Đề tài Nghe và kể lại chuyện lớp 5

h th­êng: 2/15, tØ lÖ 14%. Trong n¨m häc qua, t«i ®­îc ph©n c«ng gi¶ng d¹y vµ lµm c«ng t¸c chñ nhiÖm líp 5B, kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Çu n¨m cña líp t«i nh­ sau: Tæng sè HS HS kÓ hay, kÓ s¸ng t¹o HS kÓ thuéc chuyÖn HS kÓ ®­îc vµi ®o¹n HS kÓ ch­a ®¹t yªu cÇu SL TL SL TL SL TL SL TL 28 0 0% 10 35.7% 12 12.8% 6 21.4% C¨n cø vµo c¸c sè liÖu trªn t«i thÊy viÖc h­íng dÉn, rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng kÓ chuyÖn cña gi¸o viªn cho häc sinh cßn cã nhiÒu h¹n chÕ, còng nh­ ®ang cßn nhiÒu bÊt cËp. Víi ®Ò tµi nµy t«i chØ ®­a mét sè kinh nghiÖm vÒ rÌn kÜ n¨ng kÓ chuyÖn trong kiÓu bµi “Nghe – kÓ l¹i chuyÖn” trong ph©n m«n kÓ chuyÖn ë líp 5. C. Gi¶i ph¸p cô thÓ. I. Mét sè biÖn ph¸p rÌn kü n¨ng kÓ chuyÖn: 1. Yªu cÇu nghe vµ ghi nhí chuyÖn. Víi d¹ng bµi “Nghe – kÓ l¹i chuyÖn”, ®©y lµ b­íc quan träng cña bµi. Häc sinh th«ng qua lêi kÓ cña gi¸o viªn vµ ®å dïng d¹y häc ®Ó ghi nhí c©u chuyÖn còng nh­ h×nh thµnh kÜ n¨ng kÓ chuyÖn. NÕu lµm tèt yªu cÇu nµy th× chóng ta ®· gi¶i quyÕt ®­îc yªu cÇu cña bµi häc còng nh­ vÊn ®Ò cña ®Ò bµi nµy. Do ®ã, nã ®Æt ra yªu cÇu rÊt cao cho gi¸o viªn trong giê d¹y ph¶i ®¶m b¶o thuéc chuyÖn. Khi kÓ gi¸o viªn ph¶i thÓ hiÖn râ gi÷a c¸c vai trong chuyÖn th«ng qua lêi tho¹i. Ph¶i cã giäng kÓ còng nh­ c¸c yÕu tè phô kh«ng lêi thÓ hiÖn sù l«i cuèn ®Ó ®­a c¸c em x©m nhËp vµo trong néi dung c©u chuyÖn. - Gi¸o viªn kÓ lÇn 1 kh«ng dïng tranh, nh­ng ë lÇn 2 vµ 3 dïng tranh, nªn kÓ chËm l¹i thÓ hiÖn néi dung chuyÖn cña tõng tranh. - Khi kÓ kÕt hîp ghi c¸c mèc thêi gian, tªn nh©n vËt khã nhí ra b¶ng. VÝ dô: Khi kÓ chuyÖn: “TiÕng vÜ cÇm ë Mü Lai” – Gi¸o viªn kÓ xong lÇn 1, cÇn hái häc sinh vÒ c¸c nh©n vËt vµ ghi nhanh ë b¶ng c¸c mèc thêi gian xÈy ra c©u chuyÖn: Ngµy 16/3/1968; Nh©n vËt: Mai – c¬, T«m – xán, C«n – b¬n, An - ®rª – èt – ta, H¬ - bít, R« - nan. - Trong qu¸ tr×nh kÓ gi¸o viªn cã thÓ ®­a ra nh÷ng c©u hái g©y tß mß, g©y sù chó ý ®Ó cuèn hót häc sinh. VÝ dô: Trong c©u chuyÖn “Ng­êi ®i s¨n vµ con nai”: Gi¸o viªn ®­a ra c©u hái cho häc sinh dù ®o¸n kÕt thóc c©u chuyÖn ng­êi ®i s¨n cã b¾n con nai kh«ng? ChuyÖn g× xÈy ra sau ®ã? - Trong lÇn kÓ thø 2 vµ thø 3 nÕu thÊy häc sinh ®· nhí truyÖn còng cã thÓ cho häc sinh kÓ tiÕp lêi cña m×nh hoÆc mét ®o¹n, sau ®ã nhËn xÐt. - Kh«ng khÝ cña líp häc còng lµ yÕu tè quan trong ®Ó t¹o nªn thµnh c«ng. Khi d¹y tiÕt kÓ chuyÖn gi¸o viªn chó ý t¹o kh«ng khÝ tho¶i m¸i, æn ®Þnh ®Ó häc sinh tiÕp thu tèt c©u chuyÖn. 2. Quan s¸t vµ nhËn xÐt tranh nªu néi dung. Trong mçi tiÕt d¹y kÓ chuyÖn nµy ®Òu cã sö dông tranh. §©y lµ ®å dïng d¹y häc hÕt søc quan trong, c¸c h×nh ¶nh nµy ®· tãm t¾t phÇn néi dung c©u chuyÖn theo mçi ®o¹n. Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh ho¹t ®éng nhãm ®Ó thuyÕt minh néi dung tranh còng nh­ ®Æt tªn cho tõng tranh cã trong SGK. C¸c nhãm cã thÓ lªn tr×nh bµy ë b¶ng, gi¸o viªn ghi c¸c ý kiÕn nhËn xÐt, bæ sung. Sau ®ã, chèt l¹i ë b¶ng thuyÕt minh tranh hîp lý nhÊt vµ yªu cÇu häc sinh ®äc l¹i thuyÕt minh. 3. KÜ n¨ng kÓ l¹i. D¹ng bµi" nghe- kÓ l¹i chuyÖn " th«ng th­êng lµ kÓ trong nhãm sau ®ã kÓ tr­íc líp. Trong qu¸ tr×nh d¹y th­êng häc sinh kÓ theo nhãm 4. Gi¸o viªn giao nhiÖm vô cho nhãm tr­ëng ®iÒu hµnh. - §Ó ®¹t ®­îc kÕt qu¶ c¸c hãm lµm viÖc nghiªm tóc, kh«ng khÝ vui, tù nhiªn cã tÝnh gióp ®ì lÉn nhau cao. L¾ng nghe b¹n kÓ, bæ sung nhËn xÐt. - Gi¸o viªn ®Õn c¸c nhãm h­íng dÉn cô thÓ gióp ®ì nhãm yÕu ®­a ra c¸c c©u hái cã tÝnh gîi më. - Khi häc sinh kÓ tr­íc líp cÇn ®«ng viªn khÝch lÖ kÞp thêi vµ yªu cÇu c¸c em kh¸c nhËn xÐt vÒ lêi b¹n kÓ rót ra ®­îc ®iÓm m¹nh yÕu cña tõng em. 4. KÕt hîp khÐo lÐo cö chØ ®iÖu bé vµ nÐt mÆt. Do ®Æc ®iÓm t©m sinh lý cña con ng­êi ®Æc biÖt lµ løa tuæi häc sinh TiÓu häc th«ng th­êng c¸c em Ýt m¹nh d¹n ®Æc biÖt lµ ®øng tr­íc ®¸m ®«ng hay ®øng kÓ ë tr­íc líp nªn kÓ hay lóng tóng, quªn chuyÖn nªn nhiÒu em khi lªn kÓ kh«ng kÓ ®­îc..., tr¹ng th¸i t©m lý nµy ¶nh h­ëng rÊt lín trong qu¸ tr×nh kÓ chuyÖn. - V× vËy gi¸o viªn khi kÓ chuyÖn cÇn ph¶i kÕt hîp c¸c cö chØ, ®iÒu bé nÐt mÆt cña m×nh gièng víi hµnh ®éng cña nh©n vËt trong chuyÖn. VÝ dô: ChuyÖn anh Lý Tù Träng. §o¹n anh rót sóng ra b¾n tªn mËt th¸m, hay ®o¹n anh vÒ lÊy xe ®¹p cña tªn lÝnh. Gi¸o viªn nªn kÕt hîp c¸c ®éng t¸c cña tay. - Giäng kÓ, nÐt mÆt cïng thay ®æi khi nh©n vËt vui hay buån khæ... - Khi häc sinh kÓ gi¸o viªn ch¨m chó tËp trung nh×n vµo c¸c em ®Ó khuyÕn khÝch còng nh­ uèn n¾n kÞp thêi. - §éng viªn c¸c em m¹nh d¹n, biÕt kÕt hîp c¸c cö chØ ®iÖu bé lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó g©y ra kh«ng khÝ hµo høng thi ®ua trong líp häc. 5. RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®ãng vai: §ãng vai lµ ho¹t ®éng ®­îc h×nh thµnh th«ng qua c¸c trß ch¬i ho¹t ®éng d¹y häc cña c¸c m«n kh¸c nh­: Tù nhiªn x· héi, TËp ®äc, §¹o ®øc... trong m«n kÓ chuyÖn ®©y lµ phÇn rÊt quan träng, häc sinh ph¶i thuéc chuyÖn, lêi tho¹i cña nh©n vËt vµ hãa th©n m×nh vµo c¸c nh©n vËt trong chuyÖn. §©y lµ ho¹t ®éng mµ häc sinh rÊt thÝch c¸c em lu«n ®­îc muèn ®ãng vai diÔn l¹i, muèn thÓ hiÖn m×nh. Häat ®éng ®ãng vai cña bµi nµy th­êng lµ trong nhãm, sau ®ã c¸c em lªn diÔn l¹i tr­íc líp. - §Ó cã kÜ n¨ng nµy gi¸o viªn ph¶i bè trÝ c¸c nhãm cña líp mét c¸ch hîp lý, kh«ng ®Ó nhãm qu¸ m¹nh, nhãm qu¸ yÕu. C¸c thµnh viªn ph¶i hîp t¸c víi nhau. - Qu¸ tr×nh ph©n vai trong nhãm cã thÓ lµ tù nhËn thÊy nÕu hîp lý, nÕu kh«ng gi¸o viªn cÇn cã sù h­íng dÉn phï hîp cho tõng nhãm. - Trong qu¸ tr×nh nhËn xÐt gi¸o viªn cÇn chó ý nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nhãm ®Ó rót ra kinh nghiÖm lÇn sau, cÇn chó ý ®éng viªn kÞp thêi. 7. Nghe kÓ, nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸: - Thùc chÊt ho¹t ®éng nµy trong ph©n m«n kÓ chuyÖn lµ rÌn kû n¨ng nghe tõ ®ã cã ý kiÕn riªng cña c¸ nh©n m×nh. - Trong qu¸ tr×nh häc sinh kÓ gi¸o viªn cÇn ®­a ra yªu cÇu ®Ó c¶ líp cïng theo dâi, tËp trung cao vµo lêi kÓ cña b¹n. - §­a ra lêi nhËn xÐt cña m×nh vÒ lêi kÓ cña b¹n, ®©y lµ qu¸ tr×nh häc sinh tham gia cïng gi¸o viªn ®Ó ®¸nh gi¸ b¹n. Qua ®©y gi¸o viªn cã thÓ n¾m b¾t ®­îc c¸c ho¹t ®éng cña häc sinh còng nh­ møc ®é n¾m ch¾c bµi cña c¶ líp. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc ®¸nh gi¸ gi¸o viªn cÇn cã hÖ thèng c©u hái träng t©m. §Ó häc sinh nhËn xÐt lêi b¹n kÓ th«ng qua tr¶ lêi c¸c c©u hái ®ã. - Lu«n khuyÕn khÝch häc sinh ®­a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ ®óng, s¸t víi lêi b¹n kÓ, tr¸nh ®Ó häc sinh ®¸nh gi¸ m¸y mãc kh«ng s¸ng t¹o. 8. Trao ®æi cïng b¹n sau khi kÓ. §©y lµ ho¹t ®éng ®Ó häc sinh rót ra ®­îc néi dung, ý nghÜa c©u chuyÖn. Tõ ®ã gi¸o dôc cho häc sinh t×nh yªu quª h­¬ng, ®Êt n­íc, con ng­êi còng nh­ ý chÝ nghÞ lùc ®Ó v­ît qua nh÷ng khã kh¨n hµng ngµy. Häc sinh cã thÓ bµy tá th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nh©n vËt trong chuyÖn. Trong qu¸ tr×nh häc sinh trao ®æi, gi¸o viªn nªn ®­a ra nh÷ng c©u hái gîi më vµ ®Æc biÖt lµ ®Ó cho c¸c em tù trao ®æi cïng nhau qua c¸c c©u hái mµ gi¸o viªn ®­a ra. Néi dung c©u chuyÖn? Nh©n vËt b¹n thÝch? V× sao? Chi tiÕt nµo trong chuyÖn b¹n thÝch? B¹n häc ®­îc ý chÝ g× cña nh©n vËt trong chuyÖn? Trªn ®©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm t«i ®óc rót, t©m huyÕt trong c¸c n¨m qua khi d¹y kiÓu bµi “Nghe – kÓ l¹i chuyÖn”. Trong qu¸ tr×nh d¹y t«i ®· vËn dông vµo c¸c tiÕt d¹y cña m×nh. Sau ®©y lµ gi¸o ¸n t«i ®· d¹y còng nh­ lµ vÝ dô cho minh chøng cña ®Ò tµi nµy. II. VÝ dô cô thÓ: III. KÕt qu¶. Ngay tõ ®Çu vµo n¨m häc t«i ®· triÓn khai kh¶o s¸t thùc tr¹ng líp 5B mµ t«i ®­îc giao nhiÖm vô lµm c«ng t¸c chñ nhiÖm. Qua qu¸ tr×nh d¹y häc t«i ®· ®Þnh h­íng vµ tæ chøc d¹y theo c¸c biÖn ph¸p ®· nªu vµ thu ®­îc kÕt qu¶ nh­ sau: Tæng sè HS HS kÓ hay, kÓ s¸ng t¹o HS kÓ thuéc chuyÖn HS kÓ ®­îc vµi ®o¹n HS kÓ ch­a ®¹t yªu cÇu SL TL SL TL SL TL SL TL 28 5 18% 12 43% 9 32% 2 7% Trong qu¸ tr×nh d¹y häc t«i thÊy häc sinh líp t«i ngµy cµng m¹nh d¹n, tù tin vµ b×nh tÜnh trong giao tiÕp. §Æc biÖt trong häc kú I võa qua líp t«i vinh dù ®­îc Phßng Gi¸o dôc HuyÖn vµ Së Gi¸o dôc - §µo t¹o vÒ dù giê, c¸c em ®· rÊt tù tin trong giao l­u vµ kÓ chuyÖn mét c¸ch hån nhiªn, ®Çy s¸ng t¹o, ®· ®­îc ®¸nh gi¸ cao. N¨m häc nµy Bé Gi¸o dôc ®· ph¸t ®éng cuéc thi “Chóng em kÓ chuyÖn B¸c Hå”. Líp t«i cã 3 em ®¹i diÖn cho tr­êng ®i thi kÓ chuyÖn ë côm cã tiÕng vang lín nh­ em: YÕn Nhi, Kim Lan, Vâ Nhung... §iÒu ®ã lµm cho t«i cã niÒm tin vµo kinh nghiÖm nµy. D. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ. 1. KÕt luËn. Qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i ®· nghiªn cøu kÜ c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y kiÓu bµi: “Nghe – kÓ l¹i chuyÖn” vµ t«i ®· ®­a ra mét sè biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc. ChÝnh v× vËy mµ chÊt l­îng cña häc sinh ngµy cµng n©ng cao, ®Æc biÖt lµ m«n kÓ chuyÖn. Häc sinh rÊt høng thó víi m«n häc, c¸c em say mª t×m tßi ®Ó kÓ l¹i c©u chuyÖn mét c¸ch s¸ng t¹o. ChÝnh v× vËy còng ®· cã mét sè ®ång nghiÖp sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p trªn vµ ®¸nh gi¸ cao vÒ ®Ò tµi nµy. MÆc dï vËy, nh­ng kinh nghiÖm nµy cßn cã nhiÒu thiÕt sãt vµ h¹n chÕ. RÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c ®ång nghiÖp ®Ó ®­îc hoµn thiÖn h¬n, mang ý nghÜa thùc tiÔn. 2. KiÕn nghÞ. D¹y kÓ chuyÖn lµ m«n häc khã, cÇn ph¶i cã sù ®Çu t­ l©u dµi, hÖ thèng ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng cho c¸c em. Nªn nã ®ßi hái rÊt nhiÒu ë gi¸o viªn vµ häc sinh. Víi gi¸o viªn khi d¹y cÇn ph¶i cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o tõ ®å dïng, ph¶i thuéc chuyÖn tr­íc khi so¹n bµi, cÇn tËp kÓ nhiÒu tr­íc khi vµo d¹y. L­u ý c¸c c©u hái gîi nhí chuyÖn còng nh­ gîi ý néi dung c©u chuyÖn. C¸c cÊp chØ ®¹o cÇn tËp trung t¨ng c­êng båi d­ìng gi¸o viªn qua c¸c chuyªn ®Ò ë tr­êng, côm vµ liªn côm... phæ biÕn rót kinh nghiÖm qua c¸c giê d¹y mÉu, d¹y chuyªn ®Ò./. A. Phần mở đầu I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lý luận: Thích nghe kể chuyện là một đặc điểm của trẻ em. Từ thủơ hai, ba tuổi trẻ em đã say mê nghe kể chuyện. Thật thú vị biết bao khi được nằm trong vòng tay của bà, mẹ, được nghe những câu chuyện cổ tích với cả thế giới thần tiên… lớn lên các em được đi học, biết chữ có thể đọc được truyện nhưng vẫn không giảm hứng thú nghe kể chuyện. Phân môn kể chuyện trong chương trình Tiểu học trước tiên đáp ứng yêu cầu trên của trẻ. Kể chuyện có sức mạnh riêng trong việc giáo dục trẻ. Sức mạnh này bắt nguồn từ sức mạnh của công cụ mà môn kể chuyện đó là tác phẩm văn học nghệ thuật giáo viên dùng để kể trong lớp. Các tác phẩm văn học có tác dụng lớn đến tâm hồn và cảm xúc của các em, đem lại những cảm xúc thẩm mỹ, lành mạnh “Truyện cổ tích gán liền với cái đẹp góp phần phát triển các cảm xúc thẩm mỹ mà thiếu chúng không thể có tâm hồn cao thượng, lòng mẫn cảm chân thành trước nỗi bất hạnh, đau đớn và khổ ải của con người”. Nhờ có truyện cổ tích, trẻ nhận thức thế giới không chỉ bằng trí tuệ mà còn bằng trái tim và trẻ em không phải chỉ có nhận thức mà còn đáp ứng lại sự kiện và hiện tượng của thế giới xung quanh, tỏ thái độ của mình trước điều thiện và điều ác. Truyện cổ tích cung cấp cho trẻ những hiện tượng đầu tiên về chính nghĩa và phi nghĩa. Giai đoạn đầu tiên của giáo dục lý tưởng cũng diễn ra nhờ có truyện cổ tích. Truyện cổ tích là ngọn nguồn phong phú và không có gì thay đổi được để giáo dục tình yêu Tổ quốc. 2. Cơ sở thực tiễn: Giờ Kể chuyện giúp cho trẻ sớm tiếp xúc với tác phẩm văn học. Suốt 5 năm ở bậc Tiểu học, học sinh được nghe và tham gia kể hàng trăm câu chuyện với đủ thể loại, gồm tác phẩm có giá trị ở Việt Nam và thế giới, từ truyện cổ tích đến truyện hiện đại. do đó vốn văn học của học sinh được tích luỹ dần dần . Đây là những hành trang quý sẽ theo các em trong suốt cuộc đời mình. Giờ Kể chuyện còn mở rộng tầm hiểu biết, khêu gợi trí tưởng tượng cho các em. Qua từng câu chuyện, thế giới muôn màu sắc mở rộng trước các em. Các em sẽ gặp trong đó từ phong tục, tập quán đến cảnh sắc, thiên nhiên, từ các trang phục đến kiến trúc nhà ở và đặc biệt là cách cư xử của con người trong muôn vàn trường hợp khác nhau. Các truyện kể còn chắp cánh cho trí tưởng tượng là bệ phóng cho những hoài bão, ước mơ cao đẹp khi các em bước vào cuộc sống, bệ phóng cho sự sáng tạo. Chính vì vậy, tiết Kể chuyện thường được học sinh đón chờ, tiếp thu bằng một tâm trạng hào hứng sôi nổi. Kể chuyện có tác dụng thiết thực như vậy, song thực tế thì nhiều giáo viên chưa thực sự quan tâm mà còn coi là môn học giải trí nên kết quả giờ Kể chuyện thu được chưa cao. Qua thực tế giảng dạy một số năm ở lớp 5, tôi đã nghiên cứu và chắt lọc viết thành kinh nghiệm: “Áp dụng một số biện pháp dạy - học Kể chuyện cho học sinh lớp 5”. II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU: 1. Mục đích nghiên cứu: Sở dĩ tôi chọn chương trình lớp 5 là vì: Phân môn Kể chuyện trong chương trình Tiếng Việt lớp 5 là một phõn mụn khú đối với giáo viên và học sinh. - Ở lớp 4 các em có thể ghi nhớ tóm tắt và kể lại câu chuyện một cách hoàn chỉnh hơn ở lớp 1, 2, 3. Vì vậy phải chú trọng rèn rũa, uốn nắn các em tạo cho các em hứng thú học tập nhằm hình thành kỹ năng kể chuyện một cách khoa học. 2. Nhiệm vụ nghiên cứu: a. Tìm hiểu thực trạng việc dạy - học Kể chuyện lớp 5. b. Rèn kỹ năng nghe và kỹ năng kể chuyện cho học sinh. c. Giáo viên nhận thức rõ vai trò của dạy Kể chuyện ở lớp 5. Từ đó giáo viên chú ý rèn nói cho học sinh trong các giờ Tập đọc, Tập làm văn… d. Định hướng cụ thể khi dạy Kể chuyện lớp 5. III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Để hoàn thành đề tài này, tôi đã sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 1. Nghiên cứu lí luận: - Đọc các tài liệu có liên quan đến đề tài ghi chép lại điều cần thiết phục vụ cho đề tài. - Nghiên cứu chương trình Kể chuyện lớp 4- 5. 2. Nghiên cứu thực tế: - Điều tra thực trạng dạy và học Kể chuyện ở lớp 4 -5. - Tiến hành dự giờ tham khảo ý kiến đồng nghiệp. - Khảo sát chất lượng học sinh lấy số liệu so sánh đối chứng. 3. Phương pháp phỏng vấn đàm thoại. 4. Phương pháp phân tích tổng hợp. 5. Thực nghiệm dạy học: - Dạy 1 tiết thực nghiệm Kể chuyện ở lớp 5 - Khảo sát chất lượng học sinh sau khi áp dụng đề tài. IV. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU. 1. Đối tượng nghiên cứu: Để giúp cho việc nghiên cứu và thực nghiệm đề tài này, tôi đã dạy thực nghiệm ở lớp 5C, đối chứng lớp 5D. B. Phần nội dung CHƯƠNG I: TÌM HIỂU THỰC TRẠNG I. NỘI DUNG DẠY HỌC KỂ CHUYỆN LỚP 5. Chương trình lớp 5 cũ có riêng quyển “Truyện đọc 5”, dành cho giáo viên và học sinh tham khảo và là sách giáo khoa để dạy - học Kể chuyện. Song chương trình thay sách lớp 5 không có sách giáo khoa riêng cho phân môn Kể chuyện. Hiện nay các câu chuyện ở lớp 5 có nội dung liên quan đến 10 chủ điểm học tập xoay quanh những vấn đề đời sống, tinh thần của con người như tính cách, đạo đức, năng lực, sở thích… Cùng với nội dung học tập ở các phân môn khác nhất là các bài Tập đọc, Tập làm văn… Những câu chuyện học sinh được đọc, được nghe, được kể ở lớp 4 có tác dụng rất lớn trong việc rèn kỹ năng nghe, kỹ năng nói đồng thời mở rộng vốn hiểu biết về cuộc sống, con người, bồi dưỡng tư tưởng tình cảm, nhân cách cho học sinh. Ở chương trình Kể chuyện lớp 5 có 3 kiểu bài Kể chuyện: - Kiểu bài: Kể chuyện được nghe thầy cô kể trên lớp. - Kiểu bài 2: Kể chuyện đã nghe, đã đọc. - Kiểu bài: Kể chuyện được chứng kiến hoặc tham gia. Ba kiểu bài trên đều lấy mục đích rèn kỹ năng nói (kể) cho học sinh và bên cạnh đó còn nhằm rèn luyện, củng cố một số kỹ năng giao tiếp khác. II. THỰC TRẠNG DẠY - HỌC KỂ CHUYỆN. Kể chuyện là một phân môn dạy học lý thú, hấp dẫn, song là phân môn dùng lời nói nên nó cũng rất phức tạp và khó khăn. Đã không ít giáo viên xa rời đặc trưng này và thay thế tiết Kể chuyện bằng tiết đọc truyện. Điều này làm giảm đi hiệu quả của tiết Kể chuyện, vì kể khác với đọc. Kể mang sắc thái ngôn ngữ riêng, các thủ thuật hấp dẫn người nghe, qua từng câu chuyện các em biết được giá trị của từng chi tiết, thấm thía với từng hình ảnh nghệ thuật, từng nhân vật… Do đó Kể chuyện là miếng đất màu mỡ để trên đó tư duy hình tượng học sinh phát triển. Thực tế, khi giảng dạy môn Kể chuyện tôi thấy chất lượng dạy - học Kể chuyện chưa đạt kết quả cao. Qua việc dự giờ, thăm lớp, khảo sát chất lượng học sinh tôi thấy trong môn Tiếng Việt thì có lẽ dạy Kể chuyện còn là một việc khó, nhiều giáo viên và học sinh còn thấy “ngại” và chưa thực sự “đồng cảm” với nỗi niềm của từng nhân vật trong truyện, chưa thực sự say mê với truyện. Tôi đã nghiên cứu tìm tòi và phát hiện một số tồn tại sau: 1. Đối với giáo viên: - Giáo viên còn chú trọng đến việc rèn đọc, rèn viết cho học sinh nhiều hơn nên chưa thực sự quan tâm đến việc nói, việc kể của học sinh trong giờ Kể chuyện. - Một số giáo viên còn đọc truyện cho học sinh nghe chứ chưa phải là kể. - Giáo viên có kể thì việc kể mẫu còn chưa thật hấp dẫn và việc sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ phụ trợ cho lời kể còn hạn chế. - Giáo viên chưa chú ý rèn cho học sinh cách lựa chọn giọng điệu, ngôn từ phù hợp với nội dung truyện. 2. Đối với học sinh. - Học sinh lớp 5 theo chương trình mới thì Kể chuyện có 3 kiểu bài. * Kiểu bài 1: Kể chuyện được nghe thầy (cô) kể trên lớp, thì học sinh không có sách giáo khoa truyện riêng, song câu chuyện mà các em được nghe thầy cô kể lại thì trong sách giáo khoa Tiếng Việt có phần tranh minh hoạ và tranh kèm lời dẫn giải ngắn gọn thì một số học sinh có thể kể lại từng đoạn truyện khá tốt và cả câu chuyện song nhiều em đọc thuộc lại chứ chưa phải là dùng lời lẽ của mình để kể, còn rập khuôn theo cách kể của thầy. - Nhiều học sinh còn lúng túng, rụt rè nói trước cả lớp, e ngại, chưa thật tự nhiên nên đoạn chuyện, câu chuyện các em kể lại chưa đúng giọng điệu, chưa biết thể hiện tình cảm xúc cảm của mình cùng nhân vật trong truyện. * Kiểu bài 2: Kể chuyện đã nghe, đã đọc ngoài giờ kể chuyện: Những câu chuyện này học sinh phải tự sưu tầm trong sách báo hoặc trong đời sống hàng ngày (nghe người thân và ai đó kể). Học sinh nông thôn còn gặp nhiều khó khăn, vì sách báo đối với các em còn hạn chế, vốn tích luỹ văn học chưa nhiều. * Kiểu bài 3: Kể chuyện được chứng kiến hoặc tham gia: Những câu chuyện này là truyện người thật, việc thật mà học sinh tận mắt trông thấy (trong sinh hoạt hàng ngày hoặc qua các phương tiện thông tin đại chúng) hoặc chính học sinh là một nhân vật trong đó. Trường hợp đòi hỏi sự sáng tạo ở mức cao hơn. Học sinh phải nhớ lại những câu chuyên đã được chứng kiến hoặc tham gia rồi dựa vào cách thức xây dựng câu chuyện đã được học trong giờ Tập làm văn để sắp xếp lại các chi tiết và kể. Để nắm số lượng cụ thể chất lượng học tập của học sinh tôi đã tiến hành khảo sát khối 5: Lớp 5C do tôi chủ nhiệm, lớp 4B do cô M chủ nhiệm. Truyện: “Lời ước dưới trăng” (Tuần 7). Kết quả như sau: Nhìn vào bảng thống kê ta thấy chất lượng của 2 lớp 4A và 4B là tương đương nhau. Nắm được nguyên nhân cơ bản trên, tôi đã suy nghĩ, tìm tòi và mạnh dạn đưa ra một số biện pháp để nâng cao chất lượng dạy và học kể chuyện ở Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng. CHƯƠNG II: BIỆN PHÁP TIẾN HÀNH I. MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY - HỌC KỂ CHUYỆN. 1. Đối với giáo viên: a. Sử dụng lời kể của giáo viên làm chỗ dựa cho học sinh kể lại câu chuyện. * Tài kể chuyện của giáo viên có vai trò quan trọng trong tiết kể chuyện. Nó là yếu tố hấp dẫn, lôi cuốn học sinh, là phương tiện đầu tiên để chuyển nội dung câu chuyện cần kể tới học sinh, là mẫu mực về kể chuyện cho học sinh noi theo. - Trước tiên giáo viên cần nắm vững câu chuyện cần kể về hai phương diện: + Nắm được tinh thần chung, ý nghĩa chung của câu chuyện. + Nắm vững toàn bộ diễn biến của câu chuyện, các tình tiết chính (đặc biệt chi tiết có ý nghĩa then chốt quyết định trong câu chuyện) cụ thể, các nhan vật với hành động, lời nói, tâm trạng. - Lựa chọn giọng điệu kể và ngôn từ. Mỗi câu chuyện, tuỳ theo nội dung kể sẽ có giọng điệu riêng. Có nhiều giọng điệu: tha thiết, trang trọng, âu yếm, dịu dàng, châm chọc, chanh chua, mệt mỏi… Cần tránh lối kể đều đều, buồn buồn hoặc giữ một giọng điệu suốt buổi để học sinh nghe tâm trạng chán ngán, buồn ngủ, căng thẳng. Trong truyện có lời kể, lời nhân vật. Cần biết thay đổi giọng để người nghe phân biệt đâu là lời kể, đâu là lời (hoặc tâm trạng của nhân vật để người nghe phân biệt đâu là lời của nhân vật này, đâu là lời của nhân vật khác). Lời Cám chanh chua, độc ác; Lời Tấm hiền lành, chân chất… Ví dụ: Truyện “Lời ước dưới trăng” lớp 4: Giọng kể chậm rãi, nhẹ nhàng; Lời cô bé trong truyện tò mò, hồn nhiên. Lời chị Ngàn hiền hậu, dịu dàng… Khi đọc truyện, người đọc phải trung thành với ngôn từ văn bản. Khi kể chuyện, người kể thoát ra khỏi ngôn từ văn bản và sử dụng ngôn từ mình. Từ từ ngữ đến cách diễn đạt, ngôn ngữ nói, lời kể chuyện khác hẳn với ngôn ngữ viết với văn phong viết. Vì vậy khi kể chuyện nếu quá lệ thuộc vào lời nói của văn bản truyện, giáo viên sẽ khó có điều kiện hấp dẫn học sinh nghe. - Lựa chọn điểm nhấn, điểm dừng, nhằm kích thích hứng thú cho học sinh nghe: Cần biết dừng lại ở những điểm nút của câu chuyện gây cho học sinh sự hồi hộp, mong đợi. Ví dụ: Truyện “Sự tích hồ Ba Bể”. Giáo viên cần nhấn giọng những từ ngữ gợi cảm, gợi tả về hình dáng khổ sở của cụ bà ăn xin: “Trông bà thật gơm ghiếc, thân thể gầy còm, lở loét, mùi hôi thối xông ra rất khó chịu”, hoặc cần gây sự hồi hộp khi kể về sự xuất hiện của con giao long. “Khuya hôm đó, hai mẹ con bà bỗng thấy chỗ bà cụ nằm sáng rực lên… Có một con giao long to lớn đang cuộn mình, đầu gác lên xà nhà, đuôi thò xuống đất.” - Sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ phụ trợ cho người kể. Các yếu tố phi ngôn ngữ có nhiều. Trước tiên đó là nét mặt, cử chỉ, ánh mắt, điệu bộ… của người kể, ánh mắt tươi vui hay lo sợ, nét mặt rạng rỡ hay u buồn, rồi đến một cái phác tay, một cái nhún vai…đúng lúc sẽ phụ trợ có hiệu quả cho lời kể. b. Sử dụng tranh minh hoạ (trong sách giáo khoa) để gợi mở, hướng dẫn học sinh kể lại từng đoạn và toàn bộ câu chuyện. Với học sinh Tiểu học, tranh minh hoạ có tác dụng kích thích trí tò mò va gây hứng thú cho học sinh. Tranh có kèm lời dẫn ngắn gọn dưới tranh giúp cho học sinh nhớ truyện và có thể kể lại từng đoạn, cả câu chuyện dễ dàng hơn. Ví dụ: Truyện: “Sự tích hồ Ba Bể”, “Lời ước dưới trăng”, “Những chú bé không chết”. c. Sử dụng câu hỏi hoặc gợi ý để học sinh sưu tầm truyện kể phù hợp với yêu cầu của từng tiết kể chuyện. Ví dụ: Tuần 2: Kể chuyện đã nghe, đã đọc. Đọc bài thơ: “Nàng tiên Ốc” rồi kể lại bằng lời của em. Giáo viên đọc diễn cảm bài thơ rồi gọi học sinh đọc, sau đó cho lớp lần lượt trả lời câu hỏi giúp ghi nhớ nội dung mỗi đoạn: Đoạn 1: + Bà lão nghèo, làm gì để sinh sống? + Bà lão làm gì khi bắt được Ốc? Đoạn 2: + Từ khi có ốc, bà lão thấy trong nhà có gì lạ? Đoạn 3: + Khi rình xem, bà lão đã nhìn thấy gì? + Câu chuyện kết thúc như thế nào? Khi dạy tiết Kể chuyện đã nghe, đã đọc ở tuần 3: Kể một câu chuyện mà em đã được nghe, được đọc về lòng nhân hậu. Giáo viên sử dụng gợi ý (Sách giáo khoa) để học sinh kể. Ví dụ: Tuần 9: Kể chuyện về một ước mơ đẹp của em hoặc bạn bề, người thân. Giáo viên cần sử dụng gợi ý ở Sách giáo khoa và có dàn ý của bài kể chuyện: Tên câu chuyện: + Mở bài. + Diễn biến. + Kết thúc. 2. Đối với học sinh: Trong quá trình hướng dẫn học sinh tập kể chuyện, giáo viên cần rèn luyện cho các em kỹ năng nghe và kỹ năng kể chuyện. a. Rèn luyện kỹ năng nghe và nhớ mạch truyện (cốt truyện, các tình tiết chính của câu chuyện). Sau khi kể cho học sinh nghe một lần, giáo viên yêu cầu học sinh nhắc tên nhân vật chính, tình tiết liên quan đến nhân vật. Ví dụ như truyện: “Sự tích hồ Ba Bể” (có nhân vật: Bà cụ ăn xin, mẹ con bà nông dân…) - Rèn luyện kỹ năng nghe và hiểu được truyện: Học sinh không những cần nhớ (nhân vật, tình tiết, chi tiết… của câu chuyện), cần hiểu (đề tài, chủ đề, ý nghĩa…) mà còn cần thể hiện tình cảm đối với câu chuyện. Các em đắm mình trong những xúc cảm thẩm mỹ do câu chuyện gây ra. Các em mở rộng tâm hồn mình để cảm nhận, rung động…trước số phận của các nhân vật, các cảnh ngộ xảy ra trong câu chuyện… b. Rèn luyện kỹ năng kể chuyện cho học sinh. Kể chuyện là một cách nói có nghệ thuật về một văn bản mang tính thẩm mỹ. Kỹ năng kể chuyện chỉ có thể rèn luyện đạt kết quả trên cơ sở học sinh có kỹ năng tốt. Những người “ăn không nên đọi, nói không nên lời”, “ấp úng như ngậm hột thị”… khó có thể kể chuyện hay được. Do đó muốn rèn luyện kỹ năng kể chuyện trước tiên phải rèn luyện kỹ năng nói sao cho rõ ràng, khúc chiết, lưu loát. * Tập cho học sinh kể 1 số chi tiết hoặc từng đoạn của câu chuyện. - Bước chuẩn bị: + Tạo cho học sinh tâm thế muốn được kể chuyện cho cô, cho bạn nghe, không ngượng ngùng, rụt rè. Vì các em học sinh tiểu học còn nhỏ, dễ có sự mặc cảm, tự tin. Lời động viên của cô giáo tạo sự thi đua giữa các tổ… là biện pháp có hiệu quả tạo tâm thế mong muốn được tham gia kể chuyện trong tiết học. + Giúp học sinh nắm vững, hiểu và có cảm xúc đối với câu chuyện sắp kể. Nhờ vậy các em tự tin, mạnh dạn và chủ động, một nhân tố quan trọng quyết định sự thành công khi kể lại và chi tiết chính, các tình tiết và cốt truyện cùng sự diễn biến của chúng. - Bước tập kể từng phần câu chuyện: Học sinh tiểu học còn nhỏ tuổi, khả năng ghi nhớ, khả năng chú ý có những hạn chế. Vì thế lúc đầu nên để các em tập kể từng phần câu chuyện. Tập kể một số chi tiết, tiình tiết quan trọng, tập kể từng đoạn trong câu chuyện. Ví dụ: Tập kể chuyện: (Những chú bé không chết - lớp 4). Giáo viên tổ chức cho học sinh tập kể theo 4 đoạn như SGV gợi ý. Khi tập kể từng đoạn, do dung lượng ngắn, học sinh có điều kiện tập vận dụng các kỹ năng thích hợp với nội dung đoạn truyện, giáo viên hướng dẫn các em luyện cách mở đầu câu chuyện, cách n