Đề tài Ngoại hối và đổi mới chính sách ngoại hối ở Việt Nam hiện nay

n hÕt n¨m 1998 ®· cã 838 dù ¸n ®i vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh (b»ng 33,68% tæng sè dù ¸n ®­îc duyÖt) vµ 624 dù ¸n ®ang trong giai ®o¹n x©y dùng c¬ b¶n (b»ng 25,08% sè dù ¸n). VÒ c¬ cÊu l·nh thæ: Tr­íc kia tØ träng rÊt chªnh lÖch gi÷a B¾c-Nam, gi÷a hai trung t©m thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi th× tíi nay kho¶ng c¸ch nµy ®· gi¶m dÇn. Cho ®Õn nay tØ träng vèn ®æ vµo phÝa B¾c ®· t¨ng lªn 35% sù v­¬n lªn cña c¸c tØnh phÝa B¾c mµ ®Æc biÖt lµ Hµ Néi mét phÇn lµ do thÕ m¹nh riªng cña mçi vïng nh­ng còng mét phÇn do chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh cña nhµ n­íc. VÒ ®Þa bµn ®Çu t­: Víi mong muèn ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi gãp phÇn lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu gi÷a c¸c vïng kinh tÕ nªn chÝnh phñ ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, ­u ®·i ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t­ vµo nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n, miÒn nói, vïng s©u vïng xa. Tuy vËy, cho ®Õn nay vèn n­íc ngoµi vÉn ®­îc ®Çu t­ tËp trung chñ yÕu vµo mét sè ®Þa bµn cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng vµ m«i tr­êng kinh tÕ x· héi. Vèn ®Çu t­ vµo c¸c vïng ®­îc xÕp theo thø tù sau: C¬ cÊu ®Çu t­ theo vïng thêi kú 1988-1999 (%) 1.§«ng Nam Bé 53,13 5.§ång b»ng s«ng Cöu Long 2,46 2.§ång b»ng s«ng Hång 29,6 6.B¾c Trung Bé 2,38 3.Duyªn h¶i Nam Trung Bé 7,64 7.T©y Nguyªn 0,16 4.§«ng B¾c 4,46 8.T©y B¾c 0,15 VÒ c¬ cÊu theo ngµnh kinh tÕ thêi kú 1988-1999 Ngµnh Sè dù ¸n (%) Vèn ®¨ng ký (%) 1.N«ng-L©m nghiÖp 10,6 3,59 2.Thuû s¶n 3,6 0,96 3.C«ng nghiÖp 40,6 37,78 4.X©y dùng 10,3 12,37 5.Kh¸ch s¹n, du lÞch 7,8 13,13 6.Giao th«ng, vËn t¶i, b­u ®iÖn 5,3 9,23 7.Tµi chÝnh, ng©n hµng 1,1 0,54 8.V¨n ho¸, Y tÕ, Gi¸o dôc 3,3 1,27 9.C¸c ngµnh dÞch vô kh¸c 9,4 21,13 Tæng 100 100 Sè liÖu trªn cho thÊy c¸c dù ¸n ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín c¶ vÒ sè l­îng dù ¸n lÉn vèn ®Çu t­, tiÕp ®Õn lµ c¸c lÜnh vùc kh¸ch s¹n, du lÞch vµ dÞch vô. C¸c ngµnh n«ng, l©m nghiÖp cã sè dù ¸n lín nh­ng vèn thÊp h¬n. VÒ h×nh thøc ®Çu t­ HiÖn nay theo quy ®Þnh luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi th× cã c¸c h×nh thøc ®Çu t­ n­íc ngoµi nh­ doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi, doanh nghiÖp liªn doanh vµ hîp ®ång hîp t¸c liªn doanh. Liªn doanh chiÕm tØ lÖ lín nhÊt trong c¸c h×nh thøc ®Çu t­, nã chiÕm tíi 64,6% sè dù ¸n, chiÕm 65,3% vèn ®¨ng ký. §øng thø 2 lµ doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi, chiÕm 27,1% sè dù ¸n vµ 17,5% vèn ®¨ng ký. Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh chiÕm 8,3% sè dù ¸n vµ 16,9% sè vèn ®¨ng ký. Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i hèi trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi: Qu¶n lý ngo¹i hèi ®· cã tõ l©u nªn nã g¾n víi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña quèc gia nh­ng qu¶n lý ngo¹i hèi trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi th× chØ thùc sù tån t¹i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Lµ vÊn ®Ò qu¸ míi nªn nh÷ng ph¸t sinh, tån t¹i ®ßi hái chóng ta ph¶i n¾m b¾t vµ gi¶i quyÕt lµ vÊn ®Ò bøc b¸ch vµ th­êng xuyªn x¶y ra. Sau ®©y lµ nghiªn cøu thùc tr¹ng cña viÖc qu¶n lý ngo¹i hèi trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. VÊn ®Ò më tµi kho¶n: Më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng trong n­íc: Nh­ quy ®Þnh cña ng©n hµng nhµ n­íc ®· nªu ë trªn c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chñ ®­îc më mét tµi kho¶n ®ång ViÖt Nam vµ ngo¹i tÖ t¹i mét ng©n hµng th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam, cßn trong tr­êng hîp doanh nghiÖp cã c¸c chi nh¸nh ë ®Þa ph­¬ng kh¸c doanh nghiÖp cã thÓ më c¸c tµi kho¶n phô t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng nµy ®Ó tiÖn cho ho¹t ®éng. Quy ®Þnh nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc qu¶n lý cña ng©n hµng nhµ n­íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Bëi v× thay bëi viÖc theo dâi nhiÒu tµi kho¶n thanh to¸n kh¸c nhau ng©n hµng nhµ n­íc chØ ph¶i theo dâi ho¹t ®éng tµi kho¶n t¹i mét ng©n hµng duy nhÊt mµ doanh nghiÖp më tµi kho¶n. Tuy nhiªn hiÖn nay quy ®Þnh nµy ®ang g©y sù ph¶n øng m¹nh mÏ cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp nµy. §Æc biÖt lµ sau c«ng v¨n 67/CV-NH cho ng©n hµng nhµ n­íc göi tíi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i yªu cÇu ph¶i chÊp hµnh nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh cña ng©n hµng nhµ n­íc vÒ qu¶n lý ngo¹i hèi trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi theo nh­ th«ng t­ sè 06/TT-NH ban hµnh ngµy 18.9.1993. C¸c doanh nghiÖp vµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cho r»ng nh÷ng khã kh¨n ®ã thÓ hiÖn nh­ sau: - C¸c c«ng ty 100% vèn n­íc ngoµi vµ c¸c liªn doanh h­íng dÉn chØ ®­îc giao dÞch víi mét ng©n hµng, ®iÒu nµy gióp ®¬n gi¶n ho¸ viÖc kiÓm so¸t nh­ng ®ång thêi còng mang nh÷ng hiÖu qu¶ bÊt lîi cho c¸c doanh nghiÖp liªn doanh vµ c¸c c«ng ty 100% vèn n­íc ngoµi. - C¸c c«ng ty 100% vèn n­íc ngoµi, c«ng ty liªn doanh cho r»ng b»ng viÖc ¸p dông quy ®Þnh mét ng©n hµng, ng©n hµng v« h×nh chung ®· h¹n chÕ l­îng tiÒn mµ c¸c c«ng ty nµy ®­îc phÐp hoÆc mong muèn ®i vay tõ thÞ tr­êng. - Nhu cÇu ®i vay cña c¸c doanh nghiÖp lµ tÊt yªu vµ nã cã ¶nh h­ëng lín ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, nã lµm gi¶m bít c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña mét sè c«ng ty vµ cã thÓ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn dù ¸n. Theo th«ng b¸o cña ng©n hµng ngo¹i th­¬ng Ph¸p BFCE t¹i ng©n hµng ®· cã tíi 4 dù ¸n ®×nh ho·n v« thêi h¹n. - C¸c ng©n hµng cho r»ng: ViÖc ¸p dông quy ®Þnh mét ng©n hµng dÉn ®Õn rñi ro lín trong viÖc cho vay cña c¸c ng©n hµng do khã ®¸p øng ®­îc tèt c¸c kho¶n vay cña c¸c doanh nghiÖp nhÊt lµ c¸c kho¶n vay lín. Thùc tÕ lµ ë ViÖt Nam hiÖn nay c¸c ng©n hµng khã ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vay lín cña c¸c doanh nghiÖp. H¬n n÷a viÖc nµy lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña c¸c dÞch vô kh¸ch hµng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i, c¸c ng©n hµng ®Òu muèn c¸c doanh nghiÖp vay vèn ph¶i më tµi kho¶n thanh to¸n t¹i ng©n hµng cña hä. Nh÷ng kiÕn nghÞ nµy lµ phï hîp víi yªu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng nh×n chung hä ®· ch­a hiÓu kÜ quan ®iÓm cña c¬ quan qu¶n lý. Trªn thùc tÕ, ng©n hµng nhµ n­íc chØ h¹n chÕ viÖc më tµi kho¶n thanh to¸n ®Ó dÔ dµng h¬n trong viÖc qu¶n lý ngo¹i hèi cña c¸c doanh nghiÖp nµy ma kh«ng h¹n chÕ viÖc më tµi kho¶n trong n­íc nh»m môc ®Ých vay vèn. C¸c doanh nghiÖp chØ ®­îc më mét tµi kho¶n thanh to¸n nh­ng cã thÓ nhiÒu tµi kho¶n tiÒn vay. VÊn ®Ò më tµi kho¶n ng©n hµng n­íc ngoµi Ng©n hµng nhµ n­íc ®· quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc quyÒn më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng víi môc ®Ých: - TiÕp nhËn vèn vay cña n­íc ngoµi - Göi mét phÇn doanh thu cña doanh nghiÖp trong ph¹m vi sè tiÒn gèc vµ l·i cña kho¶n vay ®Õn h¹n ph¶i tr¶ - Thanh to¸n c¸c kho¶n chi phï hîp víi hîp ®ång vay vèn - Chi tr¶ nî vµ l·i ®Õn h¹n Qua thùc tÕ kiÓm tra vµ b¸o c¸o cña c¸c doanh nghiÖp, ng©n hµng nhµ n­íc ®· thÊy cã nhiÒu tµi kho¶n më hoÆc cã hoÆc cã nhiÒu kho¶n vay ch­a ®­îc ng©n hµng nhµ n­íc x¸c nhËn. Thùc tÕ nµy cÇn ph¶i ®­îc kh¾c phôc nhanh chãng bëi v× víi nh÷ng tµi kho¶n më ë ng©n hµng trong n­íc viÖc chuyÓn tiÒn vµ thanh to¸n vÉn n»m trong ph¹m vi quèc gia, ng©n hµng nhµ n­íc vÉn cã thÓ t¸c ®éng ®­îc khi cÇn thiÕt trong khi tµi kho¶n më ë n­íc ngoµi th× nÕu kh«ng qu¶n lý chÆt chÏ sÏ rÊt dÔ g©y ra c¸c tiªu cùc hoÆc ¶nh h­ëng bÊt lîi cho phÝa ViÖt Nam. VÊn ®Ò chuyÓn vèn vµo: Nh×n l¹i sau 11 n¨m thùc hiÖn luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam víi 6 tû USD vèn thùc hiÖn ®ã lµ ®iÒu ®¸ng mõng. Tuy 6 tû USD vèn thùc hiÖn ch­a lµ g× ®èi víi c¸c n­íc kh¸c nh­ng ®èi víi ViÖt Nam nã ®· nãi lªn nhiÒu ®iÒu. Víi 6 tû USD mµ 16,5 v¹n ng­êi ®· cã viÖc lµm. NhiÒu d©y chuyÒn c«ng nghÖ míi ®· ®­îc ®­a vµo ViÖt Nam t¹o ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®­îc nh÷ng hµng hãa cã chÊt l­îng cao cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Vèn chuyÓn vµo còng lµm c¶i thiÖn phÇn nµo c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam vèn ®· th­êng xuyªn th©m hôt. Vèn chuyÓn vµo cã t¸c ®éng quan träng nh­ vËy nh­ng nÕu vèn chuyÓn vµo kh«ng ®­îc kiÓm so¸t chÆt chÏ th× nã cã thÓ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ xÊu vÒ sau nµy ®ßi hái ng©n hµng ph¶i qu¶n lý ®­îc. Nh­ng vèn ngo¹i tÖ ®­a vµo nhiÒu cã thÓ dÉn ®Õn sù hîp lý cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ hiÖn t¹i, ngoµi ra nã còng cã thÓ dÉn ®Õn t¨ng l­îng ®«la trong ®iÒu kiÖn ®ång ViÖt Nam ch­a ph¶i lµ ®ång tiÒn tù do chuyÓn ®æi. Theo quy ®Þnh cña luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam th× bªn n­íc ngoµi ph¶i chuyÓn vèn ph¸p ®Þnh vµo ViÖt Nam theo ®óng tiÕn ®é gãp vèn ®· ghi trong hîp ®ång. Quy ®Þnh rÊt cô thÓ nh­ng trªn thùc tÕ c¸c doanh nghiÖp kh«ng thùc hiÖn cam kÕt cña m×nh tr­íc ®©y. Hä chuyÓn vèn vµo kh«ng theo lÖnh gãp vèn cßn vÒ phÝa ng©n hµng nhµ n­íc còng kh«ng cã ®iÒu kiÖn n¾m ®­îc ch¾c ch¾n dßng vèn ngo¹i tÖ chuyÓn vµo cã vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc x¸c lËp c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam vµ toµn bé chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nãi chung. H¬n n÷a viÖc buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn ®óng cam kÕt vÒ tiÕn ®é chuyÓn vèn sÏ cã lîi cho bªn ViÖt Nam bëi mét sè nguyªn nh©n: -Vèn ngo¹i tÖ chuyÓn vµo lµ rÊt quý trong t×nh tr¹ng thiÕu ngo¹i tÖ cña ta hiÖn nay vµ trong ®iÒu kiÖn ®ång ViÖt Nam ch­a thÓ thµnh ®ång tiÒn tù do chuyÓn ®æi. -Sè ngo¹i tÖ chuyÓn vµo lín nªn bªn n­íc ngoµi cã xu h­íng chËm chuyÓn bëi chØ cÇn chËm mét ngµy hä ®· cã lîi kh¸ nhiÒu chø ch­a nãi g× ®Õn c¶ th¸ng, c¶ n¨m. Trong khi cã nh÷ng doanh nghiÖp cÇn nh÷ng kho¶n chi trong ngµy hoÆc thËm chÝ mét vµi ngµy ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c«ng vô cÊp b¸ch th× buéc bªn n­íc ngoµi thùc hiÖn cam kÕt lµ cÇn thiÕt. VÝ dô, sau ®©y lµ mét ph­¬ng thøc mµ bªn n­íc ngoµi th­êng sö dông do nh÷ng s¬ hë vÒ phÝa ViÖt Nam. Khi thùc hiÖn dù ¸n A, hai bªn cam kÕt bªn ViÖt Nam ®ãng gãp 30% vèn ph¸p ®Þnh, bªn n­íc ngoµi ®ãng gãp 70% vèn ph¸p ®Þnh. LÞch ®ãng gãp cña phÝa n­íc ngoµi ®­îc quy ®Þnh nh­ sau: 1 th¸ng sau khi nhËn ®­îc giÊy phÐp kinh doanh cña SCCI, bªn n­íc ngoµi ph¶i chuyÓn vµo 25% vèn ph¸p ®Þnh, 50% sÏ ®ãng gãp sau mét n¨m vµ 25% cßn l¹i sÏ ®ãng gãp sau 1 n¨m tiÕp theo. Nh­ vËy, ph¶i sau 2 n¨m bªn n­íc ngoµi míi ®ãng gãp ®ñ sè vèn ph¸p ®Þnh trong khi lîi nhuËn hä ®­îc chia theo tû lÖ 7/3 ngay tõ n¨m ®Çu tiªn, ®ã cßn ch­a kÓ ®Õn t×nh tr¹ng hiÖn nay ®a sè c¸c doanh nghiÖp l¹i kh«ng thùc hiÖn viÖc gãp vèn ph¸p ®Þnh theo nh­ cam kÕt. ChÝnh v× vËy, ng©n hµng nhµ n­íc ph¶i t×m biÖn ph¸p ®Ó kiÓm so¸t ®­îc viÖc chuyÓn vèn cña bªn n­íc ngoµi b¶o ®¶m quyÒn lîi cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ nhµ n­íc ViÖt Nam. Ngoµi viÖc qu¶n lý nguån ngo¹i tÖ chuyÓn vµo mét yªu cÇu cÊp thiÕt kh¸c ®ã lµ qu¶n lý vèn gãp b»ng m¸y mãc thiÕt bÞ. Nã kh«ng ph¶i lµ ngo¹i tÖ nh­ng liªn quan ®Õn l­îng ngo¹i tÖ mµ bªn n­íc ngoµi ®­îc chuyÓn ra. Bëi v× theo nh­ quy ®Þnh cña nhµ n­íc c¸c doanh nghiÖp ®­îc chuyÓn ra n­íc ngoµi sè vèn gãp khi kÕt thóc dù ¸n mµ vèn gãp l¹i bao gåm vèn gãp b»ng tiÒn, b­µng m¸y mãc thiÕt bÞ hay b»ng ph¸t minh. Tuy hiÖn nay viÖc chuyÓn vèn gãp nµy ch­a ph¸t sinh do c¸c dù ¸n ®Òu míi ®­îc thùc hiÖn nh­ng sau nµy khi c¸c dù ¸n hoµn thµnh bªn n­íc ngoµi sÏ chuyÓn sè ngo¹i tÖ cña m×nh vÒ n­íc th× nÕu kh«ng n¾m ®­îc sè vèn chuyÓn ra lµm sao chóng ta chuÈn bÞ ®­îc ngo¹i tÖ cho t­¬ng lai. Mét sù thiÕu tÝnh to¸n, chuÈn bÞ thiÕu chu ®¸o sÏ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ rÊt khã l­êng tr­íc ®­îc. VÊn ®Ò vèn gãp b»ng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn vÉn g©y nhiÒu tranh c·i, c¸c bªn kh«ng thèng nhÊt ®­îc víi nhau vµ gi¸ trÞ cña m¸y mãc thiÕt bÞ gãp vµo. Bªn ViÖt Nam cho r»ng bªn n­íc ngoµi ®¸nh gi¸ m¸y mãc thiÕt bÞ ®­a vµo cao h¬n gi¸ trÞ thùc cña nã. VÊn ®Ò chuyÓn vèn ra n­íc ngoµi Qu¶n lý viÖc vèn vµo ®· rÊt quan träng nh­ng qu¶n lý viÖc chuyÓn vèn ra cßn quan träng h¬n do nguån ngo¹i tÖ khan hiÕm cña ta hiÖn nay. Th¾t chÆt viÖc chuyÓn ngo¹i tÖ ra khái l·nh thæ ViÖt Nam lµ quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ l·nh ®¹o nh­ng th¾t chÆt ë ®©y còng chØ ë trong chõng mùc nµo ®ã phï hîp víi chñ tr­¬ng “më cöa” cña ®Êt n­íc. Thùc tÕ hiÖn nay khi c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh ®· ®ãng ®ñ vèn ph¸p ®Þnh vµ lµm ®Çy ®ñ nghÜa vô ®èi víi nhµ n­íc ViÖt Nam ®Òu cã thÓ chuyÓn vèn ra n­íc ngoµi qua con ®­êng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i mµ kh«ng cÇn ph¶i b¸o c¸o víi ng©n hµng nhµ n­íc, ®ã lµ mét tån t¹i mµ cÇn ph¶i kh¾c phôc trong thêi gian tíi. Bëi v× nÕu ng©n hµng kh«ng n¾m ®­îc l­îng ngo¹i tÖ chuyÓn ra khái quèc gia th× rÊt cã thÓ dÉn ®Õn mét sù sai lÖch nµo ®ã trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. H·y chØ nh×n ra mét n­íc ngay gÇn ta lµ Th¸i Lan, ng©n hµng nhµ n­íc Th¸i Lan n¾m ®­îc sè liÖu vèn chuyÓn ra, chuyÓn vµo quèc gia trong tõng ngµy nhê vµo hÖ thèng sè liÖu do c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cung cÊp. Ph¶i ch¨ng ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®iÒu nµy: ThËt ra ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam hoµn toµn cã kh¶ n¨ng n¾m ®­îc sè liÖu ®ã nÕu c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i kÕt hîp tèt víi ng©n hµng nhµ n­íc, hä cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi lÜnh vùc nµy. HiÖn nay t×nh tr¹ng trªn vÉn cßn tån t¹i do ta ch­a cã mét chÕ ®é b¸o c¸o th«ng tin cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. VÊn ®Ò vÒ tû gi¸ Mét thùc tÕ kh«ng thÓ phñ nhËn lµ sù nç lùc vµ thµnh c«ng cña ng©n hµng nhµ n­íc trong viÖc gi÷ tû gi¸ æn ®Þnh trong thêi gian qua, sù æn ®Þnh ë ®©y kh«ng ph¶i lµ sù cøng nh¾c mµ lµ tû gi¸ cã t¸c ®éng thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt, trî gióp sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Tõ chÕ ®é nhiÒu tû gi¸ tr­íc ®©y nµy ViÖt Nam ®· thùc hiÖn chÕ ®é mét tû gi¸ h×nh thµnh theo quan hÖ cung cÇu thÞ tr­êng vµ cã sù ®iÒu chØnh cña nhµ n­íc.Víi chÕ ®é tû gi¸ nh­ vËy, phÝa ®èi t¸c n­íc ngoµi nãi riªng vµ c¸c nhµ kinh doanh nãi chung ®· yªn t©m h¬n trong viÖc bá vèn vµo kinh doanh mµ kh«ng lo sî vÒ biÕn ®éng cña tû gi¸. Tuy nhiªn còng cßn nhiÒu tiÕng kªu tõ phÝa nhµ s¶n xuÊt, hä cho r»ng tû gi¸ cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ ch­a hîp lý, ng©n hµng nhµ n­íc ®· x¸c ®Þnh tû gi¸ cao h¬n gi¸ trÞ thùc cña nã vµ theo hä cÇn ph¶i ph¸ gi¸ ®ång ViÖt Nam, ®­a ®ång ViÖt Nam vÒ víi gi¸ trÞ thùc cña nã nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng ViÖt Nam cã søc c¹nh tranh h¬n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. §©y lµ ph¶n ¸nh cña c¸c doanh nghiÖp nh­ng ®ã còng chØ lµ nh÷ng ph¶n ¸nh, ng©n hµng nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm xem xÐt ®¸nh gi¸ nh­ng chÊp nhËn hay kh«ng ®ã l¹i lµ mét vÊn ®Ò kh¸c. Hä nãi ph¶i ph¸ gi¸ nh­ng ch­a nhËn thøc ®­îc t¸c h¹i ghª gím cña viÖc ph¸ gi¸ kh«ng ®óng ®èi víi nÒn kinh tÕ nh­ thÕ nµo. ChØ cÇn mét sù biÕn ®éng cña tû gi¸ th«i cã thÓ ph¸ tan thµnh qu¶ cña bao n¨m c¶i c¸ch, ph¸ tan nh÷ng c¸i ®· cã, mµ ®Ó ®¹t ®­îc chóng ta ph¶i lao t©m khæ tø rÊt nhiÒu. Thùc tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi míi chØ tån t¹i t¹i ë ViÖt Nam trong 12 n¨m qua nh­ng ¶nh h­ëng cña sù biÕn ®éng tû gi¸ tíi ho¹t ®éng cña nh÷ng doanh nghiÖp nµy kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã. Theo uû ban nhµ n­íc vÒ hîp t¸c vµ ®Çu t­ ®Î cã mét sè dù ¸n kh«ng thùc hiÖn ®­îc do sù biÕn ®éng cña tû gi¸ ®· lµm ®¶o lén ®Õn nh÷ng tÝnh to¸n ban ®Çu cña hä. Ta cã thÓ thÊy ®­îc sù biÕn ®éng tû gi¸ cña ®ång ViÖt Nam víi USD qua b¶ng sau: Sè liÖu tû gi¸ USD thêi kú 1988-1998 (§¬n vÞ: VN§) N¨m Tû gi¸ chÝnh thøc Tû gi¸ thÞ tr­êng tù do 1988 3000 5000 1989 3900 4200 1990 5790 6800 1991 9640 11.975 1992 11.125 11.300 1993 10.695 10.545 1994 10.890 10.990 1995 11.007 11.660 1996 11.124 10.929 1997 11.065 10.864 1998 11.325 10.949 §å thÞ: BiÕn ®éng tû gi¸ trong thêi kú 1988-1998 Nh­ vËy n¨m 1988 lµ n¨m cã dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ®Çu tiªn ®Õn thêi ®iÓm 1998 tû gi¸ trªn thÞ tr­êng tù do ®· t¨ng lªn 2,2 lÇn vµ tû gi¸ do ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè ®· t¨ng lªn gÇn 4 lÇn. ChØ trong vßng 10 n¨m mµ tû gi¸ biÕn ®éng lín nh­ vËy th× viÖc dù kiÕn qu¶ lµ khã kh¨n. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ c¸c doanh nghiÖp ®æ vì do sù biÕn ®éng nµy kh«ng nhiÒu vµ chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng n¨m ®Çu v× ®©y lµ giai ®o¹n hÕt søc khã kh¨n vµ ®Çy biÕn ®éng trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam, cßn thêi gian tõ 1991 ®Õn nay cã thÓ nãi ng©n hµng nhµ n­íc ®· kiÓm so¸t ®­îc t×nh h×nh nh­ng ®Ó ®¹t ®­îc mét tû gi¸ chuÈn x¸c h¬n chóng ta cßn ph¶i cè g¾ng nhiÒu. VÊn ®Ò chuyÓn ®æi tiÒn tÖ cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. NÕu nh­ víi c¸c n­íc kh¸c vÊn ®Ò ngo¹i tÖ lµ thø yÕu th× víi ViÖt Nam, viÖc b¶o ®¶m ngo¹i tÖ cho c¸c doanh nghiÖp l¹i trë nªn hÕt søc khÈn thiÕt mµ ai trùc tiÕp lµm vÊn ®Ò nµy míi thÊy ®­îc. TiÕng kªu than cña c¸c nhµ ®Çu t­ ®· lµm ®au ®Çu c¸c nhµ chøc tr¸ch. Hµng ngµy ng©n hµng nhµ n­íc liªn tôc ph¶i tiÕp, gi¶i thÝch nh÷ng chÊt vÊn cña c¸c nhµ ®Çu t­ vÒ vÊn ®Ò nµy. VÊn ®Ò nµy thùc sù ph¸t sinh tõ khi nghÞ ®Þnh 396/Ttg vµ ®Æc biÖt sau c«ng v¨n 67/CV-NH cña ng©n hµng nhµ n­íc göi tíi toµn bé c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i yªu cÇu c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i chØ ®­îc b¸n ngo¹i tÖ cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi khi cã giÊy phÐp cña ng©n hµng nhµ n­íc. Sau c«ng v¨n 67/CV-NH c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· kh«ng b¸n ngo¹i tÖ cho c¸c doanh nghiÖp nÕu doanh nghiÖp ch­a cã giÊy phÐp cña ng©n hµng nhµ n­íc vµ kÕt qu¶ lµ c¸c doanh nghiÖp nµy bÞ khñng ho¶ng vÒ nguån ngo¹i tÖ. Nhu cÇu ngo¹i tÖ cña hä qu¸ lín trong khi nguån thu Ýt kh«ng ®ñ ®¸p ­hngs mµ ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp sö dông nguyªn liÖu nhËp ngo¹i. Trong khi l­îng ngo¹i tÖ dïng ®Ó b¸n cho c¸c doanh nghiÖp nµy chØ kho¶ng 130 triÖu USD/n¨m. Tr­íc khã kh¨n ®ã buéc ng©n hµng nhµ n­íc ph¶i t×m biÖn ph¸p kh¾c phôc v× mÆc dï nã lµ vÊn ®Ò kh«ng chØ ¶nh h­ëng ®Õn c¸c dù ¸n ®ang ho¹t ®éng mµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn viÖc thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp sau nµy. Tû gi¸ gi÷a USD vµ ®ång ViÖt Nam n¨m 1999 (tÝnh trung b×nh trong th¸ng) §¬n vÞ: ®ång/USD Thêi gian Ng©n hµng ngo¹i th­¬ng ThÞ tr­êng tù do Mua vµo B¸n ra Mua vµo B¸n ra Th¸ng 1 13.883 13.888 13.861 13.885 Th¸ng 2 13.880 13.884 13.864 13.899 Th¸ng 3 13.899 13.902 13.911 13.937 Th¸ng 4 13.901 13.905 13.919 13.942 Th¸ng 5 13.907 13.912 13.922 13.942 Th¸ng 6 13.915 13.920 13.935 13.956 Th¸ng 7 13.941 13.947 13.964 13.984 Th¸ng 8 13.955 13.962 13.978 13.988 Th¸ng 9 13.975 13.981 14.012 14.039 Th¸ng 10 13.990 14.004 14.000 14.025 Th¸ng 11 14.007 14.017 14.029 14.045 Th¸ng 12 14.015 14.021 14.123 14.135 Nguån: Vô qu¶n lý ngo¹i hèi, Ng©n hµng ViÖt Nam Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy cã thÓ nãi tr­íc hÕt lµ ë phÝa c¸c nhµ doanh nghiÖp. V× theo giÊy phÐp cña SCCI cÊp c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ph¶i tù c©n ®èi nhu cÇu thu chi ngo¹i tÖ cña hä vµ coi ®©y nh­ mét ®iÒu kiÖn khi thÈm ®Þnh dù ¸n. C¸c doanh nghiÖp ®· chÊp nhËn yªu cÇu nµy, nh­ng trªn thùc tÕ qua nhiÒu n¨m ho¹t ®éng hä vÉn ch­a cã s¶n phÈm xuÊt khÈu hoÆc xuÊt khÈu qóa Ýt dã ®ã kh«ng c©n ®èi ®­îc nhu cÇu ngo¹i tÖ cña hä. H¬n n÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý thiÕu th«ng tin cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn ch­a hoµn chØnh dÉn ®Õn nhiÒu doanh nghiÖp tù coi m×nh lµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng thay thÕ hµng nhËp khÈu th× hä sÏ ®­îc b¶o ®¶m nhu cÇu ngo¹i tÖ b»ng biÖn ph¸p nh­: - Mua ngo¹i tÖ t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i - Thanh to¸n b»ng hµng ho¸ cã gi¸ trÞ t­¬ng ®­¬ng Cho nªn vÊn ®Ò ngo¹i tÖ sÏ kh«ng thµnh vÊn ®Ò ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy. C¸c doanh nghiÖp quan niÖm r»ng hä s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng mµ ViÖt Nam ph¶i nhËp khÈu tõ n­íc ngoµi th× ®ã lµ hµng thay thÕ nhËp khÈu. Nh÷ng nhËn thøc ®ã lµ hoµn toµn sai lÇm v× hµng thay thÕ nhËp khÈu ph¶i n»m trong danh môc hµng thay thÕ nhËp khÈu do uû ban kÕ ho¹ch nhµ n­íc c«ng bè trong tõng n¨m. Tû gi¸ gi÷a USD vµ ®ång ViÖt Nam n¨m 2000 (tÝnh trung b×nh trong th¸ng) §¬n vÞ: ®ång/USD Thêi gian Ng©n hµng ngo¹i th­¬ng ThÞ tr­êng tù do Mua vµo B¸n ra Mua vµo B¸n ra Th¸ng 1 14039 14042 14139 14171 Th¸ng 2 14055 14059 14109 14142 Th¸ng 3 14060 14062 14090 14117 Th¸ng 4 14062 14064 14104 14130 Th¸ng 5 14061 14085 14186 14200 Th¸ng 6 14084 14086 14185 14210 Th¸ng 7 14089 14091 14165 14186 Th¸ng 8 14104 14106 14185 14211 Th¸ng 9 14161 14163 14328 14366 Th¸ng 10 14305 14307 14460 14475 Th¸ng 11 14450 14452 14645 14682 Th¸ng 12 14509 14511 14581 14610 Nguån: Vô qu¶n lý ngo¹i hèi, Ng©n hµng ViÖt Nam Trong n¨m 2000, chÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i hèi tiÕp tôc ®æi míi theo h­íng níi láng c¸c giao dÞch ngo¹i lai, khuyÕn khÝch thu håi nguån vèn ngo¹i tÖ vµo ViÖt Nam th«ng qua viÖc cho phÐp ®­îc nhËn tiÒn chuyÓn tõ n­íc ngoµi vÒ b»ng ngo¹i tÖ hoÆc VND, kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ, cho phÐp ng­êi c­ tró lµ c¸ nh©n ®­îc göi tiÕt kiÖm b»ng ngo¹i tÖ kh«ng kÓ nguån gèc tõ c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc phÐp h­ëng l·i suÊt b»ng ngo¹i tÖ, ®­îc rót ra c¶ gèc vµ l·i b»ng ngo¹i tÖ, b¸n ngo¹i tÖ cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ bªn n­íc ngoµi tham gia hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh... Trong n¨m 2000, NHNN ®· phèi hîp víi Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn mua b¸n ngo¹i tÖ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc nh»m bæ sung nguån ngo¹i tÖ ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng, ®¸p øng cho nhu cÇu nhËp khÈu. Bªn c¹nh viÖc tiÕp tôc thùc hiÖn biÖn ph¸p kÕt hèi tõ n¨m 1997, NHNN ®· thùc hiÖn linh ho¹t nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c th«ng qua c«ng t¸c ®iÒu hµnh tû gi¸, mua b¸n ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng, qu¶n lý tr¹ng th¸i ngo¹i tÖ nh»m h¹n chÕ t×nh tr¹ng ®Çu c¬ ngo¹i tÖ, t¨ng nhanh vßng quay ngo¹i tÖ hiÖn cã nh»m ®¸p øng nhu cÇu nhËp khÈu. ViÖc NHNN tiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ngo¹i hèi ®· gãp phÇn gi¶m sù mÊt c©n ®èi cung cÇu ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng, gi¶i quyÕt khã kh¨n vÒ c©ï ngo¹i tÖ cña c¸c doanh nghiÖp, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, t¨ng nguån thu ngo¹i tª. Trong bèn th¸ng ®Çu n¨m 2001, tû gi¸ biÕn ®éng æn ®Þnh, tõ th¸ng 5/2001 ®Õn nay, tû gi¸ cã xu h­íng t¨ng, møc t¨ng tû gi¸ b×nh qu©n trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng 6 th¸ng ®Çu n¨m lµ 2,2% so víi tû gi¸ cuèi n¨m 2000; tû gi¸ trªn thÞ tr­êng tù do t¨ng kho¶ng 2,8%. Tõ th¸ng 7 ®Õn th¸ng 9/2001, tû gi¸ trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng biÕn ®éng kho¶ng 2% vµ thÞ tr­êng tù do biÕn ®éng 2,1%. Nh×n dµi h¹n, ta cã thÓ thÊy tû gi¸ trªn thÞ tr­êng tù do so víi chØ sè tiªu dïng trªn thÞ tr­êng x· héi (CPI) biÕn ®éng, c¸ch xa nhau kh«ng ®¸ng kÓ. Th¸ng 9/2001 so víi th¸ng 12/1995, USD t¨ng 36,8%, CPI t¨ng 17,2%. N¨m USD (%) CPI (%) 1996 1,2 4,5 1997 14,2 3,6 1998 9,0 9,2 1999 1,1 0,1 2000 3,4 -0,6 9 th¸ng ®Çu 2001 3,3 -0,4 Tãm l¹i: VÊn ®Ò qu¶n lý ngo¹i hèi cña ViÖt Nam cßn nhiÒu tån t¹i cÇn gi¶i quyÕt, cã nh÷ng viÖc ph¶i gi¶i quyÕt tøc thêi nh­ vÊn ®Ò chuyÓn ®æi tiÒn tÖ hay viÖc më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng nh­ng còng cã nh÷ng c«ng viÖc kh«ng ph¶i mét sím mét chiÒu chóng ta cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc mµ cÇn ph¶i cã thêi gian. Sù nç lùc cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp nh­ vÊn ®Ò qu¶n lý luång ngo¹i tÖ ch¼ng h¹n. Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trªn Nguyªn nh©n chñ quan: Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy cã thÓ nãi tr­íc hÕt lµ ë phÝa c¸c nhµ doanh nghiÖp. V× theo giÊy phÐp cña SCCI cÊp th× c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù c©n ®èi nhu cÇu thu chi ngo¹i tÖ cña hä vµ coi ®©y nh­ mét ®iÒu kiÖn khi thÈm ®Þnh dù ¸n. C¸c doanh nghiÖp ®Òu chÊp nhËn yªu cÇu nµy, hä chÊp nhËn sÏ tù t×m nguån thu lµ ph¶i xuÊt khÈu s¶n phÈm ra n­íc ngoµi ®Ó thu ngo¹i tÖ vÒ phôc vô c¸c nhu cÇu chi ngo¹i tÖ, ®a sè trong c¸c luËn chøng kinh tÕ, kü thuËt c¸c doanh nghiÖp ®Òu x¸c ®Þnh mét tû lÖ kh¸ cao dïng ®Ó xuÊt khÈu, mét sè doanh nghiÖp cßn x¸c ®Þnh tû lÖ 100% xuÊt khÈu, nh­ng thùc tÕ qua nhiÒu n¨m ho¹t ®éng hä vÉn ch­a cã s¶n phÈm xuÊt khÈu hoÆc xuÊt khÈu qu¸ Ýt. Së dÜ c¸c doanh nghiÖp lóc ®Çu th­êng x¸c ®Þnh tû lÖ xuÊt khÈu cao nh­ vËy lµ v× hä muèn dù ¸n nhanh chãng ®­îc chÊp thuËn v× SCCI th­êng chÊp thuËn nh÷ng dù ¸n cã tû lÖ xuÊt khÈu cao v× hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña c¸c dù ¸n lín. H¬n n÷a, khi lËp hå s¬ dù ¸n c¸c doanh nghiÖp ch­a nhËn thøc ®­îc r»ng nÕu hä kh«ng ®Èy m¹nh xuÊt khÈu ®Ó thu ngo¹i tÖ th× nguån thu vÒ ngo¹i tÖ rÊt khã kh¨n. C¸c c¬ quan qu¶n lý thiÕu th«ng tin cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn ch­a hoµn chØnh dÉn ®Õn nhiÒu doanh nghiÖp tù coi m×nh lµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng thay thÕ nhËp khÈuth× hä sÏ ®­îc b¶o ®¶m nhu cÇu ngo¹i tÖ b»ng c¸ch: mua ngo¹i tÖ t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i hoÆc thanh to¸n b»ng hµng ho¸ cã gi¸ trÞ t­¬ng ®­¬ng. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i ng©n hµng nhµ n­íc kh«ng cã tr¸ch nhiÖm g× trong vÊn ®Ò nµy, trong mét chõng mùc nµo ®ã viÖc quy ®Þnh më tµi kho¶n tiÒn ®ång ViÖt Nam vµ ngo¹i tÖ t¹i mét ng©n hµng t¹i ViÖt Nam phÇn nµo ®· ¶nh h­ëng ®Õn viÖc thanh to¸n cña doanh nghiÖp vµ thËt ra nã còng kh«ng hîp lý víi mét c¬ chÕ thÞ tr­êng hoµn chØnh. Thªm vµo ®ã lµ tû lÖ kÕt hèi thÊp, tû gi¸ t¨ng cao, nªn c¸c doanh nghiÖp cã nguån thu ngo¹i tÖ ®· n¾m gi÷ ngo¹i tÖ trªn tµi kho¶n cña m×nh, kh«ng b¸n cho ng©n hµng, g©y ¸p lùc cho cung cÇu ngo¹i tª. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i kh«ng mua ®­îc ngo¹i tÖ cho c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu, ®©y còng lµ nguyªn nh©n tõ ®Çu n¨m ®Õn nay, NHNN ph¶i b¸n ngo¹i tÖ cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i so víi c¸c n¨m tr­íc ®©y. Råi viÖc ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi gian qua nh­ t¨ng dù tr÷ ngo¹i tÖ lªn 8% ®Õn 12% vµ 15%, tù do ho¸ l·i suÊt cho vay b»ng ngo¹i tÖ, gi¶m tû lÖ kÕt hèi b»ng ngo¹i tÖ cña c¸c doanh nghiÖp tõ 80% xuèng 50%, hiÖn nay cßn 40%; gi¶m tû lÖ l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ cña c¸c ph¸p nh©n, chñ ®éng can thiÖp t¨ng tû gi¸, thu hÑp biªn ®é mua b¸n ngo¹i tÖ. Nguyªn nh©n kh¸ch quan LÜnh vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi vÉn cßn lµ kh¸ míi mÎ ®èi víi ViÖt Nam, cho nªn trong viÖc qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, chóng ta cßn nhiÒu ®iÒu bÊt cËp còng lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. Trong ®ã qu¶n lý ngo¹i hèi l¹i cµng lµ mét bµi to¸n khã kh«ng chØ ®èi víi ViÖt Nam mµ cßn ®èi víi nhiÒu n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ h¬n h¼n ViÖt Nam. ViÖc qu¶n lý ngo¹i hèi còng chÞu ¶nh h­ëng rÊt lín bëi nh÷ng biÕn ®éng bªn ngoµi l·nh thæ ViÖt Nam. Nh­ viÖc FED liªn tôc c¾t gi¶m l·i suÊt 10 lÇn tõ th¸ng 4/1994 ®Õn nay ®Ó cøu v·n xu h­íng suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ Mü, vµo thêi ®iÓm th¸ng 1/2001, xuèng cßn 6,5%/n¨m, xuèng cßn 2%/ n¨m