Đề tài Nghiên cứu lựa chọn các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy - huấn luyện các dạng thức khai cuộc thoáng môn cờ vua cho học sinh phổ thông trung học ( lứa tuổi 15-17)

g lại có cả những phương án thoáng với những đường mở. ví dụ 1 : Ván cờ Italia – Khai cuộc thoáng. 1. e2- e4 e7- e5 2. Mg1- f3 Mb8- c6 3. Tf1- c4 Tf8- c5 Đây là khai cuộc cổ điển được đưa vào sử dụng thi đấu từ thế kỷ 15,16 do các nhà chơi cờ Italia sử dụng, do đó gọi là ván cờ Italia. 4. c2- c3 Mg8-f6! Đen phải tấn công ngay tốt e4, sau nước đi thiếu tích cực 4...d6 thì 5.d4 ed, 6. cd Tb6, 7. Mc3 thế cờ của đen rất gò bó. 5. d2- d4 e5:d4 6. c3:d4 Te5- b4+ Đen phải tranh thủ hành động tích cực phản công vào trung tâm, nếu rút lui tượng xuống b6 hay e7 đều phải gặp khó khăn lớn.Đến đây có 2 cách trả lời : a.7.Mb1- c3 Nước đi dũng cảm bỏ tốt e4 ở trung tâm đã được kiện tướng Italia phân tích kỹ. 7... Mf6:e4 Bên đen tiếp nhận sợ thách thức. Đáng nghiên cứu thế biến 7...0- 0 8. e5 Me4 9. 0-0 T:c3 10. bc d5! Mọi nước đi khác đều rất nguy hiẻm cho đen. 8. 0- 0 Tb4:c3 Thời trước đen dùng Mã ăn Mã c3 sau 8:...M:c3 9. dc đen cần phải quyết định ăn hay không ăn tốt c3 . Nếu 9... T:e3 10. Hb3! T :a1? Trắng có thể quyết định ván cờ về phần mình nhờ 11. T:f7+Vf8 12. Tg5 Me7 13. Me5!T:d4 14. Tg6!d5 15. Hf3 nhưng đen không nhất thiết phải ăn xe a1 . Gvêcô đã tìm được nước đi 10... d5! 11. T:d5 0-0 12. T:f X:f7 13. Mg5 Te6 14. H:c3! (đen không đi 14. M:e6 vì 14... M:d4, còn nếu 14. H:e6 thì đen trả lời 16... Hd7) thế cờ giành thuận lợi cho trắng. 9. d7-d5 Tf6 Đây là kế hoạch phòng thủ chặt chẽ nhất. Đen nhanh chóng nhập thành, củng cố f7 và tránh đêợc đe doạ ở cột “e” . Thế biến 9 ...Me5 10. de M:c4 11.d4 f5! (11...cd6 rất nguy hiểm cho đen) 12. H:c4 d6 13. Md4 0-0 14. f3 Mc5 15. xe1 Hh8 (nếu 15...Xe 8 thì 16. Ta3 b6 17. Mc6 Ta6 18. Hd4 Hg5 dẫn đến tình huống phức tạp. Trong ván cờ Rômatốp và Tihicốp (năm 1963) trắng đi tiếp 19. T:c5 dc 20. He5 và có ưu thế. 10. Xf1-e1 Mc6-e7 11. Xe1-c4 d7-d6 12. Tc1-g5!? Trong nhiều năm gần đây, nước đi này được coi là hay nhất trong một ván cờ, nhưng trong một ván cờ của mình, đại kiện tướng người Hungari pooctrơ đã chỉ ra phản công tích cực cho đen, người ta cũng tìm nhiều cách tấn công khác như : 12. g4!? 0-0 (12...h6 13. h4) 13. g5 (trong trường hợp đen trả lời tốt bằng 13...Te5) 13...Te5 14. M:e5 de 15. X:e5 Mg6 để có thể trận vững. 12... Tf6:g5 13.Mf3 h7- h6! Sau 13... 0- 0 trắng có thể thí quân 14. M:h7 nhưng sẽ chỉ đạt được thế cờ hoà sau 14... Vh7 15. Hh5+Vg8 16. Xh4 f5 17. Hh7 Vf7 18. Xh6. 14... Td7 15. Hd1- e2 Td7:b5 16. He2:b5 Hd8-d7 Nếu 16...Vf8 thì 17. Xae1. Trắng đã đâm lao phải theo lao, nếu đi 18. Mf3 thì đơn giản là 18...M:d5. Bởi vậy, trong ván cờ giữa vacxi – pooctisơ (1969) trắng đã đi 18.M:f7 Xe7 19. Xe1 Mg8! 20. Xe6 Vf8 21. f4 Mf6 22. Xe7 Xe8! Và cuộc tấn công của trắng không thành công. Vậy đợt phá trực tiếp không thành công, điều này được đặc trưng cho mọi kiểu ra quân nếu đen biết phòng thủ chính xác và tổ chức phản công. Nhưng trong biến chính của ván cờ Italia không nhất thiết phải thí tốt sau6...Tb4 7. Mc3, có thể chơi thận trọng hơn .(hình 1) b. 7. Te1-d2 Tb4:d2 8. Mb1:d2 Đến lượt đen phải bỏ hoàn toàn hàng rào tốt trung tâm rất nguy hiểm của trắng, có 2 thủ pháp thông thường áp dụng trong các tình huống như trên 8...d5 hoặc đổi một tốt trung tâmbằng 8...M:e4. 8... d7-d5 9. e4:d5 Mf6:d5 10. Hd4-b3 Mc6-e7 11. Xf1-e1 c7-c6 Đây là cách giải quyết tốt nhất . Đen củng cố khu trung tâm. Mã chiếm ô thiết yếu d5 trước tốt cô lập của đối phương. Trong cuộc chiến tiếp tục trắng thường đặt Mã ở e5 hay e4 còn đen có đề nghị đổi Hởu ở b6, thế trận cờ ở đây cân bằng. 8... Mf6:e4 9. Md2:e4 Nếu 9. T:f7 thì V:f7 10. M:e4 Xe8 đen có ưu thế. 9... d7-d5 10. Hd1-e2 0-0 11. 0-0-0 Tc8-g4 12. h2-h3 Tg4-f3 13. g2-f3 d5-c4 14. He2:c4 Hd8-h4 15. Vc1-b1 Trắng chiếm ưu thế vì có thể sử dụng cột “g”, tốt cô lập d4 có điều kiện xâm nhập trận tuyến đen vị trí của Mã ở trung tâm cũng rất tích cực . 2.4.4. Trình tự giảng dạy trong khai cuộc thoáng (Dlốtnhic 1987). 1. Ván cờ Italia. 2. Phòng thủ 2 Mã. 3. Ván cờ Tây Ban Nha. 4. Khai cuộc 3 Mã. 5. Khai cuộc 4 Mã. 6. Ván cờ Nga. 7. Gam bít vua. 8. Gam bít Êvanxa. 9. Khai cuộc trung tâm (gam bít). 10. Các bẫy trong khai cuộc . 2.4.5. Những thay đổi trong chiến lược khai cuộc . Qua những giai đoạn lịch sử phát triển khác nhau, nội dung và tính chất của ván cờ đổi thay cùng với sự kiện hiểu biết ngày càng sâu sắc hơn. Từ 150 năm trở lại đây nhờ sự chuyển biến rộng rãi của môn cờ vua cũng như sự tăng cường các quan hệ trao đổi giữa VĐV các nước sự tiến bộ diễn ra rất nhanh chóng. Các đấu thủ trường phái Italia (thế kỷ 16 và 17) hoàn toàn chưa có khái niệm trung tâm mặc dù trong nhiều ván cờ họ cũng thực hiện nước đi đầu tiên là e4, nhưng mục đích của những nước đi này là mở đường Hậu và Tượng nhanh chóng công phá vị trí Vua đối phương. Những đợt tấn công vũ bão xuất hiện sau đó không cần đếm đến sự mất mát của một vai trò tốt kể cả những tốt trung tâm, phía tấn công hoặc đạt được mục đích hoặc thất bại vì mất mát lực lượng . Nhà chơi cờ người pháp Philiđô (1726 – 1775) đã chấm dứt sự vung phí phương tiện tấn công như thế . Các tốt trong tay ông cũng thực sự là vũ khí đáng sợ . Philiđô đã xây dựng lý thuyết về khu trung tâm tốt về dây chuyền tốt cùng nhau tiến lên đêu đặt theo kế hoạch còn sự hỗ trợ các quan khác ông ứng vào “loại 2”. Trong lời tựa cho cuốn sách của mình “cờ quốc tế luân giải” ông viết: “ý đồ chính của tôi là đưa ra cho công chúng một cách chơi mới mà chưa ai hiểu thấu đáo tôi muốn nói tới lối chơi bằng các tốt . Chúng là linh hồn của ván cờ, chỉ có chúng mới tạo ra thế công hay phòng thủ. Cách bố trí chúng quyết định kết cục ván cờ”. Giai đoạn tiếp theo trả lại các quân ( Xe, Hậu Tượng Mã ), vai trò quan trọng hàng đầu chuẩn bị Philicô xem nhẹ nhưng cũng có chú trọng hơn đến giá trị các tốt . Các ván cờ thế kỷ này làm sống lại những đợt tấn công bằng quân nặng hay quân nhẹ vào vua tuy nhiên vẫn chưa có quan điểm phát triển mới đối với trung tâm. Pôn Moóc Phi ( người Mỹ 1837- 1884) đã tìm cách giải quyết đúng đắn vấn đề này theo góc độ hiện đại . Chiến lược ra quân của ông ra quân là tập trung nhanh chóng nhất Tốt và các quân ở khu vực trung tâm tranh thủ từng nước đi. Tư tưởng phát triển nhanh chóng được biết trước đó trong tay Moóc phi đã trở thành nguyên tắc cơ bản khi chơi cờ . Điểm tập trung lực lượng chiến đấu không phải là khu vực vua đối phương mà là khu trung tâm. Sau khi đạt được thế phát triển quân nhanh chóng nhờ ý đồ chơi như vậy Mooc phi tạo ra các đường mở tăng cường hoạt động các quân của mình và nhanh chóng giành được thắng lợi. Sự phát triển tiếp theo của những tư tưởng cờ gắn liền với tên tuổi của nhà vô địch thế giới đầu tiên V. Xtâyních ( người Tiệp Khắc 1836- 1900 ) nhà vô địch nước Nga M. Triggôrin ( 1850-1908) . Xtâyních đưa ra một loạt nguyên tắc chung làm cơ sở của kiến thức hiện đại về cách chơi . Ông xây dựng học thuyết về các điểm mạnh điểm yếu về lợi thế bố trí quân và những nhược điểm này là những khuyết điểm trong phòng thủ tốt chẳng hạn những tốt đẩy lên quá cao ở khu vực nhập thành dễ bị tấn công hay những ô cờ trước các tốt cô lập . Nâng cao vai trò phòng thủ lên tầm cao mới Xtâyních đưa ra những nguyên tắc công phá có cơ sở tức là chỉ bắt đầu và cần bắt đầu ngay khi đã được một lợi thế nào đó về thế trận chẳng hạn như sự trì hoãn trong phát triển quân hoặc sự xuất hiện những điểm yếu của thế trận của đối phương . Xtâyních xây dựng cách chơi theo đúng nguyên tắc này, ông chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi công phá, lấn dần thế trận đối phương ông chỉ rõ : “Gom góp các lợi thế nhỏ đem lại một lợi thế đáng kể” . Cách chơi như vậy đòi hỏi phải thường xuyên di chuyển và bố trí lại các quân, cũng bởi vậy mà Xtâyních thường thích các ván cờ kín với nhịp điệu chậm cho phép thực hiện sự bố trí hoàn thiện lực lượng của mình. Một yếu tố quan trọng đáng chú ý là sự phối hợp hoạt động quân và vị trí của vua . Trong “ Giáo khoa cờ vua” của mình, Laxke viết : “Giá trị của một nhóm quân không phải là tổng giá trị của từng quân bởi vì ta còn phải xét đến sự phối hợp giữa các quân này. Cũng bởi vậy, không thể coi một quân nào đó ngang sức với một quân đối phương nếu như không tính đến hình thái chơi của đối thủ”. Về giá trị yếu tố không gian trên bàn cờ Laxke viết : “không chỉ riêng việc ăn hơn quân hay tốt mà chỉ việc chiếm lĩnh được không gian buộc đối phương muốn đến được phải mất mát cũng rất có giá trị ta càng chiếm được không gian nhiều thì càng hạn chế được sự hoạt động của đối phương cũng như hạn chế số nước đi mà họ có thể sử dụng để phòng thủ hay uy hiếp bên ta”. Trên đây là một giai đoạn phát triển trong công tác nghiên cứu về lĩnh vực chiến lược khia cuộc cũng như sự thay đổi về các quan điểm trong lĩnh vực này của kiến thức cờ. Cần nói thêm rằng, công tác nghiên cứu khai cuộc hiện nay đang được tiến hành không nghỉ, tiếp tục đào tạo sâu và hoàn thiện các khái niệm và cách đánh giá đẫ được khẳng định lâu nay. 4. Phương pháp nghiên cứu khai cuộc . Cần tiến hành công tác nghiên cứu các loại khai cuộc như thế nào ? phải chăng chúng ta cần thiết phải học thuộc lòng và ghi nhớ tất cả các thế trận đó như một bảng cửu chương ? Muốn hiểu rõ vấn đề này, chúng ta cần xác định những thế biến khi ra quân có phải là những thế biến bắt buộc và duy nhất không. Một ván cờ chứa đựng muôn vàn khả năng khác nhau . Những trận biến đó chỉ là những nước đi tiếp tục đẫ được kiểm nghiệm trong thi đấu trong từng thế trận ra quân đều có thể tìm kiếm thêm những nước đi hoàn toàn áp dụng được. Do đó, việc “học vẹt” các tứ biến khai cuộc là điều không cần thiết, thậm chí còn có hại vì nó hạn chế tính sáng tạo của VĐV, Laxke đã từng nói : “ Biết cách chơi cờ không chỉ là công việc của trí nhớ đơn giản, vì việc ghi nhớ các thế biến không phải là điều thiết yếu . Trí nhớ là vũ khí quí báu không thể để vung phí cho những vụn vặt. Cần ghi nhớ không phải những kết luận và các phương pháp chơi, phương pháp rất linh hoạt nó có thể giúp ích trong mọi trường hợp”. Trigôrin đã từng phát biểu rất đúng đắn rằng trong mỗi trận khai cuộc ta đều có thể áp dụng các phương án bắt trước sách vở mà vẫn đạt được kết quả, thậm chí có khi còn khả năng hơn. Rêli còn đưa ra ý kiến khả quan hơn nữa, ông viết : “Hiểu biết dựa trên các phương án có sẵn chỉ là ảo tưởng”. Thực vậy, các phương án khai cuộc không thể là thứ gì đó vĩnh cửu, đứng nguyên tại chỗ, thực ra chúng chỉ là mặt gương phản ánh thực tiễn thi đấu, luôn luôn thay đổi và hoàn thiện.Thay đổi cả cách đánh giá không chỉ riêng của từng phương án mà của cả toàn bộ từng hệ thống khai cuộc mà chúng ta đã thấy những nước biến khác nhau đã từng bị bác bỏ nhưng sau lại khôi phục được ý nghĩ của mình nhờ tìm ra những cách di chuyển kín đáo mà trước kia người ta chưa nhìn nhận ra . ý thức nắm vững và hiểu biết các nguyên tắc chung của chiến lược khai cuộc cũng như nội dung tư tưởng các hệ thống khai cuộc do dố chính là điều cần thiết đối với mỗi một ai muốn hoàn thiện trình độ chơi cờ. Cần thiết ghi nhận rằng, mặc dù các nguyên lý về sự triển khai nhanh chóng lực lượng, về ý nghĩa các khu trung tâm ... đôi lúc tưởng chừng hết sức đơn giản dễ ghi nhớ nhưng thậm chí cả các VĐV có kinh nghiệm nhiều lúc ngay từ những nước cờ đầu đã tìm cách phối hợp để thu được các ưu thế về lực lượng, phá vỡ các quy chế cân bằng thế trận. Nếu như họ gặp phải các đấu thủ mạnh thì thông thường sự vi phạm các quy luật sẽ dẫn đến thất bại . Trong công tác nghiên cứu khai cuộc bạn không được bỏ qua những chỗ chưa thấu đáo. Nếu bạn chưa hiểu mục đích của một nước đi nào đó trong khai cuộc mà bạn nghiên cứu thì bạn hãy cố gắng tìm hiểu thêm những điều chỉ dẫn trong sách cũng như xem các ván cờ thi đấu của các kiện tướng về đề tài đó . Nhưng những kiến thức thu được sẽ chỉ là tài sản nằm bất động nếu như bạn không áp dụng trong thực hành thi đấu các phương án mà bạn quan tâm . Nên ghi chép cẩn thận các ván cờ mà bạn đã chơi, sau đó giành thời gian phân tích và xác định nước đi nào bạn đã sai lầm cũng như chỗ nào bạn có thể đi hay hơn. Vấn đề trang bị “ vốn” khai cuộc như kinh nghiệm cho thấy hay hơn cả là bắt đầu nghiên cứu khai cuộc thoáng ở phần này các khái niệm cơ bản như: Trung tâm, phát triển quân... đặc biệt được thể hiện rõ nét . Cuối cùng cần khuyên bạn không nên có thái độ mù quáng tôn sùng trước các nguyên tắc chung hay các phương án lý thuyết . Các nguyên tắc chung có ý nghĩa như các kết luận rút ra từ số lớn các trường hợp thực tế thông thường các nguyên tắc chung này rất đúng đắn . Nhưng mọi quy luật đều có ngoại lệ và trong một số trường hợp riêng nào đó các nguyên tắc chung này không áp dụng được. Môn cờ vua có sức quyến rũ mãi mãi chính là do nó đòi hỏi cách đặt vấn đề sáng tạo, cách đánh giá sâu sắc và khả năng nhìn tới tương lai. Trong cuốn sách “ sự nghiệp của tôi trong môn cờ quốc tế” H.R. capablanca viết : “Khi chơi khai cuộc bạn có thể gặp những nước đi đối đáp của đối phương mà bạn chưa quen thuộc trong trường hợp đó bạn chơi như thế nào? Bạn hãy đi theo suy nghĩ lành mạnh hãy nhanh chóng đưa các quân tới vị trí an toàn. Có thể bạn không thực hiện nước đi mạnh nhất nhưng nhận được các thất bại của mình như những bài học và học tập theo các bài học đó sẽ có thể tránh chúng trong tương lai. Nếu bạn cho nước đi này là hay thì bạn sẽ đi nước cờ đó kinh nghiệm là người thầy tốt. Nhiều người sau khi tìm ra một cách di chuyển tốt mà họ cho rằng rất khả quan lại không dám thực hiện nó. Thật là đáng tiếc, cần thực hiện không do dự điều mà bạn cho là hay là đúng đắn”. Luôn ghi nhớ rằng, khai cuộc gắn bó với các giai đoạn khác nhau của ván cờ, và nhiều khi các phương án của khai cuộc có thể dẫn đến các tình huống thông dụng ở ván cờ. Hơn thế nữa, nhiều khi xuất hiện cách bố phòng các tốt theo một sơ đồ cụ thể và chúng sẽ có thể tác động đến cách chơi trong giai đoạn tàn cuộc. Trong một cuốn sách hướng dẫn chơi cờ của mình Laxke đã viết : “Tôi đã đào tạo các học trò biết cách suy nghĩ độc lập và biết cách phê phán các tài liệu . Trong cờ vua, tôi muốn đưa đến cho họ không phải là những khái niệm trừu tượng hay những luận điểm chung mà muốn đem lại những kiến thức sôi động... Họ phải sẵn sàng vượt qua thử thách trong cuộc đấu bằng các khái niệm, các quy luật và cách đánh giá không phải một lần mà là nhiều lần một cách tự giác và phấn khởi”. Và cho đến nay, đó vẫn là những lời nói đúng! B. MụC ĐíCH- NHIệM Vụ - PHƯƠNG PHáP - Tổ CHứC NGHIÊN CứU. I. Mục đích nghiên cứu : Trên cơ sở nghiên cứu tổng hợp các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy – huấn luyện kiến thức, dùng các phương pháp rèn luyện các bài tập khai cuộc cho VĐV và học sinh phổ thông trung học ( lứa tuổi 15-17 ) và qua thực nghiệm có kết quả về các dạng thức khai cuộc ở trường. Tôi hy vọng rằng đề tài nghiên cứu này sẽ được ứng dựng vào công tác giáo dục, huấn luyện VĐV, học sinh cờ vua cho các em trường, các câu lạc bộ cờ vua trong trường nhằm cải tiến một bước về phương pháp giảng dạy huấn luyện cờ vua, giúp VĐV và học sinh PTTH có phương pháp khai cuộc đúng bài bản, ổn định cho các cuộc tập luyện và thi đấu cờ vua. II. Nhiệm vụ nghiên cứu : Để giải quyết mục đích nêu trên, đề tài đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu sau : - Nhiệm vụ 1 : khảo sát thực trạng việc giảng dạy- huấn luyện cac dạng thức khai cuộc cho đối tượng học sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17 ). - Nhiệm vụ 2 : Nghiên cứu lựa chọn các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy – huấn luyện các dạng thức khai cuộc thoáng cho VĐV học sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17 ) trên địa bàn huyện. III. Phương pháp nghiên cứu :Để giải quyết các nhiệm vụ trong quá trình nghiên cứu chúng tôi đã sử dụng các phương pháp sau: 1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu : Trong quá trình nghiên cứu đề tài chúng tôi đã tiến hành phân tích và tổng hợp gần 20 tài liệu chuyên môn có liên quan đến những vấn đề nghiên cứu của đề tài . Những tài lệu này được chúng tôi trình bày ở phần tài liệu tham khảo . 2. Phương pháp phỏng vấn toạ đàm : phương pháp này được chúng tôi sử dụng thông qua hình thức phỏng vấn và trao đổi trực tiếp với các giáo viên TDTT và các huấn luyện viên chuyên ngành cờ vua các cán bộ phụ trách môn cờ vua của huỵen để xác định thực trạng khách quan chính xác việc giảng dạy huấn luyện các dạng thức khai cuộc cho VĐV và học sinh PTTH (lứa tuổi 15-17). 3. Phương pháp quan sát sư phạm : Là công việc chúng tôi tiến hành theo dõi trực tiếp quá trình học tập – tập luyện của đối tượng nghiên cứu nhằm xác định chính xác khả năng ảnh hưởng của các biện pháp nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy – huấn luyện các dạng thức khai cuộc. 4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm : Nhằm đánh giá một cách khách quan chính xác các biện pháp đã xây dựng trong thực tiễn giảng dạy và huấn luyện các dạng thức khai cuộc cho học sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17). 5. Phương pháp toán học thống kê : Phương pháp này được chúng tôi sử dụng trong quá trình sử lý các số liệu đã thu thập được của quá trình nghiên cứu . Các tham số đặc trưng mà chúng tôi quan tâm là : Kết quả tính toán của các tham số đặc trưng khi sứ lý số liệu được chúng tôi trình bày trong phần kết quả nghiên cứu của đề tài . IV. Tổ chức nghiên cứu : 1. Thời gian nghiên cứu : Đề tài được tiến hành nghiên cứu từ tháng 06/ 2006 đến tháng 07/2007 và được chia làm các giai đoạn sau : - Giai đoạn 1 : Từ 01/06/2006 đến 30/06/2006 - là giai đoại xác định vấn đề nghiên cứu thu thập tài liệu liên quan đến đề tài, lập đề cương và kế hoạch nghiên cứu, bảo vệ đề cương nghiên cứu. - Giai đoạn 2 : Từ 01/07/2006 đến 01/09/2006– Tiến hành giải quyết nhiệm vụ 1. - Giai đoạn 3 : Từ 01/09/2006 đến 01/05/2007 – Tiến hành giải quyết Nhiệm vụ 2. - Giai đoạn 4 : Từ 01/05/2007 đến 30/06/2007 – Là giai đoạn sử lý các số liệu thu thập được trong quá trình nghiên cứu viết kết quả nghiên cứu hoàn thiện và bảo vệ kết quả nghiên cứu . 2. Đối tượng nghiên cứu : Là các em học sinh PTTH lứa tuổi từ 15-17 trên địa bàn huyện. 3. Địa điểm nghiên cứu. Tại trường phổ thông trung học xuan Ang– huyện Ha Hoa – tỉnh Phú Thọ. C . KếT QUả Và PHÂN TíCH KếT QUả NGHIÊN CứU . I. Khảo sát thực trạng quá trình giảng dạy – huấn luyện các dạng thức khai cuộc thoáng cho học sinh phổ thông trung học (lứa tuổi 15-17 ) trên địa bàn huyện Ha Hoa – tỉnh Phú Thọ. Qua quan sát trực tiếp 28 buổi giảng dạy kiến thức khai cuộc thoáng của các HLV, GV cờ vua và kết hợp với việc phỏng vấn trực tiếp các cán bộ chuyên môn phụ trách môn cờ vua ở sở TDTT các trường phổ thông trung học trong huyện chúng tôi thu được thực trạng của việc giảng dạy – huấn luyện khai cuộc thoáng ở đối tượng học sinh phổ thông trung học ( lứa tuổi 15-17 ) huyện Ha Hoa– tỉnh Phú Thọ như sau : 1.về phương pháp giảng dạy : Mặc dù những chỉ dẫn về việc giảng dạy trong giai đoạn khai cuộc đã chỉ rõ trong phần lý luận của đề tài . Song ở đây các giáo viên HLV khi giảng dạy còn mang tính chất truyền thụ thiếu những biện pháp tích cực để phát huy tính tự giác, sáng tạo tính tự chủ quá trình tư duy trong các tình huống khai cuộc thoáng. Đặc biệt là trong các giờ học chưa tạo ra được các tình huống có vấn đề vào các thời điểm mấu chốt của giờ học và đa số các em đều chưa nắm được tư tưởng chơi của các phương án đó . Mặc dù những tư tưởng này được chỉ ra rất rõ và cụ thể trong các tài liệu chuyên khảo về khai cuộc thoáng . Theo chúng tôi thì lý do chủ yếu ở điểm tồn tại này là do các giáo viên chưa nắm vững những nguyên tắc về phương pháp trong giảng dạy trong Cờ Vua. 2.Về trình tự giảng dạy : Trình tự giảng dạy cho các đối tượng nghiên cứu hiện nay chúng ta nhận thấy rằng : Các giáo viên, huấn luyện viên vẫn giảng dạy theo những trình tự không những chỉ dẫn đã được các nhà sư phạm cờ vua đề ra. Ví dụ như : Khi giảng dạy khai cuộc cho vận động viên thì cần thiết phải bắt đầu từ các loại khai cuộc thoáng và loại đầu tiên cần phải đề cập đến ván cờ Italia ( đây là ván cờ điển hình cho các trường phái chơi theo lối phối hợp chiến thuật ), sau đó mới đến phòng thủ 2 Mã ván cờ Tây Ban Nha khai cuộc 2 Mã 4 mã rồi mới đến các laọi Gam bít ( thuộc khai cuộc thoáng ) và các bẫy trong khai cuộc thoáng thì ở đây các huấn luyện viên giáo viên lại giảng dạy theo trình tự là : các khai cuộc nửa thoáng được giảng dạy trước như là phòng thủ Pháp phòng thủ karôcan phòng thủ Alêkhin . Còn các loại Gam bít (thuộc khai cuộc thoáng) khai cuộc 3 Mã, khai cuộc 4 Mã thì hoàn toàn không được sử dụng . Về mặt hiệu quả thời điểm hiện tại thì có thể trình tự giảng dạy đó vẫn chưa đạt hiệu quả nhất định . Song với trình độ đó sẽ làm kìm hãm sự phát triển tư duy của các em . Bởi lẽ, việc giảng dạy khai cuộc thoáng ở giai đoạn đầu tiên khi trang bị kiến thức khai cuộc có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển tư duy trong khai cuộc . Thực tế những tư tưởng và những phương án phức tạp trong đó sẽ có những phương tiện tốt để nhằm phát triển tư duy trong cờ vua nó sẽ tạo ra những tiền đề cần thiết cho việc phát triển tư duy ở những cấp độ cao hơn đối với vận động viên cờ vua. 3. Nội dung giảng dạy : ở nội dung giảng dạy nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy : Về số lượng các loại khai cuộc trang bị cho học sinh thì tương đối đảm bảo những phương án được đưa ra giảng dạy phần nhiều còn chưa được chọn lựa kỹ lưỡng chưa đặc trưng cho loại khai cuộc cần trang bị . Ví dụ như : ở khai cuộc Tây Ban Nha với 7 phương án cơ bản thì ở đây, học sinh chỉ học được 2 phương án đó là hệ thống Trigôrin và trận đổi quân ... Tuy nhiên, giáo viên, huấn luyện viên không cần thiết phải trang bị cả 7 phương án nhưng có những phương án không thể thiếu được khi giảng dạy khai cuộc này đó là trận mở và phản công Măcsan . Và một nhược điểm nữa là trước khi trình bày các thế biến cần thiết phải nêu tư tưởng ý đồ chiến thuật chủ đạo rồi mới trình bày các phương án và cuối cùng là kế hoạch chơi tiếp theo khi kết thúc khai cuộc thì điều này chưa được các giáo viên huấn luyện viên thực hiện đúng. Từ những quả trình điều tra thực trạng thu được nêu trên, chúng tôi đi đến nhận xét sơ bộ như sau : Các huấn luyện viên – giáo viên sở tại khu trang bị kiến thức khai cuộc thoáng cho học sinh còn tồn tai những nhược điểm về phương án giảng dạy trình tự giảng dạy để nâng cao chất lượng và hiệu quả việc giảng dạy – huấn luyện khai cuộc thoáng cho học sinh phổ thông trung học ( lứa tuổi 15-17) thì cần thiết phải có những biện pháp hữu hiệu để khác phục kịp thời những nhược điểm này . Để có thể hình thành tốt kỹ năng khai cuộc cho học sinh, giáo viên, huấn luyện viên cần phải sử dụng đa dạng các phương tiện chuyên môn như : Tìm nước đi tối ưu cho một tình thế khai cuộc chơi tiếp các tình huống khai cuộc có hạnh định thời gian . 4. Các bài tập chuyên môn nhằm hình thành và củng cố kỹ năng khai cuộc thoáng : Tìm kế hoạch chơi cho tình thế khai cuộc (ở loại khai cuộc đã học) thi đấu với các tình thế khai cuộc định trước. Nhận biết tình thế khai cuộc bắt nguồn từ loại khai cuộc nào ... thực tế ở đây dạng bài tập được sử dụng chủ yếu chỉ là thi đấu bằng chính loại khai cuộc đã học . Dạng bài tập này có ưu điểm là các kiến thức được trang bị sẽ được củng cố vững chắc nhưng đương nhiên với sự đơn điệu của một dạng bài tập thì khó có thể dẫn tới hiệu quả cao trong giảng dạy và điều này đã làm hạn chế tính sáng tạo và tốc độ hình thành các kỹ năng trong khai cuộc thoáng . 5. Nghiên cứu lựa chọn một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quá trình giảng dạy – huấn luyện các dạng thức khai cuộc thoáng cho học sinh phổ thông trung học ( lứa tuổi 15-17 ) tại huyện Hạ Hoà – tỉnh Phú Thọ. II. Tiến hành lựa chọn các giải pháp. Để chọn lựa các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy khai cuộc cho đối tượng nghiên cứu chúng tôi tiến hành phỏng vấn bằng phiếu hỏi . Số phiếu gửi đi là 36, số phiếu thu về là 30, các câu hỏi cụ thể như sau : - với câu hỏi 1 : Nhằm xác định mức độ cần thiết phải có các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc giảng dạy – huấn luyện khai cuộc cho các đối tượng nghiên cứu. Kết quả thu được cụ thể là 24/30 ý kiến cho rằng cần thiết phải có giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy – huấn luyện khai cuộc cho đối tượng nghiên cứu, chiếm tỷ lệ 80% . Có 4/30 ý kiến cho rằng cần thiết chiếm tỷ lệ 13,3% còn lại chỉ là 2/30 ý kiến cho rằng không cần thiết phải có những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy – huấn luyện khai cuộc cho đối tượng nghiên cứu chiếm tỷ lệ 6,7%. - Với câu hỏi 2 : Nhằm lựa chọn một số giải pháp mà chúng tôi đề xuất để nâng cao hiệu quả của việc giảng dạy – huấn luyện khai cuộc cho đối tượng nghiên cứu, kết quả được trình bày ở bảng 1. BảNG 1. KếT QUả LựA CHọN CáC GIảI PHáP NHằM NÂNG CAO HIệU QUả CủA VIệC GIảNG DạY – HUấN LUYệN KHAI CuộC Cờ VUA CHO HọC SINH PTTH (LứA TuổI 15-17 ) TRÊN ĐịA BàN TT Các giải pháp Kết quả N % 1 Thay đổi phương pháp giảng dạy khai cuộc. 26 86,6 2 Thay đổi trình tự khai cuộc. 25 83 3 Làm rõ kế hoạch chơi tiếp theo của các thế trận khai cuộc thoáng khi trang bị cho học sinh. 24 80 4 Phải sử dụng đa dạng các bài tập chuyên môn trong giảng dạy và huấn luyện. 19 63,3 5 Tăng số lượng khai cuộc thoáng được trang bị.