Đề tài Nghiệp vụ huy động vốn và hoàn trả

èn cña ®¬n vÞ lµ ®i vay vèn cña ng©n hµng hay cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n kh¸c. KiÓm so¸t néi bé ®èi víi c¸c kho¶n vay chñ yÕu lµ thùc hiÖn nguyªn t¾c " uû quyÒn vµ phª chuÈn". C¸c kho¶n vay ph¶i ®­îc ghi (LËp) trong kÕ ho¹ch vay vèn, trong ®ã gi¶i tr×nh vÒ nhu cÇu vay, môc ®Ých sö dông vµ ph­¬ng ¸n tr¶ nî tiÒn vay, tr¶ l·i vay... KÕ ho¹ch vay ph¶i ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt. ViÖc qu¶n lý c¸c kho¶n vay ph¶i tæ chøc theo dâi chi tiÕt t×nh h×nh vay, tr¶ theo tõng chñ nî vµ tõng kho¶n vay. §Þnh kú sè d­ nî vay ph¶i ®­îc ®èi chiÕu víi c¸c chñ nî. C¸c thñ tôc kh¶o s¸t néi bé ë ®©y bao gåm: * T×m hiÓu vÒ kiÓm so¸t néi bé: Chñ yÕu dùa vµo quan s¸t, t×m hiÓu ®Ó m« t¶ c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé hiÖn hµnh cña kh¸ch hµng ( b»ng b¶ng t­êng thuËt hay b»ng l­u ®å) * Xem xÐt vÒ c¸c qui ®Þnh ph©n c«ng vµ uû quyÒn trong qu¶n lý tiÒn vay cã ®­îc thùc hiÖn hîp lý vµ ®¶m b¶o nguyªn t¾c hay kh«ng. *Xem xÐt vÒ viÖc ph©n nhiÖm râ rµng vµ ®óng nguyªn t¾c "BÊt kiªm nhiÖm" gi÷a c¸c viÖc phª duyÖt, viÖc thùc hiÖn thu chi vµ viÖc ghi sæ kÕ to¸n vÒ tiÒn vay hay kh«ng. Dùa vµo kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®èi víi kiÓm so¸t néi bé nãi trªn, kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ l¹i møc ®é rñi ro kiÓm so¸t vµ ®iÒu chØnh ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n cho phï hîp. Còng cÇn l­u ý lµ ®èi víi c¸c kho¶n vay dµi h¹n th­êng trong n¨m ph¸t sinh kh«ng nhiÒu vµ l¹i víi sè tiÒn lín, nªn viÖc thùc hiÖn kh¶o s¸t kiÓm so¸t th­êng kÕt hîp trong cïng qu¸ tr×nh kh¶o s¸t c¬ b¶n. 4. C¸c kh¶o s¸t c¬ b¶n (thö nghiÖm c¬ b¶n) a) C¸c kh¶o s¸t nghiÖp vô C¸c kh¶o s¸t cña nghiÖp vô phiÕu nî ph¶i tr¶ bao gåm viÖc ph¸t hµnh c¸c phiÕu nî vµ hoµn tr¶ vèn gèc vµ tiÒn l·i. C¸c kh¶o s¸t kiÓm to¸n lµ mét phÇn cña c¸c kh¶o s¸t nghiÖp vô c¸c kho¶n thu tiÒn mÆt vµ chi tiÒn mÆt. C¸c kh¶o s¸t bæ sung cña nghiÖp vô th­ßng ®­îc thùc hiÖn nh­ mét phÇn cña c¸c kh¶o s¸t chi tiÕt sè d­ v× tÝnh träng yÕu cña tõng nghiÖp vô cô thÓ. C¸c kh¶o s¸t nghiÖp, phiÕu nî ph¶i vµ tiÒn l·i liªn quan ph¶i chó träng vµo viÖc kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t néi bé quan träng ®­îc ®Ò cËp ë phÇn trªn. Ngoµi ra, viÖc thu vµ chi ®óng sè tiÒn (sù ®¸nh gi¸) còng ®­îc nhÊn m¹nh. Cô thÓ c¸c kh¶o s¸t nghiÖp vô phiÕu nî ph¶i tr¶ (tiÒn vay) tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y: B¶ng 1: Kh¶o s¸t nghiÖp vô phiÕu nî ph¶i tr¶ vµ tiÒn l·i Môc tiªu kiÓm so¸t néi bé C¸c kh¶o s¸t nghiÖp vô 1.Cã c¨n cø hîp lý Xem xÐt xem c¸c chøng tõ cã ®Çy ®ñ hîp lÖ vµ minh chøng ®­îc cho c¸c kho¶n vay ch¼ng h¹n nh­ sè tiÒn vay cã ®óng theo c¸c hîp ®ång, khÕ ­íc vay hay kh«ng, c¸c kho¶n thanh to¸n cã ®Çy ®ñ chøng tõ hîp lÖ hay kh«ng(phiÕu chi, b¶n sao phiÕu nî...) 2.Sù phª chuÈn ®óng ®¾n Xem xÐt viÖc phª chuÈn thñ tôc, chøng tõ, hîp ®ång khÕ ­íc vay cña ®¬n vÞ vay vµ ng©n hµng cho vay cã ®óng ®¾n hay kh«ng vÒ sè tiÒn vay l·i suÊt, thêi h¹n vay, ph­¬ng thøc hoµn tr¶, l·i sau thÕ chÊp... ViÖc kiÓm so¸t c¸c nghiÖp vô phª chuÈn c¸c thñ tôc vay tiÒn ®­îc kiÓm to¸n viªn kh¶o s¸t ®èi víi tõng hîp ®ång hoÆc khÕ ­íc vay 3.TÝnh ®Çy ®ñ Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh h¹ch to¸n c¸c kho¶n tiÒn vay trªn sæ kÕ to¸n cã ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ kh«ng 4.Sù ®¸nh gi¸ - Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh viÖc hoµn tr¶ vèn vay vµ tiÒn l·i, kiÓm to¸n viªn cÇn chó ý ®Õn viÖc tÝnh to¸n c¸c kho¶n l·i vµ vèn vay ph¶i tr¶ trong tõng kú cã ®óng ®¾n vµ phï hîp víi hîp ®ång vµ khÕ ­íc hay kh«ng. - ViÖc më c¸c sæ phô (sæ chi tiÕt) ®Ó theo dâi chi tiÕt theo tõng ®èi t­îng cho vay còng thËt cÇn thiÕt ®èi víi doanh nghiÖp. VËy doanh nghiÖp cã thùc hiÖn ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ kh«ng. Ngoµi ra viÖc ghi ®óng sè tiÒn vay, tû suÊt l·i vay, thêi h¹n vay còng cÇn ®­îc kiÓm to¸n viªn nhÊn m¹nh khi kiÓm to¸n. 5.Sù ph©n lo¹i Xem xÐt viÖc më c¸c tµi kho¶n vµ ph©n lo¹i c¸c kho¶n vay(ng¾n h¹n, dµi h¹n ) hoÆc chuyÓn tõ tµi kho¶n vay dµi h¹n ®· ®Õn h¹n tr¶ sang môc vay ng¾n h¹n cã ®óng kh«ng. 6.Thêi h¹n Xem xÐt viÖc ghi sæ c¸c kho¶n vay vµ tr¶ nî vay cã ®óng víi thêi gian vay vèn vµ hoµn tr¶ l·i vay ®­îc ghi trªn hîp ®ång, khÕ ­íc vay hay kh«ng, qu¸ tr×nh viÖc hoµn tr¶ vèn vay vµ tiÒn l·i cã ®óng kh«ng. C¸c kho¶n thanh to¸n ®Þnh k× tiÒn l·i vay vµ tiÒn gèc vay ®­îc kiÓm to¸n viªn xem xÐt cïng víi kh¶o s¸t qu¸ tr×nh thu, chi tiÒn mÆt, tiÒn göi ng©n hµng. Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh quy ®æi ngo¹i tÖ vay cã ®óng chÕ ®é vµ tû gi¸ ngo¹i tÖ cña tõng kú hay kh«ng. ViÖc kh¶o s¸t ®ã ®­îc kiÓm to¸n viªn xem xÐt qu¸ tr×nh mµ kÕ to¸n ë ®¬n vÞ ®¸nh gi¸ sè vay b»ng ngo¹i tÖ theo tû gi¸ thùc tÕ t¹i cuèi mçi kú h¹ch to¸n cã ®­îc thùc hiÖn kh«ng vµ tû gi¸ quy ®æi trong viÖc ®¸nh gi¸ l¹i ®ã cã phï hîp víi thùc tÕ tû gi¸ cña Ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè hay kh«ng. 7.Qu¸ tr×nh chuyÓn sæ vµ tæng hîp Qu¸ tr×nh kiÓm tra ®éc lËp ®Þnh kú cña doanh nghiÖp vÒ viÖc tÝnh to¸n, ghi chÐp c¸c kho¶n tiÒn vay, l·i vay vµ thanh to¸n chóng còng lµ mét trong c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t néi bé cña doanh nghiÖp vÒ tiÒn vay. Do vËy kiÓm to¸n vien cã thÓ kh¶o s¸t c¸c dÊu hiÖu kiÓm tra ®éc lËp cña nh÷ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp ®èi víi viÖc ghi sæ kÕ to¸n chi tiÕt, sæ kÕ to¸n tæng hîp vÒ tiÒn vay vµ phÝ tæn vay. NÕu cã nh÷ng dÊu hiÖu kiÓm tra ®éc lËp cña b¶n th©n ®¬n vÞ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn h¹ch to¸n tiÒn vay th× kiÓm to¸n viªn còng cã thªm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é tin cËy vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ hÖ thèng kÕ to¸n cña ®¬n vÞ. Th«ng th­êng c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh liªn quan ®Õn vay vèn kh«ng ph¶i lµ th­êng xuyªn vµ nhiÒu nªn viÑc kh¶o s¸t nghiÖp vô cã thÓ ®­îc kiÓm to¸n viªn xem xÐt ®èi víi tõng nghiÖp vô c¸ thÓ cã sè tiÒn träng yÕu. b) C¸c kh¶o s¸t chi tiÕt sè d­ §iÓm b¾t ®Çu b×nh th­êng cña cuéc kiÓm to¸n phiÕu nî ph¶i tr¶ lµ b¶ng liÖt kª phiÕu nî ph¶i tr¶ vµ tiÒn l·i tÝnh dån do kh¸ch hµng cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn. Mét b¶ng liÖt kª ®iÓn h×nh ®­îc tr×nh bµy trªn h×nh 4. B¶ng liÖt kª th«ng th­êng gåm c¸c th«ng tin chi tiÕt cña tÊt c¶ c¸c nghiÖp vô x¶y ra trong n¨m cña vèn gèc vµ tiÒn l·i, c¸c sè d­ ®Çu kú vµ cuèi kú cña phiÕu nî vµ tiÒn l·i ph¶i tr¶ vµ th«ng tin miªu t¶ vÒ c¸c phiÕu nî. ThÝ dô nh­ ngµy ®Õn h¹n, l·i suÊt vµ tµi s¶n bÞ thÕ chÊp nh­ vËt cÇm cè. Khi cã nhiÒu nghiÖp vô liªn quan ®Õn phiÕu nî trong n¨m th× kh«ng thÓ cã th«ng lÖ lµ cã ®­îc b¶ng liÖt kª nh­ h×nh thøc ®­îc tr×nh bµy trªn h×nh 4 . Trong tr­êng hîp ®ã kiÓm to¸n viªn cã kh¶ n¨ng yªu cÇu kh¸ch hµng lËp mét b¶ng liÖt kª chØ gåm nh÷ng phiÕu nî nµo cã sè d­ ch­a thanh to¸n vµo ngµy cuèi n¨m. B¶ng nµy tr×nh bµy mét sù m« t¶ vÒ tõng phiÕu nî, sè d­ cuèi kú cña nã vµ sè tiÒn l·i ph¶i tr¶ vµo lóc cuèi n¨m, kÓ c¶ vËt cÇm cè vµ l·i suÊt. Cô thÓ c¸c th«ng tin chi tiÕt trªn b¶ng liÖt kª ®ã th­êng gåm sè d­ ®Çu kú, ngµy vay, ngµy ®Õn h¹n, l·i suÊt, tiÒn l·i ph¶i tr¶... chi tiÕt cho tõng kho¶n tÒn vay (tõng hîp ®ång, khÕ ­íc vay). Tr­êng hîp doanh nghiÖp cã nhiÒu kho¶n vay(vay ng¾n h¹n, vay dµi h¹n, vay ngo¹i tÖ.) th× cÇn ph¶i lËp b¶ng liÖt kª chi tiÕt tõng lo¹i vay. H×nh 4: B¶ng liÖt kª phiÕu nî ph¶i tr¶ vµ tiÒn l·i tÝnh dån. C«ng ty ABC PhiÕu nî ph¶i tr¶ 31/12/x5 Ng­êi ®­îc thanh to¸n Ngµy Sè tiÒn vay TiÒn vay gèc TiÒn l·i vay Kú §Õn h¹n Sè d­ ®Çu kú T¨ng Gi¶m Sè d­ cuèi kú L·i suÊt ph¶i tr¶ Sè d­ ®Çu kú tÝnh dån T¨ng Gi¶m Sè d­ cuèi kú tÝnh dån National Bank - LÇn thø nhÊt - LÇn thø hai - LÇn thø ba 30/9/x4 30/9/x5 31/10/x5 30/9/x5 30/9/x6 31/10/x6 10.000 20.000 30.000 10.000 20.000 (2) 30.000 (2) 10.000 (3) -0-(4) 20.000 (4) 30.000 (4) 12% 12% 12% 300(1) 900(6) 1600(6) 2100(6) 1200(3) -0-(7) 1600(7) 2100(7) Tæng céng: 60.000 10.000 50.000 10.000 50.000 300 4600 1200 3700 (1) §èi chiÕu víi sè d­ cu«Ý kú tÝnh dån ë tµi liÖu n¨m tr­íc B¶ng liÖt kª AA-4 Ngµy Ng­êi lËp DB 12/1/x6 Ng­êi phª chuÈn JL 12/1/x6 (2) Thu thËp tõ c¸c chøng tõ vay (3) KiÓm tra ®èi chiÕu víi c¸c phiÕu (giÊy) chi tiÒn ®· chi tr¶ vay vµ tiÒn l·i vay ®· tr¶. (4) §èi chiÕu víi b¶ng x¸c nhËn cña ng©n hµng (5) §èi chiÕu víi sæ c¸i tæng hîp tiÒn vay (6) TÝnh l¹i phÝ tæn l·i vay, ®Ó ®èi chiÕu (7) §èi chiÕu C¸c môc tiªu vµ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n th«ng th­êng ®­îc tæng hîp trªn b¶ng 2. B¶ng liÖt kª cña phiÕu nî ph¶i tr¶ lµ mét khung tham chiÕu ®èi víi c¸c thñ tôc. Sè l­îng cuéc kh¶o s¸t phô thuéc nÆng nÒ vµo tÝnh träng yÕu cña phiÕu nî ph¶i tr¶ vµ tÝnh hiÖu qña cña c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé. Ba môc tiªu quan träng nhÊt cña phiÕu nî ph¶i tr¶ lµ: * C¸c phiÕu nî ph¶i tr¶ hiÖn cã ®Òu ®­îc bao hµm (tÝnh ®Çy ®ñ) * C¸c phiÕu nî ph¶i tr¶ trªn b¶ng liÖt kª ®­îc ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n (sù ®¸nh gi¸). * C¸c phiÕu nî ph¶i tr¶ ®­îc c«ng khai ®óng ®¾n (sù c«ng khai). Hai môc tiªu ®Çu lµ quan träng v× mét sai sè cã thÓ lµ träng yÕu nÕu cã mét phiÕu nî bÞ bá sãt hoÆc bÞ b¸o c¸o sai. Sù c«ng khai lµ quan träng v× c¸c nguyªn lý kÕ to¸n ®· ®­îc thõa nhËn ®ßi hái c¸c ghi chó ph¶i m« t¶ ®Çy ®ñ c¸c ph­¬ng thøc cña phiÕu nî ph¶i tr¶ cßn hiÖu lùc vµ tµi s¶n ®­îc thÕ chÊp nh­ vËt cÇm cè cña mãn nî ®ã. NÕu cã nh÷ng h¹n chÕ ®¸ng kÓ vÒ c¸c mÆt ho¹t ®éng cña c«ng ty bÞ quy ®Þnh theo nî vay. VÝ dô nh­ nh÷ng ®iÒu kho¶n vÒ sè d­ ®Òn bï hoÆc nh÷ng h¹n chÕ vÒ viÖc thanh to¸n cæ tøc th× nh÷ng ®iÒu nµy còng ph¶i ®­îc c«ng nhËn trªn phÇn ghi chó. Tuy nhiªn khi kh¶o s¸t chi tiÕt sè d­ phiÕu nî ph¶i tr¶, kiÓm to¸n viªn cßn muèn tho¶ m·n nhiÒu môc tiªu kh¸c n÷a. B¶ng 2: Kh¶o s¸t chi tiÕt sè d­ phiÕu nî ph¶i tr¶ vµ tiÒn l·i X¸c nhËn cña ban qu¶n trÞ (CSDL) Môc tiªu kiÓm to¸n chung Môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï ¸p dông cho phiÕu nî ph¶i tr¶ C¸c kh¶o s¸t chi tiÕt phæ biÕn Lêi b×nh Môc tiªu vÒ tÝnh hîp lý chung - PhiÕu nî ph¶i tr¶, tiÒn l·i tÝnh dån ph¶i tr¶ ®Òu hîp lý - TÝnh l¹i phÝ tæn tiÒn l·i gÇn ®óng dùa trªn c¸c l·i suÊt trung b×nh vµ toµn bé phiÕu nî ph¶i tr¶ hµng th¸ng. - So s¸nh phiÕu nî c¸ thÓ cßn hiÖu lùc víi n¨m tr­íc. - So s¸nh tæng sè d­ phiÕu nî ph¶i tr¶, phÝ tæn tiÒn l·i vµ tiÒn l·i tÝnh dån - C¸c kh¶o s¸t bæ sung vÒ phÝ tæn tiÒn l·i vµ tiÒn l·i tÝnh dån th­êng kh«ng cÇn thiÕt nÕu c¸c thñ tôc ph©n tÝch kh«ng chØ râ c¸c sai sè tiÒm Èn. C¸c môc tiªu kh¸c Sù hiÖn h÷u hoÆc sù ph¸t sinh Cã c¨n cø hîp lý PhiÕu nî ph¶i tr¶ trªn b¶ng liÖt kª cã c¨n cø hîp lý - X¸c nhËn c¸c phiÕu nî ph¶i tr¶ - KiÓm tra sù phª chuÈn trªn c¸c b¶n sao phiÕu nî ph¶i tr¶ - KiÓm tra sù ®ång ý kho¶n vay trªn c¸c biªn b¶n häp cña c«ng ty -Môc tiªu cã c¨n cø hîp lý kh«ng quan träng nh­ viÖc bao gåm c¸c phiÕu nî hiÖn cã hoÆc c¸ch ®¸nh gi¸ TÝnh ®Çy ®ñ (trän vÑn) - TÝnh ®Çy ®ñ C¸c phiÕu nî ph¶i tr¶ ®Òu ®­îc ph¶n ¸nh trªn b¶ng liÖt kª phiÕu nî ph¶i tr¶ - KiÓm tra c¸c phiÕu nî ®· thanh to¸n sau ngµy cuèi n¨m ®Ó x¸c ®Þnh xem liÖu chóng cã lµ c¸c kho¶n nî vµo ngµy lËp b¶ng C§KT hay kh«ng - Thu thËp mét b¶ng x¸c nhËn chuÈn cña ng©n hµng gåm nh÷ng ®èi chiÕu cô thÓ víi sù tån t¹i cña phiÕu nî ph¶i tr¶ tõ tÊt c¶ c¸c ng©n hµng mµ c«ng ty kh¸ch hµng cã quan hÖ kinh doanh. - XÐt l¹i b¶ng so s¸nh víi ng©n hµng ®èi víi c¸c phiÕu nî míi ®­îc ng©n hµng ghi cã trùc tiÕp vµo tµi kho¶n ng©n hµng. - Thu thËp c¸c x¸c nhËn tõ phÝa chñ nî mµ c«ng ty kh¸ch hµng cã m¾c nî tr­íc ®©y vµ hiÖn nay kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh vµo b¶ng liÖt kª phiÕu nî ph¶i tr¶. §©y còng lµ kh¸i niÖm cña sù x¸c nhËn "sè d­ b»ng 0" trong c¸c kho¶n ph¶i tr¶. - Ph©n tÝch phÝ tæn tiÒn l·i ®Ó ph¸t hiÖn kho¶n thanh to¸n cho chñ nî mµ kh«ng cã tªn trong b¶ng liÖt kª phiÕu nî ph¶i tr¶. Thñ tôc nµy ®­îc lµm mét c¸ch tù ®éng nÕu b¶ng liÖt kª t­¬ng tù nh­ b¶ng trªn h×nh 4 v× tÊt c¶ c¸c kho¶n thanh to¸n tiÒn l·i ®Òu ®­îc ®iÒu hoµ víi sè c¸i tæng hîp. - KiÓm tra viÖc huû bá phiÕu nî ®· thanh to¸n ®Ó ®¶m b¶o lµ chóng kh«ng cßn l­u hµnh. Chóng ph¶i ®­îc l­u gi÷ trong hå s¬ cña kh¸ch hµng. - Xem xÐt l¹i c¸c biªn b¶n häp cña héi ®ång qu¶n trÞ vÒ c¸c phiÕu nî ®· ®­îc phª chuÈn nh­ng ch­a ®­îc vµo sæ. Môc tiªu nµy quan träng v× nã ph¸t hiÖn ra c¶ sai sè vµ sai qui t¾c. Ba thñ tôc ®Çu cña c¸c thñ tôc nµy ®­îc lµm trong hÇu hÕt c¸c cuéc kiÓm to¸n. C¸c thñ tôc kh¸c chØ lµm khi c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t néi bé yÕu kÐm. Sù ®¸nh gi¸ hoÆc ph©n bæ Sù ®¸nh gi¸ PhiÕu nî ph¶i tr¶ vµ tiÒn l·i tÝnh dån trªn b¶ng liÖt kª ®­îc ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n - KiÓm tra vèn gãp vµ l·i suÊt trªn c¸c b¶n sao cña phiÕu nî. - X¸c nhËn c¸c phiÕu nî ph¶i tr¶, l·i suÊt vµ ngµy cuèi cïng mµ tiÒn l·i ®­îc thanh to¸n cho ng­êi gi÷ phiÕu nî. - TÝnh l¹i tiÒn l·i tÝnh dån Trong mét sè tr­êng hîp ph¶i tÝnh theo ph­¬ng ph¸p gi¸ trÞ hiÖn t¹i, l·i suÊt qui ®Þnh hoÆc vèn gãp cña phiÕu nî. (ThÝ dô nh­ thiÕt bÞ ®­îc mua vµo b»ng phiÕu nî) -Thêi h¹n PhiÕu nî ph¶i tr¶ d­îc vµo sè ®óng kú - KiÓm tra c¸c b¶n sao cña phiÕu nî ®Ó x¸c ®Þnh liÖu ngµy cña c¸c phiÕu nî lµ ngµy lËp b¶ng C§KT hay tr­íc ngµy lËp b¶ng C§KT C¸c phiÕu nî ph¶i ®­îc bao hµm trong c¸c kho¶n nî kú hiÖn hµnh vµo ngµy tr­íc hoÆc ngµy lËp b¶ng C§KT. - TÝnh chÝnh x¸c vÒ mÆt kÜ thuËt PhiÕu nî ph¶i tr¶ trªn b¶ng liÖt kª phiÕu nî ph¶i tr¶ nhÊt trÝ víi sæ phiÕu nî ph¶i tr¶ cña kh¸ch hµng hoÆc sæ phô - Céng tæng c¸c phiÕu nî ph¶i tr¶ vµ tiÒn l·i tÝnh dån trªn danh s¸ch phiÕu nî ph¶i tr¶. - §èi chiÕu c¸c sè tæng céng víi sæ c¸i tæng hîp - §èi chiÕu c¸c phiÕu nî ph¶i tr¶ c¸ thÓ víi sæ phô. Th­êng th× nh÷ng cuéc kh¶o s¸t nµy ®­îc thùc hiÖn cho 100% phiÕu nî ph¶i tr¶ v× quy m« cña tæng thÓ nhá. Sù tr×nh bµy vµ tiÕt lé - Sù ph©n lo¹i PhiÕu nî ph¶i tr¶ trªn b¶ng liÖt kª ®­îc ph©n lo¹i ®óng ®¾n` - KiÓm tra ngµy ®Õn h¹n trªn c¸c b¶n sao cña phiÕu nî ®Ó x¸c ®Þnh liÖu tÊt c¶ hoÆc mét phÇn cña kho¶n nî cã lµ nî dµi h¹n hay kh«ng. - Xem l¹i c¸c phiÕu nî ®Ó x¸c ®Þnh liÖu ngµy cña c¸c phiÕu nî lµ ngµy lËp b¶ng C§KT hay tr­íc ngµy lËp b¶ng C§KT. C¸c phiÕu nî ph¶i ®­îc bao hµm trong c¸c kho¶n nî kú hiÖn hµnh vµ ngµy tr­íc hoÆc ngµy lËp b¶ng C§KT - Sù c«ng khai PhiÕu nî ph¶i tr¶, phÝ tæn tiÒn l·i vµ tiÒn l·i tÝnh dån ®­îc c«ng khai ®óng ®¾n - KiÓm tra c¸c b¶n sao cña phiÕu nî - X¸c nhËn c¸c phiÕu nî ph¶i tr¶. - KiÓm tra c¸c phiÕu nî, c¸c biªn b¶n vµ c¸c b¶n x¸c nhËn cña ng©n hµng cña nh÷ng ®iÒu h¹n chÕ. - KiÓm tra sù c«ng khai ®óng ®¾n cña phÇn tµi s¶n ngoµi niªn h¹n c¸c thµnh phÇn liªn quan, c¸c tµi s¶n cÇm cè nh­ vËt thÕ chÊp cho phiÕu nî vµ c¸c kho¶n h¹n chÕ rót ra tõ phiÕu nî ph¶i tr¶ cña b¶ng C§KT. Sù tr×nh bµy ®óng ®¾n b¸o c¸o kÓ c¶ sù c«ng khai ë ph©n ghi chó lµ mét vÊn ®Ò xem xÐt quan träng cña phiÕu nî ph¶i tr¶ . phÇn III KiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u I. Nguån vèn chñ së h÷u - c¸c vÊn ®Ò vÒ kiÓm to¸n 1. Kh¸i niÖm Nguån vèn chñ së h÷u lµ nguån vån thuéc quyÒn së h÷u cña chñ doanh nghiÖp (hay c¸c thµnh viªn trong c«ng ty liªn doanh hoÆc cña c¸c cæ ®«ng trong c«ng ty cæ phÇn). Nguån vèn chñ së h÷u th­êng bao gåm: Vèn ®ãng gãp cña c¸c nhµ ®Çu t­ ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp. Tr­êng hîp lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc th× nhµ ®Çu t­ chÝnh lµ ng©n s¸ch nhµ n­íc. Vèn ®­îc bæ sung tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vµ lîi nhuËn ch­a ph©n phèi. C¸c kho¶n chªnh lÖch do ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n, chªnh lÖch tØ gi¸ ngo¹i tÖ ch­a xö lÝ vµ c¸c quÜ ®­îc h×nh thµnh tõ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. 2. ®Æc ®iÓm C¸c nghiÖp vô liªn quan ®Õn nguån vèn chñ së h÷u ph¸t sinh trong k× Ýt. Gi¸ trÞ cña mçi nghiÖp vô th­êng lín. TÝnh chÊt nghiÖp vô quan träng. Liªn quan ®Õn lîi nhuËn hoÆc ®ßi hái ph¶i tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu vÒ mÆt ph¸p lÝ hay qui ®Þnh chÆt chÏ. V× vËy, kiÓn to¸n nguån vèn chñ së h÷u dùa trªn c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n ®èi víi tõng nghiÖp vô ph¸t sinh trong k× vµ th­êng kÕt hîp kh¶o s¸t vÒ kiÓm so¸t néi bé ngay trong khi thùc hiÖn thö nghiÖm c¬ b¶n. 3. KiÓm so¸t néi bé vµ thö nghiÖm kiÓm so¸t Néi dung kh¶o s¸t ®èi víi kh¶o s¸t néi bé ë ®©y th­êng chó ý vµo c¸c khÝa c¹nh sau: - Sù tu©n thñ c¸c yªu cÇu vÒ mÆt ph¸p lý hay nh÷ng qui ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c trong viÖc h×nh thµnh vµ sö dông nguån vèn chñ së h÷u (nh­ qui ®Þnh vÒ ph¸p lý ®èi víi ph¸t hµnh cæ phiÕu; qui ®Þnh thÈm quyÒn phª duyÖt ph©n phèi lîi nhuËn...) - ViÖc thùc hiÖn xÐt duyÖt (phª chuÈn) ®èi víi viÖc ghi chÐp c¸c nghiÖp vô cã liªn quan ®Õn nguån vèn chñ së h÷u. - ViÖc thùc hiÖn kiÓm tra ®Þnh kú cña kÕ to¸n tr­ëng ®èi víi sè d­ c¸c nguån vèn chñ së h÷u. KÕt qu¶ kh¶o s¸t ®èi víi kiÓm so¸t néi bé cho phÐp kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ ®­îc møc ®é tin t­ëng ®èi víi kiÓm so¸t néi bé trong kh©u nµy. 4. Kh¶o s¸t c¬ b¶n ®èi víi nguån vèn chñ së h÷u (thö nghiÖm c¬ b¶n) Thùc hµnh kiÓm to¸n ®èi víi c¸c sè liÖu (c¸c th«ng tin) vÒ c¸c nguån vèn chñ së h÷u, kiÓm to¸n viªn th­êng ¸p dông kh¶o s¸t c¬ b¶n chñ yÕu d­íi ®©y: * LËp b¶ng ph©n tÝch tµi kho¶n nguån vèn chñ së h÷u KiÓm to¸n viªn lËp b¶ng ph©n tÝch cho tõng lo¹i (tõng tµi kho¶n) nguån vèn; gåm: - Nguån vèn kinh doanh - Chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n - Chªnh lÖch tû gi¸ - L·i ch­a ph©n phèi - Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn - Quü dù phßng tµi chÝnh - Quü khen th­ëng vµ phóc lîi - Nguån vèn x©y dùng c¬ b¶n ... Trong nguån vèn kinh doanh (vµ cã thÓ nguån vèn kh¸c), nÕu cã chi tiÕt th× cÇn lËp b¶ng ph©n tÝch cho c¶ chi tiÕt ®ã. B¶ng ph©n tÝch bao gåm: Sè dù ¸n ®Çu kú, c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh t¨ng trong kú, c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh gi¶m trong kú vµ sè d­ cuèi kú. C¨n cø vµo b¶ng ph©n tÝch nµy, kiÓm to¸n viªn kiÓm tra vÒ viÖc tÝnh to¸n vµ ®èi chiÕu sè liÖu víi sæ c¸i cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng. * KiÓm tra chøng tõ gèc cña c¸c nghiÖp vô biÕn ®éng nguån vèn chñ së h÷u: Do ®Æc ®iÓm c¸c nghiÖp vô vÒ nguån vèn chñ së h÷u ph¸t sinh Ýt, v× vËy kiÓm to¸n viªn cã thÓ vµ cÇn thiÕt thùc hiÖn viÖc kiÓm tra chøng tõ gèc cña c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh mét c¸ch tØ mØ. ViÖc kiÓm tra cô thÓ c¸c chøng tõ gèc cña c¸c nghiÖp vô nµy nh»m môc ®Ých xem xÐt c¸c khÝa c¹nh chÝnh sau: - TÝnh hîp lÖ cña c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh, vÝ dô: + C¸c tr­êng hîp t¨ng, gi¶m vèn, trÝch lËp quÜ, chi quÜ, ph©n phèi lîi nhuËn... cã ®óng víi qui ®Þnh vÒ qu¶n lý tµi chÝnh cña Nhµ n­íc vµ ®iÒu lÖ cña c«ng ty hay kh«ng. + Thñ tôc vµ tr×nh tù xin duyÖt cÊp bæ sung nguån vèn kinh doanh (®èi víi Doanh nghiÖp Nhµ n­íc), thñ tôc tr×nh tù huy ®éng vèn gãp liªn doanh, vèn tõ c¸c cæ ®«ng cã ®¶m b¶o qui ®Þnh ph¸p lý vµ ®iÒu lÖ cña c«ng ty hay kh«ng. + ViÖc bæ sung nguån vèn kinh doanh (hoÆc c¸c quÜ) tõ kÕt qu¶ kinh doanh, tõ chªnh lÖch do ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n vµ chªnh lÖch tû gi¸ cã tu©n thñ nh÷ng qui ®Þnh cã liªn quan hay kh«ng. + v.v... - C¸c nghiÖp vô ph¸t sinh cã ®¶m b¶o cã sù xÐt duyÖt, phª chuÈn cña cÊp cã thÈm quyÒn trong c«ng ty hay kh«ng (vÝ dô sù phª duyÖt vÒ ph©n phèi lîi nhuËn, phª duyÖt vÒ xö lý chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n...) - C¸c nghiÖp vô ph¸t sinh cã ®­îc ghi chÐp theo ®óng chÕ ®é kÕ to¸n vµ c¸c th«ng lÖ kÕ to¸n hay kh«ng. Ngoµi ra, kiÓm to¸n viªn còng cÇn ®Æc biÖt l­u ý kiÓm tra c¸c nhiÖm vô chi quÜ xem cã thùc sù x¶y ra hay kh«ng. * KiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ sè d­ c¸c tµi kho¶n nguån vèn chñ së h÷u C«ng viÖc kiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ sè d­ c¸c tµi kho¶n nguån vèn th­êng ®­îc thùc hiÖn trùc tiÕp víi hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c nghiÖp vô vµ sè d­ (100%). Tr­íc hÕt, kiÓm to¸n viªn cÇn ®èi chiÕu sè d­ ®Çu kú (®Çu n¨m) cña tõng tµi kho¶n nguån vèn chñ së h÷u (TK 411,414,415...) víi tõng sè liÖu t­¬ng øng ("sè cuèi kú") ë B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n n¨m tr­íc ®· ®­îc phª duyÖt hoÆc ®· ®­îc kiÓm to¸n. TiÕp ®Õn lµ kiÓm tra xem xÐt chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ sè d­ cuèi kú cña tõng tµi kho¶n nguån vèn chñ së h÷u. C«ng viÖc nµy, ngoµi phÇn liªn quan ®Õn chøng tõ gèc nh­ ®· nªu ë phÇn trªn, kiÓm to¸n viªn cßn cÇn chó ý ®Õn ¶nh h­ëng cña c¸c nghiÖp vô ®Õn c¸c sè d­ tµi kho¶n vµ tÝnh trung thùc, hîp lý cña c¸c th«ng tin ®ã. Néi dung vµ ph­¬ng ph¸p kiÓm tra cÇn x¸c ®Þnh phï hîp tõng nguån vèn cô thÓ. D­íi ®©y lµ mét ®iÓm chñ yÕu cÇn l­u ý liªn quan ®Õn viÖc kiÓm tra nguån vèn chñ së h÷u: §èi víi nguån vèn kinh doanh: cÇn xem xÐt ph©n tÝch tÝnh hîp lý cña c¬ cÊu nguån vèn vµ t×nh h×nh biÕn ®éng cña nguån nµy; xem xÐt ®¶m b¶o nguån vèn l­u ®éng ®èi víi tµi s¶n dù tr÷ cho s¶n xuÊt kinh doanh, sù b¶o toµn cña vèn kinh doanh... §èi víi chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n KiÓm to¸n viªn kiÓm tra c¶ vÒ c¸c thñ tôc qui tr×nh ®¸nh gi¸ th«ng qua quyÕt ®Þnh cña cÊp cã thÈm quyÒn (®¸nh gi¸ l¹i theo quyÕt ®Þnh cña Nhµ n­íc) vµ biªn b¶n ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n; §ång thêi cã thÓ tÝnh to¸n l¹i vµ ®èi chiÕu víi c¸c tµi kho¶n liªn quan: Tµi s¶n cè ®Þnh, nguyªn vËt liÖu... §èi víi chªnh lÖch tû gi¸ KiÓm to¸n viªn cÇn kiÓm tra ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n chªnh lÖch tû gi¸ ®¬n vÞ ®· ¸p dông cã phï hîp víi chÕ ®é kÕ to¸n qui ®Þnh vµ cã ¸p dông nhÊt qu¸n trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n hay kh«ng. TiÕp ®Õn lµ chän mÉu mét sè nghiÖp vô ph¸t sinh chªnh lÖch tû gi¸ trong kú vµ cuèi kú ®Ó kiÓm tra viÖc tÝnh to¸n (b»ng c¸ch tÝnh l¹i) vµ viÖc ghi chÐp cña ®¬n vÞ cã chÝnh x¸c vµ phï hîp kh«ng. KiÓm to¸n viªn cïng cÇn ph¶i kiÓm tra c¸c nghiÖp vô xö lý chªnh lÖch tû gi¸ (còng nh­ xö lý chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n nh­ ®· nªu trªn) vÒ khÝa c¹nh ®­îc xÐt duyÖt bëi cÊp cã thÈm quyÒn vµ khÝa c¹nh h¹ch to¸n cã phï hîp hay kh«ng. §èi víi c¸c quÜ (§Çu t­ ph¸t triÓn, Dù trï, Khen th­ëng, Phóc lîi) vµ nguån ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n. §Æc biÖt cÇn chó ý tµi liÖu x¸c nhËn cho sù phª chuÈn hîp lý cña cÊp cã thÈm quyÒn ®èi víi c¸c nghiÖp vô biÕn ®éng vÒ c¸c quÜ (triÝch lËp, sö dông...) vµ sù ghi sæ kÕ to¸n ®óng ®¾n. §èi víi l·i ch­a ph©n phèi: CÇn cã sù ®èi chiÕu c¸c kho¶n l·i lç trong n¨m víi tµi liÖu b¸o c¸o l·i lç cña ®¬n vÞ; TÝnh to¸n vµ ®èi chiÕu viÖc kiÓm tra vµ viÖc ph©n phèi l·i. §èi víi nguån kinh phÝ sù nghiÖp: Chó ý viÖc ®èi chiÕu kinh phÝ nhËn ®­îc trong kú víi c¬ quan cÊp kinh phÝ vµ c¬ quan liªn quan; kiÓm tra xem xÐt viÖc quyÕt to¸n nguån kinh phÝ ®· ®­îc thùc hiÖn tr­íc ngµy lËp B¸o c¸o kÕt qu¶ tµi chÝnh... hay kh«ng vµ ®èi chiÕu sè d­ cßn l¹i víi B¸o c¸o tµi chÝnh. Ngoµi ra, kÕt hîp viÖc kiÓm tra, viÖc phª chuÈn chi tiªu nguån kinh phÝ sù nghiÖp ®¶m b¶o ®óng môc ®Ých, hîp lý. * KiÓm tra viÖc tr×nh bµy vµ khai b¸o c¸c nguån vèn chñ së h÷u §Ó kiÓm tra theo néi dung nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn chó ý tíi nh÷ng vÊn ®Ò d­íi ®©y: - C¸c nguån vèn chñ së h÷u ph¶i ®­îc tr×nh bµy riªng biÖt tõng lo¹i trªn B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n (theo qui ®Þnh cña chÕ ®é b¸o c¸o tµi chÝnh). - T×nh h×nh biÕn ®éng cña c¸c nguån vèn chñ së h÷u cÇn ph¶i ®­îc ®¬n vÞ khai b¸o ®Çy ®ñ, râ rµng trong b¸o c¸o tµi chÝnh (thuyÕt minh b¸o c¸o tµi chÝnh). ViÖc kiÓm tra sù tr×nh bµy vµ khai b¸o cña ®¬n vÞ th­êng ®­îc kiÓm to¸n viªn ®èi chiÕu víi sè liÖu cña B¶ng ph©n tÝch c¸c tµi kho¶n nguån vèn chñ së h÷u vµ c¸c chøng tõ, tµi liÖu kh¸c cã liªn quan. Do b¶n chÊt cña chu tr×nh ho¹t ®éng vµ hoµn tr¶ liªn quan tíi c¸c nghiÖp vô huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi vµ tr¶ l·i do vËy ta sÏ ®i s©u vµo kiÓm to¸n vèn cæ phÇn vµ lîi tøc ë phÇn tiÕp theo. II. Kh¸i qu¸t vÒ kiÓm to¸n vèn cæ phÇn 1. Vèn cæ phÇn vµ tÇm quan träng cña vèn cæ phÇn Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi mµ ph¸p lÖnh vÒ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp ®· ®­îc thùc hiÖn vµ ®ang ®Èy m¹nh trªn toµn bé nÒn kinh tÕ th× xÐt vÒ l©u dµi, lo¹i h×nh doanh nghiÖp cæ phÇn sÏ chiÕm ®a sè trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. ViÖc cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Còng chÝnh thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét m«i tr­êng hay lµ mét n¬i mµ c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn cã thÓ huy ®éng nguån vèn kinh doanh tèt nhÊt. Vèn cña c«ng ty lµ c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®éng cña nã. Khi nãi ®Õn vèn, ng­êi ta th­êng quan t©m tíi nguån h×nh thµnh vµ cÊu tróc cña nã. §iÒu nµy cã ý nghÜa quan träng v× nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ®é tin cËy cña mét c«ng ty tr­íc c¸c ®èi t¸c cña nã. Trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh cÊu tróc vèn th× vèn h×nh thµnh tõ ®ãng gãp cæ phÇn lµ yÕu tè rÊt quan träng. PhÇn vèn nµy cho phÐp c¸c ®èi t¸c cña nã biÕt ®é tin cËy vÒ tµi s¶n vµ qui m« cña c«ng ty ë møc nµo, ®Ó trªn c¬ së ®ã x¸c ®Þnh tÝnh chÊt còng nh­ ph¹m vi c¸c giao kÕt d©n sù hay th­¬ng m¹i. H¬n n÷a trong thêi gian gÇn ®©y, ngµnh ng©n hµng ®· ®­a môc tiªu n©ng tØ lÖ cho vay trung h¹n vµ dµi h¹n, nh­ng môc tiªu nµy vÉn cßn h¹n chÕ bëi nguån vèn cho vay trung h¹n cña c¸c ng©n hµng rÊt h¹n chÕ. Nh×n chung c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh ch­a thÓ ®¶m nhËn ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm ®¸p øng nhu cÇu vèn trung vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ. V× vËy vÒ l©u dµi còng nh­ ®ßi hái tr­íc m¾t cña chÝnh s¸ch huy ®éng vèn dµi h¹n, chØ cã thÓ huy ®éng ®Çy ®ñ vµ nhanh chãng th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n. Trong cÊu tróc vèn cña c«ng ty th× viÖc quyÕt ®Þnh vèn cæ phÇn sao cho hîp lý, t¹o ra lîi nhuËn lín nhÊt lµ mét ®iÒu mµ c¸c doanh nghiÖp ®¸ng ph¶i quan t©m. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i kiÓm to¸n vèn cæ phÇn Tuú theo qui m« cña c¸c c«ng ty mµ c«ng ty cæ phÇn ®­îc chia thµnh hai lo¹i lµ: c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng vµ c«ng ty cæ phÇn giíi h¹n. C«ng ty cæ phÇn giíi h¹n cã qui m« nhá h¬n vµ th­êng chØ cã mét Ýt cæ ®«ng tham gia. Trong khi ®ã, cong ty cæ phÇn ®¹i chóng, sè l­îng cæ ®«ng tham gia së h÷u c«ng ty lµ rÊt lín vµ th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n,c¸c chñ së h÷u cã thÓ chuyÓn nh­îng vèn cho nhau. V× vËy c¸c nghiÖp vô vÒ vèn vµ cæ phÇn th­êng, vèn gãp tréi h¬n mÖnh gi¸, tiÒn l·i ®Ó l¹i vµ cæ tøc cã liªn quan... lµ rÊt lín. ChÝnh ®iÒu ®ã lµ nguyªn nh©n x¶y ra c¸c sai sãt, sai ph¹m cã ¶nh h­ëng tíi sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña c«ng ty. V× vËy cÇn cã sù kiÓm tra vÒ vèn cæ phÇn ®Ó cã thÓ t¹o niÒm tin cho nhiÒu ®èi t­îng quan t©m vµ b¶n th©n c«ng ty ®­îc kiÓm to¸n sÏ cã sù qu¶n lý tèt h¬n vÒ vèn cæ phÇn. §èi víi c«ng ty cæ phÇn giíi h¹n, c¸c nghiÖp vô cña tµi kho¶n cæ phÇn vèn x¶y ra rÊt Ýt trong n¨m. Mµ b¶n th©n trong mçi nghiÖp vô ®· cã tÝnh träng yÕu, vµ x¸c suÊt x¶y ra c¸c sai ph¹m khi cã Ýt nghiÖp vô x¶y ra th­êng cao so víi tËp hîp c