Đề tài Nghiên cứu tâm lý học trong đầu tư chứng khoán và đề xuất giải pháp nâng cao nghiệp vụ IR ( quan hệ với nhà đầu tư) cho các công ty chứng khoán tại TP. Hồ Chí Minh

n thông nhạy bén; phát huy tính ưu việt trong công bằng thông tin của nghiệp vu IR. 3.4.1. Củng cố, xây dựng đội ngũ nhân viên IR chuyên nghiệp Họ là những người có trình độ chuyên môn, hiếu biết sâu rộng về chứng khoán. Được đào tạo, có kỹ năng môi giới để tiếp cận NĐT Có khả năng thu thập, phân tích, đánh giá thông tin giá trị. Có nhiệt huyết và đạo đức nghề nghiệp, đảm bảo cho việc truyền thông tới NĐT được minh bạch, ít lệch lạc nhất Đội ngũ này sẽ tiếp cận trực tiếp, tạo niềm tin với công chúng đầu tư, góp phần truyền đạt thông tin đến NĐT một cách cân xứng nhất, từng bước đưa NĐT tránh khỏi những thông tin không chính thống, lệch lạc, giúp NĐT tự tin trong đầu tư và dần dần hình thành ở họ chánh kiến đầu tư hợp lý. 3.4.2. Xây dựng hệ thống truyền thông hiệu quả Hệ thống truyền thông bao gồm: Trang web Thông cáo báo chí Phim ảnh, video trình chiếu giới thiệu công ty Họp báo, hội nghị giữa doanh nghiệp, giới truyền thông và NĐT Diễn đàn doanh nghiệp… 46 Khảo sát 100 NĐT chứng khoán thấy Caùc phöông tieän thoâng tin giuùp NÑT tieáp caän CK 0.00 10.00 20.00 30.00 40.00 50.00 60.00 1 % Baïn beø Baùo chí Hoäi nghò hoaëc caùc buoåi toïa ñaøm vôùi NÑT Internrt Moâi giôùi CK Khaùc Có tới hơn 52% NĐT tiếp cận CK thông qua internet, do đó trong thực trạng hiện nay của các công ty chứng khoán, đòi hỏi các công ty chứng khoán phải nâng cấp Website, làm thế nào để thông đạt thông tin nhanh chóng, kịp thời, chính xác và đầy đủ nhất cho NĐT 3.4.2.1. Các yêu cầu cơ bản về nội dung Website của một công ty Chứng Khoán Thứ nhất: Đảm bảo cung cấp đầy đủ dữ liệu Dữ liệu vĩ mô: Tổng quan TT CK trong và ngoài nước; Các quy định và chính sách đầu tư CK; Chi tiết về thông tin cập nhật hoặc nền kinh tế Dữ liệu ngành Danh sách ngành; Tin tức ngành: mức vốn hóa từng ngành, các rủi ro ngành, khối lượng giao dịch, giá trị giao dịch của ngành; Các thống kê, chỉ số kinh tế ngành. Dữ liệu doanh nghiệp Mã cổ phiếu, ngành trực thuộc, tên doanh nghiệp, tên viết tắc, vốn điều lệ…; Lịch sự kiện: Ngày giao dịch không hưởng quyền của doanh nghiệp, ngày doanh nghiệp trả cổ tức, ngày 47 doanh nghiệp phát hành cổ phiếu thường, cổ phiếu ưu đãi...; Các tin tức hàng ngày về doanh nghiệp Thứ hai: Cung cấp các báo cáo liên quan Bảng cáo bạch thường niên Chiến lược về tình hình hoạt động kinh doanh Báo cáo tài chính, bảng cân đồi kế tốn, báo cáo lưu chuyển tiền tệ Các chỉ số P/E, P/B, ROA, ROE, EPS, lợi tức, giá trị vốn hóa… Cơ cấu cổ đông, cổ đông chiến lược, khách hàng định chế.. Các chính sách cổ tức, trái tức Các dự án đầu tư mới Các vấn đề rủi ro, tồn đọng của doanh nghiệp Những cam kết hiện tại của ban quản trị Thứ ba: Trang Web phải có phần phân tích, nhận định Bảng tin chứng khoán hàng ngày, tuần, tháng, quý, năm…; Các phân tích cơ bản, kỹ thuật trước tình hình biến động hay tình huống đầu tư; Nhận định , đánh giá của các chuyên gia Thứ 4: Nội dung thông tin : Cần được thông đat đầy đủ, có chiều sâu và rộng; Thông tin phải chính xác, tránh lệch lạc; Rõ ràng, xúc tích, cập nhật liên tục. ; Thông tin phải có giá trị. Thứ 5: Về mặt hình thức: Giao diện với các hạng mục rõ ràng; Dễ dàng tra cứu, truy xuất nội dung; Hệ thống nhận diện đặc trưng, lôi cuốn 3.4.2.2. Tổ chức họp báo, hội nghị giữa doanh nghiệp, NĐT, và chuyên gia phân tích Đây cũng là một biện pháp cần được thường xuyên được tổ chức vì: Tạo cơ hội cho NĐT tiếp xúc trực tiếp với doanh nghiệp, được chất vấn và được doanh nghiệp trả lời. 48 Họp báo, hội nghị, sẽ rút ngắn khoảng cách giữa NĐT và doanh nghiệp, giúp NĐT hiểu rõ về vai trị tham gia góp vốn của mình đối với doanh nghiệp. Tạo điều kiện cho NĐT tiếp cận được những nguồn thông tin chính thức mà không qua kênh trung gian nào khác, tránh gây hiện tượng méo mó thông tin. 3.5. Lợi ích khi áp dụng các nghiệp vụ IR (căn cứ trên 3 nhiệm vụ của IR) Ý nghĩa cơ bản nhất của quan hệ với nhà đầu tư (IR) là giúp các nhà đầu tư hiện tại lẫn tiềm năng hiểu rõ hơn về một công việc kinh doanh nào đó. Giá cổ phiếu của một doanh nghiệp là do nhà đầu tư quyết định mà thông tin chính là nền tảng cho mọi quyết định của nhà đầu tư Với nhiệm vụ chăm sóc nhà đầu tư thì IR thiết lập và duy trì những mong đợi hiện thực cho NĐT: Thông qua truyền thông các công ty chứng khoán chuyển tải thông tin cần thiết (nội dung, tần suất…) đến NĐT, để tác động vào tâm lý, cảm xúc của họ theo chiều hướng: chuyển tâm lý đầu tư cảm tính, bầy đàn sang tâm lý đầu tư triết lý, có chiến lược và kế hoạch; từ đó ổn định được hành vi đầu tư của NĐT, giúp công ty chứng khoán chủ động trước những biến động trong tâm lý NĐT (nắm bắt được nhà đầu tư sẽ phản ứng gì với thay đổi của doanh nghiệp, họ muốn điều gì ở doanh nghiệp) Phản hồi về mức độ đánh giá của thị trường đối với công ty, giúp công ty nắm bắt tâm lý cộng đồng NĐT, cũng như thái độ và các hành vi đầu tư phản ứng của họ từ đó đề xuất chiến lược và những hành động cụ thể để kiểm sóat, ổn định tâm lý, thuyết phục NĐT chấp nhận và ủng hộ các hành động cụ thể của công ty. Làm cơ sở dể tăng giá trị cổ phiếu . Không có IR mong đợi của NĐT không được đáp ứng , công ty niếm yết mất khả năng kiểm soát thị trường. Do đó việc các doanh nghiệp niêm yết và cả các công ty đại chúng đầu tư cho bộ phận công bố thông tin của mình sẽ hình thành văn hóa quan hệ với NĐT 49 Lời kết Việc hình thành và phát triển TTCK là bước phát triển tất yếu của nền kinh tế thị trường. Thông qua quá trình giao dịch, mua bán các loại chứng khoán và giấy tờ có giá trị, thị trường này đã cung cấp một lượng vốn khổng lồ cho nền kinh tế. Việt Nam với nền kinh tế cũng vận hành theo cơ chế thị trường đòi hỏi phải có TTCK để làm cầu nối giữa một bên là nhà đầu tư (tổ chức, cá nhân đầu tư) với một bên là các doanh nghiệp cần vốn phát triển doanh nghiệp. Truyền thông ngày càng quan trọng bởi đó là phương pháp hữu hiệu tác động vào tâm lý và cảm xúc xã hội. Khi thị trường tài chính, chứng khoán ngày càng phát triển, người ta lại chú trọng đến các tác động của thông tin lên tâm lý của nhà đầu tư. Xưa nay công tác PR tập trung vào xây dựng hình ảnh doanh nghiệp, nhưng bây giờ PR còn có thêm nhiệm vụ mới: Làm thế nào để có thể đáp ứng cung-cầu thông tin cho doanh nghiệp và nhà đầu tư - thiết lập quan hệ đầu tư thông qua nghiệp vụ IR- đó là nhiệm vụ đặt ra cho các công ty chứng khoán Việt Nam hiện nay. Hy vọng những đóng góp nghiên cứu nhỏ trong chuyên đề này sẽ phát huy ưu điểm khi thị trường chứng khoán Việt Nam nói chung và thị trường chứng khoán TP.HCM nói riêng đang tiếp tục hoàn thiện và không ngừng biến động trong thời gian sắp tới. 50 Tài liệu tham khảo Trang web - - - - - - - - http://:investorrelation.com - www.sun.com/aboutsun/investor/index.jsp - - : ‐toan‐kho‐Vnindex‐se‐di‐ve‐dau/127/1183925.epi  Sách - Thị trường chứng khoán (GS.TS Nguyễn Thanh Tuyền-chủ biên) - Đầu tư chứng khoán nhất định thành công (Nhà Xuất Bản Lao Động- Xã Hội). -Tâm lý học đám đông (Tác giả Gustave Le Bon; Dịch giả Nguyễn Xuân Khánh) Nền tảng tâm lý học –Nicky Hayes- Nhà xuất bản Lao động Báo, Tạp chí - Doanh nhân Việt Nam - Báo nhịp cầu đầu tư Phụ lục 1 “Khái quát chung về tâm lý” 1. Khái niệm tâm lý Tâm lý con người là sự phản ánh chủ quan thế giới khách quan, có cơ sở tự nhiên là hoạt động thần kinh và hoạt động nội tiết được nãy sinh từ các hoạt động sống của từng người và gắn bó với các quan hệ xã hội, là tất cả những hiện tượng tinh thần nảy sinh trong đầu óc chúng ta, nó tham gia điều khiển, điều chỉnh những hành vi, hành động, hoạt động của con người., Nói cách khác tâm lý là nhận thức, trí tuệ, cảm xúc, tình cảm, ý chí đến tính cách, ý thức và tự ý thức, là nhu cầu, năng lực, đến các động cơ hành vi, đến những hứng thú và khả năng sáng tạo, khả năng lao động đến các tâm thế xã hội và định hướng giá trị v.v... Tất cả những hiện tượng đó tạo ra 4 lĩnh vực tâm lý cơ bản của con người, đó là: nhận thức, tình cảm, giao tiếp và nhân cách. 2. Bản chất của hiện tượng tâm lý 2.1. Tâm lý có bản chất là phản xạ: Hệ thần kinh động vật hoạt động theo cơ chế phản xạ bao gồm phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện. Phản xạ có điều kiện là cơ chế hoạt động của hệ thần kinh cao cấp, của vỏ não.Hoạt động của hệ thần kinh gắn liền với hoạt động nội tiết của cơ thể và vỏ não. Vì vậy tất cả các hiện tượng tâm lý đều mang tính chất phản xạ. Các phản xạ được hình thành nhằm đáp ứng mọi kích thích của thế giới bên trong và bên ngoài cơ thể. 2.2. Tâm lý là sự phản ánh thế giới khách quan: Sự phản ánh này là muôn màu muồn vẻ, phản ánh là một quá trình đi từ nhận thức cảm tính sang nhận thức lý tính rất phức tạp để nhận biết bản thân sự vật hiên tượng từ thuộc tính bên ngoài đến bản chất. Phản ánh là thuộc tính chung của mọi sự vật hiện tượng đang vận động trong không gian và thời gian và thường để lại những dấu vết của nó. Phản ánh tâm lý là những phản ánh đặc biệt tạo ra hình ảnh tâm lý về thế giới khách quan và bộ óc con người. Trong mối quan hệ qua lại với thế giới xung quanh con người không chỉ cảm nhận suy nghĩ, nhớ lạ hoặc tưởng tượng ra mà còn thực hiện những hành động khác nhau gây nên những biến đổi xung quanh nhằm thỏa mãn nhu cầu không ngừng tăng lên của mình. 2.3. Tâm lý con người có bản chất xã hội lịch sử, phản ánh sự hình thành và phát triển của xã hội. Trong các hoạt động sống con người đã chuyển tâm lý của mình vào các sản phẩm vật chất hoặc tinh thần. Ngược lại khi con người sử dụng các sản phẩm vật chất, họ lại bóc tách những tinh túy tâm lý mà loài người gửi gắm vào đó thành hiện tượng tâm lý của riêng mình. Do vậy mỗi hiện tượng tâm lý của con người đều mang dấu ấn của xã hội mà con người đang sống và thay đổi theo sự phát triển của xã hội mà con người đã trãi qua Tham gia vào sự hình thành và phát triển tâm lý của con người có những yếu tố cơ bản sau: di truyền về mặt sinh học hoặc truyền lại cho nhau qua công cụ, đồ vật, hoạt động giao tiếp, giáo dục và tự giáo dục, điều kiền và hoàn cảnh sống… 3. Đặc điểm chung của hiện tượng tâm lý Tính chủ thể: mỗi chủ thể phản ánh hiện tượng tâm lý đều thông qua kinh nghiệm, thái độ, xúc cảm riêng của chủ thể đó, phản ánh trình độ, tri thức và tâm lý riêng của chủ thể đó. Tính chủ thể làm cho hiện tượng tâm lý ngoài cái chung ra còn luôn mang màu sắc riêng của mỗi cá nhân Tính tổng thể của đời sống tâm lý: mội hiện tượng tâm lý thường không bao giờ đứng riêng lẽ mà luôn liên quan đến mọi hiện tượng tâm lý khác và chịu sự chỉ đạo tập trung của bộ não. Sự thông nhất các hiện tượng tâm lý bên trong và bên ngoài: Tâm lý là hiện tượng bên trong song nó có liên quan chặt chẽ với thế giới bên ngoài qua những sự vật hiện tượng bên ngoài mà nó phản ánh. Thông qua bản chất vật thể của nó là bộ não và những biểu hiện bên ngoài như: hành vi, cử chỉ , điệu bộ, dáng điệu ta có thể xét đoán được tâm lý bên trong Tâm lý con người vô cùng phong phú, phức tạp, đầy bí ẩn và có tính tiềm tàng. Các hiện tượng tâm lý rất đa dạng, nhưng chúng có quan hệ với nhau rất chặt chẽ, chúng không tách rời mà tác động, ảnh hưởng, chi phối lẫn nhau. Tâm lý là hiện tượng tinh thần, tồn tại trong đầu óc chúng ta. Chúng ta không thể nhìn thấy, không thể cân, đong, đo, đếm nó một cách trực tiếp như những hiện tượng vật chất khác. Tuy nhiên tâm lý lại được thể hiện ra bên ngoài thông qua hoạt động, hành động, hành vi, cử chỉ, nét mặt. Chính vì vậy chúng ta có thể nghiên cứu tâm lý bằng cách quan sát những biểu hiện bên ngoài của con người. Các hiện tượng tâm lý có sức mạnh vô cùng to lớn trong đời sống con người, nó có thể làm cho chúng ta trở nên khỏe hơn, phán chấn, lạc quan hơn, sung sức hơn và làm viẹc hiệu quả hơn. Tuy nhiên tâm lý cũng có thể làm cho chúng ta trở nên yếu đuối đi, nhu nhược, chán nản và mất hết sức lực. 4. Chức năng của tâm lý: Tâm lý phản ánh thế giới khách quan giúp con người nhận biết được thế giới khách quan, phân tích, đánh giá các sự vật hiện tượng xãy ra xung quanh.Và khi đã hình thành thì nó tác động trở lại thế giới hiện thực khách quan. Hiện tượng tâm lý liên quan chặt chẽ với hiện tượng khác trong đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội,…Cùng với các hiện tượng khác tâm lý giúp con người có động lực để hành động, định hướng, điều chỉnh mọi hoạt động của mình làm cho các hoạt động đó thích nghi với thế giới, tiến tới cải tạo thế giới, hoàn thiện thế giới và hoàn thiện cá nhân mình. 5. Nguyên lý cơ bản trong nghiên cứu tâm lý: Sự thông nhất giữa ý thực nhân cách và hoạt động Sự vận động phát triển của hiện tượng tâm lý Mối liên hệ thống nhất giữa các hiện tượng tâm lý với nhau, giữa hiện tượng tâm lý với các hiện tượng khác, giữa nội tâm với thế giới thực tại khách quan Phụ lục 2: Ñaëc tính cuûa ñaùm ñoâng (Trang 8, Chương 1) 1. Tính boác ñoàng, tính deã thay ñoåi, tính deã bò kích thích cuûa ñaùm ñoâng Ñaùm ñoâng haàu nhö chuû yeáu bò ñieàu khieån bôûi söï voâ thöùc. Haønh ñoäng cuûa hoï bò ñieàu khieån bôûi heä thaàn kinh thöïc vaät nhieàu hôn laø bôûi naõo boä. Nhöõng haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän xeùt veà maët troïn veïn coù theå laø hoaøn haûo, nhöng do bôûi chuùng khoâng ñöôïc ñieàu khieån bôûi naõo boä cho neân moãi caù nhaân haønh ñoäng tuøy theo nhöõng kích thích ngaãu nhieân. Ñaùm ñoâng laø quaû boùng chôi bôûi taát caû nhöõng kích thích töø ngoaøi vaøo, söï bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa noù ñaõ phaûn aùnh leân ñieàu naøy. Moät ngöôøi ñoäc laäp cuõng coù theå phaûi chòu cuøng nhöõng taùc ñoäng gioáng nhö ñaùm ñoâng, nhöng ñöôïc boä naõo cuûa noù chæ cho thaáy nhöõng haäu quaû baát lôïi neáu phuïc tuøng nhöõng söï kích ñoäng naøy neân noù ñaõ khoâng tuaân theo. Tuy nhieân nhieàu caù nhaân goäp laïi thì khoâng coù khaû naêng nhö vaäy. Theá cho neân ñaùm ñoâng chính laø noâ leä cuûa nhöõng kích ñoäng maø noù thuï nhaän. 2. Tính deã bò taùc ñoäng vaø tính nheï daï cuûa ñaùm ñoâng Moät trong nhöõng ñaëc tính cuûa ñaùm ñoâng ñoù laø tính ñaëc bieät deã bò taùc ñoäng vaø tính chaát naøy laây lan raát maïnh ôû moïi choã coù ñoâng ngöôøi tuï taäp; nguyeân nhaân cuûa noù ñöôïc giaûi thích bôûi söï ñònh höôùng cöïc nhanh cuûa taâm tö tình caûm theo moät chieàu naøo ñoù. Ngay caû luùc ngöôøi ta töôûng raèng giöõa ñaùm ñoâng khoâng heà coù moät thöù lieân keát naøo, thöôøng cuõng laø luùc noù ñang ôû trong tình traïng caêng thaúng chôø ñôïi, thuaän lôïi cho vieäc tieáp nhaän moät taùc ñoäng naøo ñoù vaøo noù. Taùc ñoäng cuï theå ñaàu tieân seõ ñöôïc thoâng baùo ñeán taát caû caùc boä naõo qua ñöôøng laây nhieãm vaø xaùc ñònh laäp töùc höôùng tình caûm cuûa ñaùm ñoâng. Trong noäi taâm cuûa nhöõng ngöôøi bò taùc ñoäng xuaát hieän moät söï thuùc duïc phaûi bieán nhanh yù töôûng thaønh haønh ñoäng. Baát keå muïc ñích haønh ñoäng laø gì, hoaëc thieâu huûy moät laâu ñaøi, hoaëc hy sinh chính baûn thaân mình, ñaùm ñoâng cuõng saün saøng moät caùch deã daøng. 3. Tính thaùi quaù vaø tính phieán dieän cuûa tình caûm ñaùm ñoâng Taát caû caùc tình caûm toát vaø xaáu maø ñaùm ñoâng theå hieän ra coù hai ñaëc ñieåm chính: chuùng raát ñôn giaûn vaø raát thaùi quaù. Tính ñôn giaûn theå hieän ôû nhöõng ñieåm chung cuûa ñaùm ñoâng. Chæ khi nhöõng chính kieán khaùc nhau cuûa moãi caù nhaân ñöôïc deïp boû thì ñaùm ñoâng môùi toàn taïi, do ñoù trong ñaùm ñoâng luoân toàn taïi nhöõng tình caûm chung nhaát- thöôøgn ñoù laø nhöõng tình caûm raát ñôn giaûn. Söï thaùi quaù cuûa tình caûm caøng trôû neân maïnh meõ bôûi noù lan truyeàn raát nhanh do söï kích hoaït vaø laây nhieãm, do söï thaùn phuïc maø moãi caù nhaân nhaän ñöôïc ñaõ laøm gia taêng moät caùch ñaùng keå möùc ñoä caêng thaúng cuûa noù. 4. Tính khoâng khoan dung, tính ñoäc ñoaùn vaø tính baûo thuû cuûa ñaùm ñoâng Tính ñoäc ñoaùn vaø khoâng khoan dung ñoái vôùi ñaùm ñoâng laø moät tình caûm heát söùc roõ raøng, noù ñaëc bieät maïnh meõ khi trôû thanøh ñieåm chung cuûa caùc thaønh vieân. 5. Ñaïo ñöùc cuûa ñaùm ñoâng Ñaùm ñoâng thöôøng tuaân theo nhöõng baûn naêng thaáp heøn, baûn naêng naøy döïa treân söï töï baûo veä lôïi ích cuûa moãi caù nhaân, tuy nhieân cuõng coù luùc noù toû ra coù nhöõng haønh ñoäng cöïc kyø cao thöôïng. Neáu noùi raèng loøng vò tha, söï hy sinh, söï daâng hieán moät caùch voâ ñieàu kieän cho moät lyù töôûng, haõo huyeàn hoaëc thöïc teá, laø nhöõng nhaân caùch ñaïo ñöùc, thì ta coù theå noùi raèng, ñaùm ñoâng thöôøng coù moät nhaân caùch nhö vaäy ôû möùc ñoä raát cao maø ngay caû nhöõng trieát gia thoâng thaùi nhaát cuõng hieám khi ñaït ñeán ñöôïc. Phuï luïc 3: “ Haønh vi khoâng hôïp ly”ù (Trang 10, Chöông 1) 1. Phuï thuoäc vaøo kinh nghieäm hay thuaät toaùn (Heuristics). Caùc kinh nghieäm, hay quy taéc hoïc ñöôïc thöôøng giuùp chuùng ta ra quyeát ñònh nhanh choùng vaø deã daøng hôn nhieàu. Nhöng trong moät soá tröôøng hôïp, döïa daãm quaù nhieàu vaøo caùc quy taéc ñoâi khi seõ daãn ñeán sai laàm, ñaëc bieät laø khi caùc ñieàu kieän beân ngoaøi thay ñoåi. Vaø ñaëc bieät laø ngöôøi ta thöôøng ñeà cao hieäu quaû cuûa nhöõng quy taéc ñôn giaûn, gaàn guõi vaø deã nhôù, kieåu hieäu öùng maø Tversky vaø Kahneman (1979) goïi laø hieäu öùng quy taéc coù saün (availability heuristic). Shiller (2000) ñaõ ñöa ra moät ví duï laø khi nhieàu ngöôøi ñeàu duøng internet thì hoï deã daøng nghó ñeán nhöõng ñieån hình thaønh coâng vaø nhöõng ñoåi môùi haáp daãn ñang dieãn ra treân maïng, theá laø hoï nghó ngaønh kinh doanh naøy seõ thaønh coâng, roát cuoäc ñaõ daãn ñeán vuï buøng noå giaù coå phieáu caùc Coâng ty coâng ngheä cao, dot.com vaøo cuoái nhöõng naêm 1990. Moät ví duï khaùc gaây baát ngôø laø cuûa Benartzi vaø Thaler (2001) khi hoï ghi nhaän qua thí nghieäm cho moät soá ngöôøi N löïa choïn cho vieäc ñaàu tö tieàn tieát kieäm, nhieàu ngöôøi nhanh choùng aùp duïng quy taéc 1/N (ña daïng hoaù ñaàu tö kieåu ñôn giaûn nhaát, ñaàu tö 1/N soá tieàn vaøo moãi loaïi hình ñaàu tö), trong khi neáu phaân tích kyõ, hoï seõ ñaàu tö theo nhöõng quy taéc khaùc (nhö chia phaàn naøo vaøo coå phieáu, phaàn naøo vaøo chöùng khoaùn thu nhaäp coá ñònh, vaø tuyø vaøo ñieàu kieän thò tröôøng, v.v…). 2. Leäch laïc do tình huoáng ñieån hình thöôøng ñöôïc dieãn taû moät caùch ñôn giaûn laø xu höôùng khoâng quan taâm nhieàu ñeán nhöõng nhaân toá daøi haïn, maø thöôøng ñaët nhieàu quan taâm ñeán nhöõng tình huoáng ñieån hình ngaén haïn. Ví duï khi giaù coå phieáu baét ñaàu taêng lieân tuïc ba, bn naêm hoaëc daøi hôi hôn (nhö tröôøng hôïp cuûa Myõ vaø Taây AÂu töø 1982 ñeán 2000, hay Trung Quoác trong 10 naêm trôû laïi ñaây, vaø coù leõ cuõng coù caû Vieät Nam chuùng ta nöõa), trong ñaàu nhieàu ngöôøi baét ñaàu suy nghó raèng lôïi nhuaän cao töø coå phieáu laø vieäc “bình thöôøng”. Neáu trôû laïi giai ñoaïn 2001, 2002 cuûa thò tröôøng Vieät Nam khi giaù chöùng khoaùn ñi xuoáng, chaéc haún nhöõng keát quaû kinh doanh coå phieáu nieâm yeát (khoâng tính coå phieáu OTC) trong giai ñoaïn naøy seõ thaáy söï khaùc bieät, moät möùc lôïi nhuaän 30-50% thôøi ñieåm aáy laø khoâng bình thöôøng, song cuoái naêm 2006 ñaàu 2007 thìø quaù “bình thöôøng”. Tversky vaø Kahneman (1974) ñöa ra moät ñònh nghóa haøn laâm hôn cho tình huoáng naøy laø ngöôøi ta ñaùnh giaù xaùc suaát xaûy ra cuûa nhöõng söï kieän trong töông lai döïa vaøo möùc ñoä “töông töï” vôùi moät tình huoáng ñieån hình naøo ñoù. Ñieåm quan troïng laø ngöôøi ta thöôøng chæ quan taâm ñeán moät tình huoáng ñieån hình cuûa moät giai ñoaïn ngaén thay vì quan taâm ñeán moät maãu hình ñieån hình trong moät giai ñoaïn daøi (ñieàu naøy goïi laø luaät soá quan saùt nhoû, “law of small numbers”). Thoâng thöôøng nhaø ñaàu tö chæ ñaùnh giaù trong moät giai ñoaïn ngaén, chöù khoâng ñaùnh giaù caû quaù trình. Chaúng haïn cho raèng ñieàu kieän hieän nay (2008-2009) cuûa neàn kinh teá Vieät Nam “töông ñoàng” vôùi giai ñoaïn trong naêm 2001 nhieàu hôn laø gioáng vôùi naêm 2007 thì ñöông nhieân nhaø ñaàu tö seõ cho raèng xaùc suaát giaù coå phieáu seõ giaûm laø cao hôn xaùc xuaát giaù coå phieáu seõ taêng. Nhöng neáu nhìn cho moät giai ñoaïn 2000-2006, ngöôøi ta seõ thaáy thò tröôøng luùc leân, luùc xuoáng, khoâng phaûi leân maõi khoâng ngöøng, thì seõ coù ñaùnh giaù khaùc veà xaùc suaát taêng, giaûm. 3. Baûo thuû (conservatism). Khi ñieàu kieän thay ñoåi (thoâng tin môùi veà trieån voïng neàn kinh teá chaúng haïn), ngöôøi ta coù xu höôùng chaäm phaûn öùng vôùi nhöõng thay ñoåi ñoù, vaø gaén nhaän ñònh cuûa mình vôùi tình hình chung trong moät giai ñoaïn daøi hôi tröôùc ñoù. Töùc laø khi coù tin neàn kinh teá suy giaûm, hoï cho raèng kinh teá keùm ñi chæ laø taïm thôøi, daøi haïn vaãn laø ñi leân, maø khoâng nhaän thaáy coù theå tin ñoù phaùt ñi tín hieäu moät chu kyø suy thoaùi nhieàu naêm ñaõ baét ñaàu. Hieäu öùng naøy (gaén vôùi kinh nghieäm daøi haïn) laø ngöôïc laïi vôùi hieäu öùng leäch laïc do tình huoáng ñieån hình (ñaët naëng vaøo caùc tình huoáng ñieån hình ngaén haïn). Phoái hôïp hai hieäu öùng naøy coù theå giuùp giaûi thích hieän töôïng phaûn öùng chaäm (undrrreaction) treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Ví duï, khi ban ñaàu tin töùc coâng boá cuûa moät Coâng ty cho thaáy lôïi nhuaän giaûm, ngöôøi ta vaãn tin raèng ñaây chæ laø giaûm taïm thôøi, vaø phaûn öùng chaäm vôùi thoâng tin naøy, neân giaù coå phieáu Coâng ty coù tin xaáu vaãn giaûm chaäm. Ñeán khi lieân tuïc vaøi quyù sau, tình hình vaãn xaáu, thì ngöôøi ta ñaõ “phaùt hieän” ra moät tình huoáng ñieån hình môùi: Coâng ty naøy quyù tröôùc cuõng kinh doanh keùm, quyù naøy cuõng kinh doanh keùm, vaäy neân baùn toáng coå phieáu Coâng ty naøy ñi traùnh loã. Theá laø moïi ngöôøi ñoå xoâ ñi baùn coå phieáu. Keát quaû, laïi daãn ñeán phaûn öùng thaùi quaù. 4. Quaù töï tin (overconfidence) Coù nhieàu nghieân cöùu taâm lyù hoïc treân thò tröôøng taøi chính cho thaáy caùc nhaø ñaàu tö toû ra quaù töï tin (moät soá baèng chöùng thí nghieäm ñaõ ñöôïc trình baøy trong caùc taùc phaåm “Irrational Exuberance” (2000) cuûa Shiller, moät soá khaùc trình baøy trong “A survey of behavioral finane” (2003) cuûa Barberis vaø Thaler). Baèng chöùng gaàn ñaây nhaát laø vieäc nhieàu nhaø ñaàu tö ít ña daïng hoaù danh muïc cuûa mình vaø ñaàu tö nhieàu vaøo nhöõng Coâng ty maø mình quen thuoäc. Nhö vaäy, moät caùch giaûi thích khaû dó laø caùc nhaø ñaàu tö ít ña daïng hoaù naøy töï tin quaù möùc vaøo taàm hieåu bieát cuûa mình ñoái vôùi Coâng ty. 5. Ñònh nghóa heïp (narrow framing) coâ laäp moät khaùi nieäm hay phaân tích moät vaán ñeà trong moät khuoân khoå haïn heïp, taùch bieät, vaø coá gaéng ñöa ra quyeát ñònh toái öu cho khuoân khoå haïn heïp aáy, thay vì cho toaøn cuïc. Phöông phaùp naøy coù theå höõu ích trong moät soá tröôøng hôïp giôùi haïn veà nguoàn löïc, hay khoâng ñuû thôøi gian phaân tích nhieàu. Tuy nhieân, noù cuõng coù theå ñöa ñeán sai laàm. 6. Tính toaùn baát hôïp lyù (mental accounting). Ñaây laø moät daïng cuûa ñònh nghóa heïp. Chuùng ta coù xu höôùng taùch rieâng caùc quyeát ñònh maø ñuùng ra phaûi ñöôïc keát hôïp laïi vôùi nhau vaøo caùc taøi khoaûn aûo trong trí töôûng töôïng cuûa chuùng ta (metal account) vaø toái ña hoaù lôïi ích töøng taøi khoaûn. Vaø vì theá, ñoâi khi chuùng ta ñöa ra caùc quyeát ñònh nhìn töôûng laø hôïp lyù, maø thaät ra laø sai laàm. Ví duï, coù ngöôøi coù xu höôùng taùch bieät ra hai ngaân saùch gia ñình, moät daønh cho mua thöùc aên trong gia ñình, moät daønh cho ñi aên nhaø haøng cuoái tuaàn. Vaø khi chi tieâu mua ñoà aên, ngöôøi naøy thöôøng khoâng mua haûi saûn cao caáp vì nghó raèng noù maéc vaø chæ aên thòt bình thöôøng, nhöng khi vaøo aên nhaø haøng, ngöôøi naøy laïi goïi toâm huøm, thay vì aên moät böõa thòt bình thöôøng. Neáu thay vì nhö vaäy, ngöôøi naøy ñi mua toâm huøm cho böõa aên taïi nhaø, vaø chæ aên thòt bình thöôøng trong nhaø haøng, anh ta coù theå tieát kieäm tieàn. Vaán ñeà naèm ôû choã anh ta ñaõ taùch bieät ra hai taøi khoaûn rieâng cho thöùc aên taïi nhaø vaø ñi aên cuoái tuaàn. Söû duïng tính toaùn baát hôïp lyù vaø ñònh nghóa heïp, chuùng ta coù theå giaûi thích nhieàu hieän töôïng nhö löïa choïn nghòch vôùi sôû thích (preference reversals), sôï thua loã (loss aversion), vaø hieäu öùng phaân boå taøi khoaûn khaù phoå bieán, theå hieän cô baûn ôû choã ngöôøi ta saün saøng thöïc hieän ngay nhöõng leänh mang laïi lôøi nhoû, nhöng trì hoaõn khoâng thöïc hieän leänh döøng loã khi xuaát hieän nhöõng khoaûn loã nhoû. Ví duï, khi mua coå phieáu giaù 30.000, sau ñoù giaù giaûm xuoáng 22.000, ngöôøi ta vaãn khoâng baùn coå phieáu (thaäm chí coøn mua tieáp) vaø chôø ñeán khi giaù leân treân 30.000 moät chuùt môùi baùn ngay kieám lôøi. Giaù coù giaûm tieáp ngöôøi ta cuõng cöù giöõ coå phieáu ñoù tieáp. Vì hoï ñaõ taùch bieät giöõa “taøi khoaûn lôøi” vaø “taøi khoaûn loã” tro