Đề tài Những nguyên nhân dẫn đến sự phát triển thần kì của nền kinh tế Nhật Bản năm 1952 - 1973 và kinh nghiệp áp dụng vào Việt Nam

vËt chÊt cña nh©n d©n NB LuËt c«ng ®oµn ®­îc ®Ò ra vµo th¸ng 12-1945 vµ b¾t ®Çu ®­îc thùc hiÖn vµo ®Çu th¸ng 3 n¨m 1946 luËt c«ng ®oµn quy ®Þnh c«ng nh©n cã quyÒn ®oµn kÕt, quyÒn th­¬ng l­îng tËp thÓ, quyÒn b·i c«ng.LuËt ®iÒu chØnh quan hÖ lao ®éng ®­îc ®Ò ra vµo th¸ng 7 – 1947. LuËt tiªu chuÈn lao ®éng ®­îc ®Ò ra vµo th¸ng 4 – 1947. V× vËy lùc l­îng c«ng ®oµn ph¸t triÓn nhanh chãng. Phong trµo c«ng ®oµn thêi k× ®Çu sau chiÕn tranh mang tÝnh chiÕn ®Êu rÊt râ rÖt. Bëi v× lóc ®ã bèi c¶nh vÒ mÆt t­ t­ëng. C«ng nh©n cã nguy cã bÞ t­ b¶n t­íc ®o¹t c¸c quyÒn lîi cña m×nh. Mét nguyªn nh©n n÷a lµ ®êi sèng cña c«ng nh©n trong thêi k× ®ã v« cïng khæ cùc nÕu kh«ng ®Êu tranh ®ßi t¨ng l­¬ng th× kh«ng sao sèng næi. V× thÕ mµ phong trµo c«ng ®oµn ®· d­¬ng cao nhiÒu môc tiªu ®Ó tËp hîp c«ng nh©n ®Êu tranh nh­: truy cøu tr¸ch nhiÖm chiÕn tranh, ph¶n ®èi cuéc gi·n thî, b¶o vÖ ®êi sèngvÒ quyÒn cña c«ng nh©n, th× ngoµi quyÒn b·i c«ng ra c«ng nh©n ®ßi quyÒn tham gia d­íi h×nh thøc qu¶n lÝ. Nh÷ng cuéc b·i c«ng, ®Êu tranh lín cña c«ng nh©n sau chiÕn tranh cã thÓ kÓ ®Õn: cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n viªn b¸o Yomiuri n¨m 1945, cuéc b·i c«ng cña nhµ m¸y ®ãng tµu Tsurumi thuéc tËp ®oµn s¾t thÐp Nihon Kokan. C¸c tæ chøc c«ng ®ßan ®· tiÕn hµnh c¸c cuéc b·i c«ng kÐo dµi ®e do¹ ®Õn qu¶n lÝ s¶n xuÊt nh­ manh nha ®ßi ph¶i cã sù gi¸m s¸t cña d©n trong kinh tÕ, ®e do¹ sù tån t¹i cña xÝ nghiÖp. Sau ®ã qua nhiÒu cuéc ®Êu tranh kh¸c n÷a ®ã lµ sù biÕn d¹ng kh¸ nhiÒu; ho¹t ®éng cña c«ng ®oµn trë nªn thùc dông h¬n, chuyÓn sang c¸c néi dung chñ yÕu lµ vÒ kinh tÕ «n hoµ h¬n vµ trë thµnh mét c¬ së quan träng gióp cho nÒn kinh tÕ NB ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng cao. Nh÷ng diÔn biÕn nh­ vËy lµ ®iÒu kh«ng thÓ t­ëng t­îng ®­îc vµo thêi ®iÓm ngay sau chiÕn tranh. III/ Nh÷ng nhµ kinh doanh xÝ nghiÖp tÝch cùc: Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng gióp cho nÒn kinh tÕ NB t¨ng tr­ëng m¹nh sau chiÕn tranh lµ c¸c nhµ kinh doanh xÝ nghiÖp ®· tá râ n¨ng lùc kinh doanh rÊt tÝch cùc cña m×nh. Nh­ng kh«ng bao l©u c¸c nhµ kinh doanh còng ®· nhËn thøc ®­îc vÞ trÝ cña m×nh. Th¸ng 4 n¨m 1946 Héi ®ång h÷u kinh tÕ (Katai – Doyukai – tæ chøc c¸c nhµ kinh doanh – ND) ®· ®­îc thµnh lËp víi quyÕt t©m cña nh÷ng nhµ kinh doanh trÎ d­íi 50 tuæi nh­ «ng Kanichi Mroi, otsukaphª ph¸n nh÷ng nhµ kinh doanh lçi thêi kh«ng chÞu tu©n thñ nguyªn t¾c d©n chñ ho¸ sau chiÕn tranh vµ phong trµo c«ng nh©n qu¸ khÝch tuyªn bè x¸c lËp vÞ trÝ riªng cña tæ chøc m×nh, ph©n chia gianh giíi gi÷a t­ b¶n vµ kinh doanh, nh»m thùc hiÖn chñ nghÜa t­ b¶n xÐt l¹i trong ®ã dùa vµo sù tho¶ hiÖp gi÷a chñ vµ thî. Nh÷ng ng­êi kinh doanh xÝ nghiÖp ë NB sau chiÕn tranh cã thÓ ph©n thµnh ba lo¹i : +/ Lo¹i 1: Nh÷ng nhµ kinh doanh trÎ ®­îc ®Ò b¹t víi t­ c¸ch lµ ng­êi thay thÕ c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c xÝ nghiÖp hµng ®Çu ®· bÞ buéc ph¶i rêi khái chøc vô theo luËt gi¶i t¸n c¸c tËp ®oµn tµi phiÖt. Tiªu biÓu lµ c¸c «ng Chikara Kurata (h·ng chÕ t¹o Hitachi), Kikuo Ssoyama(h·ng Toyo Rayon). +/ Lo¹i 2:Nh÷ng nhµ kinh doanh lËp nghiÖp sau chiÕn tranh, tøc lµ tr­íc chiÕn tranh chØ lµ c¸c xÝ nghiÖp trung tiÓu, sau chiÕn tranh ph¸t triÓn nh¶y vät. Tiªu biÓu lµ Konosuke Mastu(c«ng ty ®iÖn Mastu Shita), Sazo Idemitsu (Idemitsu Hunsan). +/ Lo¹i 3: c¸c nhµ doanh nghiÖp næi lªn s©u chiÕn tranh. §¹i diÖn lµ Ohibuka, A Kio morita (Sony), Shoi chiro honda(h·ng nghiªn cøu kü thuËt Honda). IV/ Lùc l­îng lao ®éng ­u tó: NhËt B¶n cã mét lîi thÕ lín lµ cã mét nguån lao ®éng dåi dµo. Sau chiÕn tranh mét lùc l­îng lín ng­êi rót ra tõ c¸c thuéc ®Þa cña NB vÒ gi¶i ngò ra tõ qu©n ®éi. Nguån cung cÊp lao ®éng lóc ®ã lµ qu¸ thõa vµ hä s½n sµng lµm viÖc víi ®ång l­¬ng rÎ m¹t. Nãi theo thuËt ng÷ kinh tÕ häc cña M¸c th× lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ vµ cã kh¶ n¨ng tÝch luü t­ b¶n. Dï ®ång l­¬ng thÊp ®Õn møc nµo, nh­ng v× chÊt l­îng lao ®éng tåi, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp th× còng kh«ng ph¸t sinh gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ng phÇn lín lao ®éng ë NB cã tr×nh ®é gi¸o dôc cao vµ ®­îc ®µo t¹o vÒ kü n¨ng lao ®éng. ¶nh h­ëng cña chñ nghÜa Mac ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng nh­ng chñ yÕu ë trong mét bé phËn trÝ thøc vµ c«ng nh©n ë c¸c thµnh phè, cßn phÇn lín c«ng nh©n vÉn cßn tiÕp tôc theo quan niÖm cã tõ tr­íc chiÕn tranh lµ trung thµnh v¬Ý c¸c xÝ nghiÖp Tõ n¨m 1947 ®Õn n¨m 1949 lµ nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh, sè trÎ s¬ sinh t¨ng vät. Trong 3 n¨m ®ã, tû lÖ sinh rÊt cao ®¹t 3,4% n¨m. Ng­êi ta lo r»ng cø ®µ ®ã th× sÏ ®Én ®Õn t×nh tr¹ng qu¸ thõa lao ®éng vµ lµm trÇm träng thªm vÊn ®Ò thÊt nghiÖp. Tuy vËy líp trÎ sinh ra trong thêi kú nµy ®¹t ®Õn tuæi lao ®éng ®óng vµo thêi kú kinh tÕ NB t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao, nhu cÇu lao ®éng t¨ng m¹nh. Sau chiÕn tranh, tû lÖ thanh thiÕu niªn ®i häc ngµy cµng cao, tr×nh ®é häc vÊn cao ®· ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c«ng cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt. V/ Sù hîp t¸c chñ thî: Cã thÓ nãi r»ng c«ng nh©n trong thêi kú nµy cña c¸c c«ng ty s¶n xuÊt ®Òu cã mét quyÕt t©m, vµ ý chÝ lµm viÖc rÊt cao. Cã ý kiÕn cho r»ng, nguyªn nh©n cña nã lµ ë ®Æc tÝnh x· héi nh­ mét c¬ së mµ trong ®ã ng­êi NB dÔ dµng hoµ m×nh vµo víi cuéc sèng tËp thÓ. Nh­ng còng cã ng­êi l¹i cho r»ng ®ã lµ do ®¹o ®øc phong kiÕn cßn r¬i rít l¹i. Còng cã ý kiÕn cho r»ng ®ã lµ do ®Æc tÝnh cã tÝnh chÊt chÕ ®é ë NB nh­ chÕ ®é c«ng ®oµn riªng trong tõng xÝ nghiÖp, chÕ ®é tuyÓn dông suèt ®êi. V× trong mét chÕ ®é nh­ vËy, sù thµnh c«ng cña xÝ nghiÖp dÔ g¾n liÒn trùc tiÕp víi lîi Ých cña c«ng nh©n. Nh­ng l¹i cã ng­êi cho r»ng ý thøc tËp thÓ vµ chÕ ®é nh­ vËy ë n­íc nµo mµ tr¶ cã chø ®©u ph¶i ®Æc tÝnh riªng cña NB. Nh­ng mét ®iÓm mµ hÇu nh­ c¸c nhµ kinh tÕ n­íc ngoµi ®Õn th¨m NB ®Òu ng¹c nhiªn nh­ nhau lµ c¸c nh©n viªn c«ng nh©n ®Òu tÝch cùc ®Ò suÊt s¸ng kiÕn ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Cã lÏ ®ã lµ sù kÕt hîp cña nh÷ng lÝ do nªu trªn vµ sù nhÊt trÝ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ l·nh ®¹o xÝ nghiÖp (chñ vµ thî). Sù nhÊt trÝ nh­ vËy lµ hiÕm cã trªn thÕ giíi. C¸c nhµ kinh doanh lu«n cè g¾ng ®Ó duy tr× nh÷ng ®Æc ®iÓm nãi trªn. Cã ý kiÕn cho r»ng, tíi ®©y t×nh h×nh thay ®æi vµ lùc l­îng lao ®éng sÏ t¨ng lªn, chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng suèt ®êi sÏ tan r· vµ sù nhÊt trÝ gi÷a chñ vµ thî còng sÏ mai mét ®i. Nh­ng theo t«i th× nÕu nãi trong t­¬ng lai xa x«i th× cã thÓ kh¸c nh­ng tr­íc m¾t ®Æc ®iÓm ®ã kh«ng thay ®æi. Bëi v× nã ®· ¨n s©u vµo quan hÖ x· héi, lµ lîi Ých cña c¶ hai phÝa. VI/ L·nh ®¹o tµi ba. +/ Sù h­íng dÉn hµnh chÝnh: ViÖc chÕ ®Þnh ph¸p luËt ®­îc tiÕn hµnh d­íi sù l·nh ®¹o cña c¸c quan chøc, c¶ c¸c th«ng t­ vµ chØ thÞ cña bé. Ph¹m vi ®Ó hä ®­îc tù do quyÕt ®Þnh kh¸ réng r·i. Trªn c¬ së quyÒn h¹n gi¸m s¸t nãi chung, c¸c quan chøc cã thÓ tham gia ý kiÕn ®Õn c¶ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng thuéc quyÒn h¹n vÒ mÆt ph¸p lÖnh. VÝ dô trong thêi k× kinh tÒ NB t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao vµo nh÷ng n¨m 60, sù c¹nh tranh trong ®Çu t­ thiÕt bÞ cã nguy c¬ ®i qu¸ xa, kh«ng Ýt nh÷ng tr­êng hîp chÝnh phñ quy ®Þnh c¶ ®Õn kim ng¹ch ®Çu t­ vµ thø tù xÝ nghiÖp nµo ®Çu t­ thiÕt bÞ tr­íc. LÝ do ®Ó cã kh¶ n¨ng ®ã chÝnh lµ sù tin t­ëng vµo kiÕn thøc vµ n¨ng lùc cña c¸c quan chøc, ë sù trong s¸ng vµ sù c«ng b»ng vµ tËp qu¸n c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n phôc tïng sù l·nh ®¹o cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ. +/ Ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch: Ngoµi viÖc hä ph¶i lËp kÕ ho¹ch tæng hîp nh­ kÕ ho¹ch t¨ng thu nhËp vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, c¸c quan chøc ë c¸c bé cßn ph¶i lËp kÕ ho¹ch dµi h¹n trong lÜnh vùc do bé m×nh qu¶n. Trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh nµy th­êng lËp ra c¬ quan t­ vÊn tËp hîp c¸c chuyªn gia lÉn c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n vµ qua ®ã lµ c¸ch ®Ó tËp hîp kiÕn thøc vµ ®¹t tíi sù tho¶ thuËn. Trong hÇu hÕt c¸c tr­êng hîp, l·nh ®¹o kÕ ho¹ch lµ quan chøc. +/ H×nh thµnh môc tiªu ph¶i ®¹t tíi trong t­¬ng lai: B­íc vµo thËp kØ 70, quyÒn kiÓm so¸t cña c¸c c¬ quan bé thu hÑp l¹i, do ®ã c¸c quan chøc ®· ph¸t huy n¨ng lùc l·nh ®¹o th«ng qua viÖc ho¹ch ®Þnh môc tiªu ®èi víi kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ngµnh trong t­¬ng lai. VÒ ®iÓm nµy, c¬ quan cã sù chuyÓn biÕn râ rÖt nhÊt lµ Bé c«ng nghiÖp vµ mËu dÞch quèc tÕ. Nh÷ng kÕ ho¹ch cã tÝnh ®Þnh h­íng nµy sím chØ ra cho nÒn kinh tÕ NB, ph¶i chuyÓn biÕn theo h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ cã sö dông nhiÒu chÊt x¸m, ®ång thêi t¸c ®éng Ýt nhiÒu ®Õn c¸ch t­ duy cña tõng ngµnh. VII/ §æi míi kü thuËt: Nguån gèc cña cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt th× l¹i tõ n­íc Mü. C¸c kü thuËt tiªn tiÕn nhanh chãng ®­îc ®­a vµo NB. Nh÷ng mÆt hµng míi lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë thÞ tr­êng NB nh­ nilon, sîi Polieste, penicilin, nguyªn tö n¨ng, b¸n dÉn, v« tuyÕn truyÒn h×nh, m¸y tÝnh cã nh÷ng mÆt hµng x­a còng ®· s¶n xuÊt, nh­ng nay nhê cã kü thuËt míi mµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt thay ®æi h¼n. NB ®· du nhËp ph­¬ng thøc s¶n xuÊt s¾t thÐp liªn hoµn, lß quay, ph­¬ng ph¸p phan gi¶i dÇu má, ph­¬ng thøc ®ãng tÇu theo khèi lín, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt xe h¬i hµng lo¹t. Sau chiÕn tranh, ngay trªn n­íc Mü còng ®· ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt rÊt lín. Nhê nh÷ng kü thuËt tiªn tiÕn ph¸t minh ë Mü tr­íc vµ sau chiÕn tranh ®­îc ®­a vµo NB trong thËp kû 50 mµ tèc ®« tiÕn bé kü thuËt ë NB còng nhanh ®Õn møc ch­a tõng cã trong lÞch sö NB. B­íc vµo thËp kû 60 tiÕn bé kü thuËt phæ biÕn diÔn ra d­íi h×nh thøc kÕt hîp víi nh÷ng kü thuËt ®· cã. Trong sè c¸c chuyªn gia kü thuËt, cã ng­êi nãi r»ng tiÕn bé kü thuËt do sù kÕt hîp nh­ vËy kh«ng h¼n lµ c¸ch m¹ng kü thuËt. §ã lµ quan ®iÓm cña c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn. Trong kinh tÕ häc th× kh¸c, chÝnh sù “ kÕt hîp míi” víi nh÷ng kü thuËt s½n cã lµ c¸ch m¹ng kü thuËt cã ý nghÜa vÒ mÆt kinh tÕ. Nh÷ng ®æi míi kü thuËt mang tÝnh chÊt nh­ vËy lµ phæ biÕn trong thËp kû 60. Vµ còng chÝnh trong thêi gian nµy xuÊt hiÖn c¸c liªn hiÖp ho¸ dÇu, liªn hîp gang thÐp, ph­¬ng thøc b¸n hµng tù ®éng c¸c siªu thÞ. */ N¨m lÜnh vùc lín cña c¸ch m¹ng kü thuËt: LÜnh vùc ®iÖn tö : M¹ch tæ hîp, m¹ch tæ hîp lín, m¹ch tæ hîp siªu lín vµ ®iÖn tö ph¸t triÓn mét c¸ch ghª ghím. Sù ph¸t triÓn ®ã g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña kü thuËt s¶n xuÊt m¸y mãc vµ kü thuËt ph­¬ng tiÖn th«ng tin, ®· vµ ®ang lµm thay ®æi bé mÆt cña toµn x· héi. C¸ch m¹ng trong lÜnh vùc vËt liÖu. §Æc biÖt lµ gèm ®· g©y ®­îc sù chó ý to lín. Kü thuËt ®· cho phÐp con ng­êi s¶n xuÊt ®­îc ®éng c¬ b»ng gèm. C¸ch m¹ng trong lÜnh vùc th«ng tin. Sù tiÕn bé cña lÜnh vùc ®iÖn tö vµ sù ph¸t triÓn cña th«ng tin c¸p quang g¾n liÒn víi nhau lµm bïng næ c¸ch m¹ng trong lÜnh vùc th«ng tin. C¸ch m¹ng trong lÜnh vùc sinh häc. Ng­êi ta cã thÓ t¹o ra ®­îc mét lo¹i d­îc phÈm míi, mét lo¹i thùc vËt míi b»ng c¸ch cÊy ghÐp gen di truyÒn. LÜnh vùc n¨ng l­îng míi. Ng­êi ta sö dông pin mÆt trêi, sö dông c¸c tÊm silicon t¹o ra nguån n¨ng l­îng míi ®Çy triÓn väng. VIII/ Tû lÖ tiÕt kiÖm cao vµ ng©n hµng cho vay tÝch cùc : Tû lÖ tiÕt kiÖm cña c¸c hé ng­êi lao ®éng ë thµnh phè vµo n¨m 1952 lµ 4,4%. Nh­ng sau ®ã tû lÖ nµy mçi n¨m mét t¨ng. §Õn n¨m 1960 t¨ng lªn 15%; n¨m 1970 lµ 20%. Tû lÖ ®ã ®¹t møc cao nhÊt 24% n¨m 1974. Sau ®ã cã gi¶m ®i, nh­ng nÕu so víi c¸c n­íc Mü, Anh, §øc th× NB cao h¬n nhiÒu. V× sao tû lÖ tiÒn göi tiÕt kiÖm ë NB l¹i cao nh­ vËy. Cã ý kiÕn cho r»ng do tÝnh céng ®ång, trung thùc cña ng­êi NB, ®¹o ®øc Nho gi¸o coi sèng gi¶n dÞ lµ ®øc tÝnh tèt ®Ñp, c¬ cÊu løa tuæi cña ng­êi NB trÎ th× tû lÖ tÝch luü cµng cao, cã ý kiÕn l¹i cho r»ng tû lÖ t¨ng tr­ëng ë NB rÊt cao nªn thu nhËp t¨ng nhanh h¬n tiªu dïng dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ tû lÖ tiÒn göi còng cao (tiªu dïng kh«ng t¨ng mÊy do ¶nh h­ëng cña tËp qu¸n l©u ®êi); Cã ý kiÕn l¹i cho r»ng v× chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ë NB l¹c hËu nªn mäi ng­êi ph¶i gi÷ tiÒn ®Ó phßng khi ®au èm hoÆc vÒ giµ; l¹i cã ý kiÕn cho r»ng göi tiÒn tÝch luü ®Ó sau nµy mua nhµ ë hoÆc ®Ó cho con c¸i häc hµnh. Cã ng­êi l¹i nãi r»ng chÕ ®é tiÒn th­ëng ë NB gióp cho ng­êi göi tiÕt kiÖm t¨ng lªn. V× qua ®iÒu tra ng­êi ta thÊy tû lÖ ng­êi göi tiÒn tõ kho¶n tiÒn th­ëng cao h¬n tû lÖ tiÒn göi tõ l­¬ng th¸ng. Nh­ vËy tû lÖ tiÒn göi cao ë NB cã nhiÒu nguyªn nh©n nh­ng kh«ng râ nguyªn nh©n nµo cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh.Cã lÏ tæng hîp nh÷ng nguyªn nh©n nãi trªn ®½ dÉn ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng lµ tØ lÖ tiÒn tiÕt kiÖm cao ë NhËt B¶n Cßn mét nguyªn nh©n n÷a gióp cho nÒn kinh tÕ NB t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao lµ quan niÖm cho vay tÝch cùc cña ng©n hµng. Ho¹t ®éng cho vay cña ng©n hµng thay thÕ cho tÝch luü vèn. Cã lÏ NB thµnh c«ng ®­îc lµ nhê tØ lÖ tiÒn göi trong chi tiªu gia ®×nh lµ rÊt cao. TØ lÖ tiÒn göi cao g¾n víi ho¹t ®éng cho vay tÝch cùc cña ng©n hµng ®· t¹o nªn kh¶ n¨ng tÝch luü vèn cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ NB t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao. IX/ Sù kÕt hîp gi÷a thÞ tr­êng víi kÕ ho¹ch: NhËt B¶n ®Òu x©y dùng kÕ ho¹ch kinh tÕ tæng hîp. KÕ ho¹ch kinh tÕ ®Çu tiªn lµ kÕ ho¹ch kh«i phôc nÒn kinh tÕ NB ®­îc x©y dùng vµo n¨m 1949. KÕ ho¹ch nµy ®¹t môc tiªu lµ sau 5 n¨m kh«i phôc møc sèng ë NB ph¶i ®¹t møc sèng thong thêi gian tõ 1930 – 1934. KÕ ho¹ch nµy x©y dùng nh»m tranh thñ kho¶n tiÒn viÖn trî cÇn thiÕt cña Mü. KÕ ho¹ch ®Çu tiªn lµ kÕ ho¹ch 5 n¨m x©y dùng nÒn kinh tÕ tù lËp ®­îc so¹n th¶o d­íi thêi néi c¸c Hatoyama vµo n¨m 1955. Tõ ®ã cho ®Õn nay, NB ®· thùc hiÖn 11 kÕ ho¹ch kinh tÕ trong ®ã, kÕ ho¹ch kinh tÕ quan träng nhÊt lµ kÕ ho¹ch t¨ng gÊp ®«i thu nhËp quèc d©n ®­îc néi c¸c Ikeda v¹ch ra. KÕ ho¹ch kinh tÕ ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho sù t¨ng tr­ëng cña NB víi ba lÝ do sau ®©y: 1/ Trong c¸c ngµy mµ chÝnh phñ trùc tiÕp thùc hiÖn nh­ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng, kÕ ho¹ch kinh tÕ tæng hîp sÏ trë thµnh tiªu chuÈn, trªn c¬ së ®ã c¸c hé sÏ lËp ra kÕ ho¹ch cô thÓ cho lÜnh vùc mµ bé m×nh phô tr¸ch. 2/ Ho¹t ®éng ®Çu t­ cña c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n, ph¶i dùa vµo kÕ ho¹ch kinh tÕ tæng hîp ®Ó mçi xÝ nghiÖp lªn kÕ ho¹ch cho m×nh t¹o ra sù ®ång bé víi toµn bé nÒn kinh tÕ. 3/ ChÝnh phñ ®· lËp ra c¬ quan t­ vÊn kinh tÕ víi sù tham gia cña c¸c xÝ nghiÖp, häc gi¶, c«ng ®oµn, ng­êi tiªu dïng ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch kinh tÕ. Th«ng qua c¸c cuéc th¶o luËn, chÝnh phñ sÏ tranh thñ ®­îc sù ®ång t×nh cña nh©n d©n. NB coi kinh tÕ tù do lµ ho¹t ®éng trung t©m cña nÒn kinh tÕ, nh­ng ®· biÕt ng¾n yÕu tè mang tÝnh kÕ ho¹ch vµo ho¹t ®éng kinh tÕ tù do. Sù kÕt hîp ®ã ®· cã t¸c dông thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. X/ M«i tr­êng quèc tÕ hoµ b×nh: Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, trªn thÕ giíi ®· næ ra nhiÒu cuéc chiÕn tranh khu vùc, côc bé, nh­ng kh«ng cã nh÷ng cuéc chiÕn tranh lín trªn quy m« toµn thÕ giíi. Trong khu©n khæ IMF vµ GATT, thÓ chÕ mËu dÞch tù do ®­îc duy tr× lµ ®iÒu rÊt may m¾n ®èi víi NB. NÕu th­¬ng m¹i ®­îc tù do ho¹t ®éng, th× mét n­íc kh«ng cã tµi nguyªn còng kh«ng lo ng¹i vÒ sù bÊt lîi trong ph¸t triÓn kinh tÕ. NB cã thÓ mua than ®¸, dÇu ho¶ vµ c¸c nguyªn liÖu d­íi d¹ng quÆng tõ nh÷ng khu vùc nµo ®ã cã gi¸ rÎ nhÊt trªn thÕ giíi nªn cã lîi thÕ trong c¹nh tranh quèc tÕ h¬n n­íc Anh vµ §øc, ph¶i dïng than trong n­íc cã gi¸ thµnh cao. TÊt nhiªn hoµ b×nh thÕ giíi lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn cña NB. Nh­ng ®«i khi sù rèi lo¹n l¹i cã lîi cho NB. Thø nhÊt lµ sau n¨m 1947, cuéc chiÕn tranh l¹nh gi÷a Mü vµ Liªn X« b¾t ®Çu næ ra. Trong chiÕn tranh thÕ giíi lÇn II, Mü – Liªn X« b¾t tay víi nhau. Nh­ng chiÕn tranh võa kÕt thóc, quan hÖ hai n­íc trë nªn xÊu ®i.Trong t×nh h×nh ®ã, Mü ®· nhanh chãng thay ®æi chÝnh s¸ch ®èi víi NB. Cô thÓ lµ: Mü ®· cho kÕ ho¹ch ban ®Çu phi qu©n sù ho¸ NB sang x©y dùng mét n­íc NB tù lËp, biÕn NB thµnh tuyÕn ph¸t triÓn cña c¸c lùc l­îng céng s¶n ë Ch©u ¸. NÕu kh«ng cã chiÕn tranh l¹nh lóc ®ã ch¾c lµ Mü ®· t×m c¸ch kiÒm chÕ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña NB. Hai lµ cuéc chiÕn tranh TriÒu Tiªn. Ngµy 25 th¸ng 06 n¨m 1950, qu©n ®éi B¾c TriÒu Tiªn v­ît qua vÜ tuyÕn 38, x©m nhËp Nam TriÒu Tiªn, b¾t ®Çu cuéc chiÕn tranh TriÒu Tiªn, Mü ®· gióp Hµn Quèc, Liªn Hîp Quèc còng quyÕt ®Þnh trõng ph¹t B¾c TriÒu Tiªn. NB ®· trë thµnh c¨n cø cña qu©n ®éi Mü trong cuéc chiÕn tranh ®ã, ®· thu ®­îc nh÷ng kho¶n ngo¹i tÖ lín, tuy lóc ®ã kh«ng cã viÖn trî nh­ng NB ®· c©n b»ng ®­îc c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. ë trong n­íc, kinh tÕ ph¸t triÓn thuËn lîi nhê cã nh÷ng ®¬n ®Æt hµng ®Æc biÖt, ho¹t ®éng ®Çu t­, tiªu thô còng s«i næi h¼n lªn. Nhê vËy mµ NB ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng khã kh¨n khèn ®èn sau chiÕn tranh. XI/ Chi phÝ quèc phßng Ýt. Theo hiÕn ph¸p míi cña NB ®­îc ban hµnh n¨m 1946, NB tuyªn bè tõ bá chiÕn tranh. Quy ®Þnh tõ bá chiÕn tranh ®­îc ghi trong hiÕn ph¸p ®· h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt chi tiªu cho phßng thñ ë NB vµ sö dông quèc lùc vµo môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong chiÕn tranh kh«ng chØ riªng tiÒn b¹c, nh©n tµi còng ®­îc ®éng viªn vµo c¸c binh chñng lôc, h¶i kh«ng qu©n. Trong thêi b×nh ®­îc ®éng viªn vµo c¸c ngµnh kinh tÕ. §iÒu ®ã còng ®­îc coi lµ sù ®ãng gãp to lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Néi dung kh«ng duy tr× lùc l­îng chiÕn ®Êu ghi trong hiÕn ph¸p ®ang bÞ söa ®æi dÇn dÇn. B­íc thø nhÊt cña sù söa ®æi ®ã lµ cïng víi sù bïng næ chiÕn tranh TriÒu Tiªn. N¨m 1950, NB ®· thµnh lËp Côc c¶nh s¸t dù bÞ. N¨m 1952, thµnh lËp Côc phßng vÖ. Nh­ng tû lÖ chi cho ng©n s¸ch phßng thñ trong tæng s¶n phÈm quèc d©n tõ 3,3% n¨m 1950 xuèng cßn 1% n¨m 1960. Sau ®ã, viÖc cã nªn duy tr× ng©n s¸ch phßng thñ ë møc 1% tæng s¶n phÈm hay kh«ng lu«n lµ vÊn ®Ò tranh c·i vÒ chÝnh trÞ. Cho ®Õn n¨m 1988, chi phÝ cho phßng thñ trªn thùc tÕ vÉn duy tr× trong kho¶ng 1% tæng s¶n phÈm quèc d©n. XII/ æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ x· héi. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, NB bÞ ®Æt d­íi sù chiÕm ®ãng cña mét m×nh Mü th¸ng 12 – 1945, Héi ®ång th­êng trùc vÒ NB ®­îc thµnh lËp gåm ®¹i diÖn cña bèn n­íc Mü – Anh – X« - Trung. §©y lµ c¬ quan t­ vÊn cña Bé T­ LÖnh tèi cao c¸c lùc l­îng ®ång minh. T×nh tr¹ng hçn ®én ngay sau chiÕn tranh ®· ®­îc thõa nhËn trong dù th¶o söa ®æi hiÕn ph¸p ®­îc c«ng bè vµo thêi k× ®ã. Th¸ng 10 – 1945, sau khi Bé T­ LÖnh cña Mc Aithur bµy tá ý ®Þnh cÇn ph¶i söa ®æi HiÕn ph¸p, nhiÒu b¶n dù th¶o hiÕn ph¸p ®­îc c«ng bè. Néi dung chÝnh cña HiÕn ph¸p míi do §¶ng Céng S¶n c«ng bè chñ tr­¬ng b·i bá chÕ ®é Thiªn Hoµng lµ ®iÒu tÊt nhiªn nÕu xÐt vÒ tÝnh chÊt cña §¶ng. MÆt kh¸c, th¸ng 10 – 1945, chÝnh phñ còng b¾t ®Çu so¹n th¶o dù th¶o söa ®æi hiÕn ph¸p. C«ng viÖc nµy ®­îc giao cho «ng Matsumoto, Bé Tr­ëng Néi Vô ®¶m nhËn. Nh­ng chñ tr­¬ng cña chÝnh phñ lµ trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p Minh TrÞ sÏ söa ®æi cho d©n chñ h¬n, nh­ng kh«ng ghi râ chñ quyÒn sÏ do d©n quyÕt ®inh. Dù th¶o söa ®æi hiÕn ph¸p vÉn mang ®Ëm mµu s¾c b¶o thñ, cã ý ®å duy tr× viÖn c¬ mËt, do ®ã ®· bÞ Tæng T­ LÖnh tèi cao c¸c lùc l­îng ®ång minh b·i bá. KÕt côc, HiÕn ph¸p lµ sù tho¶ hîp gi÷a hai lo¹i quan ®iÓm vµ nã ®· ®­îc ban hµnh vµo ngµy 07 th¸ng 10 n¨m 1946 d­íi h×nh thøc chÕ ®é Thiªn Hoµng lµ t­îng tr­ng cho chñ quyÒn thuéc vÒ nh©n d©n. X· héi NB b¶o ®¶m ®­îc sù æn ®Þnh nhê HiÕn ph¸p nµy mang tÝnh chÊt tiÕn bé xen lÉn b¶o thñ. Trong suèt h¬n 40 n¨m sau chiÕn tranh, cã nh÷ng sù kiÖn ®«i lóc ®· g©y ra sù chia rÏ trong x· héi. Nh­ng nh×n chung ®· nhanh chãng ®­îc gi¶i quyÕt. Mét x· héi mµ trong ®ã mét sè ®«ng nh©n d©n coi m×nh thuéc tÇng líp trung l­u ®· ®­îc h×nh thµnh. Trªn chÝnh tr­êng, trõ thêi gian néi c¸c Katayama cña §¶ng X· Héi chØ tån t¹i ®­îc kho¶ng 7 th¸ng kÓ tõ th¸ng 6 n¨m 19947, cßn hÇu hÕt thêi gian sau chiÕn tranh, chÝnh phñ do §¶ng B¶o Thñ n¾m gi÷. T×nh h×nh trªn ®©y cã ­u ®iÓm lµ ®· mang l¹i sù æn ®Þnh x· héi, duy tr× ®­îc tÝnh nhÊt qu¸n cña chÝnh s¸ch. ChÝnh s¸ch cña §¶ng b¶o thñ kh«ng ph¶i cè gi÷ thÓ chÕ ®· lçi thêi mµ ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng mÆt tiÕn bé mang l¹i sù thay ®æi. Cã thÓ ®ã lµ mét lÝ do §¶ng B¶o Thñ ë NB duy tr× ®­îc chÝnh quyÒn trong mét thêi gian dµi. XIII/ T­ t­ëng trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh lµ vÊn ®Ò hµng ®Çu cña chÝnh s¸ch kinh tÕ, Ýt cã ai nghÜ tíi vÊn ®Ò ph¸t triÓn. Nh­ng tõ n¨m 1960 trë ®i vÊn ®Ò lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ l¹i trë thµnh mèi quan t©m m¹nh mÏ cña mäi ng­êi. “KÕ ho¹ch t¨ng gÊp ®«i thu nhËp quèc d©n” ®­îc néi c¸c cña thñ t­íng Akada quyÕt ®Þnh th¸ng 12 cïng n¨m ®­a ra môc tiªu t¨ng gÊp ®«i thu nhËp quèc d©n trong vßng 10 n¨m, cô thÓ lµ tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 7,2%/n¨m trong suèt 10 n¨m liÒn. §ã lµ kÕ ho¹ch ®¹t môc tiªu nÆng vÒ cÊp ®é t¨ng tr­ëng. Vµo kho¶ng gi÷a thËp kØ 60, quan ®iÓm trong ph¸t triÓn kinh tÕ mµ chñ yÕu lµ ë trong Héi §ång H÷u kinh tÕ lµ cÇn ph¶i tù ®iÒu chØnh víi sù hîp t¸c cña c¸c xÝ nghiÖp. Mét bé phËn l·nh ®¹o trong Bé c«ng nghiÖp vµ mËu dÞch quèc tÕ còng chñ tr­¬ng ®­a ra LuËt chÊn h­ng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®Æc biÖt (mòi nhän) ®Ó kiÓm so¸t sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. XIV/ C¬ cÊu hai tÇng: Nãi “c¬ cÊu hai tÇng” lµ mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña nÒn kinh tÕ NB, kh«ng cã nghÜa lµ ë c¸c n­íc T­ b¶n ph¸t triÓn kh¸c kh«ng cßn tån t¹i bé phËn s¶n xuÊt nhá n÷a. H¬n n÷a, kho¶ng c¸ch vÒ c¬ cÊu trong mét nÒn kinh tÕ chØ võa míi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nh­ NB th× còng kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn. Nh­ng nÐt ph¸t triÓn ®éc ®¸o cña NB lµ sù ®ãng gãp to lín cña khu vùc s¶n xuÊt truyÒn thèng, kinh doanh nhá trong suèt qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ n­íc NB, vµ sù tån t¹i rÊt phæ biÕn cña lo¹i h×nh s¶n xuÊt, kinh doanh nhá (b¶ng 3) vµ kh¶ n¨ng thÝch øng cña nã khi NB ®· ®¹t tr×nh ®é hiÖn ®¹i ho¸ cao. ë ®©y, Ta chØ ®i s©u vµo sù ®ãng gãp cña nã, vµo sù t¨ng tr­ëng sau chiÕn tranh. B¶ng 3: Quy m« xÝ nghiÖp ë NB. (Kh«ng kÓ n«ng, l©m, ng­ nghiÖp) Sè xÝ nghiÖp (1000) Sè c«ng nh©n (1000) 1963 1966 T¨ng 1963 1966 T¨ng Tæng sè 4.016 4.365 349 30.145 34.413 4.268 Trong ®ã 2.968 3.128 160 5.971 6.377 406 1 –4 ng­êi 5 – 9 ng­êi 539 638 95 3.443 4.082 630 10 – 19 ng­êi 267 315 48 3.552 4.208 656 20 – 29 ng­êi 92 110 18 2615 2167 -48 30 – 49 ng­êi 74 86 12 2.753 3.247 494 50 – 99 ng­êi 47 56 9 3.157 3.769 612 100 – 199 ng­êi 18 22 4 2.417 2.966 519 200 – 299 ng­êi 5 6 1 1.309 1.470 161 Trªn 300 ng­êi 7 8 1 5.319 5.678 359 Nguån: T¹p chÝ “kinh tÕ thÕ giíi vµ quan hÖ quèc tÕ” sè 2 – 1971 – trang 89 tiÕng Nga. Kh«ng ph¶i lóc nµo khu vùc s¶n xuÊt truyÒn thèng ë NB còng ph¸t huy søc m¹nh cña nã. Trong chiÕn tranh thÕ giíi thø II, v× môc ®Ých tËp trung søc lao ®éng vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt vò khÝ phôc vô chiÕn tranh, chÝnh phñ NB ®· tiÕn hµnh tæ chøc l¹i kinh doanh, thanh to¸n c¸c c¬ së kinh doanh nhá. Do vËy, vµo giai ®o¹n cuèi cña cuéc chiÕn tranh, phÇn lín c¬ së kinh doanh nhá kh«ng liªn quan ®Õn s¶n xuÊt vò khÝ ®· biÕn mÊt. Sau chiÕn tranh nã ®­îc ph¸t triÓn m¹nh trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ tù do c¹nh tranh. Kinh doanh nhá ph¸t triÓn m¹nh trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i, phôc vô (ë NB cø 73 ng­êi d©n th× cã mét cña hµng b¸n lÎ, 91% sè cña hiÖu nµy co d­íi 4 nh©n viªn). Nh­ng nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ nã kh«ng ph¸t triÓn trong c«ng nghiÖp. §iÒu ®¸ng chó ý lµ, ngay trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp do ®éc quyÒn khèng chÕ nh­ ngµnh s¶n xuÊt kim lo¹i ®en, kim lo¹i mµu, chÕ t¹o m¸y lo¹i xÝ nghiÖp rÊt nhá vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn.Lo¹i xÝ nghiÖp cùc nhá nµy chiÕm trªn 70% tæng sè xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp chÕ biÕn, tæng sè 16% c«ng nh©n trong ngµnh, nh­ng chØ cung cÊp 6% s¶n phÈm. NÕu tÝnh c¶ xÝ nghiÖp nhá vµ võa (tõ 1- 100 c«ng nh©n) th× bé phËn nµy ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 60 vÉn cung cÊp trªn 50% tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn, gÇn 50% gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ mét l­îng lín ngo¹i tÖ dïng ®Ó tµi trî cho viÖc nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ, còng nh­ nguyªn nhiªn liÖu cho c¸c xÝ nghiÖp lín. Trong n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt nhá còng rÊt phæ biÕn. §Õn n¨m 1967, sè n«ng hé cã d­íi hai hecta chiÕm 94.5%tæng sè n«ng hé,trong ®ã sè cã d­íi mét hecta chiÕm 69%, d­íi 0,5 hÐcta chiÕm 37%. N¨ng suÊt lao ®éng ë khu vùc s¶n xuÊt nhá rÊt thÊp so víi ë khu vùc s¶n xuÊt lín, hiÖn ®¹i, nh­ng khu vùc nµy lµ nguån tÝch luü lín do ng­êi lao ®éng ph¶i lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn thiÕu c¸c ph­¬ng tiÖn b¶o hiÓm, dÉn ®Õn tai n¹n gÊp ®«i so víi xÝ nghiÖp lín. ë NB, sù tån t¹i cña khu vùc s¶n xuÊt nhá cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho t­ b¶n ®éc quyÒn bãc lét lao ®éng ë xÝ nghiÖp lín. Tr­íc hÕt, møc thu nhËp vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc qu¸ thÊp ë khu vùc s¶n xuÊt nhá, n¬i thu hót mét bé phËn kh¸ ®«ng c«ng nh©n trë thµnh ¸p lùc nÆng nÒ ®èi víi ng­êi lao ®éng nãi chung, ®èi víi c«ng nh©n xÝ nghiÖp lín nãi riªng, gh×m møc sèng chung cña toµn x· héi buéc ng­êi lao ®éng NB ph¶i “tù gi¸c” häc tËp vµ trau dåi n¨ng lùc lµm viÖc (chØ cã nh­ vËy hä míi cã c¬ héi vµo lµm ë xÝ nghiÖp lín) lµ ®iÒu kiÖn cã lîi cho t­ b¶n ®éc quyÒn chän läc c«ng nh©n, trãi buéc c«ng nh©n vµo khu«n ph¸p cña xÝ nghiÖp. MÆt kh¸c, sù tån t¹i khu vùc kinh doanh nhá cßn lµ ®iÒu kiÖn quan träng gióp t­ b¶n ®éc quyÒn NB chØ thuª c«ng nh©n lóc sung søc nhÊt, sau ®ã, th¶i ra víi kho¶n trî cÊp vÒ h­u Ýt ái hoÆc kh«ng cã trî cÊp. Cuèi cïng t­ b¶n ®éc quyÒn lîi dông khu vùc kinh doanh nhá nh­ “c¸i ®Öm” linh ho¹t trong viÖc ®iÒu chØnh kinh tÕ cã lîi cho chóng. Trong ®iÒu kiÖn thèng trÞ cña ®éc quyÒn, khu vùc kinh doanh nhá kh«ng tho¸t khái sù khèng chÕ cña bän trïm t­ b¶n. Khi kinh doanh ph¸t triÓn, khu vùc s¶n xuÊt nhá lµ ®Þa bµn réng lín cho xÝ nghiÖp ®éc quyÒn më réng nhanh chãng s¶n xuÊt b»ng chÕ ®é gia c«ng ®Æt hµng, t­ b¶n lín gi¸n tiÕp bãc lét lao ®éng rÎ cña xÝ nghiÖp nhá mµ kh«ng ph¶i bá vèn cè ®Þnh; ®ång thêi khu vùc nµy cßn lµ nguån bæ sung nh©n c«ng cã tr×nh ®é nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh cho c«ng nghiÖp lín. §øng trªn gãc ®é nµy th× lÞch sö “c©u chuyÖn ThÇn K× vÒ kinh tÕ NB” lµ lÞch sö bãc lét ng­êi lao ®éng trong nh÷ng xÝ nghiÖp nhá vµ võa b»ng mäi thñ ®o¹n nghiÖt ng· nh­ thêi k× ®Çu cña chñ nghÜa t­ b¶n, lµ lÞch sö biÕn c¸c xÝ nghiÖp nhá vµ võa thµnh vËt hi sinh cho lîi Ých cña t­ b¶n ®éc quyÒn. XV/ ChÝnh s¸ch më c