dài mặt đứng theo diện rộng. Ðây cũng còn là cố gắng nhằm giữ được phong cách xử lý mặt đứng phát triển trên phân vị ngang, một đặc trưng khác của kiến trúc truyền thống. Theo một số nhà nghiên cứu, tổ hợp mặt bằng này còn hợp cách với các quy luật tổ hợp theo Ðịa lý - Phong thủy, với cách "phân thế" theo sơ đồ sau: Với một cách nhìn chung nhất, tổ hợp mặt bằng quần thể Nhà Thờ Phát-diệm có thể được khái quát hóa theo cách "phân thế" như ở sơ đồ dưới đây: Hữu Bang biểu trưng cho âm tính, nghiêng về sự chuẩn bị lâu dài. Ngược lại, Tả Bang hướng về sự phát triển, thịnh đạt, và biểu trưng cho dương tính. Ðiều này lý giải cho việc các sinh hoạt đều tập trung ở phía Ðông của quần thể. Mô hình này được xem như phong cách chung, rất phổ biến trong kiến trúc tôn giáo Việt-nam. Về hình dạng mặt bằng công trình, nếu hình dung một vạch ngang thứ nhất nối liền qua hai cổng Nhà Thờ (đi ngang qua Phương Ðình và sân trong), vạch ngang thứ hai nối Nhà Nguyện kính Thánh Rô-cô đến Nhà Nguyện kính Thánh Giu-se, và vạch ngang cuối cùng nối từ Nhà Thờ kính Trái Tim Chúa Giê-su đến Nhà Nguyện kính Thánh Phê-rô, chúng ta có được 3 vạch ngang, hợp với vạch sổ dọc là Nhà Thờ Lớn kính Ðức Mẹ Mân-côi, thành một chữ VƯƠNG theo Hán tự. Phải chăng đây là hàm ý của tác giả công trình muốn thể hiện lòng xác tín vào Ðức Ki-tô là Con Thiên Chúa, là Vua của muôn dân, của vũ trụ? Như đã đề cập, các giáo sĩ phương Tây thường ưu tiên chọn trục theo hướng Ðông - Tây để xây dựng Thánh Ðường. Riêng ở đây, với quần thể kiến trúc Thánh Ðường Phát-diệm, phương Nam lại là hướng của trục chính. Ðối với các kiến trúc dân gian, hướng Nam là hướng tốt để xây nhà, vì hội đủ các yếu tố tích cực về mặt thời tiết, hỗ trợ đắc lực cho đời sống và sản xuất. Tục ngữ dân gian có câu: "Lấy vợ hiền hòa, xây nhà hướng Nam" hoặc "Gia sự đại an, có nhà hướng Nam" Lựa chọn hướng này đã trở thành một tập tục Việt-nam từ lâu đời. Xét về mặt Dịch Lý, "phương Nam là lúc mặt trời lên tới đỉnh, lúc có lợi nhất, cho nên tượng trưng cho danh dự và địa vị huy hoàng, trí tuệ, sắc đẹp, cực thịnh". Hơn thế nữa, đây là hướng Ðế Vương: "Thánh nhân nam diện, nhi thính thiên hạ" (nghĩa là: Bậc Thánh nhân nhìn về hướng Nam để nghe thiên hạ trình bày). Ðây có thể là những lý do chính đã tác động vào việc quyết định chọn hướng cho quần thể kiến trúc Thánh Ðường Phát-diệm mà không theo nghiêm lệ của truyền thống kiến trúc Nhà Thờ phương Tây. Trục đường dẫn vào quần thể cũng là một lý do đã gây ảnh hưởng trên mặt b